Thiếu tá, ThS. Nguyễn Đình Thắng
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Đối với người dân Việt Nam, gia đình luôn là tổ ấm, là chỗ dựa tin cậy của tất cả thành viên, là nơi lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Vì vậy, việc giữ gìn và phát huy các giá trị truyền thống của gia đình Việt Nam được Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng và Nhà nước quan tâm, tập trung chỉ đạo ngay từ những ngày đầu mới giành được chính quyền về tay Nhân dân. Trong Chiến lược phát triển gia đình Việt Nam đến năm 2030, Đảng đã xác định: “Gia đình là tế bào của xã hội; nơi duy trì nòi giống; môi trường quan trọng hình thành, nuôi dưỡng, giáo dục nhân cách con người và lưu giữ, trao truyền các giá trị văn hóa của dân tộc; là nền tảng xây dựng xã hội hạnh phúc trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế”1.
Từ khóa: Tác phẩm “Đời sống mới”; gia đình văn hóa; giá trị; tư tưởng Hồ Chí Minh.
1. Đặt vấn đề
Bác Hồ kính yêu đã dạy, muốn có chủ nghĩa xã hội thì phải có con người mới xã hội chủ nghĩa và con người mới đó, trước hết phải được hình thành từ trong chính gia đình của mình (vì gia đình là nơi mỗi con người được sinh ra, lớn lên và trưởng thành). Với xã hội, gia đình không chỉ là “tế bào” của xã hội mà cao hơn, gia đình còn là “hạt nhân” của xã hội, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh: “nhiều gia đình cộng lại mới thành xã hội, xã hội tốt thì gia đình càng tốt, gia đình tốt thì xã hội mới tốt. Hạt nhân của xã hội là gia đình. Chính vì muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội mà phải chú ý hạt nhân cho tốt”2. Và như vậy, mỗi gia đình được coi như là “tế bào”, là “hạt nhân” của xã hội thì “văn hóa gia đình” thật sự đã đóng một vai trò to lớn đối với xã hội.
2. Phát huy các giá trị văn hóa tốt đẹp của gia đình truyền thống trong xây dựng gia đình văn hóa
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phát động phong trào “xây dựng đời sống mới”. Ngày 20/3/1947, tập sách “Đời sống mới” của tác giả Tân Sinh (bút danh của Hồ Chí Minh) được xuất bản. Đây có thể coi như “một điều cần kíp cho công cuộc cứu quốc và kiến quốc”3. Trong tác phẩm này, Chủ tịch Hồ Chí Minh mong muốn đưa đến cho đồng bào những kiến thức phong phú và hữu ích về văn hóa đạo đức, văn hóa lối sống, văn hóa gia đình, văn hóa nghề nghiệp, văn hóa công sở… nhằm tạo nên nền tảng tinh thần cho xã hội trong bối cảnh kháng chiến và kiến quốc lúc bấy giờ.
Tác phẩm “Đời sống mới” với hình thức biểu đạt ngắn gọn, súc tích, Hồ Chí Minh đã thể hiện một cách giản dị tư tưởng phong phú, sâu sắc về lối sống qua những nội dung đa dạng, nguyên tắc phù hợp, chủ trương đúng đắn, biện pháp cụ thể về xây dựng đời sống mới. Điều đặc biệt là Chủ tịch Hồ Chí Minh không đề cao việc xây dựng một lối sống chung chung, trừu tượng mà chú ý đến việc xây dựng, giáo dục lối sống, nếp sống phù hợp với từng đối tượng: cá nhân, gia đình, làng xã, nhóm xã hội, trường học, công sở… Đó chính là cách để tư tưởng, quan điểm về đời sống mới và phương thức thực hành đời sống mới nhanh chóng lan rộng, thấm sâu vào xã hội theo hướng: “Cái gì cũ mà tốt, thì phải phát triển thêm… Cái gì mới mà hay, thì ta phải làm”4.
