Vận dụng những quan điểm cơ bản của V.I.Lênin về nhà nước vào xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa

Đại tá, TS. Phạm Duy Hoàng
Trường Đại học An ninh nhân dân

(Quanlynhanuoc.vn) -Vận dụng những giá trị trong quan điểm của V.I.Lênin về nhà nước là yêu cầu tất yếu, khách quan trong công cuộc xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay. Bài viết phân tích những quan điểm cơ bản của V.I.Lênin về nhà nước và yêu cầu, nội dung vận dụng những quan điểm này trong công cuộc xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền tại Việt Nam.

Từ khóa: Vận dụng, quan điểm của V.I.Lênin, Nhà nước pháp quyền, hệ thống lý luận.

1. Hệ thống những quan điểm cơ bản của V.I.Lênin về nhà nước

Tư tưởng về nhà nước có một vị trí đặc biệt quan trọng trong hệ thống lý luận của V.I.Lênin. Những đóng góp to lớn của V.I.Lê-nin đối với lý luận về nhà nước không chỉ ở việc làm sáng tỏ những quan điểm căn bản của C.Mác và Ph.Ăng-ghen về nhà nước, đem lại vũ khí lý luận sắc bén cho cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân, giành lấy, tổ chức và thực thi quyền lực nhà nước, cũng như đấu tranh chống lại mọi âm mưu hòng xuyên tạc, bẻ cong và nhằm bác bỏ lý luận mác-xít về nhà nước mà còn thể hiện ở việc đi sâu, phát triển lý luận mác-xít về nhà nước trên một số phương diện, phù hợp với trình độ phát triển mới của thực tiễn¹. Nghiên cứu quan điểm của V.I.Lênin về nhà nước đặc biệt quan trọng đối với việc xây dựng mô hình Nhà nước pháp quyền Việt Nam hiện nay, bởi lẽ những quan điểm ấy đã được hiện thực hóa, trở thành một thực thể sống động trong thực tiễn đời sống.

Sau thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười Nga, “trước tình hình xuyên tạc chủ nghĩa Mác trở thành một điều phổ biến”, trong đó bao gồm cả việc phủ nhận, xuyên tạc học thuyết Mác về vấn đề nhà nước, V.I. Lênin đã kiên quyết đấu tranh không khoan nhượng để bảo vệ, “khôi phục học thuyết chân chính của Mác về nhà nước”², đồng thời bổ sung, phát triển nhiều luận điểm có giá trị lý luận và thực tiễn trên vấn đề này.

Hệ thống những quan điểm cơ bản của V.I. Lênin về nhà nước được thể hiện chủ yếu trong tác phẩm “Nhà nước và cách mạng” được Lênin viết vào năm 1917. Đây là tác phẩm đặc sắc của Lênin trên nhiều phương diện triết học, kinh tế chính trị, chủ nghĩa xã hội khoa học, trong đó lần đầu tiên học thuyết của C.Mác và Ph.Ăngghen về vấn đề nhà nước được trình bày một cách có hệ thống và đầy đủ nhất. Lênin đã khẳng định vấn đề nhà nước là một trong những vấn đề cơ bản nhất của chủ nghĩa Mác, phân tích mối liên hệ giữa nhà nước với giai cấp và xã hội, tính tất yếu của cách mạng xã hội chủ nghĩa (XHCN) và chuyên chính vô sản, xác định bản chất và nhiệm vụ của nhà nước vô sản và nền dân chủ vô sản, phát triển sáng tạo những luận điểm của C Mác và Ph. Ăngghen về nhà nước trong điều kiện mới.

(1) Về nguồn gốc, bản chất của nhà nước.

Lênin khẳng định chỉ có chủ nghĩa Mác mới làm rõ nguồn gốc, bản chất và các hình thức của nhà nước. Lênin viết “Nhà nước là sản phẩm và biểu hiện của những mâu thuẫn giai cấp không thể điều hoà được. Bất cứ ở đâu, hễ lúc nào và chừng nào mà về mặt khách quan những mâu thuẫn giai cấp không thể điều hoà được thì nhà nước xuất hiện”³. Nhất quán với tư tưởng của C.Mác và Ph.Ăng-ghen, V.I.Lênin tiếp tục khẳng định rằng, nhà nước là một hiện tượng lịch sử, sự tồn tại và tiêu vong của nó là tùy thuộc vào những điều kiện cụ thể.

