TS. Trần Việt Hà
Học viện Hành chính và Quản trị công
(Quanlynhanuoc.vn) – Kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945 – 2/9/2025) là sự kiện lịch sử quan trọng, mở ra cơ hội đặc biệt để khẳng định vai trò của các cơ quan lưu trữ trong việc bảo tồn và phát huy giá trị tài liệu lưu trữ quốc gia. Nhân dịp này, tài liệu lưu trữ không chỉ được công bố rộng rãi qua các hình thức trưng bày, xuất bản, truyền thông mà còn góp phần củng cố lòng yêu nước, bồi đắp niềm tin, giáo dục truyền thống lịch sử và khẳng định chủ quyền quốc gia.
Từ khóa: Công bố; cơ quan lưu trữ; tài liệu lưu trữ; trưng bày; triển lãm.
1. Đặt vấn đề
Tài liệu lưu trữ là tài sản đặc biệt của quốc gia, là bằng chứng xác thực phản ánh quá trình hình thành và phát triển của Nhà nước, là cơ sở cho hoạch định chính sách và giáo dục truyền thống. Trong tiến trình 80 năm xây dựng và bảo vệ Tổ quốc (1945 – 2025), hệ thống lưu trữ quốc gia đã và đang đóng vai trò trọng yếu trong việc bảo tồn di sản tư liệu quý giá.
Dịp kỷ niệm 80 năm Quốc khánh nước Cộng hòa XHCN Việt Nam là thời điểm có ý nghĩa đặc biệt, không chỉ để ôn lại lịch sử mà còn là cơ hội để các cơ quan lưu trữ khẳng định vị trí, trách nhiệm xã hội và giá trị của tài liệu lưu trữ trong đời sống chính trị – văn hóa – tinh thần của dân tộc. Đặc biệt, Luật Lưu trữ sửa đổi năm 2024 (có hiệu lực từ ngày 01/7/2025) và Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là cơ sở pháp lý quan trọng, tạo điều kiện cho các cơ quan lưu trữ triển khai các hoạt động đa dạng trong lĩnh vực lưu trữ, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số.
2. Vai trò của cơ quan lưu trữ trong việc công bố và phát huy giá trị tài liệu
Mục đích chính của công tác lưu trữ là bảo vệ an toàn và phát huy giá trị của tài liệu lưu trữ. Phát huy giá trị của tài liệu lưu trữ là làm cho các giá trị sẵn có trong tài liệu lưu trữ – nguồn tài nguyên quý báu của quốc gia được nhiều người biết đến, để tài liệu lưu trữ trở thành những chứng cứ lịch sử, truyền bá văn minh, phục vụ xã hội và Nhân dân. Do vậy, cơ quan lưu trữ có vai trò quan trọng trong việc công bố và phát huy giá trị tài liệu, bởi:
Một là, cung cấp nguồn sử liệu gốc, xác thực. Tài liệu lưu trữ là bản chính, bản gốc của những tài liệu có giá trị lịch sử được lựa chọn từ trong toàn bộ khối tài liệu hình thành trong quá trình hoạt động của các cơ quan, tổ chức và cá nhân, được bảo quản trong các kho lưu trữ để khai thác phục vụ cho các mục đích chính trị, kinh tế, văn hóa, khoa học, lịch sử của toàn xã hội. Nội dung của tài liệu lưu trữ chứa đựng những thông tin quá khứ, phản ánh hoạt động và thành tựu lao động sáng tạo của con người qua các thời kỳ lịch sử khác nhau, ghi lại những sự kiện, hiện tượng, biến cố lịch sử, những hoạt động của các cơ quan, tổ chức, những cống hiến to lớn của các anh hùng dân tộc, các nhà khoa học và văn hóa nổi tiếng.
