Trần Thị Tuyền
NCS Học viện Báo chí và Tuyên truyền
(Quanlynhanuoc.vn) – Giáo dục đạo đức cho sinh viên các trường đại học, đặc biệt là tại khu vực đồng bằng sông Hồng đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế và sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế thị trường, giáo dục đạo đức đang chịu nhiều tác động trực tiếp, ảnh hưởng đến quá trình hình thành nhân cách và phẩm chất của sinh viên. Trước thực tế đó, việc giáo dục đạo đức cho sinh viên cần được đặt ngang hàng với các lĩnh vực đào tạo thể chất, văn hóa và chuyên môn, nghiệp vụ. Sự kết hợp hài hòa giữa các yếu tố này sẽ giúp sinh viên phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể lực và thẩm mỹ. Đây chính là nền tảng vững chắc để sinh viên trở thành lực lượng kế thừa xứng đáng, góp phần vào sự nghiệp phát triển đất nước hiện nay.
Từ khóa: Giáo dục đạo đức, sinh viên, đồng bằng sông Hồng, nguồn nhân lực, toàn cầu hóa.
1. Đặt vấn đề
Trong bối cảnh đất nước đang đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, thế hệ trẻ, đặc biệt là sinh viên các trường đại học vùng đồng bằng sông Hồng đóng vai trò quan trọng trong việc kế thừa và phát triển sự nghiệp xây dựng đất nước. Tuy nhiên, sự giao thoa văn hóa toàn cầu cùng với tác động của kinh tế thị trường đã và đang đặt ra nhiều thách thức đối với việc hình thành nhân cách, lối sống và đạo đức của sinh viên. Những biểu hiện lệch chuẩn về tư tưởng, hành vi và giá trị sống ngày càng phổ biến, ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực tương lai. Vì vậy, giáo dục đạo đức cho sinh viên không chỉ là yêu cầu cấp thiết mà còn là nền tảng để xây dựng thế hệ trí thức trẻ có bản lĩnh, có trách nhiệm và đủ năng lực đáp ứng yêu cầu của thời đại mới.
2. Giáo dục đạo đức cho sinh viên các trường đại học vùng đồng bằng sông Hồng hiện nay
Vùng đồng bằng sông Hồng có diện tích 23.336 km2, chiếm 6,42% diện tích của cả nước; dân số 22,92 triệu người, chiếm 23,49% dân số cả nước; mật độ dân số 1.087 người/km2 cao nhất so với các vùng khác và gấp 3,66 lần so với mật độ trung bình chung của Việt Nam1, tỷ lệ sinh viên là 352 sinh viên/vạn dân2. Đặc biệt, vùng có 113 cơ sở giáo dục đại học, nhiều cơ sở giáo dục đại học đã được xếp hạng cao và tăng thứ bậc trên các bảng xếp hạng uy tín quốc tế; đồng thời, có sự tương quan khá chặt chẽ với phát triển kinh tế – xã hội giữa các vùng. Đặc biệt là công tác giáo dục đạo đức cho sinh viên đã có nhiều chuyển biến tích cực, từng bước được nâng cao cả về nhận thức và phương pháp triển khai thực hiện.
Các cấp ủy Đảng, ban giám hiệu nhà trường, tổ chức đoàn – hội và các đơn vị liên quan đã chú trọng lồng ghép nội dung giáo dục đạo đức vào chương trình đào tạo, hoạt động ngoại khóa, sinh hoạt chính trị – tư tưởng, qua đó, giúp sinh viên hình thành nhân cách, lối sống lành mạnh, có trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã hội. Vì vậy, sinh viên ngày càng hiểu rõ rằng, đạo đức không chỉ là nền tảng hình thành nhân cách mà còn là yếu tố quyết định sự thành công bền vững trong sự nghiệp. Hiện nay, nhiều bạn trẻ đã chủ động rèn luyện lối sống lành mạnh, trung thực, có trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã hội.
Công tác hoạt động tuyên truyền, giáo dục chính trị – tư tưởng cho sinh viên được tổ chức thường xuyên đã góp phần quan trọng trong việc nâng cao nhận thức và thái độ sống tích cực cho sinh viên. Các buổi sinh hoạt chuyên đề, hội thảo, tọa đàm, đã tạo điều kiện để sinh viên được tiếp cận với những vấn đề thời sự, tư tưởng đạo đức, lý tưởng cách mạng và truyền thống văn hóa dân tộc. Thông qua đó, họ không chỉ hiểu rõ hơn về vai trò của bản thân trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc mà còn hình thành được lối sống lành mạnh, có trách nhiệm, biết yêu thương và sẻ chia.
