TS. Phạm Thị Thanh Phương
Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông,
Đại học Thái Nguyên
(Quanlynhanuoc.vn) – Trí tuệ nhân tạo đang trở thành một công cụ không thể thiếu giúp doanh nghiệp vừa và nhỏ nâng cao hiệu quả hoạt động và tạo ra lợi thế cạnh tranh. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả cao nhất, doanh nghiệp cần có chiến lược tiếp cận phù hợp, kiểm soát rủi ro và tận dụng các giải pháp công nghệ sẵn có. Việc đầu tư vào AI một cách hợp lý sẽ giúp doanh nghiệp tối ưu hóa quy trình, nâng cao hiệu suất và hướng đến sự phát triển bền vững.
Từ khóa: Trí tuệ nhân tạo (AI); doanh nghiệp vừa và nhỏ; tối ưu hóa quy trình; nâng cao hiệu suất; phát triển bền vững.
1. Đặt vấn đề
Trong giai đoạn hiện nay, trí tuệ nhân tạo (AI) đang ngày càng trở thành công cụ quan trọng giúp các doanh nghiệp nâng cao hiệu suất, tối ưu hóa chi phí và tạo ra lợi thế cạnh tranh. Đối với các doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp vừa và nhỏ nói riêng, việc ứng dụng AI đã trở thành xu hướng tất yếu giúp cải thiện quy trình sản xuất, quản lý tài chính, marketing và chăm sóc khách hàng. Tuy nhiên, việc triển khai AI trong các loại hình doanh nghiệp này vẫn còn nhiều thách thức do những hạn chế về tài chính, nguồn nhân lực và khả năng tiếp cận công nghệ. Tìm giải pháp phù hợp để ứng dụng AI vào các hoạt động quản trị là yếu tố quan trọng góp phần nâng cao hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp vừa và nhỏ.
2. AI và lợi ích của việc ứng dụng AI.
AI là một lĩnh vực của khoa học máy tính tập trung vào việc tạo ra các hệ thống có khả năng mô phỏng tư duy con người, bao gồm: học tập, suy luận, giải quyết vấn đề, nhận thức và đưa ra quyết định. AI tập trung phát triển và nghiên cứu các phương pháp cùng phần mềm giúp máy móc có khả năng nhận thức môi trường xung quanh, sử dụng học tập và trí tuệ để thực hiện hành động nhằm tối đa hóa khả năng đạt được các mục tiêu đã định.
AI có 3 thành phần: mạng lưới thần kinh (Neural networks), máy học (Machine learning) và học sâu (Deep learning). Trong đó, mạng lưới thần kinh được hiểu là việc thực hiện các nhiệm vụ tương tự như bộ não con người với mục đích là giải quyết các vấn đề phức tạp, như: nhận dạng hình ảnh, xử lý ngôn ngữ và phân tích dữ liệu. Máy học là một thành phần của AI cho phép hệ thống học hỏi từ dữ liệu lưu trữ mà không cần sự trợ giúp của con người. Học sâu cũng là một thành phần của AI có khả năng bắt chước não bộ con người trong việc xử lý dữ liệu để tối ưu hóa các quyết định.
Đánh giá về những lợi ích do việc ứng dụng AI mang lại, Báo cáo khảo sát của McKinsey về tình hình sử dụng AI trong các doanh nghiệp năm 2024 cho thấy, những người được trả lời cho rằng AI thế hệ mới giúp tiết kiệm thời gian thông qua tự động hóa. Các doanh nghiệp đã giảm số lượng nhân viên đáng kể so với trước đây, 78% số người được hỏi cho biết doanh nghiệp của họ sử dụng AI trong ít nhất một chức năng kinh doanh, tăng khoảng 72% vào đầu năm 20241.