Ở nước ta hiện nay, có 4 trung tâm lưu trữ quốc gia đang bảo quản hơn 30 km (tính về chiều dài) giá chứa, đựng các tài liệu, trong đó có nhiều tư liệu cổ, thể hiện trên các chất liệu, vật liệu, như: giấy, ảnh, băng từ, gỗ… hình thành trong quá trình hoạt động của các cơ quan, tổ chức trung ương thuộc các chế độ khác nhau và của các cá nhân, gia đình, dòng họ tiêu biểu, phản ánh đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội Việt Nam từ thế kỷ XV đến nay. Đặc biệt là những khối tài liệu có giá trị đặc biệt, như: Mộc bản triều Nguyễn đang được bảo quản tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV đã được UNESCO công nhận là Di sản tư liệu thế giới năm 2009, bao gồm nhiều bản khắc gỗ chữ Hán – Nôm phản ánh mọi mặt về đời sống xã hội, lịch sử, địa lý Việt Nam dưới triều Nguyễn; hay Châu bản triều Nguyễn đang được bảo quản tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia I được UNESCO công nhận là Di sản tư liệu khu vực châu Á – Thái Bình Dương năm 2014 có giá trị kép về tính sử liệu và pháp lý, là khối tài liệu hành chính duy nhất còn lưu giữ được của vương triều phong kiến cuối cùng của Việt Nam, hay Tập Sắc lệnh của Chủ tịch Chính phủ Lâm thời nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa (từ ngày 30/8/1945 – 28/02/1946) được công nhận là Bảo vật quốc gia, thể hiện bản lĩnh của chính quyền cách mạng non trẻ dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong những ngày đầu Cách mạng tháng Tám thành công… Biên bản họp Chính phủ Lâm thời năm 1945, Hiến pháp năm 1946, Quốc kỳ – Quốc ca – Quốc huy… chính là chứng tích sống động của sự ra đời và phát triển Nhà nước Việt Nam.
Có thể khẳng định, tài liệu lưu trữ gần như được sinh ra đồng thời với các sự kiện, hiện tượng nên thông tin phản ánh trong đó có tính chính xác và tính chân thực cao. Tài liệu lưu trữ là bản chính, bản gốc của tài liệu, trường hợp không có bản chính, bản gốc thì có thể dùng bản sao hợp pháp, có giá trị như bản chính thay thế. Khác với các xuất bản phẩm, như: sách, báo, tạp chí, số bản của tài liệu lưu trữ là hạn chế, đa phần chỉ có từ 1 – 2 bản. Tài liệu lưu trữ gồm có các loại hình tài liệu hành chính, tài liệu khoa học – kỹ thuật, tài liệu xuất xứ cá nhân; theo chất liệu vật mang tin có tài liệu giấy, mộc bản, tài liệu nghe nhìn, tài liệu điện tử…
Tài liệu lưu trữ vừa mang ý nghĩa thực tiễn, vừa có ý nghĩa lịch sử lớn lao và có tầm quan trọng đặc biệt, có giá trị tái dựng lại các sự kiện lịch sử một cách chân thực, sống động. Tài liệu lưu trữ là di sản văn hóa của mỗi quốc gia, dân tộc, có giá trị đặc biệt đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc đối với từng quốc gia. Chính vì vậy, cần phát huy giá trị của tài liệu lưu trữ để phục vụ đắc lực cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trong đó, công bố, giới thiêu lưu trữ là một trong những hình thức tổ chức sử dụng tài liệu quan trọng, là thước đo thể hiện giá trị của tài liệu lưu trữ.
Hai là, chủ động công bố, tổ chức trưng bày, triển lãm. Các sự kiện lớn của đất nước, đặc biệt là sự kiện kỷ niệm 80 năm Quốc khánh nước Cộng hòa XHCN Việt Nam là cơ hội để các trung tâm lưu trữ quốc gia chủ động giới thiệu tài liệu. Các trung tâm cần sẵn sàng tâm thế, bố trí viên chức chủ động chuẩn bị nội dung liên quan để giới thiệu cho độc giả trong nước, nước ngoài và các cơ quan, báo chí đến khai thác tài liệu tại phòng đọc. Thông qua các hoạt động trưng bày chuyên đề, triển lãm ảnh tài liệu, các bài viết, ấn phẩm, phim tư liệu… cơ quan lưu trữ giúp lan tỏa thông tin lịch sử một cách hấp dẫn, dễ tiếp cận và giàu cảm xúc, góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về lịch sử, truyền thống dân tộc.
Ba là, tham gia giáo dục công dân và xây dựng bản sắc quốc gia. Tài liệu lưu trữ không chỉ phục vụ nghiên cứu mà còn góp phần nuôi dưỡng lòng yêu nước, khơi dậy niềm tự hào dân tộc, bồi đắp ý thức trách nhiệm với quá khứ và tương lai. Đặc biệt, việc đưa tài liệu lưu trữ vào trường học, các chương trình ngoại khóa, không gian trưng bày số là xu hướng đang được thúc đẩy.