Khi đề cập tới bản chất của nhà nước, V.I.Lênin vạch rõ: “nhà nước là một tổ chức quyền lực đặc biệt, nó là tổ chức bạo lực dùng để trấn áp một giai cấp nào đó”⁴ Và “Nếu quyền lực chính trị trong nước nằm trong tay một giai cấp có quyền lợi phù hợp với quyền lợi của đa số, thì mới có thể thực hiện việc điều khiển công việc quốc gia thực sự theo đúng nguyện vọng của đa số. Nhưng nếu quyền lực chính trị nằm trong tay một giai cấp có quyền lợi khác với quyền lợi của đa số, thì việc điều khiển công việc quốc gia theo nguyện vọng của đa số không khỏi trở thành một sự lừa gạt, hoặc đưa đến chỗ đàn áp đa số ấy”⁵. Ông giải thích:“Quyền chính trị là gì, nếu không phải là cách diễn đạt, là việc ghi nhận so sánh lực lượng?⁶. Đây chính là sự phát triển quan điểm: quyền lực chính trị, theo đúng nghĩa của nó, là bạo lực có tổ chức của một giai cấp để trấn áp một giai cấp khác của C.Mác và Ph.Ăng-ghen.

(2) Tính tất yếu xây dựng nhà nước kiểu mới.

Để xây dựng chủ nghĩa xã hội, Lênin đã khẳng định tính cấp thiết phải có một nhà nước kiểu mới – đó là nhà nước khác về bản chất so với các nhà nước cũ. Bản chất của nhà nước kiểu mới phải thể hiện rõ tính nhân văn sâu sắc, tính ưu việt vượt trội của chế độ xã hội mới so với các nhà nước trước đó, phải thực sự là nhà nước của dân, do dân, vì dân, lấy lợi ích của nhân dân làm mục tiêu tối thượng để hoạt động và phục vụ. V.I. Lênin chỉ rõ: “Bây giờ chúng ta sẽ xây dựng, trên một miếng đất đã dọn sạch những di vật đổ nát của lịch sử, tòa lâu đài xã hội xã hội chủ nghĩa, đồ sộ và rực rỡ; sẽ thiết lập nên một kiểu nhà nước mới chưa từng thấy trong lịch sử, một nhà nước thể theo ý chí của cách mạng mà có nhiệm vụ quét sạch khỏi mặt đất mọi sự bóc lột, mọi bạo lực, mọi sự nô dịch”⁷.

Tổng kết thực tiễn lịch sử và phát triển quan điểm của Mác và Ph. Ăngghen trong điều kiện lịch sử mới của cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản trong thời đại chủ nghĩa đế quốc, Lênin đã chỉ rõ vấn đề cơ bản của bất cứ cuộc cách mạng nào là vấn đề chính quyền nhà nước. Trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội, chuyên chính vô sản là tất yếu lịch sử, giai cấp vô sản dùng chính quyền để đàn áp thiểu số dân cư là bọn bóc lột từ đó xây dựng xã hội kiểu mới. Chuyên chính vô sản là nhà nước quá độ và nó khác về cơ bản với nhà nước tư sản: trong XHCN nhà nước từ chỗ là công cụ thống trị của giai cấp chuyển thành cơ quan thể hiện ý chí của toàn dân. Lênin khẳng định, sự quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội tạo ra muôn hình muôn vẻ của hình thức chính quyền nhà nước, song thực chất của chúng chỉ là một: chuyên chính vô sản.