Các lĩnh vực mà AI sử dụng trong hoạt động quản trị doanh nghiệp là tiếp thị và bán hàng, phát triển sản phẩm, cung cấp dịch vụ, quản trị nhân lực, tài chính, quản trị chuỗi cung ứng. Một vài xu hướng ứng dụng AI trong các doanh nghiệp như sau:
(1) Đối với việc tự động hóa quy trình kinh doanh. AI giúp doanh nghiệp xử lý nhanh chóng các tác vụ lặp lại, như: nhập liệu, phân tích tài chính, chăm sóc khách hàng qua chatbot. Trong điều kiện doanh nghiệp vừa và nhỏ phải đối mặt với tình trạng nguồn nhân lực, khả năng tài chính hạn chế, AI giúp giảm tải công việc thủ công, tiết kiệm chi phí. Các công việc cụ thể AI có thể hỗ trợ doanh nghiệp như: trong xử lý đơn hàng, AI tự động tạo đơn, xác nhận thanh toán, cập nhật trạng thái đơn hàng. Trong quản lý tài liệu, AI có thể phân loại, trích xuất thông tin và tự động lưu trữ tài liệu. Chatbot AI giúp doanh nghiệp trả lời khách hàng 24/7 và đặc biệt là đưa ra các đề xuất mua sắm dựa trên sở khách của khách hàng.
(2) Đối với hoạt động phân tích dữ liệu và dự báo. AI có thể phân tích dữ liệu khách hàng, xu hướng thị trường và dự báo nhu cầu giúp doanh nghiệp ra quyết định chính xác hơn. Doanh nghiệp vừa và nhỏ thường không có đội ngũ phân tích dữ liệu chuyên sâu, AI giúp tối ưu hóa quy trình ra quyết định trên cơ sở kho dữ liệu được lưu trữ tại doanh nghiệp mà không nhất thiết phải đầu tư quá nhiều vào cơ sở hạ tầng công nghệ – điều này vốn không phải thế mạnh của doanh nghiệp vừa và nhỏ.
(3) Đối với hoạt động bán hàng và chăm sóc khách hàng, thông qua chatbot và trợ lý ảo. AI hỗ trợ tự động hóa dịch vụ khách hàng, phản hồi nhanh chóng và nâng cao trải nghiệm người dùng. Điều này, giúp doanh nghiệp vừa và nhỏ tiết kiệm chi phí nhân sự, đảm bảo dịch vụ khách hàng liên tục. Mặt khác, khả năng cá nhân hóa các trải nghiệm của khách hàng được cải thiện rõ rệt mà doanh nghiệp không tốn quá nhiều thời gian và chi phí bằng cách phân tích dữ liệu khách hàng để đề xuất sản phẩm phù hợp, tối ưu hóa quảng cáo trực tuyến bằng cách hiển thị đúng đối tượng khách hàng, tự động hóa email marketing dựa trên hành vi người dùng. Ngày nay, các doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp vừa và nhỏ nói riêng đều có xu hướng tận dụng AI để cải thiện hiệu suất hoạt động bán hàng và chăm sóc khách hàng tự động và liền mạch.
(4) Đối với quản lý chuỗi cung ứng, doanh nghiệp vừa và nhỏ có thể giảm thiểu số lượng nhân sự và rút ngắn các bước trung gian trong chuỗi cung ứng bằng cách ứng dụng AI giúp dự báo nhu cầu, tối ưu hóa quản lý kho hàng và chuỗi cung ứng. Mặt khác, AI giúp các doanh nghiệp quản lý hàng tồn khovà cải thiện hiệu suất hoạt động tốt hơn. AI sử dụng machine learning (ML) để phân tích dữ liệu lịch sử, xu hướng thị trường, hành vi khách hàng… giúp doanh nghiệp dự báo nhu cầu chính xác hơn, giảm hàng tồn kho dư thừa hoặc thiếu hụt.
Trong quản lý kho bãi, AI giúp tự động hóa kho hàng bằng robot và hệ thống quản lý kho thông minh. Các thuật toán của AI hỗ trợ doanh nghiệp tối ưu hóa vị trí lưu trữ hàng hóa trong kho để giảm thời gian lấy hàng và cảm biến IoT kết hợp với AI giúp giám sát điều kiện bảo quản hàng hóa (nhiệt độ, độ ẩm). Trong hoạt động logistics, AI giúp giúp tối ưu tuyến đường vận chuyển, giảm chi phí nhiên liệu và thời gian giao hàng. Hệ thống AI có thể tự động chọn nhà vận chuyển phù hợp dựa trên chi phí, thời gian giao hàng và độ tin cậy.
