Lại Kim Khánh
Học viện An ninh nhân dân
(Quanlynhanuoc.vn) – Xuyên suốt quá trình du nhập vào Việt Nam và đồng hành cùng dân tộc, cộng đồng Hồi giáo ở Việt Nam đã có nhiều đóng góp thiết thực, bền bỉ trong nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội với “lẽ sống tốt đạo, đẹp đời”, “vì đạo pháp, vì dân tộc”, đặc biệt là các hoạt động từ thiện, nhân đạo, hỗ trợ cộng đồng. Bài viết nghiên cứu thực tiễn hoạt động từ thiện xã hội của Hồi giáo và rút ra những đặc điểm của hoạt động này, trên cơ sở đó, làm rõ một số nội dung trọng tâm của công tác quản lý nhà nước về tôn giáo góp phần phát huy hiệu quả hoạt động từ thiện xã hội của Hồi giáo trong thời gian tới.
Từ khoá: Hồi giáo, hoạt động từ thiện xã hội, quản lý nhà nước.
1. Đặt vấn đề
Việt Nam hiện có 6 tổ chức Islam giáo được Nhà nước công nhận ở cấp tỉnh, thành phố và 1 Ban quản trị thánh đường cho cả hai dòng Hồi giáo (Islam) và Hồi giáo Bà-ni. Trong đó, Hồi giáo (Islam) có 4 tổ chức là Ban Đại diện cộng đồng Hồi giáo, gồm 2 tổ chức là Ban Đại diện cộng đồng Hồi giáo tại TP. Hồ Chí Minh, Ninh Thuận và 2 tổ chức là Cộng đồng Hồi giáo (Islam) tỉnh An Giang và Cộng đồng Hồi giáo (Islam) tỉnh Tây Ninh; Ban Quản trị thánh đường Al-Noor, số 12 Hàng Lược, TP. Hà Nội. Hồi giáo Bà-ni có 2 tổ chức là Hội đồng Sư cả Hồi giáo Bà-ni tỉnh Ninh Thuận và Hội đồng Sư cả Hồi giáo Bà-ni tỉnh Bình Thuận1.
Hồi giáo ở Việt Nam (bao gồm cả hai dòng) có trên 80.000 tín đồ, khoảng 90 cơ sở thờ tự (thánh đường, tiểu thánh đường), gần 1.000 chức sắc, chức việc. Hồi giáo Bà-ni tập trung ở tỉnh Ninh Thuận và tỉnh Bình Thuận với gần 50.000 tín đồ, gần 30 cơ sở thờ tự, gần 500 chức sắc, chức việc. Hồi giáo (Islam) tập trung ở 14 tỉnh, thành phố: An Giang, TP. Hồ Chí Minh, Tây Ninh, Đồng Nai, Ninh Thuận, Kiên Giang, Trà Vinh, Cần Thơ, Tiền Giang, Long An, Bình Dương, Bình Phước, Bình Thuận, Hà Nội, với khoảng 32.000 tín đồ, trên 60 cơ sở thờ tự, trên 500 chức sắc, chức việc. Thành phần theo Hồi giáo (Islam) khá đa dạng, đa số là người Chăm, ngoài ra, có một số người gốc Malaysia, Indonesia, người Việt lai Ấn Độ, người Kinh, người Khmer và người Hoa, trong đó cộng đồng Hồi giáo (Islam) tỉnh An Giang có đông tín đồ nhất, với trên 15.000 người2.
2. Một số kết quả
Tại tỉnh Ninh Thuận trong những năm qua, Ban Đại diện Hồi giáo Islam đã vận động các tổ chức thiện nguyện và tín đồ hỗ trợ trên 600 triệu đồng xây dựng 7 căn nhà đại đoàn kết cho các hộ nghèo vùng đồng bào Chăm, góp phần cải thiện điều kiện nhà ở. Vận động kinh phí trên 200 triệu đồng để mua xe đạp, sách vở, quần áo, dụng cụ học tập tặng cho học sinh nghèo, tạo điều kiện cho các em đến trường học tập. Bên cạnh đó, bà con tín đồ Hồi giáo Islam ở đây cũng tích cực triển khai hiệu quả các chương trình mục tiêu quốc gia gắn với phong trào thi đua yêu nước và Cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”.
