TS. Nguyễn Văn Hoàng
Học viện Ngân hàng – Phân viện Bắc Ninh
(Quanlynhanuoc.vn) – Trong kỷ nguyên số, sức mạnh mềm được củng cố nhờ các nền tảng kỹ thuật số và mạng xã hội đa dạng, giúp các quốc gia và tổ chức lan tỏa giá trị văn hóa đến toàn cầu nhanh chóng và hiệu quả. Các hình thức chính bao gồm văn hóa số, giáo dục trực tuyến, truyền thông xã hội, sáng tạo nội dung số và công nghệ mới, như: trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data). Sức mạnh mềm thúc đẩy thay đổi nhận thức xã hội, kết nối cộng đồng và ảnh hưởng tới phát triển bền vững kinh tế, giáo dục, y tế. Bài viết đưa ra những thành phố điển hình: Singapore(Singapore), Sao Paulo (Brazil), Paris (Pháp) và Los Angeles (Mỹ) cho thấy, cách vận dụng sức mạnh mềm qua công nghệ số để tăng cường ảnh hưởng văn hóa toàn cầu. Đây là nguồn lực quan trọng cho sự phát triển và hội nhập trong thế giới đa văn hóa đương đại.
Từ khóa: Công nghệ kỹ thuật số; quyền lực mềm; sức mạnh mềm; thời đại số; văn hóa số.
1. Đặt vấn đề
Bối cảnh quan hệ quốc tế trong lịch sử được xác định bởi quyền lực cứng, thường được mô tả là sự thống trị về quân sự và kinh tế. Tuy nhiên, trong những thập kỷ gần đây, khái niệm quyền lực mềm đã trở nên nổi bật. Quyền lực mềm nhấn mạnh việc sử dụng văn hóa, nguyên tắc chính trị và ngoại giao như những công cụ quyền lực, nhưng bối cảnh này đã thay đổi do sự xuất hiện của các nền tảng kỹ thuật số, mở ra các kênh mới để tương tác với khán giả toàn cầu. Công nghệ kỹ thuật số, chẳng hạn như phương tiện truyền thông xã hội đã mở rộng đáng kể phạm vi tiếp cận và tính kịp thời của các sáng kiến quyền lực mềm. Các chính phủ và các tổ chức phi nhà nước hiện nay đều kết nối với khán giả nước ngoài theo thời gian thực, vượt qua các ranh giới truyền thông truyền thống. Với hơn 5,2 tỷ người (hơn 60% dân số thế giới) hiện đang sử dụng mạng xã hội, điều này cho phép ý tưởng và văn hóa vượt ra ngoài biên giới của mỗi quốc gia1. Sự phổ biến của kết nối kỹ thuật số đã mở ra một kỷ nguyên ảnh hưởng đa cực, nơi quyền lực không còn tập trung trong tay một vài quốc gia hay các tập đoàn truyền thông lớn mà được chia sẻ bởi một cộng đồng cùng tiếng nói trên toàn thế giới.
2. Quan niệm về sức mạnh mềm
a. Khái niệm sức mạnh mềm
“Sức mạnh mềm” (soft power) là một khái niệm được giới thiệu bởi học giả Joseph Nye vào đầu thập niên 90 thế kỷ XX và đã trở thành một thuật ngữ quan trọng trong nghiên cứu về quyền lực và ảnh hưởng trong quan hệ quốc tế cũng như nhiều lĩnh vực xã hội khác. Theo Nye, “Sức mạnh mềm chính là khả năng đạt được những điều bạn muốn thông qua sức hấp dẫn hơn là ép buộc hay mua chuộc. Sức mạnh mềm phát sinh từ sức hấp dẫn văn hóa của quốc gia, quan điểm chính trị và những chính sách”2.Đây là một loại quyền lực dựa trên sự thu hút và sức hấp dẫn của các giá trị văn hóa, chính sách, ý tưởng và thể chế, nhằm tạo nên sự đồng thuận từ các cá nhân, cộng đồng hoặc quốc gia khác mà không cần áp đặt.