(5) Trong lĩnh vực quản lý nhân sự, AI đang tạo ra cuộc cách mạng giúp doanh nghiệp tối ưu hóa tuyển dụng, quản lý nhân sự và nâng cao trải nghiệm của nhân viên. AI có khả năng sàng lọc hồ sơ nhân sự, đặt các câu hỏi phỏng vân sơ bộ và phân tích câu trả lời của ứng viên. Một công việc tương đối phức tạp trong quản lý nhân sự là đánh giá hiệu quả làm việc của nhân viên thì doanh nghiệp có thể ứng dụng AI để kiểm soát KPI, tiến độ hoàn thành công việc, chấm công, tính lương. Ngoài ra, AI hỗ trợ đào tạo nhân viên dựa trên năng lực, vị trí của từng cá nhân hay trả lời các câu hỏi về các chính sách, chế độ làm việc của công ty.
3. Thực trạng hoạt động sản xuất – kinh doanh của doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Việt Nam
Nghị định số 80/2021/NĐ-CP ngày 26/8/2021 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Hỗ trợ Doanh nghiệp nhỏ và vừa năm 2017 quy định:
(1) Doanh nghiệp nhỏ trong lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản; lĩnh vực công nghiệp và xây dựng sử dụng lao động có tham gia bảo hiểm xã hội bình quân không quá 100 người và tổng doanh thu của năm không quá 50 tỷ đồng hoặc tổng nguồn vốn của năm không quá 20 tỷ đồng.
(2) Doanh nghiệp nhỏ trong lĩnh vực thương mại và dịch vụ sử dụng lao động có tham gia bảo hiểm xã hội bình quân năm không quá 50 người và tổng doanh thu của năm không quá 100 tỷ đồng hoặc nguồn vốn của năm không quá 50 tỷ đồng nhưng không phải là doanh nghiệp siêu nhỏ.
(3) Doanh nghiệp vừa trong lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản; lĩnh vực công nghiệp và xây dựng sử dụng lao động có tham gia bảo hiểm xã hội bình quân không quá 200 người và tổng doanh thu của năm không quá 200 tỷ đồng hoặc tổng nguồn vốn của năm không quá 100 tỷ đồng.
(4) Doanh nghiệp vừa trong lĩnh vực thương mại và dịch vụ sử dụng lao động có tham gia bảo hiểm xã hội bình quân năm không quá 100 người và tổng doanh thu của năm không quá 300 tỷ đồng hoặc nguồn vốn của năm không quá 100 tỷ đồng.
Những năm qua, các doanh nghiệp vừa và nhỏ đã có nhiều đóng góp tích cực cho nền kinh tế quốc dân:
Một là, doanh nghiệp vừa và nhỏ giải quyết việc làm cho người lao động, tăng hiệu quả sử dụng vốn cho nền kinh tế quốc dân. Cụ thể, các doanh nghiệp này đã tạo ra khoảng 36% tổng số lao động làm việc trong các doanh nghiệp, thu hút khoảng 32% tổng nguồn vốn, tạo ra doanh thu thuần chiếm khoảng 26% tổng doanh thu thuần của khối doanh nghiệp2.
Hai là, doanh nghiệp vừa và nhỏ với cơ chế linh hoạt, quy mô nhỏ dễ dàng thích nghi với sự sự thay đổi của môi trường kinh doanh. Những năm qua, doanh nghiệp vừa và nhỏ đã khai thác những thế mạnh này để bắt kịp với nhu cầu của thị trường thế giới, tích cực tham gia vào xuất khẩu các mặt hàng chủ lực của nền kinh tế Việt Nam, khai thác thế mạnh của từng vùng, từng địa phương. Năm 2021, hiệu suất sử dụng lao động của các doanh nghiệp quy mô vừa đạt cao nhất với 18,54 lần trong khi chỉ số này tại các doanh nghiệp có quy mô lớn là 17,45 lần3.