Với tinh thần tương thân, tương ái, các tín đồ Hồi giáo đã giúp đỡ những hộ nghèo trong cộng đồng để họ có điều kiện sản xuất – kinh doanh vươn lên thoát nghèo bền vững, nuôi dạy con cháu học hành thành đạt. Nhiều gia đình tín đồ nêu gương hiếu học, có 2 – 3 con tốt nghiệp đại học… Hiện nay, cộng đồng Hồi giáo Islam tỉnh Ninh Thuận có gần 800 hộ, với tinh thần không trông chờ, ỷ lại, bà con tín đồ đoàn kết làm ăn, nỗ lực vươn lên thoát nghèo bền vững. Toàn cộng đồng hiện chỉ còn 2 hộ nghèo, chủ yếu do già yếu, neo đơn, thiếu lao động. 2 xã có đông đồng bào Chăm tín ngưỡng Hồi giáo Islam đều đạt chuẩn xã nông thôn mới tiêu biểu của tỉnh. Nhiều tập thể, cá nhân được Chủ tịch UBND tỉnh và Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh khen thưởng3.
Cộng đồng Hồi giáo ở An Giang với mô hình “phụ nữ Chăm thoát nghèo”. Từ năm 2020 đến nay, Ban đại diện Cộng đồng Hồi giáo tỉnh An Giang đã thành lập mô hình phụ nữ Chăm, thu hút gần 1.000 hội viên tham gia, thuộc 9 thánh đường ở 5 xã (Khánh Hòa, Châu Phong, Đa Phước, Nhơn Hội, Quốc Thái) nhằm chăm lo cho chị em phụ nữ, “tương thân tương ái” giúp vốn làm ăn để cùng nhau thoát nghèo. Theo đó, ngoài việc hỗ trợ thường niên về gạo, nhu yếu phẩm, nhà ở cho chị em có hoàn cảnh khó khăn thì mô hình này còn triển khai hỗ trợ vốn vay không lãi suất phát triển mô hình kinh tế ngay tại gia đình.
Cụ thể, mỗi mô hình được vay từ 5 – 10 triệu đồng, hoàn trả chậm trong vòng 1 năm. Sau đó, được hoàn vốn, tiếp tục xoay vòng cho hoàn cảnh khác… Bên cạnh những hoàn cảnh hỗ trợ thường xuyên, các trường hợp đặc biệt phát sinh, như: bệnh nặng không có tiền nhập viện, gia đình bị thiên tai, gia đình không có điều kiện để lo chi phí học tập hoặc sách vở đầu năm cho con em, trẻ em mồ côi… Tất cả đều được mô hình phụ nữ Chăm An Giang sẵn lòng hỗ trợ hết mình nhằm giúp các gia đình vượt qua khó khăn4.
Bên cạnh mô hình giúp phụ nữ Chăm thoát nghèo, Cộng đồng Hồi giáo ở đây còn thực hiện nhiều hoạt động từ thiện xã hội khác, như: sửa chữa, cất nhà đại đoàn kết, nhà tình thương; hỗ trợ học bổng, dụng cụ học tập cho sinh viên, trẻ em mồ côi; mua thẻ bảo hiểm y tế cho người già neo đơn; xây dựng và sửa chữa thánh đường, trường học… Phối hợp cấp ủy Đảng, chính quyền, đoàn thể các địa phương đẩy mạnh chăm lo đời sống vật chất, tinh thần cho đồng bào dân tộc thiểu số Chăm. Đặc biệt, vận động nguồn kinh phí từ các hảo tâm trong và ngoài nước, với tổng số tiền trên 6,3 tỷ đồng để thực hiện các hoạt động xã hội – từ thiện; mở các lớp dạy tiếng Anh miễn phí, phổ cập kiến thức về giao tiếp cơ bản và từ vựng cho các học sinh từ lớp 3 – lớp 9 tại xã Khánh Hòa (huyện Châu Phú)5…
Hoạt động từ thiện xã hội của Hồi giáo không chỉ là một nét đẹp trong đức tin của những tín đồ mà còn là tôn chỉ, mục đích sống của đông đảo tín đồ Hồi giáo trên thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng. Qua thực tiễn hoạt động từ thiện xã hội của tín đồ Hồi giáo ở Việt Nam, có thể thấy hoạt động này có một số đặc điểm nổi bật sau:
Một là, hoạt động từ thiện xã hội được khuyến khích và được thực hiện ẩn danh hoặc công khai. Trong đó, Hồi giáo khuyến khích việc làm từ thiện xã hội ẩn danh.