Với tư duy biện chứng, V.I. Lênin không phải là phủ nhận sạch trơn những thành tựu đã đạt được của nhà nước tư sản cũ. Trong giai đoạn đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội vẫn cần đến nhà nước tư sản với tư cách là tiếp thu, kế thừa những cách thức tổ chức, quản lý của nhà nước pháp quyền tư sản. Ông viết: “Trong một thời gian nhất định, dưới chế độ cộng sản, không những vẫn còn pháp quyền tư sản, mà vẫn còn cả nhà nước kiểu tư sản nhưng không có giai cấp tư sản”⁸.

Và “Mục đích cuối cùng mà chúng ta theo đuổi, là thủ tiêu nhà nước, nghĩa là thủ tiêu mọi bạo lực có tổ chức và có hệ thống, mọi bạo lực, nói chung, đối với con người. Chúng ta không mong có một chế độ xã hội mà trong đó nguyên tắc thiểu số phục tùng đa số sẽ không được tuân theo. Nhưng khi hướng đến chủ nghĩa xã hội, chúng ta tin chắc rằng chủ nghĩa xã hội sẽ chuyển thành chủ nghĩa cộng sản, và do đó, nói chung sẽ không còn cần thiết phải dùng bạo lực đối với con người, không cần thiết phải buộc người này phục tùng người khác, bộ phận dân cư này phục tùng bộ phận dân cư khác, vì người ta sẽ quen tuân theo những điều kiện thông thường của đời sống tập thể, mà không cần có bạo lực và không cần có phục tùng”⁹.

(3) Dân chủ nhân dân.

Trong những quan điểm về nhà nước của mình, Lênin đặc biệt nhấn mạnh đến tính dân chủ của nhà nước vô sản, sự khác biệt cơ bản của nó với nền dân chủ tư sản. Chuyên chính vô sản là một kiểu nhà nước mới “nhà nước dân chủ kiểu mới (dân chủ đối với những người vô sản và nói chung của những người không có của) và chuyên chính kiểu mới (chống giai cấp tư sản)¹⁰. Cùng với việc thực hiện chuyên chính vô sản, ngay sau cách mạng thắng lợi Lênin đã chủ trương phải thiết lập một nền dân chủ mới, nền dân chủ XHCN “cần thiết lập ngay chế độ dân chủ, bắt đầu từ cơ sở, dựa vào sáng kiến của bản thân quần chúng, với sự tham gia thực sự của quần chúng vào tất cả đời sống của nhà nước, không có “sự giám sát” từ trên, không có quan lại”¹¹. Đây là nền dân chủ “gấp triệu lần dân chủ tư sản” bởi nó có cơ sở kinh tế là chế độ công hữu về những tư liệu sản xuất chủ yếu, là “chế độ dân chủ cho nhân dân, cho số đông, đi đôi với trấn áp tất yếu đối với số ít, đối với bọn bóc lột”¹².

Trong nhà nước xã hội chủ nghĩa, nhà nước phải là một công cụ, một phương tiện, đồng thời, là một biểu hiện tập trung trình độ dân chủ của nhân dân lao động. V.I.Lênin trong quá trình lãnh đạo xây dựng Nhà nước Nga Xô Viết đã yêu cầu phải xây dựng bộ máy nhà nước gọn nhẹ, tinh giản, tổ chức khoa học, hoạt động hiệu quả và tiết kiệm theo nguyên tắc “thà ít mà tốt”¹³. Coi trọng chất lượng, không chạy đua theo số lượng; cán bộ, công chức phải có năng lực, bản lĩnh chính trị vững vàng; phải phấn đấu đạt “chất lượng kiểu mẫu thật sự”¹⁴.

Như vậy, sự phát triển của V.I.Lênin đối với quan điểm của C.Mác và Ph.Ăng-ghen về nhà nước, điểm quan trọng nhất chính là ở chỗ, đặc tính phổ biến của mọi nhà nước đó là giai cấp. Như thế, biểu hiện về mặt lịch sử trong suốt quá trình phát triển của xã hội loài người là mối quan hệ biện chứng của hai mặt chuyên chính và dân chủ.

(4) Vai trò lãnh đạo của Đảng đối với nhà nước.