Nguồn gốc của khái niệm này bắt nguồn từ sự phân biệt giữa “sức mạnh cứng” (hard power), tức là quyền lực dựa trên sức mạnh quân sự hay kinh tế, “sức mạnh mềm”, vốn tập trung vào các yếu tố phi vật chất như giá trị văn hóa và sức thuyết phục. Sức mạnh mềm không chỉ giới hạn trong quan hệ quốc tế, mà còn có ứng dụng sâu rộng trong các lĩnh vực như giáo dục, truyền thông, kinh doanh, và vận động xã hội.
b. Các hình thức chính của sức mạnh mềm
(1) Giá trị và văn hóa số: đã trở thành những yếu tố quan trọng dẫn dắt xã hội hiện đại. Văn hóa số không chỉ là sự chuyển đổi kỹ thuật số đơn thuần mà còn là hệ thống giá trị, chuẩn mực, niềm tin và hành vi được hình thành trong môi trường số hóa. Những giá trị này, các lối sống mới, nghệ thuật và truyền thống được số hóa, tiếp cận dễ dàng và lan tỏa toàn cầu qua các nền tảng trực tuyến. Việc số hóa di sản văn hóa truyền thống giúp bảo tồn đồng thời mở rộng tầm ảnh hưởng của văn hóa đến nhiều tầng lớp xã hội trên thế giới. Công nghệ thực tế ảo và thực tế tăng cường còn giúp tái hiện sinh động các câu chuyện văn hóa, làm giàu trải nghiệm số và kết nối người dùng toàn cầu với giá trị nhân văn sâu sắc.
(2) Tri thức và giáo dục trực tuyến: đóng vai trò then chốt trong nền văn hóa số. Học tập từ xa và chia sẻ kiến thức mở đã trở thành xu thể phổ biến, giúp mọi người tiếp cận thông tin nhanh chóng, bình đẳng và thuận tiện hơn. Môi trường số thúc đẩy việc trao đổi tri thức toàn cầu, mở rộng khả năng học tập không biên giới và làm giảm khoảng cách số giữa các vùng miền, quốc gia.
(3) Truyền thông xã hội và các nền tảng số như Facebook, TikTok, YouTube: đang trở thành kênh chủ lực trong việc lan tỏa các ý tưởng, chiến dịch xã hội, cũng như phong trào cộng đồng. Các nền tảng này cho phép hình thành mạng lưới kết nối rộng lớn, nơi cá nhân, tổ chức có thể tạo ảnh hưởng tức thời và sâu rộng đến cộng đồng. Qua đó, các vấn đề từ chính trị, xã hội đến môi trường và văn hóa được lan truyền và thảo luận đa chiều, khiến sức mạnh mềm ngày càng được củng cố.
(4) Sáng tạo nội dung số: cũng là một mắt xích không thể thiếu. Influencer và marketing kỹ thuật số đóng vai trò kích thích truyền cảm hứng, định hình thị hiếu và thay đổi nhận thức, hành vi của người tiêu dùng. Các nội dung sáng tạo, từ video, hình ảnh đến các chiến dịch truyền thông, góp phần tạo động lực tích cực trong việc thực hiện các giá trị xã hội và môi trường.
(5) Công nghệ và đổi mới sáng tạo như AI, Big Data) và gamification (trò chơi hóa): tạo sức hấp dẫn mới mẻ, giúp tăng cường sự tương tác và gắn kết của người dùng với các nội dung số và các phong trào xã hội. Đây là những công cụ tiên tiến làm giàu trải nghiệm số, nâng cao hiệu quả lan tỏa sức mạnh mềm trong thời đại số, khiến nó trở thành một trong những động lực vận hành xã hội hiện đại hiệu quả nhất.
3. Vai trò của sức mạnh mềm trong thời đại số
Sức mạnh mềm phụ thuộc rất nhiều vào các nền tảng và nội dung kỹ thuật số. Các quốc gia tận dụng mạng xã hội để tương tác trực tiếp với công chúng toàn cầu, quảng bá các giá trị văn hóa của họ, đồng thời định hình nhận thức về hình ảnh và chính sách của họ. Các công cụ kỹ thuật số cho phép tạo ra các câu chuyện chiến lược, sử dụng ngoại giao văn hóa và kinh tế, và thiết lập sự hiện diện trực tuyến có ảnh hưởng, góp phần vào sức hấp dẫn và ảnh hưởng tổng thể của một quốc gia trên trường quốc tế. Điều này thể hiện ở các vai trò:
Một là, sức mạnh mềm thúc đẩy sự thay đổi nhận thức xã hội một cách nhanh chóng hơn và sâu rộng hơn trước đây. Thông qua các chiến dịch truyền thông, nội dung số sáng tạo, và phong trào xã hội trên mạng, thông tin về các vấn đề xã hội, môi trường, văn hóa,… được lan truyền và thu hút sự chú ý của đông đảo cộng đồng. Người dùng mạng xã hội không chỉ nhận tin mà còn tham gia vào quá trình chia sẻ, phản hồi, tạo ra các cộng đồng cùng chí hướng, từ đó làm tăng cường nhận thức chung và khả năng phối hợp hành động. Ví dụ, những chiến dịch về biến đổi khí hậu hay tiêu dùng xanh do thế hệ trẻ lan truyền đã nhanh chóng tạo ra ý thức chung và hành động thiết thực ở nhiều nơi.