Hoạt động từ thiện xã hội của Hồi giáo được thực hiện trên cơ sở phát huy những giá trị nhân văn, truyền thống của dân tộc Việt Nam về “lá lành đùm lá rách”; đồng thời, còn là hoạt động thể hiện đức tin tôn giáo, thực hành giáo lý tôn giáo của mỗi tín đồ. Điều này cho thấy, hoạt động từ thiện xã hội của những tín đồ Hồi giáo liên quan đến bản chất thuần túy tôn giáo và mang ý nghĩa về mặt tinh thần rất lớn. Vì vậy, đối với hoạt động từ thiện xã hội người Hồi giáo thường thực hiện với hình thức ẩn danh hơn là công khai, bởi cho dù là bí mật hay công khai thì hành động của các tín đồ sẽ được ghi lại chính xác, những việc tốt sẽ không bao giờ bị “bỏ sót”. Chính quan điểm này đã tác động sâu sắc đến những việc làm tích cực, tốt đẹp của người Hồi giáo.
Trên thực tế, rất nhiều hoạt động từ thiện xã hội của người Hồi giáo được thực hiện nhưng bản thân những mạnh thường quân không muốn công khai. Ngoài ra, những diện đối tượng được thụ hưởng cũng ẩn danh, rất ít khi được công khai nhằm bảo vệ danh dự, phẩm giá cá nhân của họ.
Hai là, trong hoạt động từ thiện xã hội, mọi tín đồ Hồi giáo đều bình đẳng.
Đối xử bình đẳng giữa những tín đồ Hồi giáo đối với hoạt động từ thiện xã hội là tinh thần cơ bản của Hồi giáo. Ngày nay, tinh thần này không chỉ gói gọn trong quan điểm về việc bình đẳng trước Allah mà còn mở rộng ra đời sống thế tục tôn giáo. Qua đó, những người nghèo, những người có hoàn cảnh khó khăn, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em đều được bình đẳng như những người khác có điều kiện hơn.
Thực tiễn hoạt động từ thiện xã hội của Hồi giáo, sự bình đẳng trong việc tiếp cận các quyền lợi cơ bản của nhóm đối tượng yếu thế đang được các cá nhân, tổ chức trong Hồi giáo chú trọng thực hiện mà nổi bật nhất chính là sự tiếp cận của phụ nữ và trẻ em ở lĩnh vực giáo dục, đào tạo và nâng cao các điều kiện sống. Ngoài ra, tinh thần bình đẳng này còn nhấn mạnh đến việc tôn trọng những cá nhân, nhóm đối tượng thụ hưởng của hoạt động từ thiện xã hội. Quá trình thực hiện hoạt động từ thiện xã hội phải được đối xử bình đẳng, không được có sự phân biệt đối xử.
Ba là, hoạt động từ thiện xã hội bên cạnh việc khuyến khích tinh thần tham gia tự nguyện thì còn là nghĩa vụ đóng góp của mỗi tín đồ để hướng đến một thế giới tốt đẹp hơn.
Bên cạnh việc khuyến khích tinh thần tham gia hoạt động từ thiện xã hội một cách tự nguyện, theo quy định hoạt động này còn là một nghĩa vụ tôn giáo được thực hiện nghiêm túc với mục tiêu hướng đến một thế giới tốt đẹp hơn.
Như vậy, hoạt động từ thiện xã hội là một phần trách nhiệm của những người có điều kiện về kinh tế đối với những người nghèo khó, những người có hoàn cảnh khó khăn. Người Hồi giáo thực hiện việc này không chỉ đơn thuần là trách nhiệm mà chính bản thân họ cũng muốn thực hiện với tinh thần tự nguyện. Nghĩa vụ này được thực hiện thông qua “Zakat” – Một trong những trụ cột quan trọng của Hồi giáo. Zakat là nghĩa vụ mà theo đó người Hồi giáo có điều kiện sẽ quyên góp từ thiện cho những người kém may mắn hơn. Tùy theo quy định doanh thu làm ăn trong năm mà có định mức hiến tặng khác nhau, vật hiến tặng có thể là gạo, tiền, vàng, bạc, trâu, bò,…
3. Một số giải pháp
Xuất phát từ đặc điểm hoạt động từ thiện xã hội của Hồi giáo và những đóng góp tích cực của hoạt động này, trong thời gian tới khi đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc thì việc phát huy các nguồn lực tôn giáo nói chung, nguồn lực của Hồi giáo nói riêng vào sự nghiệp xây dựng, phát triển đất nước là rất cần thiết. Để làm được điều đó, cơ quan quản lý nhà nước về tôn giáo cần có những giải pháp đồng bộ, linh hoạt và phù hợp nhằm tạo điều kiện để các chức sắc, tín đồ Hồi giáo thực hiện tốt nghĩa vụ công dân và trách nhiệm cộng đồng trong khuôn khổ pháp luật.