Một trong những cống hiến vĩ đại của V.I.Lênin đối với sự nghiệp phát triển của học thuyết Mác, cũng như đối với sự nghiệp cách mạng của giai cấp công nhân là lý luận về Đảng kiểu mới của giai cấp công nhân. Những tư tưởng đó thể hiện trong tác phẩm “Một bước tiến, hai bước lùi” năm 1904.

Theo V.I.Lênin, để phối hợp hành động và hướng hoạt động của cả hệ thống chính trị vào xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản “về nguyên tắc, Đảng Cộng sản phải giữ vai trò lãnh đạo”. Đảng phải là một đảng kiểu mới, một đảng chân chính là vấn đề mang tính nguyên tắc vì Nhà nước chỉ là công cụ, là thiết chế để tổ chức triển khai thực hiện đường lối chính trị, những chủ trương, chính sách của Đảng cầm quyền. Bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước nhằm mọi hoạt động của Nhà nước phải theo đúng quỹ đạo của chủ nghĩa xã hội và nhằm phục vụ lợi ích tối thượng của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, bởi lẽ “nếu không có sự thống trị của giai cấp vô sản trong nhà nước thì cũng không thể nói đến chủ nghĩa xã hội được”¹⁵. Muốn vậy, theo Lênin, là bộ phận của hệ thống đó nên Đảng phải là “trí tuệ, danh dự và lương tâm của thời đại chúng ta”.

(5) Kiểm soát quyền lực nhà nước.

Để xây dựng bộ máy nhà nước trong sạch, vững mạnh cần làm tốt công tác giám sát, kiểm soát quyền lực, đặc biệt là ở những vị trí cấp cao nhất, cấp chiến lược, cả trong Đảng lẫn trong bộ máy nhà nước nhằm khắc chế tình trạng độc đoán, chuyên quyền, hoặc lợi dụng chức vụ, quyền hạn để làm những điều có hại cho tổ chức, cho xã hội. V.I. Lênin viết: “Và những ủy viên Ban kiểm tra trung ương có nhiệm vụ tham dự, với một số lượng nhất định, vào mỗi phiên họp của Bộ chính trị, sẽ phải là một nhóm cố kết, nó, “không được vị nể cá nhân”, phải giữ gìn sao cho không một quyền uy nào của Tổng bí thư hay là của một ủy viên nào trong Ban chấp hành trung ương có thể ngăn cản mình chất vấn, kiểm tra các hồ sơ, và nói chung, nắm được tình hình hết sức rõ ràng và xử lý mọi việc hết sức đúng đắn”¹⁶.

(6) Kiên quyết đấu tranh chống quan liêu, tham nhũng trong bộ máy nhà nước.

Từ thực tế căn bệnh quan liêu đã trở nên trầm kha trong hoạt động của một số tổ chức đảng và bộ máy nhà nước – V.I. Lênin gọi tình trạng đó là “vũng lầy quan liêu chủ nghĩa dơ bẩn”; đồng thời, một bộ phận cán bộ, đảng viên thoái hóa, biến chất, tự chuyển hóa về lập trường tư tưởng, lợi dụng cơ hội “đục nước béo cò”, V.I. Lênin chỉ rõ: “… là do những phần tử quan liêu đáng yêu của chúng ta cố ý làm lây sang chúng ta, với hy vọng là có nhiều dịp buông câu trong đám nước đục… Và họ đã câu được trong đám nước đục ấy đến mức chỉ có những người thật sự đui mù trong chúng ta mới không thấy được là họ đã câu như vậy trên một quy mô rộng lớn tới chừng nào”¹⁷. Bởi vậy, kiên quyết đấu tranh chống chủ nghĩa cơ hội, chống quan liêu và tham nhũng trở thành những giải pháp cấp bách nhằm vừa bảo vệ nhà nước xô-viết non trẻ, vừa xây dựng một nhà nước kiểu mới, gắn với công tác xây dựng Đảng.