Hai là, khả năng kết nối của sức mạnh mềm trong thời đại số cũng là điểm nổi bật khi các nền tảng số giúp tạo lập những cộng đồng ảo trên quy mô toàn cầu với những người cùng quan điểm, giá trị và mục tiêu. Điều này không chỉ thúc đẩy sự chia sẻ kiến thức, văn hóa mà còn khởi xướng các phong trào xã hội và các sáng kiến đổi mới cộng đồng. Những nhóm cộng đồng này trở thành động lực quan trọng thúc đẩy thay đổi xã hội, lan tỏa các giá trị tích cực, như: bảo vệ môi trường, bình đẳng xã hội, giáo dục,… một cách rộng rãi và hiệu quả.
Ba là, sức mạnh mềm còn ảnh hưởng trực tiếp đến chính sách và hoạt động của doanh nghiệp. Các tổ chức và chính phủ ngày càng quan tâm đến việc vận dụng sức mạnh mềm trong quản lý và phát triển, thông qua các chiến dịch truyền thông công chúng, xây dựng thương hiệu quốc gia hay thúc đẩy các mô hình kinh doanh bền vững. Trong đó, nhiều doanh nghiệp thay đổi phong cách tiêu dùng, tăng cường trách nhiệm xã hội và phát triển sản phẩm thân thiện môi trường đáp ứng yêu cầu của cộng đồng tiêu dùng hiện đại, vốn chịu ảnh hưởng mạnh từ các thông điệp mềm lan tỏa trên mạng.
Bốn là, sức mạnh mềm là công cụ then chốt thúc đẩy phát triển các lĩnh vực thiết yếu như kinh tế xanh, giáo dục, văn hóa và y tế theo hướng bền vững. Thông qua các nội dung và chiến dịch được lan tỏa trên các nền tảng số, ý thức về phát triển bền vững được nâng cao, các sáng kiến xanh được hỗ trợ và lan rộng. Giáo dục trực tuyến và chia sẻ kiến thức mở góp phần tạo nền tảng tri thức rộng lớn cho mọi người, từ đó hỗ trợ các chính sách xã hội và kinh tế hiệu quả hơn. Các chiến dịch y tế, phòng chống dịch bệnh cũng tận dụng sức mạnh mềm để truyền thông, vận động cộng đồng, góp phần cải thiện sức khỏe cộng đồng trong bối cảnh hiện đại.
Như vậy, sức mạnh mềm trong thời đại số không chỉ là công cụ truyền thông mà còn là lực lượng thúc đẩy thay đổi toàn diện trong xã hội hiện đại, mang đến những ảnh hưởng tích cực và bền vững cho nhiều lĩnh vực quan trọng. Sự phối hợp hiệu quả giữa công nghệ số và sức mạnh mềm sẽ tiếp tục là xu hướng mạnh mẽ giúp các quốc gia và cộng đồng thích nghi, phát triển trong tương lai.
4. Một số ví dụ điển hình và kinh nghiệm quốc tế về việc phát huy sức mạnh mềm
Ngày nay, hơn một nửa nhân loại sống ở các thành phố, nơi tạo ra hơn 80% GDP toàn cầu và đóng vai trò là trung tâm văn hóa và đổi mới sáng tạo. Các thành phố lớn trên thế giới đang tận dụng các công cụ kỹ thuật số để khuếch đại sức mạnh mềm của mình. Dưới đây, là cách một số thành phố nổi bật trên thế giới khai thác sức mạnh mềm trong thời đại số:
(1) Singapore (châu Á): quốc gia này đã coi cơ sở hạ tầng kỹ thuật số là xương sống cho sức mạnh mềm của mình. Với các sáng kiến thành phố thông minh trên toàn quốc, Singapore thể hiện hình ảnh hiện đại, hiệu quả và đổi mới được xếp hạng là thương hiệu thành phố hàng đầu thứ 6 trên toàn thế giới vào năm 2023. Chính phủ Singapore tích cực sử dụng mạng xã hội và ngoại giao công chúng kỹ thuật số để giới thiệu di sản đa văn hóa, cảnh quan thành phố xanh và tư duy lãnh đạo trong các lĩnh vực như phát triển bền vững và công nghệ tài chính. Từ việc tổ chức các cuộc đối thoại quốc tế được phát sóng trên toàn cầu đến việc quảng bá văn hóa bán hàng rong thông qua các vlogger ẩm thực trên YouTube, Singapore khéo léo lồng ghép thương hiệu thành phố của mình với sức mạnh kỹ thuật số.