Thứ nhất, tiếp tục phát huy hiệu quả công tác vận động quần chúng tín đồ, chức sắc, người có uy tín, cốt cán trong Hồi giáo. Qua đó, kịp thời nắm bắt những nguyện vọng, ý kiến chia sẻ của chức sắc, tín đồ, người có uy tín trong Hồi giáo liên quan đến công tác từ thiện xã hội nói riêng và hướng dẫn, hỗ trợ các hoạt động này hiệu quả, bảo đảm tuân thủ các quy định của pháp luật.
Hoạt động từ thiện xã hội của cộng đồng Hồi giáo tại Việt Nam có vai trò ngày càng rõ nét trong đời sống xã hội, đặc biệt tại các địa phương có đông tín đồ, như: An Giang, Ninh Thuận, Tây Ninh… Tuy nhiên, do ảnh hưởng sâu sắc từ giáo lý Hồi giáo, hoạt động này có những đặc điểm rất đặc thù liên quan đến đức tin tôn giáo của các tín đồ. Chính vì vậy, công tác vận động quần chúng tín đồ, chức sắc, người có uy tín, cốt cán trong Hồi giáo đóng vai trò then chốt trong việc kết nối giữa chính quyền và cộng đồng Hồi giáo, giúp hướng dẫn, đồng hành và quản lý hiệu quả hoạt động từ thiện xã hội, vừa bảo đảm đúng quy định của pháp luật, vừa bảo đảm việc thực hành đức tin tôn giáo của tín đồ.
Thông qua công tác vận động quần chúng, cơ quan quản lý nhà nước về tôn giáo sẽ nắm bắt những nguyện vọng, ý kiến chia sẻ của chức sắc, tín đồ Hồi giáo liên quan đến hoạt động từ thiện xã hội. Qua đó, kịp thời hướng dẫn, hỗ trợ chức sắc, tín đồ Hồi giáo thực hiện các hoạt động từ thiện xã hội với hình thức công khai hay bí mật song vẫn bảo đảm sự chấp hành đúng quy định pháp luật, bảo đảm cho hoạt động từ thiện xã hội tiếp cận được nhóm đối tượng cần được sự giúp đỡ.
Thứ hai, tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến các chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về công tác tôn giáo, công tác từ thiện xã hội cho các chức sắc, tín đồ Hồi giáo.
Nghiên cứu đặc điểm, thói quen thực hiện hoạt động từ thiện xã hội của tín đồ Hồi giáo cho thấy, việc thực hiện hoạt động này với hình thức “ẩn danh”, “bí mật” không tiết lộ danh tính của các “mạnh thường quân” cũng như những người được thụ hưởng là yếu tố mà kẻ xấu luôn lợi dụng để trục lợi. Thực tế, đã có nhiều hình thức lừa đảo trên không gian mạng dưới hình thức quyên góp từ thiện, nhân đạo để lôi kéo người dân, trong đó có các tín đồ Hồi giáo tham gia. Với thói quen từ thiện xã hội trong “bí mật” của người Hồi giáo, đây là nhóm dễ bị kẻ xấu lợi dụng niềm tin, lợi dụng lòng tốt để trục lợi.
Do đó, trong công tác quản lý nhà nước cần chú trọng thực hiện công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách, pháp luật về công tác tôn giáo, công tác từ thiện xã hội cho các chức sắc, tín đồ Hồi giáo. Hướng dẫn các chức sắc, tín đồ Hồi giáo thực hiện các hoạt động quyên góp, vận động tiền, hàng hoá cứu trợ cho người nghèo, trẻ mồ côi… đúng quy định của pháp luật và phối hợp với các ban ngành liên quan, chính quyền địa phương… để thực hiện hoạt động từ thiện xã hội một cách an toàn, hiệu quả. Công tác này vừa góp phần đưa hoạt động từ thiện của các chức sắc, tín đồ Hồi giáo tuân thủ các quy định của pháp luật, đồng thời, ngăn chặn các đối tượng xấu có hành vi lợi dụng đức tin Hồi giáo liên quan đến hoạt động từ thiện xã hội để lừa đảo, trục lợi.