Bên cạnh đó, việc lồng ghép các nội dung giáo dục chính trị – tư tưởng vào hoạt động học tập, nghiên cứu khoa học và phong trào Đoàn – Hội cũng góp phần làm phong phú thêm hình thức tuyên truyền, giúp sinh viên tiếp thu một cách tự nhiên, hiệu quả. Đặc biệt, sự tham gia của các diễn giả, chuyên gia, cựu sinh viên thành đạt trong các buổi giao lưu đã truyền cảm hứng mạnh mẽ, khơi dậy khát vọng vươn lên và cống hiến trong mỗi bạn trẻ.
Theo kết quả điều tra xã hội học của tác giả đối với 125 sinh viên năm thứ nhất của Trường Đại học Hải Dương (tháng 10 và 11/2024) cho thấy, có 48 ý kiến, chiếm 38,4% cho rằng, giảng viên thường xuyên làm tốt công tác tuyên truyền, phổ biến các giá trị đạo đức; 38 ý kiến, chiếm 30,4% cho rằng, giảng viên đã đổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy, lồng ghép các giá trị đạo đức vào bài giảng; 22 ý kiến, chiếm 17,6% cho rằng, giảng viên đã gắn nội giáo dục với hoạt động thực tế xã hội; 17 ý kiến, chiếm 13,6% cho rằng, các nội dung giáo dục giá trị đạo đức giảng viên cơ bản phù hợp với đặc điểm tâm lý của sinh viên.
Qua kết quả khảo sát và lấy ý kiến của 85 giảng viên của Trường Đại học Hải Dương và Trường Đại học Y Thái Bình cho thấy, có 27 ý kiến, chiếm 31,7%, giảng viên luôn quán triệt sâu sắc quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về đổi mới nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo gắn “dạy chữ” với “dạy người”; 23 ý kiến, chiếm 27%, giảng viên luôn kết hợp nhuẫn nhuyễn phương pháp dạy học truyền thống với phương pháp dạy học hiện đại, tăng tính trực quan cho sinh viên; 18 ý kiến, chiếm 21,1%, giảng viên luôn phát huy tính tích cực, chủ động của người học; 17 ý kiến, chiếm 20%, giảng viên luôn cập nhật tin tức, thực trạng xã hội đang diễn ra đưa vào nội dung bài giảng3.
Từ những kết quả cho thấy, công tác tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của mỗi chủ thể, trong quá trình giảng dạy không chỉ là nhiệm vụ chính trị mà còn là yếu tố cốt lõi góp phần nâng cao chất lượng đào tạo toàn diện. Đồng thời, sự kết hợp linh hoạt giữa phương pháp giảng dạy truyền thống và hiện đại đã giúp nâng cao hiệu quả truyền đạt kiến thức, kích thích tư duy sáng tạo, khả năng phản biện và chủ động học tập của sinh viên. Việc cập nhật thông tin thời sự, thực tiễn xã hội vào bài giảng đã giúp sinh viên gắn kết lý thuyết với thực tế, từ đó hình thành nhận thức đúng đắn về vai trò, trách nhiệm của bản thân đối với cộng đồng xã hội.
Ngoài ra, nhiều trường đại học đã thành lập câu lạc bộ lý luận trẻ, như: Trường Đại học Kiểm Sát Hà Nội4, Trường Đại học Luật Hà Nội5, Trường Đại học Dược Hà Nội, Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Bách khoa Hà Nội… đã tổ chức nhiều hoạt động thiết thực, cụ thể để sinh viên phát huy năng lực, sở trường, thế mạnh bản thân. Tổ chức các buổi sinh hoạt cho sinh viên “hành quân về nguồn”, tham quan di tích lịch sử cách mạng, căn cứ kháng chiến, nghe báo cáo chuyên đề của các chuyên gia về các lĩnh vực có liên quan và giao lưu với các nhân chứng lịch sử, nhà khoa học.
Bên cạnh những kết quả đã đạt được vẫn còn tồn tại một số hạn chế nhất định, đó là việc triển khai các hoạt động giáo dục đạo đức ở một số cơ sở giáo dục còn mang tính hình thức, thiếu chiều sâu và chưa thực sự phù hợp với môi trường sống của sinh viên hiện nay. Nội dung giáo dục đôi khi còn khô khan, thiếu tính thực tiễn, chưa có nhiều đổi mới, chưa gắn kết chặt chẽ với các vấn đề xã hội đang diễn ra, dẫn đến hiệu quả tiếp nhận chưa cao.