Trong tác phẩm “Đời sống mới”, Chủ tịch Hồ Chí Minh đề cập đến nhiều vấn đề, trong đó có việc xây dựng đời sống mới trong gia đình mà thực chất ở đây là xây dựng văn hóa gia đình với những điều hết sức cụ thể, giản dị mà gia đình nào cũng có thể làm được một cách dễ dàng. Tư tưởng của Người về vấn đề xây dựng văn hóa gia đình đã có sự kế thừa từ gia đình truyền thống, kết hợp với yêu cầu bức thiết của thời đại, lại được diễn đạt bằng ngôn từ dung dị, đời thường nên có sức lan tỏa rộng khắp trong quảng đại quần chúng. Người khẳng định thực hiện đời sống mới trong gia đình: “không có gì là khó, không cần tốn tiền, tốn công. Có chí làm là làm được. Mà một nhà như thế, nhất định phải phát đạt”5.
Tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã cho thấy, gia đình không chỉ là tế bào của xã hội mà cao hơn gia đình là “hạt nhân” của xã hội, gia đình “Cũng như mỗi viên đá trơn tru vững chắc, thì chỉ cần một ít vôi là đắp thành một bức tường tốt”6, gia đình bền vững thì xã hội mới bền vững. Văn hóa gia đình được giữ gìn và phát triển thì văn hóa của xã hội mới trở nên tốt đẹp.
Những điều mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt ra trong vấn đề xây dựng đời sống mới ở từng gia đình thực chất là những chuẩn mực của văn hóa gia đình, có vai trò điều chỉnh hành vi của từng thành viên trong gia đình, đồng thời định hướng cho sự phát triển gia đình bền vững. Quan trọng hơn, văn hóa gia đình chính là nền tảng cho sự cố kết tính bền vững của từng thành viên trong gia đình; góp phần duy trì và phát triển văn hóa của các nhóm cộng đồng xã hội (dòng họ, làng xã, dân tộc, giai cấp…). Đồng thời, bảo lưu những giá trị, chuẩn mực văn hóa truyền thống trong đời sống của gia đình, bởi các giá trị tốt đẹp của gia đình luôn luôn gắn kết với giá trị tốt đẹp của cộng đồng.
Văn hóa gia đình là một bộ phận, là cái “gốc” của văn hóa làng, văn hóa nước. Vì vậy, việc đẩy mạnh phong trào xây dựng gia đình văn hóa không thể tách rời việc nghiên cứu, xem xét, đánh giá từ góc độ văn hóa gia đình. Nghĩa là, cuộc vận động xây dựng gia đình văn hóa và tiêu chí gia đình văn hóa hiện nay phải dựa trên những giá trị văn hóa truyền thống của gia đình Việt Nam. Đồng thời, trong quá trình xây dựng gia đình văn hóa phải biết giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Đó là cơ sở xây dựng tư tưởng, đạo đức lối sống tốt đẹp, xây dựng đời sống văn hóa lành mạnh từ trong mỗi gia đình, lấy gia đình làm “pháo đài” chống lại sự xâm nhập của các tệ nạn xã hội và những tác động xấu từ mặt trái của cơ chế thị trường.
Xây dựng gia đình văn hóa là xây dựng mô hình gia đình Việt Nam hiện đại, phù hợp với tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập kinh tế quốc tế. Mục tiêu chúng ta cần vươn tới và thực hiện là xây dựng gia đình văn hóa truyền thống, hiện đại. Xây dựng gia đình văn hóa là vừa phải kế thừa và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của gia đình Việt Nam, vừa kết hợp với những giá trị tiên tiến của gia đình hiện đại để phù hợp với sự vận động phát triển tất yếu của xã hội. Tất cả nhằm hướng tới thực hiện mục tiêu làm cho gia đình thực sự là tế bào lành mạnh của xã hội, là tổ ấm của mỗi người.
Trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, Đảng và Nhà nước luôn coi trọng vai trò của gia đình và văn hóa gia đình. Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc đã nêu: “Giữ gìn và phát huy những đạo lý tốt đẹp của gia đình Việt Nam. Nêu cao vai trò gương mẫu của các bậc cha mẹ. Coi trọng xây dựng gia đình văn hóa. Xây dựng mối quan hệ khăng khít giữa gia đình, nhà trường và xã hội”7.Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng một lần nữa nhấn mạnh: “Tập trung nghiên cứu, xác định và triển khai xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người gắn với giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới”8.
Hiện nay, cuộc sống hiện đại với sự phát triển mạnh mẽ của các thành phần kinh tế đã tác động đến đời sống gia đình, ở một góc độ nào đó đã phá vỡ nền nếp gia phong đạo đức của gia đình truyền thống Việt Nam. Tình trạng ly hôn, ly thân, sống chung như vợ chồng không đăng ký kết hôn, quan hệ tình dục trước hôn nhân và việc nạo phá thai trong giới trẻ gia tăng, để lại những hậu quả nặng nề về nhiều mặt đối với gia đình và xã hội. Xu hướng hôn nhân với người nước ngoài ngày càng nhiều và sau hôn nhân nhiều phụ nữ di cư theo chồng sinh sống ở nước ngoài cũng đặt ra mối quan tâm lo lắng của toàn xã hội. Các giá trị văn hóa gia đình truyền thống tốt đẹp của người Việt Nam đang có biểu hiện xuống cấp, mai một. Nhiều tệ nạn xã hội như ma túy, cờ bạc, rượu chè, mại dâm, HIV/AIDS đã và đang xâm nhập vào các gia đình. Mâu thuẫn xung đột giữa các thế hệ về phép ứng xử, lối sống và vấn đề chăm sóc người cao tuổi đang đặt ra những thách thức mới. Tình trạng bạo lực trong gia đình có chiều hướng ngày càng gia tăng mạnh mẽ đến mức báo động.
3. Một số giải pháp xây dựng gia đình văn hóa
Một là, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với phong trào xây dựng gia đình văn hóa, tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền để các cấp ủy, chính quyền, các tổ chức đoàn thể từ trung ương đến cơ sở nhận thức sâu sắc về vị trí, vai trò và tầm quan trọng của văn hóa gia đình và công tác xây dựng gia đình văn hóa; coi đây là một trong những động lực quan trọng quyết định thành công sự phát triển bền vững kinh tế – xã hội trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Hai là, tiếp tục giáo dục, kế thừa và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của gia đình Việt Nam gắn với xây dựng những giá trị tiên tiến của gia đình trong xã hội phát triển, từ đó đề cao trách nhiệm của mỗi gia đình trong việc xây dựng và bồi dưỡng nhân cách cho mỗi thành viên trong gia đình. Giáo dục văn hóa gia đình là xây dựng con người Việt Nam với những phẩm chất cao quý, có tinh thần yêu nước, tự cường dân tộc, phấn đấu vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, có ý chí vươn lên đưa đất nước thoát khỏi nghèo nàn lạc hậu, đoàn kết với nhân dân thế giới… có lối sống lành mạnh, nếp sống văn minh, cần kiệm, trung thực, nhân nghĩa, tôn trọng kỷ cương phép nước.
Ba là, chú trọng các biện pháp nhằm duy trì và nâng cao chất lượng phong trào xây dựng gia đình văn hóa và nội dung các tiêu chí công nhận danh hiệu gia đình văn hóa, tránh xu hướng chạy theo thành tích, phản ánh không thực chất phong trào và chất lượng gia đình văn hóa. Tiếp tục nghiên cứu xây dựng các mô hình gia đình văn hóa trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa với những giá trị mới tiên tiến cần tiếp thu và dự báo những biến đổi về gia đình trong thời kỳ mới, đề xuất hướng giải quyết những thách thức trong lĩnh vực gia đình.