Ngoài ra, xuất phát từ việc hoạt động từ thiện của Hồi giáo không chỉ là tự nguyện mà còn là nghĩa vụ tôn giáo (Zakat), nên tín đồ, chức sắc Hồi giáo thường thực hiện đều đặn, có hệ thống nội bộ, nhưng không thấy cần thiết phải thông báo với chính quyền. Do đó, việc đẩy mạnh công tác tuyên truyền pháp luật bằng các hình thức, như: gặp trực tiếp, qua công tác vận động quần chúng… góp phần nâng cao nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật trong quá trình tổ chức các hoạt động từ thiện xã hội của Hồi giáo.
Thứ ba, xuất phát từ những đặc trưng trong hoạt động từ thiện xã hội của Hồi giáo, như: xu hướng thực hiện “bí mật”, tinh thần bình đẳng đối với các đối tượng thụ hưởng và xem hoạt động từ thiện là một nghĩa vụ tôn giáo (Zakat), cơ quan quản lý nhà nước về tôn giáo cần tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các ngành lao động – thương binh và xã hội, y tế, giáo dục, thông tin – truyền thông, công an và Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam để hướng dẫn, hỗ trợ cộng đồng Hồi giáo ở nhiều phương diện thiết thực.
Cụ thể, cần phối hợp với ngành lao động và giáo dục để giúp các tổ chức, cá nhân Hồi giáo xác định đúng đối tượng yếu thế cần hỗ trợ, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em; phối hợp với ngành Y tế để tư vấn các hình thức từ thiện chăm sóc sức khỏe cộng đồng phù hợp với điều kiện địa phương và chuẩn mực y tế; phối hợp với ngành thông tin – truyền thông để xây dựng tài liệu, nội dung tuyên truyền chính sách, pháp luật một cách phù hợp, dễ tiếp cận cho tín đồ. Phối hợp với lực lượng Công an trong việc đồng hành cùng chức sắc, tín đồ Hồi giáo trong việc bảo đảm an ninh, trật tự, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của chức sắc, tín đồ khi tổ chức các hoạt động từ thiện xã hội đặc biệt là những hoạt động với quy mô lớn cũng như phòng ngừa, ngăn chặn các đối tượng xấu lợi dụng danh nghĩa từ thiện để trục lợi cá nhân hay thực hiện các hành vi khác vi phạm pháp luật khác. Sự phối hợp liên ngành sẽ góp phần giúp tín đồ Hồi giáo sống “tốt đời, đẹp đạo”; đồng thời, đưa hoạt động từ thiện xã hội của tôn giáo vào khuôn khổ pháp luật, phát huy được nguồn lực tôn giáo và sự nghiệp xây dựng bảo vệ Tổ quốc trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
Chú thích:
1, 2. Khái quát Hồi giáo ở Việt Nam. https://btgcp.gov.vn/gioi-thieu-cac-to-chuc-ton-giao-da-duoc-cong-nhan/khai-quat-hoi-giao-o-viet-nam-postZpaodrdq31.html.
3. Tín đồ Hồi giáo Islam đoàn kết xây dựng nông thôn mới giàu đẹp. https://baodantoc.vn/tin-do-hoi-giao-islam-doan-ket-xay-dung-nong-thon-moi-giau-dep-1742295875942.htm.
4. Cộng đồng Hồi giáo ở An Giang chăm lo cho phụ nữ Chăm thoát nghèo. https://vnbusiness.vn/business-cooperative/cong-dong-hoi-giao-o-an-giang-cham-lo-cho-phu-nu-cham-thoat-ngheo-1091970.html.
5. Dấu ấn các hoạt động xã hội – từ thiện. https://baoangiang.com.vn/dau-an-cac-hoat-dong-xa-hoi-tu-thien-a347381.html.
Tài liệu tham khảo:
1. Cộng đồng Islam hỗ trợ nhau tiếp cận và thụ hưởng thành quả phát triển kinh tế. https://tapchicongthuong.vn/cong-dong-islam-ho-tro-nhau-tiep-can-va-thu-huong-thanh-qua-phat-trien-kinh-te-85446.htm.
2. Tháng Ramadan – Tháng yêu thương của đồng bào dân tộc Chăm An Giang. https://baodantoc.vn/thang-ramadan-thang-yeu-thuong-cua-dong-bao-dan-toc-cham-an-giang-1710476162731.htm.