Những quan điểm của Lênin về nhà nước có ý nghĩa to lớn trong thời đại hiện nay, trong bối cảnh thế giới có nhiều thay đổi phức tạp. Mặc dù có nhiều sự thay đổi song bản chất của nhà nước tư sản vẫn không thay đổi, mâu thuẫn cơ bản của chủ nghĩa tư bản vẫn không thay đổi và có chiều hướng sâu sắc thêm, điều này khẳng định cho tính đúng đắn trong quan điểm của Lênin, phản bác lại những học thuyết tư sản biện hộ cho sự thống trị của giai cấp bóc lột, xóa nhòa tính giai cấp của nhà nước tư sản.

2. Vận dụng những giá trị trong quan điểm của V.I. Lênin về nhà nước vào xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam

a. Yêu cầu

Một là, việc vận dụng những quan điểm của Lênin về nhà nước phải bảo đảm tính biện chứng, toàn diện và đặt trong mối quan hệ với việc vận dụng giá trị khác của chủ nghĩa Mác – Lênin.

Quan điểm của V.I. Lênin về nhà nước là một bộ phận trong hệ thống quan điểm của Chủ nghĩa Mác – Lênin. Việc vận dụng những giá trị trong quan điểm của Lênin về nhà nước cần đặt trong mối quan hệ biện chứng, toàn diện với vận dụng quan điểm của Chủ nghĩa Mác – Lênin về cách mạng vô sản, về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, về pháp luật, pháp chế, quyền con người… Điều đó đòi hỏi sự tương thích giữa vận dụng quan điểm Lênin trong xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN với phát triển nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN, trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, xây dựng Đảng, xây dựng nền dân chủ XHCN, xây dựng nền văn hóa XHCN, xây dựng con người, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội.

Hai là, vận dụng quan điểm Lênin về nhà nước phải bảo đảm phát huy những thành tựu, khắc phục những hạn chế, thiếu sót đồng thời phù hợp với thực tiễn phát triển ở Việt Nam.

Vận dụng những giá trị trong quan điểm Lênin về nhà nước ở Việt Nam một cách hiệu quả cần nghiên cứu chỉ ra những thành công đồng thời khắc phục những hạn chế, thiếu sót. Trong quá trình vận dụng những quan điểm Lênin về nhà nước ở Việt Nam hiện nay cần có chủ trương vận dụng đúng đắn, khoa học, khách quan, tránh tình trạng quan liêu, giáo điều, chủ quan, duy ý chí, sai lầm trong nhận thức lý luận về xây dựng nhà nước và quản lý xã hội dẫn đến sai lầm trong mô hình thiết kế, cơ chế vận hành của nhà nước.

Vận dụng những quan điểm Lênin về nhà nước ở Việt Nam trong bối cảnh hiện nay đòi hỏi phải tôn trọng quy luật khách quan của sự phát triển kinh tế – xã hội đặc biệt trong bối cảnh phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam hiện nay, xu hướng toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế. Đồng thời, cần phải nghiên cứu những yêu cầu mới đang đặt ra đối với nhà nước trong bối cảnh hiện nay, bảo đảm sao cho sự vận dụng những giá trị trong quan điểm của V.I.Lênin về nhà nước thực sự tương thích và đáp ứng một cách hiệu quả những yêu cầu và đối phó với những thách thức do cách mạng công nghiệp 4.0, toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế đặt ra.

Ba là, vận dụng những quan điểm của V.I.Lênin về nhà nước trong xây dựng Nhà nước pháp quyền cần tiếp thu tinh hoa trí tuệ của nhân loại phù hợp với bối cảnh thế giới đã thay đổi, lý luận và thực tiễn về nhà nước cũng có sự thay đổi.

V.I.Lênin cũng đã chỉ ra một công thức về CNXH, đồng thời là một chỉ dẫn phương pháp luận rất quan trọng trong cách tiếp nhận các giá trị của văn minh nhân loại: “Dùng cả hai tay mà lấy những cái tốt của nước ngoài: Chính quyền xô-viết + trật tự ở đường sắt Phổ + kỹ thuật và cách tổ chức các tơ-rớt ở Mỹ + ngành giáo dục quốc dân Mỹ etc. etc. ++ = ∑(tổng số, tổng kết lại) = chủ nghĩa xã hội”¹⁸.