Bốn là, phải có sự đầu tư về kinh phí, nguồn lực cho phong trào xây dựng gia đình văn hóa kết hợp với phương châm xã hội hóa, tạo nền tảng cho sự phát triển chung của toàn xã hội. Thường xuyên tổng kết, sơ kết phong trào xây dựng gia đình văn hóa, đánh giá kết quả phấn đấu xây dựng gia đình văn hóa từng giai đoạn kết hợp với các phong trào khác để đạt được hiệu quả thiết thực, đồng thời rút ra được những kinh nghiệm, kết hợp tôn vinh, nhân rộng điển hình các gia đình văn hóa tiêu biểu xuất sắc để nêu gương cho toàn xã hội.
Năm là, phải thường xuyên tập huấn, bồi dưỡng, cung cấp kiến thức văn hóa gia đình và nội dung công tác xây dựng gia đình văn hóa cho cán bộ chỉ đạo hướng dẫn phong trào xây dựng gia đình văn hóa các cấp nhằm trang bị kiến thức xây dựng gia đình văn hóa trong đời sống xã hội hiện đại và có định hướng hướng dẫn người dân thực hiện lâu dài.
3. Kết luận
Gia đình là một vấn đề lớn, luôn được Đảng, Nhà nước quan tâm. Xây dựng gia đình Việt Nam trong thời kỳ đổi mới là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển đất nước nhằm thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
Chú thích:
1. Thủ tướng Chính phủ (2021). Quyết định số 2238/QĐ-TTg ngày 30/12/2021 phê duyệt chiến lược phát triển gia đình Việt Nam đến năm 2030.
2. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 12. H. NXB Chính trị quốc gia, tr. 300.
3, 4, 5, 6. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 5. H. NXB Chính trị quốc gia, tr. 111, 113, 118, 118.
7. Đảng Cộng sản Việt Nam (1998). Văn kiện Hội nghị lần thứ năm ban Chấp hành Trung ương(khóa VIII). H. NXB Chính trị quốc gia, tr.60.
8. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr.143.
Tài liệu tham khảo:
1. Đẩy mạnh phong trào xây dựng gia đình văn hóa. https://tapchicongsan.org.vn/web/guest/the-gioi-van-de-su-kien/-/2018/907/day-manh-phong-trao–xay-dung-gia-dinh-van-hoa.aspx#
2. Một số quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về văn hóa và nâng tầm văn hóa Việt Nam. https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/van_hoa_xa_hoi/-/2018/826302/mot-so-quan-diem-cua-chu-tich-ho-chi-minh-ve-van-hoa-va-nang-tam-van-hoa-viet-nam.aspx
3. Tác phẩm “Đời sống mới” của Chủ tịch Hồ Chí Minh với việc khơi dậy sức mạnh đại đoàn kết các tầng lớp nhân dân ở Nghệ An hiện nay. https://nghean.dcs.vn/vi-vn/tin/tac-pham-doi-song-moi%E2%80%9D-cua-chu-tich-ho-chi-minh-voi-viec-khoi-day-suc-manh-dai-doan-ket-cac-tang-lop-nhan-dan-o-nghe-an-hien-nay%E2%80%9D/6907-58053-163366
4. Vận dụng quan điểm của Hồ Chí Minh về “đời sống mới” vào xây dựng nông thôn mới hiện nay. https://lyluanchinhtri.vn/van-dung-quan-diem-cua-ho-chi-minh-ve-doi-song-moi-vao-xay-dung-nong-thon-moi-hien-nay-6147.html
5. Xây dựng và phát huy hệ giá trị văn hóa gia đình Việt Nam theo quan điểm của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng. https://lyluanchinhtri.vn/xay-dung-va-phat-huy-he-gia-tri-van-hoa-gia-dinh-viet-nam-theo-quan-diem-cua-tong-bi-thu-nguyen-phu-trong-6559.html