(2) Sao Paulo (Nam Mỹ): Sao Paulo là thành phố đông dân nhất Nam Mỹ và là một thế lực đang nổi lên về sức ảnh hưởng kỹ thuật số. Là trung tâm kinh tế và sáng tạo của Brazil, Sao Paulo được hưởng lợi từ lượng khán giả trực tuyến khổng lồ – Brazil có 144 triệu người dùng mạng xã hội (chiếm 66% dân số) vào đầu năm 2024 , nằm trong số những cư dân mạng năng động nhất thế giới. Điều này mang lại cho các hoạt động xuất khẩu văn hóa của Sao Paulo một nền tảng khổng lồ. Âm nhạc của thành phố (từ nhạc funk Brazil đến sertanejo), thời trang và thể thao thường xuyên lan truyền khắp châu Mỹ Latinh và xa hơn nữa. Các lễ hội hóa trang và nghệ thuật hai năm một lần hàng năm của Sao Paulo hiện tiếp cận khán giả toàn cầu thông qua các buổi phát trực tiếp và video Instagram. Sao Paulo nổi bật như một ngọn hải đăng về phát huy sức mạnh mềm tại khu vực Nam Mỹ.
(3) Paris (châu Âu): từ lâu đã được coi là thủ đô văn hóa, Paris đã đổi mới để duy trì sức mạnh mềm của mình trong thời đại kỹ thuật số. Thành phố kết hợp nét quyến rũ lịch sử với khả năng tiếp cận công nghệ thông minh – từ các chuyến tham quan ảo Bảo tàng Louvre và Musée d’Orsay, đến các tuần lễ thời trang Paris (Pháp) tương tác thu hút hàng triệu lượt xem trên toàn cầu. Trong khi đó, những người sáng tạo nội dung người Pháp (đầu bếp, game thủ, nhà giáo dục,…) trên các nền tảng như YouTube và Twitch thu hút lượng người theo dõi quốc tế, củng cố một cách tinh tế sức mạnh mềm của Pháp thông qua các tương tác kỹ thuật số hàng ngày. Paris đang cho thấy một thành phố có di sản phong phú có thể điều chỉnh chiến lược quan hệ công chúng của mình bằng cách áp dụng cách kể chuyện kỹ thuật số trong khi vẫn giữ được sức hấp dẫn đã làm nên tính biểu tượng của thành phố.
(4) Los Angeles (Bắc Mỹ): quê hương của Hollywood đã mở rộng kho vũ khí quyền lực mềm của mình từ màn ảnh bạc sang màn hình điện thoại thông minh. Los Angeles (xếp hạng thứ 4 toàn cầu về sức mạnh thương hiệu thành phố của Mỹ ) vẫn là một cường quốc giải trí, hiện được thúc đẩy bởi phương tiện truyền thông kỹ thuật số. Thành phố này không chỉ là nơi sản sinh ra những bộ phim bom tấn và âm nhạc mà còn là trung tâm của những YouTuber, nhà sáng tạo TikTok và các hãng phát trực tuyến hàng đầu. Sự hội tụ giữa nội dung truyền thống và kỹ thuật số này mang đến cho Los Angeles phạm vi tiếp cận văn hóa vô song. Thương hiệu sáng tạo và cởi mở đầy năng động của Los Angeles tiếp tục định hình văn hóa đại chúng toàn cầu, chứng minh rằng việc xây dựng thương hiệu thành phố trong kỷ nguyên số không chỉ là đổi mới các nền tảng mới mà còn là tôn vinh di sản.