Việc vận dụng quan điểm của V.I. Lênin về nhà nước trong xây dựng Nhà nước pháp quyền cần kết hợp hài hòa với tiếp thu các giá trị chung của nhân loại về nhà nước như tư tưởng về Nhà nước pháp quyền, học thuyết Nhà nước pháp quyền, các giá trị dân chủ, chế độ lập hiến…, vận dụng sáng tạo trên cơ sở quan điểm của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và thực tiễn xây dựng nhà nước kiểu mới Việt Nam.

b. Nội dung vận dụng

Tại Việt Nam, quá trình nhận thức của Đảng ta về xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam từ bản Hiến pháp đầu tiên năm 1946 đến Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII là một quá trình dài Đảng ta vận dụng sáng tạo quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, trong đó có quan điểm của V.I. Lênin về nhà nước, tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng nhà nước vào điều kiện cụ thể của Việt Nam. Đây là quá trình nhận thức lý luận và đúc kết kinh nghiệm thực tiễn về xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng; bao gồm hệ thống các quan điểm, nguyên tắc cơ bản về bản chất, đặc trưng, cơ cấu tổ chức của Nhà nước pháp quyền được hình thành và phát triển từng bước qua các kỳ đại hội Đảng.

Qua gần 40 năm đổi mới, việc xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN ở nước ta đã đạt được những thành tựu quan trọng. Trong Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII đã đề cập những thành công bước đầu: “Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa có nhiều tiến bộ, hoạt động hiệu lực và hiệu quả hơn; tổ chức bộ máy lập pháp, hành pháp và tư pháp tiếp tục được hoàn thiện”.Bên cạnh đó, Đảng ta cũng thẳng thắn thừa nhận hạn chế trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN ở nước ta thời gian qua là “Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa có mặt chưa đáp ứng tốt yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội và quản lý đất nước trong tình hình mới”¹⁹. “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn chưa được luận giải một cách đầy đủ, thuyết phục; tổ chức bộ máy nhà nước, hệ thống pháp luật còn một số bất cập, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Quyền lực nhà nước chưa được kiểm soát hiệu quả, cơ chế kiểm soát quyền lực chưa hoàn thiện; vai trò giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị-xã hội và Nhân dân chưa được phát huy mạnh mẽ; ý thức chấp hành pháp luật của một bộ phận cán bộ, công chức, đảng viên và Nhân dân chưa nghiêm; cơ chế bảo đảm quyền làm chủ của Nhân dân, quyền con người, quyền công dân có mặt chưa được phát huy đầy đủ; cải cách hành chính, cải cách tư pháp chưa đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước”²⁰.

Thực tế đó cho thấy, xây dựng và hoàn thiện nhà nước kiểu mới – Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa theo tinh thần của V.I.Lênin trở thành một đòi hỏi cấp bách hiện nay. Nghị quyết đại hội Đảng lần thứ XIII tiếp tục xác định xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân là nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới hệ thống chính trị²¹.

Trong thời gian tới, cần tiếp tục vận dụng sáng tạo quan điểm của V.I.Lênin về nhà nước trong xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam thể hiện trong các nội dung cơ bản sau:

Thứ nhất, vận dụng quan điểm của V.I.Lênin trong việc xác định mô hình, đặc trưng cơ bản của Nhà nước pháp quyền XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.