Ba là, doanh nghiệp vừa và nhỏ đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế – xã hội và chuyển dịch cơ cấu kinh tế đất nước. Năm 2022, GDP cả nước tăng khoảng 8,02%, trong đó khu vực doanh nghiệp chiếm trên 60% GDP4. Ở hầu hết các ngành kinh tế, các địa phương, doanh nghiệp vừa và nhỏ đã khai thác thế mạnh về công nghiêp và dịch vụ, giảm tỷ trọng nông nghiệp trong cơ cấu kinh tế. Qua đó, bộ phận doanh nghiệp này đã tạo ra nhiều công ăn việc làm cho người lao động, nâng cao thu nhập người dân và thúc đẩy sự phát triển kinh tế các vùng miền.
Tính đến thời điểm ngày 31/12/2023, cả nước có 921.372 doanh nghiệp đang hoạt động, 194.217 doanh nghiệp nhỏ chiếm 26,4%, 27.716 doanh nghiệp vừa chiếm 3,8%. Thống kê cho thấy, phần lớn doanh nghiệp nhỏ hoạt động thua lỗ và tỷ lệ doanh nghiệp vừa có lãi chỉ đạt 72,1%, trong khi tỷ lệ này đối với doanh nghiệp quy mô nhỏ là 61,8%5. Xét về mặt thuận lợi, doanh nghiệp có quy mô vừa và nhỏ thường linh hoạt trong đổi mới công nghệ, dễ thích nghi với thị trường và xu hướng mới. Tuy nhiên, so với doanh nghiệp có quy mô lớn, hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp có quy mô vừa và nhỏ chưa cao. Hầu hết các doanh nghiệp này hạn chế về tài chính, nguồn nhân lực dẫn đến khó khăn trong việc tiếp cận công nghệ mới.
Theo Báo cáo thường niên doanh nghiệp Việt Nam 2022 – 2023 của Liên đoàn Thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI), năng lực đổi mới sáng tạo của các doanh nghiệp vừa và nhỏ là 3,42/5 điểm trong khi chỉ số này đối với các doanh nghiệp lớn là 3,49/5 điểm6. Điều này là do phần lớn các doanh nghiệp sử dụng công nghệ lạc hậu, trong chuỗi cung ứng toàn cầu, doanh nghiệp vừa và nhỏ mới chỉ tham gia vào các công đoạn tạo ra giá trị thấp, như: lắp ráp, gia công, cung cấp các phụ tùng thay thế. Những hạn chế này dẫn đến khó khăn trong việc ứng dụng AI tại các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến sự hạn chế này ở các doanh nghiệp vừa và nhỏ, trong đó có những nguyên nhân chính, như:
(1) Hạn chế về nguồn lực tài chính. Hầu hết các doanh nghiệp vừa và nhỏ luôn phải đối mặt với tình trạng nguồn vốn đầu tư hạn hẹp, họ cũng khó khăn trong việc vay vốn ngân hàng để đổi mới công nghệ, đầu tư cơ sở hạ tầng công nghệ để ứng dụng trí tuệ nhân tạo.
(2) Thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao, có kiến thức và kỹ năng tốt về lập trình, phân tích dữ liệu… Trong khi đó, việc ứng dụng AI đòi hỏi doanh nghiệp phải vượt qua các rào cản về chất lượng nguồn nhân lực, tâm lý ngại đổi mới và khả năng bảo mật về dữ liệu kinh doanh.
(3) Những hạn chế về cơ sở hạ tầng công nghệ – thông tin. Các doanh nghiệp vừa và nhỏ không đủ nguồn lực để đầu tư cơ sở hạ tầng công nghệ – thông tin một cách đầy đủ, dữ liệu phân tán, chưa có chiến lược số hóa rõ ràng. Điều này, cản trở việc triển khai các hệ thống AI đồng bộ và hiệu quả.
