Thiếu tá Nguyễn Văn Kiên
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Sĩ quan trẻ là lực lượng mới trưởng thành về quân sự, đang trong quá trình hoàn thiện phẩm chất và bản lĩnh chính trị, có nhiệm vụ quản lý, huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu ở cơ sở. Do đó, đạo đức sĩ quan trẻ được hiểu là sự kết hợp giữa chuẩn mực đạo đức cách mạng với yêu cầu nghề nghiệp quân sự, thể hiện ở ý thức tổ chức kỷ luật, tinh thần trách nhiệm, lối sống lành mạnh và quan hệ đồng chí đoàn kết. Tác động tiêu cực từ môi trường xã hội có khả năng ảnh hưởng mạnh mẽ, sâu rộng đến đạo đức, lối sống, tư tưởng nếu không được định hướng kịp thời. Đội ngũ sĩ quan trẻ ở Quân đoàn 12 cũng chịu ảnh hưởng của sự tác động bởi mặt trái kinh tế thị trường, do vậy, cần có những giải pháp để khắc phục những ảnh hưởng đó trong tiến trình xây dựng đơn vị.
Từ khóa: Tác động; kinh tế thị trường; đạo đức; sĩ quan trẻ; Quân đoàn 12.
1. Đặt vấn đề
Trong mọi hoạt động xã hội, đạo đức luôn giữ vai trò định hướng hành vi chính trị, tư tưởng và lối sống của con người. Đối với đội ngũ sĩ quan trẻ ở Quân đoàn 12, việc chủ động khắc phục tác động tiêu cực từ mặt trái kinh tế thị trường không chỉ nhằm nâng cao hiệu quả hoàn thành nhiệm vụ mà còn góp phần xây dựng đội ngũ cán bộ kế cận “vừa hồng, vừa chuyên”, đáp ứng mục tiêu xây dựng Quân đoàn 12 “tinh, gọn, mạnh”, tiến lên hiện đại trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc giai đoạn mới.
Hiện nay, bối cảnh kinh tế – xã hội trong nước biến đổi sâu sắc đang tác động mạnh mẽ đến đạo đức sĩ quan trẻ. Bên cạnh cuộc đấu tranh với thông tin xấu độc, quan điểm sai trái của các thế lực thù địch, quân đội còn đối diện yêu cầu ngăn chặn biểu hiện suy thoái về chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống ở một bộ phận sĩ quan trẻ. Những ảnh hưởng này bắt nguồn từ sự vận động của cơ chế thị trường và đa dạng yếu tố xã hội khác. Tác động của kinh tế thị trường có thể hai chiều: tích cực nếu được định hướng đúng, nhưng tiêu cực khi sĩ quan trẻ thiếu bản lĩnh và môi trường rèn luyện phù hợp. Do vậy, vai trò của cấp ủy, chỉ huy, văn hóa đơn vị và ý thức tự tu dưỡng giữ tính quyết định trong việc giúp sĩ quan trẻ vững vàng trước cám dỗ vật chất, củng cố bản chất “Bộ đội Cụ Hồ” và phát triển toàn diện về phẩm chất chính trị – đạo đức. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Người cán bộ cách mạng phải có đạo đức cách mạng. Phải giữ vững đạo đức cách mạng mới là người cán bộ cách mạng chân chính”1.
2. Tác động của mặt trái kinh tế thị trường đến đạo đức sĩ quan trẻ
Đạo đức là hệ thống những chuẩn mực xã hội điều chỉnh hành vi con người theo các giá trị chân – thiện – mỹ, phản ánh bản chất và mục tiêu phát triển của xã hội. Trong Quân đội nhân dân Việt Nam, đạo đức mang nội dung cách mạng, gắn với trung thành tuyệt đối với Đảng, Tổ quốc và Nhân dân, đặt lợi ích tập thể, nhiệm vụ chính trị lên trên lợi ích cá nhân.