Công tác phối kết hợp giữa các tổ chức, lực lượng, nhất là gia đình và nhà trường chưa chặt chẽ nên vẫn còn có một bộ phận sinh viên có biểu hiện thờ ơ trong việc rèn luyện phẩm chất đạo đức, sống thiếu lý tưởng, dễ bị cuốn theo những xu hướng lệch chuẩn trong xã hội hiện đại.
Mặt khác, sự tác động của mạng xã hội cũng đang đặt ra những thách thức lớn đối với việc hình thành nhân cách và lối sống của sinh viên. Vì vậy, việc tăng cường phối hợp giữa gia đình, nhà trường và các tổ chức xã hội là yêu cầu cấp thiết nhằm tạo sự thống nhất trong nhận thức và hành động, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức cho sinh viên trong kỷ nguyên mới.
3. Một số giải pháp cần thực hiện
Một là, tăng cường sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và xã hội. Gia đình là môi trường đầu tiên hình thành nhân cách, lối sống và giá trị đạo đức cho mỗi cá nhân, nhà trường đóng vai trò định hướng, giáo dục có hệ thống thông qua chương trình đào tạo và các hoạt động ngoại khóa; xã hội là môi trường thực tiễn giúp sinh viên trải nghiệm, rèn luyện và kiểm chứng các giá trị đạo đức trong đời sống hằng ngày. Vì vậy, xây dựng cơ chế phối hợp hiệu quả giữa gia đình – nhà trường – xã hội là yêu cầu cấp thiết nhằm tạo nền tảng vững chắc cho sinh viên phát triển toàn diện cả về tri thức lẫn đạo đức.
Hai là, đổi mới nội dung và phương pháp giáo dục đạo đức cho sinh viên theo hướng thiết thực, sinh động và phù hợp với đặc điểm tâm lý của thế hệ trẻ. Việc đổi mới nội dung phương pháp giáo dục đạo đức cho sinh viên trước hết, cần làm rõ đối tượng và phương pháp nghiên cứu của môn học, liên hệ chặt chẽ từ kiến thức đến tư tưởng gắn với đạo đức và thực hành đạo đức, khắc phục khuynh hướng chính trị hóa, thoát ly hiện thực. Đồng thời, cung cấp cho sinh viên tri thức khoa học, biết bảo vệ cái đúng, phê phán cái sai, có thái độ đúng đắn, có niềm tin khoa học đối với lý tưởng, mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.
Bên cạnh đó, phương pháp giáo dục cũng cần được đổi mới theo hướng lấy người học làm trung tâm, khuyến khích sự tham gia tích cực của sinh viên thông qua các hình thức, như: thảo luận nhóm, diễn đàn sinh viên, hoạt động trải nghiệm, tình nguyện vì cộng đồng… Những cách tiếp cận này không chỉ giúp sinh viên hiểu sâu sắc hơn về các giá trị đạo đức mà còn tạo điều kiện để họ rèn luyện, thực hành và lan tỏa những phẩm chất tốt đẹp trong môi trường học đường và xã hội. Trong đó, tăng cường đối thoại với sinh viên, tạo điều kiện cho họ thể hiện quan điểm, chính kiến, nguyện vọng. Tuy nhiên, cần khéo léo định hướng về nhận thức và hành vi của sinh viên theo các chuẩn mực và giá trị đạo đức; đồng thời, đa dạng hóa các phương thức giáo dục, áp dụng nhuần nhuyễn nhiều phương pháp khác nhau để tránh phiến diện, đơn điệu, nhàm chán.
Chú trọng đáp ứng yêu cầu tâm lý, thị hiếu sinh viên hướng đến những cái mới đúng, nhất là khai thác và tận dụng có hiệu quả các nhân vật lịch sử – văn hóa nhằm làm tăng hiệu ứng và hiệu quả trong giáo dục đạo đức cho sinh viên.
Ba là, cần phát huy mạnh mẽ vai trò của các tổ chức đoàn – hội trong công tác giáo dục đạo đức cho sinh viên. Với lợi thế gần gũi, nắm bắt tâm lý và nhu cầu của sinh viên, các tổ chức này có thể triển khai nhiều hoạt động thiết thực, sáng tạo nhằm khơi dậy tinh thần trách nhiệm, ý thức rèn luyện và lý tưởng sống cao đẹp trong giới trẻ. Thông qua các phong trào như “Sinh viên 5 tốt”, “Thanh niên tình nguyện”, “Tiếp sức mùa thi”, “Mùa hè xanh”, sinh viên không chỉ được rèn luyện kỹ năng sống, kỹ năng làm việc nhóm mà còn được trải nghiệm, cống hiến và trưởng thành về mặt nhân cách. Các hoạt động này tạo môi trường thuận lợi để sinh viên thể hiện bản lĩnh, tinh thần vượt khó, sống có lý tưởng và trách nhiệm với cộng đồng. Đồng thời, tổ chức đoàn – hội cũng là cầu nối quan trọng giữa nhà trường và sinh viên, góp phần định hướng tư tưởng, xây dựng môi trường học đường lành mạnh, dân chủ, kỷ cương và giàu tính nhân văn.