3. Phát huy hiệu quả tài liệu lưu trữ trong dịp kỷ niệm 80 năm Quốc khánh
Năm 2025 có nhiều sự kiện kỷ niệm lớn của đất nước. Ngày 18/12/2024, Ban Tuyên giáo Trung ương (nay là Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương) đã ban hành Hướng dẫn số 179-HD/BTGTW về tuyên truyền kỷ niệm các ngày lễ lớn và sự kiện lịch sử quan trọng của đất nước trong năm 2025. Theo đó, các sự kiện kỷ niệm được tổ chức với mục đích tuyên truyền sâu rộng về truyền thống lịch sử, văn hóa và cách mạng của dân tộc; giáo dục tư tưởng chính trị; khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, tự tin, tự chủ, tự lực, tự cường, tự hào dân tộc, khát vọng cống hiến và sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc trong sự nghiệp đổi mới đất nước và hội nhập quốc tế dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.Thông qua các hoạt động tuyên truyền, kỷ niệm góp phần tạo sự thống nhất cao trong Đảng, sự đồng thuận xã hội để triển khai thực hiện có hiệu quả chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị và Nhân dân; cổ vũ, động viên toàn Đảng, toàn dân, toàn quân tận dụng thời cơ, nỗ lực vượt qua khó khăn, thách thức tạo nên niềm tin mới, khí thế mới để tăng tốc, bứt phá, đẩy mạnh các phong trào thi đua yêu nước, quyết tâm thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XIII tiến tới Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng.
Sự kiện kỷ niệm 80 năm Quốc khánh được tổ chức ở quy mô toàn quốc, với sự tham gia đồng bộ của các cơ quan Đảng, Nhà nước, địa phương, tạo ra một “không gian truyền thông lịch sử” rộng lớn, trong đó tài liệu lưu trữ đóng vai trò làm nguồn dẫn chứng xác thực. Nhu cầu sử dụng tư liệu gốc trong trưng bày, xuất bản, làm phim tư liệu, bài phát biểu, bài viết báo chí… là rất lớn, mở ra cơ hội đặc biệt để tài liệu lưu trữ được đánh thức, lan tỏa giá trị đến với công chúng. Một số trưng bày được các trung tâm lưu trữ quốc gia thực hiện nhân dịp kỷ niệm 80 năm Quốc khánh, như:
– Triển lãm “80 năm hành trình Độc lập – Tự do – Hạnh phúc”: Triển lãm diễn ra từ ngày 28/8 -05/9/2025 tại Trung tâm Triển lãm Quốc gia – Cổ Loa (Đông Anh, Hà Nội) được xác định là điểm nhấn trong các hoạt động kỷ niệm Quốc khánh. Tại triển lãm, các cơ quan bộ, ngành trung ương, các địa phương, các doanh nghiệp sẽ giới thiệu, trưng bày những thành tựu nổi bật của đất nước trong 80 năm xây dựng và phát triển trên các lĩnh vực, nhất là những lĩnh vực trọng điểm, như: công nghiệp – công nghệ; đầu tư – thương mại; nông nghiệp – nông thôn; quốc phòng – an ninh; đối ngoại; y tế, giáo dục; văn hóa, thể thao và du lịch. Đồng thời, giới thiệu văn hóa Việt Nam – Đất nước – Con người với truyền thống văn hóa 4000 năm lịch sử; sự giàu có đa dạng văn hóa của 54 dân tộc; sự trù phú của tài nguyên, sản vật ba miền và những công trình kiến trúc nổi bật xưa và nay trên cả nước. Chính vì vậy, đây là cơ hội để các cơ quan lưu trữ cung cấp nguồn tài liệu để các cơ quan nghiên cứu, lựa chọn và đưa ra triển lãm. Trong thời gian chuẩn bị cho cuộc triển lãm, rất nhiều cơ quan bộ, ngành đã đến Trung tâm Lưu trữ lịch sử ở Trung ương và địa phương để khai thác tài liệu.
– Triển lãm trực tuyến “Không có gì quý hơn Độc lập – Tự do” và ra mắt cuốn sách “Phủ Toàn quyền Đông Dương xưa và Khu Phủ Chủ tịch ngày nay” ngày 15/8/2025 là một trong những hoạt động nằm trong chuỗi các sự kiện do Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước thiết thực kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9. Những sản phẩm được công bố mang tính lịch sử nhưng cũng đậm chất văn hóa, vừa mang giá trị truyền thống, vừa ứng dụng công nghệ số theo xu hướng thời đại.