5. Phát huy sức mạnh mềm trong thời đại số ở Việt Nam
Trong bối cảnh thời đại số, việc phát huy sức mạnh mềm quốc gia hiện nay đặt ra những yêu cầu mới; đồng thời, mở ra nhiều cơ hội cho Việt Nam trong công cuộc nâng cao vị thế và ảnh hưởng trên trường quốc tế. Để phát huy sức mạnh mềm trong thời đại công nghệ số, Việt Nam cần tập trung vào những nội dung sau:
Một là, sử dụng công nghệ truyền thông hiện đại: kỷ nguyên số với các công nghệ như Internet kết nối vạn vật, trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn tạo điều kiện thuận lợi để Việt Nam phát huy sức mạnh mềm qua ngoại giao công chúng và xây dựng thương hiệu quốc gia. Đây là nền tảng giúp lan tỏa hình ảnh đất nước nhanh chóng, đối ngoại hiệu quả và tạo ảnh hưởng rộng rãi.
Hai là, phát huy giá trị văn hóa và chính sách đối ngoại: Việt Nam cần tập trung nâng cao và phát triển giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời có chính sách ngoại giao mềm dẻo, khôn khéo, giữ vững độc lập chủ quyền trong quan hệ quốc tế. Chính sách này góp phần tạo niềm tin và thiện cảm từ cộng đồng quốc tế, đặc biệt là các nước vừa và nhỏ.
Ba là, tăng cường công tác truyền thông và phối hợp liên ngành: việc phối hợp các cơ quan, địa phương để nâng cao nhận thức về sức mạnh mềm, đẩy mạnh truyền thông qua các mạng xã hội phổ biến như Twitter, Facebook giúp quảng bá hiệu quả các sáng kiến, giá trị văn hóa, con người Việt Nam.
Bốn là, tập hợp sức mạnh nội tại, đoàn kết dân tộc: sức mạnh mềm Việt Nam cũng dựa vào giá trị tự thân như tinh thần tự chủ, độc lập dân tộc, sự cảm hóa và đoàn kết dân tộc. Đây là nguồn lực tạo nên sức ảnh hưởng bền vững và sự đồng thuận trong phát triển đất nước.
Những bài học này giúp Việt Nam phát huy hiệu quả sức mạnh mềm trong thời đại số, góp phần nâng cao vị thế quốc gia và phát triển bền vững trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp 4.0.
6. Kết luận
Sức mạnh mềm trong thời đại số không chỉ là công cụ truyền thông mà còn là yếu tố chiến lược quan trọng góp phần nâng cao vị thế và tầm ảnh hưởng quốc gia trên trường quốc tế. Nhờ các nền tảng kỹ thuật số và mạng xã hội, sức mạnh mềm được lan tỏa nhanh chóng và sâu rộng, thúc đẩy thay đổi nhận thức xã hội, kết nối cộng đồng và phát triển bền vững trong nhiều lĩnh vực như kinh tế, giáo dục, văn hóa và y tế. Việc khai thác hiệu quả sức mạnh mềm đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa giá trị văn hóa, chính sách đối ngoại và ứng dụng công nghệ hiện đại. Qua đó, quốc gia không chỉ tăng cường uy tín và ảnh hưởng mà còn xây dựng nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền lâu trong thế giới đa cực, đa văn hóa và liên kết chặt chẽ của kỷ nguyên số. Đây chính là hướng đi thiết yếu trong chiến lược phát triển quốc gia hiện đại và hội nhập quốc tế sâu rộng mà Việt Nam đang lựa chọn và triển khai thực hiện.
Tài liệu tham khảo:
1. Hơn 60% dân số thế giới sử dụng mạng xã hội. https://mekongasean.vn/hon-60-dan-so-the-gioi-su-dung-mang-xa-hoi-5997.html
2. J. J. S. Nye (2004). Soft power: the means to success in world politics. Public Affairs, New York.
3. Gauttam, Priya, Bawa Singh, Sandeep Singh, Shankar Lal Bika, and Raghavendra P. Tiwari(2024). Education as a soft power resource: A systematic review. Heliyon 10, no. 1 (2024).
4. Lee, Jack T (2015). Soft power and cultural diplomacy: Emerging education hubs in Asia. Comparative Education 51, no. 3 (2015): 353-374.
5. Lahrenn, Olena, and Kamil Ufuk Bılgın (2023). Importance of soft power in digital diplomacy. Third Sector Social Economic Review 58, no. 2 (2023): 1467-1493.