Sự phát triển của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là xu thế tất yếu, góp phần thúc đẩy sản xuất, nâng cao đời sống Nhân dân và sức mạnh quốc gia. Tuy nhiên, đi cùng những thành tựu đó, mặt trái của kinh tế thị trường nảy sinh và tác động tiêu cực đến các lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có môi trường quân đội. Có thể khái quát một số mặt trái chủ yếu sau: (1) Gia tăng chủ nghĩa cá nhân và lối sống thực dụng; (2) Phân hóa giàu nghèo và chênh lệch điều kiện sống; (3) Mở rộng và biến tướng các tệ nạn xã hội; (4) tác động tiêu cực từ truyền thông và mạng xã hội; (5) Xu hướng thương mại hóa quan hệ xã hội. Từ đó có thể thấy, sự ảnh hưởng của mặt trái của kinh tế thị trường không chỉ tác động đến đời sống xã hội nói chung mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến nhận thức, tư tưởng, lối sống và hành vi của sĩ quan trẻ. Trong môi trường quân đội vốn đòi hỏi tính kỷ luật, sự hy sinh và tính tập thể cao, những tác động này càng biểu hiện phức tạp, có nguy cơ làm suy giảm phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ”. Có thể nhận diện các ảnh hưởng tiêu cực chủ yếu như sau: suy giảm niềm tin chính trị và lý tưởng nghề nghiệp; xu hướng đề cao lợi ích cá nhân, giảm ý thức kỷ luật; biểu hiện lệch chuẩn trong lối sống và quan hệ xã hội; suy giảm phẩm chất đạo đức nghề nghiệp quân nhân.
Chủ tịch Hồ Chí minh đã khẳng định: “Muốn có đạo đức cách mạng phải có 5 điều sau đây: Trí – Tín – Nhân – Dũng – Liêm”2. Vì vậy, đối với đội ngũ sĩ quan trẻ Quân đoàn 12 cần phải thấm nhuần lời dạy của Người trong hoạt động cách mạng. Đồng thời, trong Chỉ thị số 42-CT/TW ngày 24/3/2015 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thế hệ trẻ giai đoạn 2015 – 2030, trong đó nhấn mạnh: “Thông qua các hoạt động giáo dục, các cuộc vận động, phong trào thi đua yêu nước đã tạo môi trường lành mạnh để thế hệ trẻ rèn luyện, trưởng thành, góp phần hình thành lý tưởng cách mạng, đạo đức cao đẹp, lối sống nghĩa tình, tuân thủ pháp luật, từng bước hoàn thiện nhân cách”, đây là những nội dung mang tính chiến lược giúp cho đội ngũ sĩ quan trẻ khắc phục được sự tác động của mặt trái kinh tế thị trường vào trong đời sống quân sự hiện nay.
Thực tiễn Quân đoàn 12 hiện nay, với môi trường đơn vị đoàn kết, gắn bó, kỷ luật, gương mẫu đã giúp cho mỗi sĩ quan trẻ vượt qua khó khăn, giữ vững phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ”. Việc xây dựng môi trường văn hóa quân sự trong sạch, lành mạnh, kết hợp chặt chẽ giữa “xây” và “chống” là yêu cầu tất yếu. “Xây” là tạo dựng những giá trị tốt đẹp – tinh thần đoàn kết, dân chủ, kỷ luật, trách nhiệm, nhân ái; “chống” là đấu tranh với biểu hiện thực dụng, cá nhân chủ nghĩa, vi phạm kỷ luật. Môi trường đạo đức cách mạng cần được phát huy thường xuyên thông qua việc quán triệt, triển khai thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị về đẩy mạnhhọc tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, cuộc vận động “Phát huy truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh Bộ đội Cụ Hồ” tạo sự chuyển biến toàn diện, vững chắc về mọi mặt trong các cơ quan, đơn vị; môi trường kỷ luật phải được duy trì nghiêm túc, thể hiện bằng chấp hành điều lệnh, điều lệ, quy định, tác phong quân nhân. Bên cạnh đó, các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao, diễn đàn thanh niên, sinh hoạt chính trị tư tưởng cần được tổ chức thường xuyên để tạo không khí vui tươi, lành mạnh, giúp sĩ quan trẻ có đời sống tinh thần phong phú, giảm thiểu ảnh hưởng của cám dỗ vật chất bên ngoài.
3. Yếu tố bảo đảm khắc phục tác động của mặt trái kinh tế thị trường đến đạo đức sĩ quan trẻ
Yếu tố bảo đảm khắc phục tác động của mặt trái kinh tế thị trường đến đạo đức sĩ quan trẻ ở Quân đoàn 12 là tổng thể những cách thức, biện pháp của các chủ thể làm cho những yếu tố tiêu cực của mặt trái kinh tế thị trường không có khả năng, điều kiện chi phối, thâm nhập dẫn đến thay đổi, chuyển hóa về ý thức đạo đức, động cơ thái độ, hành vi và quan hệ đạo đức của mỗi sĩ quan trẻ, góp phần giữ vững, phát huy phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ” thời kỳ mới.