– Triển lãm “Quốc kỳ, Quốc ca, Quốc huy – Biểu tượng tự hào dân tộc” tại 93 Đinh Tiên Hoàng: Trung tâm Lưu trữ quốc gia III phối hợp với Trung tâm Thông tin – Triển lãm Hà Nội tổ chức nhằm tôn vinh các biểu tượng tự hào của Việt Nam. Tại triển lãm, các tài liệu, hiện vật, hình ảnh quý giá về sự ra đời và ý nghĩa của Quốc kỳ, Quốc ca và Quốc huy của Việt Nam được trưng bày. Triển lãm bao gồm các phần về lá cờ đỏ sao vàng, bài hát “Tiến Quân Ca” và Quốc huy, cùng với các tư liệu liên quan đến lịch sử đấu tranh giành độc lập của dân tộc. Triển lãm có ý nghĩa hơn khi được tổ chức tại không gian ở Trung tâm Hà Nội, nơi có rất nhiều nhân dân trong nước, du khách quốc tế đến thăm Hà Nội.
– Trưng bày ảnh với chủ đề: “Kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9 – Viết tiếp những trang sử hào hùng” tại trụ sở Báo Hà Nội Mới (44 Lê Thái Tổ, Hoàn Kiếm, Hà Nội). Tại sự kiện này, Trung tâm Lưu trữ quốc gia III phối hợp với Báo Hà Nội Mới tổ chức, lựa chọn trưng bày 80 bức ảnh tiêu biểu, trong đó có 40 bức ảnh tư liệu quý tái hiện không khí hào hùng của những ngày Tháng Tám lịch sử, khi đảng bộ, chính quyền và Nhân dân Thủ đô cùng cả nước vùng lên giành chính quyền, tiến tới ngày Độc lập 2/9/1945. Trong dịp kỷ niệm, các cơ quan lưu trữ đã giới thiệu tài liệu trên trang thông tin điện tử và mạng xã hội, góp phần lan tỏa giá trị tài liệu.
Có thể khẳng định, các cơ quan lưu trữ đã xác định được vai trò, trách nhiệm là cơ quan bảo quản các tài liệu có giá trị và cần phát huy tới công chúng, đặc biệt đã nắm bắt các cơ hội để tổ chức một số hoạt động có ý nghĩa. Có thể thấy, công tác lưu trữ tài liệu có hiệu quả thiết thực và cần tiếp tục triển khai trong thời gian tới với các nội dung:
Một là, tổ chức trưng bày tài liệu gốc kết hợp trưng bày số, khai thác các tài liệu đặc biệt có giá trị lịch sử cao liên quan đến Quốc khánh, Hiến pháp, biểu tượng quốc gia…
Hai là, phối hợp liên ngành giữa lưu trữ, bảo tàng, thư viện, cơ quan báo chí, giáo dục để mở rộng phạm vi tiếp cận tài liệu.
Ba là, phát hành ấn phẩm chuyên đề, sách ảnh, phim tài liệu, báo điện tử khai thác tài liệu lưu trữ gắn với chủ đề “80 năm – Hành trình Độc lập, Tự do, Hạnh phúc”.
Bốn là, phát triển các sản phẩm truyền thông sáng tạo, tổ chức cuộc thi tìm hiểu, minigame lịch sử trên mạng xã hội dựa trên tài liệu lưu trữ.
Năm là, tôn vinh các tài liệu tiêu biểu, đề xuất công nhận là Di sản tư liệu quốc gia, Di sản tư liệu khu vực và thế giới.
5. Kết luận
Kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9 là thời điểm đặc biệt để phát huy giá trị của tài liệu lưu trữ như một phần ký ức thiêng liêng của dân tộc. Đây cũng là dịp để các cơ quan lưu trữ khẳng định vai trò không thể thay thế trong việc giữ gìn, lan tỏa và giáo dục lịch sử bằng nguồn sử liệu xác thực và sống động nhất. Với sự chủ động, sáng tạo và hỗ trợ từ hành lang pháp lý mới, ngành Lưu trữ có đầy đủ điều kiện để góp phần vào sự thành công của sự kiện lịch sử này; đồng thời, tiếp tục khẳng định sứ mệnh “bảo tồn ký ức quốc gia – phục vụ hiện tại và tương lai”.
Tài liệu tham khảo:
1. Ban Tuyên giáo Trung ương (2024). Hướng dẫn số 179-HD/BTGTW ngày 18/12/2024 tuyên truyền kỷ niệm các ngày lễ lớn và sự kiện lịch sử quan trọng của đất nước trong năm 2025.
2. Quốc hội (2024). Luật Lưu trữ năm 2024.