Bốn là, xây dựng môi trường đại học lành mạnh, dân chủ. Cần xây dựng một môi trường đại học thực sự lành mạnh, dân chủ, văn minh, bảo đảm tính dân chủ giữa thầy – trò, cán bộ nhân viên với sinh viên, giữa bản thân sinh viên với sinh viên. Các chủ thể giáo dục trong nhà trường luôn có sự đồng hành cùng sinh viên trong quá trình học tập, rèn luyện gắn lý tưởng đạo đức với lý tưởng khoa học, định hướng thành nhân cách, lối sống của sinh viên. Vì vậy, việc xây dựng môi trường giáo dục đạo đức cho sinh viên phải gắn liền với xây dựng đội ngũ giảng viên, các giảng viên phải thực sự trở thành những tấm gương sáng, định hướng đạo đức, nhân cách cho sinh viên.
Giáo dục đạo đức là trụ cột không thể thiếu trong quá trình giáo dục toàn diện con người, giữ vai trò định hướng và hun đúc nhân cách, lối sống cũng như ý thức trách nhiệm của mỗi cá nhân đối với bản thân, cộng đồng và xã hội. Đối với sinh viên các trường đại học vùng đồng bằng sông Hồng – lực lượng trí thức trẻ đang trên hành trình lập thân, lập nghiệp, việc giáo dục đạo đức càng trở nên cấp thiết và có ý nghĩa chiến lược. Khi được trang bị nền tảng đạo đức vững chắc, sinh viên không chỉ học tập và nghiên cứu khoa học một cách nghiêm túc mà còn biết hành xử có văn hóa và cống hiến vì lợi ích chung. Đây chính là tiền đề để hình thành nên thế hệ công dân toàn cầu có tri thức, bản lĩnh, trách nhiệm xã hội và tinh thần phụng sự. Thực hiện tốt công tác giáo dục đạo đức hôm nay là góp phần xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngày mai, thúc đẩy sự phát triển bền vững và thịnh vượng của đất nước, hướng tới mục tiêu cao cả: “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.
Chú thích:
1. Đồng bằng sông Hồng. https://vi.wikipedia, truy cập ngày 22/4/2025.
2. Số lượng đại học ở đồng bằng sông Hồng gần gấp đôi Đông Nam Bộ. https://tuoitre.vn/so-luong-dai-hoc-o-dong-bang-song-hong-gan-gap-doi-dong-nam-bo-20250306123815874.htm
3. Kết quả điều tra xã hội học của tác giả đối với 125 sinh viên năm thứ nhất Trường Đại học Hải Dương và 85 giảng viên Trường Đại học Hải Dương và Trường Đại học Y Thái Bình (2024).
4. Buổi ra mắt Câu lạc bộ lý luận trẻ. https://hpu.vn/tin-tuc/buoi-le-ra-mat-cau-lac-bo-ly-luan-tre.html.
5. Lễ công bố Quyết định thành lập và ra mắt Câu lạc bộ lý luận trẻ. https://hlu.edu.vn/News/Details/22179
Tài liệu tham khảo:
1. Thủ tướng Chính phủ (2019). Quyết định số 31/CT-TTg ngày 04/12/2019 về tăng cường giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh, sinh viên.
2. Thủ tướng Chính phủ (2021). Quyết định số 1895/QĐ-TTg ngày 11/11/2021 phê duyệt chương trình “Tăng cường giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống và khơi dậy khát vọng cống hiến cho thanh niên, thiếu niên, nhi đồng giai đoạn 2021-2030”.
3. Giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục giá trị đạo đức truyền thống cho sinh viên đại học hiện nay – nghiên cứu trường hợp tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Hưng Yên. https://www.quanlynhanuoc.vn/2024/06/18/giai-phap-nang-cao-chat-luong-giao-duc-gia-tri-dao-duc-truyen-thong-cho-sinh-vien-dai-hoc-hien-nay-nghien-cuu-truong-hop-tai-truong-dai-hoc-su-pham-ky-thuat-hung-yen.
4. Giáo dục đạo đức truyền thống cho sinh viên các trường cao đẳng, đại học ở tỉnh Hải Dương. https://www.quanlynhanuoc.vn/2022/10/31/giao-duc-dao-duc-truyen-thong-cho-sinh-vien-cac-truong-cao-dang-dai-hoc-o-tinh-hai-duong/