Thứ nhất, nhận thức, trách nhiệm của các chủ thể lãnh đạo, chỉ huy, quản lý. Đây là nhân tố mang tính định hướng, có tác dụng dẫn dắt toàn bộ hoạt động giáo dục, rèn luyện và quản lý đạo đức trong đơn vị. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, “Trong quân đội cách mạng, cán bộ phải gương mẫu, phải chăm nom đến đời sống tinh thần, vật chất của chiến sĩ, phải gương mẫu học tập và giữ kỷ luật”3. Thực tế cho thấy, ở đơn vị nào cấp ủy, người chỉ huy và cơ quan chính trị có nhận thức đúng, trách nhiệm cao, phương pháp lãnh đạo khoa học thì ở đó đời sống chính trị – tư tưởng, đạo đức, lối sống của sĩ quan trẻ luôn ổn định, tích cực, lành mạnh; ngược lại, nơi nào buông lỏng lãnh đạo, quản lý hời hợt, thiếu gương mẫu thì rất dễ nảy sinh biểu hiện suy thoái, dao động, thậm chí vi phạm kỷ luật.
Thứ hai, xây dựng đơn vị tinh, gọn, mạnh. C.Mác từng khẳng định: “Không phải ý thức của con người quyết định tồn tại của họ; trái lại, tồn tại xã hội quyết định ý thức của họ”4. Trong điều kiện quân đội, môi trường sống, học tập, công tác chính là “tồn tại xã hội” trực tiếp hình thành ý thức và hành vi của quân nhân. Một môi trường văn hóa quân sự lành mạnh, dân chủ, nhân văn, kỷ luật nghiêm minh sẽ là “bộ lọc giá trị”, giúp sĩ quan trẻ tiếp thu điều tốt, đề kháng với những yếu tố tiêu cực từ bên ngoài. Đảng ta đã nhiều lần nhấn mạnh: “Đơn vị sản xuất, công tác, học tập, chiến đấu phải là môi trường xây dựng phong cách lao động có kỷ luật, có kỹ thuật, có năng suất và hiệu quả cao, nơi thể hiện tình bạn, đồng chí, đồng đội, hình thành nhân cách con người mới và nền văn hoá mới”5. Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng từng nói: “Muốn có xã hội tốt phải có con người tốt, muốn có con người tốt thì phải có môi trường xã hội tốt”6.
Thứ ba, phát huy nhân tố chủ quan của sĩ quan trẻ. Yếu tố quyết định trực tiếp nhất trong việc khắc phục tác động của mặt trái kinh tế thị trường đến đạo đức sĩ quan trẻ vẫn là phát huy nhân tố chủ quan của chính họ. Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, con người không chỉ là sản phẩm của hoàn cảnh mà còn là chủ thể sáng tạo, cải tạo hoàn cảnh. V.I. Lênin từng nói: “Thế giới không thỏa mãn con người, và con người quyết định biến đổi thế giới bằng hành động của mình”7. Trong môi trường quân đội, sĩ quan trẻ là đối tượng chịu tác động nhiều nhất của thời đại, là lực lượng có tri thức, năng động, sáng tạo, có khả năng tự giáo dục, tự rèn luyện mạnh mẽ. Việc phát huy nhân tố chủ quan chính là giúp họ biến quá trình giáo dục bên ngoài thành nhu cầu tự giác của bản thân.
4. Một số giải pháp
Một là, tăng cường giáo dục lý tưởng, đạo đức, lối sống cho sĩ quan trẻ. Trong bối cảnh kinh tế thị trường phát triển mạnh mẽ và quá trình hội nhập toàn cầu diễn ra sâu rộng, việc giáo dục lý tưởng, đạo đức, lối sống cho thanh niên trở thành nhiệm vụ quan trọng hàng đầu. Giáo dục không chỉ giúp thế hệ trẻ nhận thức đúng về mục tiêu sống mà còn hình thành bản lĩnh để vượt qua những cám dỗ từ mặt trái của thị trường. Nội dung giáo dục cần được đổi mới theo hướng gắn với thực tiễn cuộc sống, đề cao các giá trị: yêu nước, trung thực, trách nhiệm, nhân ái, sáng tạo và khát vọng cống hiến cho cộng đồng và đất nước. Bên cạnh nhà trường, gia đình và xã hội phải cùng tham gia vào quá trình giáo dục, tạo thành một môi trường thống nhất trong định hướng hành vi đạo đức.
Hai là, tiếp tục xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh trong xã hội số. Môi trường văn hóa có vai trò định hướng và điều chỉnh hành vi xã hội, đặc biệt đối với sĩ quan trẻ đối tượng nhạy cảm và dễ bị chi phối bởi các trào lưu mới trong bối cảnh công nghệ thông tin phát triển. Sự bùng nổ của mạng xã hội mang lại nhiều cơ hội học tập, kết nối, sáng tạo; đồng thời, cũng xuất hiện thông tin xấu độc, bạo lực, lệch chuẩn, cổ vũ lối sống thực dụng và hưởng thụ. Do đó, việc xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh cần được thực hiện một cách đồng bộ: kiểm soát nội dung truyền thông xuyên biên giới, ngăn chặn sản phẩm văn hóa phản giá trị; phát triển những nền tảng sáng tạo nội dung tích cực; khuyến khích văn hóa đọc, văn hóa ứng xử văn minh trên không gian mạng.
Ba là, tiếp tục phát huy vai trò nêu gương và hỗ trợ tâm lý – xã hội đối với đội ngũ sĩ quan trẻ. Phát huy vai trò nêu gương là một nội dung quan trọng góp phần lan tỏa những giá trị tốt đẹp tới đội ngũ sĩ quan trẻ nói riêng và toàn đơn vị nói chung. Đồng thời, tăng cường hệ thống tham vấn, hỗ trợ tâm lý và cộng đồng phải được tổ chức bài bản, thường xuyên, giúp sĩ quan trẻ giải tỏa căng thẳng, định hình giá trị sống tích cực. Khi được quan tâm, định hướng và ghi nhận đúng mức, sĩ quan trẻ sẽ có thêm động lực phấn đấu và ý thức giữ gìn phẩm chất đạo đức. Qua đó, họ sẽ phát triển toàn diện cả về trí tuệ, năng lực và nhân cách, trở thành lực lượng nòng cốt, góp phần xây dựng xã hội văn minh và tốt đẹp hơn.
Bốn là, trang bị kỹ năng và củng cố giá trị bản thân cho đội ngũ sĩ quan trẻ. Để hạn chế tác động tiêu cực của mặt trái kinh tế thị trường, sĩ quan trẻ Quân đoàn 12 cần được trang bị đầy đủ cả kỹ năng quân sự, chính trị và kỹ năng sống thực tiễn. Về chuyên môn, họ phải rèn luyện khả năng chỉ huy, quản lý bộ đội, sử dụng thành thạo vũ khí, trang bị hiện đại và thực hiện nhiệm vụ sẵn sàng chiến đấu. Về kỹ năng sống, cần nâng cao khả năng quản lý tài chính cá nhân, ứng xử văn hóa trong đơn vị, phòng, chống thông tin xấu độc trên không gian mạng và phối hợp hiệu quả trong tập thể. Việc củng cố giá trị bản thân là yếu tố then chốt để sĩ quan trẻ nhận thức rõ trách nhiệm của mình đối với đơn vị, đồng đội, Nhân dân và Tổ quốc. Điều này góp phần hình thành đội ngũ cán bộ kế cận “vừa hồng, vừa chuyên”, đáp ứng yêu cầu xây dựng Quân đoàn 12 “tinh, gọn, mạnh”, tiến lên hiện đại; đồng thời, bảo đảm thực hiện xuất sắc nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.
5. Kết luận
Tác động của mặt trái kinh tế thị trường đến đạo đức sĩ quan trẻ ở Quân đoàn 12, về bản chất, là sự xâm nhập và chi phối của các yếu tố tiêu cực dẫn đến sự biến đổi trong cấu trúc phẩm chất đạo đức. Với đặc điểm lứa tuổi, tâm lý, kinh nghiệm và môi trường quân sự đặc thù, các tác động này diễn ra đa dạng, phức tạp, có thể ảnh hưởng đến một hoặc nhiều thành tố trong hệ thống đạo đức của sĩ quan trẻ. Vì vậy, việc khắc phục sự tác động của mặt trái kinh tế thị trường sẽ góp phần xây dựng đội ngũ sĩ quan trẻ Quân đoàn 12 có bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức trong sáng, năng lực thực tiễn cao, xứng đáng là Quân đoàn “tinh, gọn, mạnh”, tiến lên hiện đại, thực sự là lực lượng cơ động chiến lược, đặc biệt quan trọng, bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong mọi tình huống.
Tài liệu tham khảo:
1. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 9. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, tr. 54, 31.
2. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 5. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, tr. 259.
3. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 10. H. NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, tr. 491.
4. C.Mác và Ph.Ăngghen toàn tập (1993). Tập 13. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 15.
5. Đảng Cộng sản Việt Nam (1991). Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. H. NXB Sự thật, tr. 15.
6. Phạm Văn Đồng (1995). Văn hóa và đổi mới. H. NXB Sự thật, tr. 71.
7. V.I.Lênin toàn tập (2006). Tập 29. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 229.
Tài liệu tham khảo:
1. Ban Bí thư (2015). Chỉ thị số 42-CT/TW ngày 24/3/2015 về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thế hệ trẻ giai đoạn 2015 – 2030.
2. Ban Chấp hành Trung ương (2016). Nghị quyết số 04-NQ/TW ngày 30/10/2016 Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XII) về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ.
3. Bộ Chính trị (2016). Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15/5/2016 về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.