Tư tưởng về Nhà nước pháp quyền của Lênin chủ yếu thể hiện trong tư tưởng nhà nước và cách mạng, về xây dựng xã hội mới và được Lênin vận dụng trong thực tiễn xây dựng và củng cố nhà nước XHCN đầu tiên trên thế giới. Ngày nay, trong yêu cầu xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, Đảng và Nhà nước ta tiếp tục vận dụng sáng tạo quan điểm của Lênin về nhà nước nói riêng và quan điểm của chủ nghĩa Mác Lênin nói chung để đúc kết lý luận cũng như thực tiễn trong xác định mô hình, đặc trưng cơ bản của Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. Đó là: “Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Ðảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo; Nhà nước của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân; quyền con người, quyền công dân được công nhận, tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ theo Hiến pháp và pháp luật; Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật; quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công rành mạch, phối hợp chặt chẽ và kiểm soát hiệu quả giữa các cơ quan nhà nước trong thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp; hệ thống pháp luật dân chủ, công bằng, nhân đạo, đầy đủ, đồng bộ, thống nhất, kịp thời, khả thi, công khai, minh bạch, ổn định, dễ tiếp cận, được thực hiện nghiêm minh và nhất quán; độc lập của tòa án theo thẩm quyền xét xử, thẩm phán, hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; tôn trọng và bảo đảm thực hiện các điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa XHCN Việt Nam là thành viên, bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia – dân tộc trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hiệp quốc và luật pháp quốc tế²².

Thứ hai, tiếp tục vận dụng sáng tạo tư tưởng của V.I. Lênin về xây dựng nhà nước kiểu mới để hoàn thiện cơ cấu tổ chức của bộ máy nhà nước theo hướng trong sạch, tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, giảm thiểu những bộ phận thừa, trùng chéo nhau, bao gồm cả việc hợp nhất những tổ chức có cùng hoặc gần chức năng, nhiệm vụ; tiếp tục thực hiện giảm biên chế theo phương châm “thà ít mà tốt”.

Quán triệt quan điểm của V.I.Lênin “thà ít mà tốt” trong tổ chức bộ máy nhà nước. Đảng và Nhà nước ta đã xác định: “Tiếp tục đổi mới tổ chức và nâng cao chất lượng hoạt động của Quốc hội; bảo đảm Quốc hội thực sự là cơ quan đại biểu cao nhất của Nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất. Tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của Chính phủ, chính quyền địa phương theo hướng tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; tổ chức các bộ, các cơ quan chuyên môn đa ngành, đa lĩnh vực; giảm hợp lý số lượng các bộ, cơ quan ngang bộ và cơ quan chuyên môn thuộc ủy ban nhân dân cấp tỉnh, cấp huyện”²³.

Thứ ba, vận dụng quan điểm của Lênin để bảo đảm quyền làm chủ của Nhân dân trong xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền.

Như đã đề cập, trong những quan điểm về nhà nước của mình, Lênin đặc biệt nhấn mạnh đến tính dân chủ của nhà nước vô sản “cần thiết lập ngay chế độ dân chủ, bắt đầu từ cơ sở, dựa vào sáng kiến của bản thân quần chúng, với sự tham gia thực sự của quần chúng vào tất cả đời sống của nhà nước”. Vận dụng quan điểm này, trong xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam phải bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân. “Thể chế hóa đầy đủ và thực hiện đúng đắn, hiệu quả cơ chế Nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước bằng dân chủ trực tiếp, dân chủ đại diện, nhất là dân chủ ở cơ sở. Tổng kết việc thực hiện và nghiên cứu hoàn thiện các quy định pháp luật theo hướng phát huy tốt hơn các hình thức dân chủ trực tiếp của Nhân dân; có cơ chế bảo đảm thực hiện quyền của Nhân dân tham gia thảo luận và kiến nghị với cơ quan nhà nước về các vấn đề của cơ sở, địa phương và cả nước; công khai, minh bạch trong việc tiếp nhận, xử lý, giải quyết, phản hồi ý kiến, kiến nghị, phản ánh, khiếu nại, tố cáo của Nhân dân”²⁴.

Thứ tư, vận dụng quan điểm của Lênin về nhà nước, đặc biệt trong quan điểm về kiểm soát quyền lực nhà nước và đẩy mạnh công tác phòng chống tham nhũng để góp phần xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam.