4. Một số giải pháp
Thứ nhất, tận dụng các giải pháp AI sẵn có trên thị trường. Điều này, giúp các công ty có thể sử dụng AI mà không cần đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng nhằm tiết kiệm chi phí và thời gian phát triển trong bối cảnh hạn chế về tài chính và nhân lực. Khi có đủ nguồn lực, các doanh nghiệp vừa và nhỏ có thể thuê chuyên gia AI hoặc hợp tác với các công ty tư vấn để phát triển các giải pháp phù hợp với doanh nghiệp.
Thứ hai, chú trọng đào tạo nhân lực. Một số biện pháp mà doanh nghiệp vừa và nhỏ có thể áp dụng, như tổ chức các chương trình đào tạo về AI. Đây là yếu tố quan trọng giúp doanh nghiệp triển khai có hiệu quả các giải pháp sử dụng AI trong doanh nghiệp. Bên cạnh đó, điều này giúp doanh nghiệp hiểu rõ lợi ích và cách áp dụng AI vào từng hoạt động tác nghiệp trong doanh nghiệp.
Thứ ba, tập trung ứng dụng AI vào các lĩnh vực quản trị cơ bản trong doanh nghiệp nhằm cải thiện hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Các hoạt động trọng tâm mà các doanh nghiệp vừa và nhỏ nên hướng vào, như:
(1) Trong lĩnh vực quản trị quan hệ khách hàng. Sử dụng chatbot để tự động hóa các hoạt động chăm sóc khách hàng, sử dụng AI để phân tích dữ liệu, dự đoán nhu cầu khách hàng.
(2) Trong lĩnh vực quản trị marketing. Sử dụng AI để tối ưu hóa quảng cáo và cá nhân hóa trải nghiệm khách hàng.
(3) Trong lĩnh vực quản trị tài chính. Sử dụng AI để phát hiện gian lận và tự động hóa các nghiệp vụ kế toán.
(4) Trong lĩnh vực quản trị nhân sự. Sử dụng AI để hỗ trợ tuyển dụng và đánh giá hiệu suất lao động.
5. Kết luận
Ứng dụng AI là xu hướng tất yếu nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh và khả năng cạnh tranh củadoanh nghiệp vừa và nhỏ. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu mong muốn, các doanh nghiệp cần có chiến lược tiếp cận phù hợp và lựa chọn giải pháp phù hợp với điều kiện riêng biệt, đặc thù của mỗi doanh nghiệp. Với các giải pháp trên, doanh nghiệp vừa và nhỏ có thể từng bước ứng dụng AI để phát triển và mang lại hiệu quả kinh doanh bền vững.
Chú thích:
1. McKinsey & Company (2025). Báo cáo khảo sát Tình hình AI: Các tổ chức đang tái cấu trúc như thế nào để nắm bắt giá trị.
2, 3, 4. Tổng cục Thống kê (2023). Tổng điều tra kinh tế năm 2021.
5. Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2024). Sách trắng doanh nghiệp Việt Nam năm 2024. H. NXB Thống kê.
6. Liên đoàn Thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) (2024). Báo cáo thường niên doanh nghiệp Việt Nam 2022 – 2023.
Tài liệu tham khảo:
1. Quốc hội (2017). Luật Hỗ trợ Doanh nghiệp nhỏ và vừa năm 2017.
2. Thủ tướng Chính phủ (2021). Nghị định số 80/2021/NĐ-CP ngày 26/8/2021 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Hỗ trợ Doanh nghiệp nhỏ và vừa.
3. Russell, S., & Norvig, P. (2020). Artificial Intelligence: A Modern Approach. Pearson Education.
4. Bảo lãnh tín dụng hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam – Thực trạng và khuyến nghị chính sách. https://www.quanlynhanuoc.vn/2025/04/04/bao-lanh-tin-dung-ho-tro-cac-doanh-nghiep-nho-va-vua-tai-viet-nam-thuc-trang-va-khuyen-nghi-chinh-sach.
5. Quản lý nhà nước về phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam hiện nay. https://www.quanlynhanuoc.vn/2025/04/10/quan-ly-nha-nuoc-ve-phat-trien-va-ung-dung-tri-tue-nhan-tao-tai-viet-nam-hien-nay.