Kiểm soát quyền lực nhà nước là một yêu cầu cơ bản của Nhà nước pháp quyền. Nhận thức vấn đề này, quán triệt quan điểm của Mác-Lênin, Đảng và Nhà nước đã xác định “Mọi quyền lực phải được kiểm soát chặt chẽ bằng cơ chế, phải được ràng buộc bằng trách nhiệm, quyền lực đến đâu trách nhiệm đến đó, quyền lực càng cao trách nhiệm càng lớn; lạm dụng, lợi dụng quyền lực phải bị truy cứu trách nhiệm và xử lý. Kiểm soát quyền lực gắn với siết chặt kỷ luật, kỷ cương trong hoạt động của Nhà nước và cán bộ, công chức, viên chức. Kiên quyết, kiên trì đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi tham nhũng, tiêu cực. Nghiên cứu thành lập các thiết chế mới về kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; ban hành các quy định về kiểm soát quyền lực để phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác thanh tra, kiểm tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án; trong công tác xây dựng pháp luật và quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công”²⁵.

Thứ năm, tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản trong công cuộc xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam.

Những tư tưởng của V.I.Lênin về xây dựng chính đảng kiểu mới được Đảng ta kế thừa, vận dụng và phát triển sáng tạo, cụ thể hóa trên thực tiễn, qua các giai đoạn cách mạng. Nhờ đó Đảng không ngừng lớn mạnh về chính trị, tư tưởng và tổ chức; uy tín và ảnh hưởng của Đảng ngày càng được nâng cao. Nhân dân đồng tình ủng hộ, giữ vững niềm tin với Đảng. Trong xây dựng và hoàn hiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam thời gian tới cần tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Ðảng, bảo đảm sự lãnh đạo toàn diện, thống nhất của Ðảng, phát huy trách nhiệm, tính chủ động, sáng tạo và hiệu lực, hiệu quả trong quản lý, điều hành của Nhà nước. Tiếp tục cụ thể hóa phương thức lãnh đạo của Ðảng thông qua việc ban hành, sửa đổi, bổ sung các quy chế, quy định, quy trình cụ thể, công khai để cán bộ, đảng viên và Nhân dân biết, giám sát việc thực hiện.

Thứ sáu, quán triệt, vận dụng quan điểm của V.I. Lênin về tính thống nhất hữu cơ giữa tính dân tộc và quốc tế của nhà nước vô sản trong xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, hội nhập quốc tế.

Tăng cường, chủ động hội nhập quốc tế đáp ứng yêu cầu xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Tiếp tục hoàn thiện cơ chế để chủ động, tích cực hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng, thực chất, hiệu quả, thực hiện nhất quán đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển; bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia – dân tộc trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hiệp quốc và pháp luật quốc tế; giữ vững độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, an ninh quốc gia, chế độ XHCN.

Chú thích:
1. “Quan điểm của V.I.L về nhà nước và vấn đề xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam”. https://www.tapchicongsan.org.vn/xay-dung-ang2/-/2018/1091/quan-diem-cua-v.i.-le-nin-ve-nha-nuoc-va-van-de-xay-dung-nha-nuoc-phap-quyen-xa-hoi-chu-nghia-viet-nam.
2, 3, 4, 8. V.I.Lênin toàn tập (2006). Tập 33. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 8, 9, 30, 121.
5. V.I.Lênin toàn tập (2006). Tập 8. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 490.
6. V.I.Lê-nin toàn tập (1980). Tập 21. NXB Tiến bộ, Mátxcơva, tr. 150.
7, 16, 17. V.I.Lênin toàn tập (2006). Tập 35. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 346, 440, 453.
9, 10. V.I.Lê-nin toàn tập (1976). Tập 33. NXB Tiến bộ, Mátxcơva, tr. 101 – 102, 43.
11. V.I.Lê-nin toàn tập (1976). Tập 31. NXB Tiến bộ, Mátxcơva, tr. 336 – 337.
12, 13, 14. V.I.Lê-nin toàn tập (1977). Tập 45. NXB Tiến bộ, Mátxcơva, tr. 442 – 460, 445, 446.
15. V.I.Lênin toàn tập (2006). Tập 36. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 358.
18. V.I.Lê-nin toàn tập (1977). Tập 30. NXB Tiến bộ, Mátxcơva, tr. 684.
19, 21. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 89, 174.
20, 22, 23, 24, 25. Ban Chấp hành Trung ương Đảng (2022). Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 về tiếp tục xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới.