Đại úy Trương Quốc Việt
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Trong bối cảnh chuyển đổi số quân đội và yêu cầu xây dựng lực lượng quân nhân “tinh gọn, mạnh, hiện đại”, ý thức liêm chính là một trong những giá trị đạo đức cốt lõi, đóng vai trò quan trọng trong ngăn ngừa suy thoái, tiêu cực. Kế thừa tư tưởng Hồ Chí Minh về cần, kiệm, liêm, chính, bài viết khẳng định vai trò trung tâm của ý thức liêm chính trong hình thành nhân cách cách mạng của thế hệ “quân nhân số” – những người không chỉ giỏi chuyên môn, thông thạo công nghệ mà còn vững vàng về chính trị, tư tưởng và đạo đức.
Từ khóa: Liêm chính; quân nhân số; đạo đức cách mạng; tư tưởng Hồ Chí Minh; quân đội hiện đại.
1. Đặt vấn đề
Sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và quá trình chuyển đổi số toàn diện trong lĩnh vực quốc phòng – an ninh đang tạo ra những bước chuyển sâu sắc trong tư duy tổ chức và xây dựng lực lượng Quân đội nhân dân Việt Nam. Điều đó, đặt ra yêu cầu phải xây dựng thế hệ “quân nhân số” – những người không chỉ thông thạo công nghệ, làm chủ thiết bị hiện đại, tác chiến linh hoạt trong môi trường số hóa mà còn phải thể hiện bản lĩnh chính trị kiên định, tác phong kỷ luật nghiêm minh và đạo đức cách mạng trong sáng.
2. Những vấn đề lý luận và thực tiễn
Khi bàn về phẩm chất liêm, chính, Chủ tịch Hồ Chí Minh có sự kế thừa sâu sắc quan niệm đạo đức truyền thống của người phương Đông và phát triển lên một tầm cao mới gắn đạo đức cách mạng. Người căn dặn: “Đảng ta là một Đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư”1. Liêm chính được hiểu là sự trong sạch, ngay thẳng, không tham lam, không lợi dụng chức quyền để tư lợi cá nhân. Theo Người, nếu cán bộ không giữ được liêm chính, sẽ dễ rơi vào chủ nghĩa cá nhân, tham ô, lãng phí, gây tổn hại đến lợi ích của tập thể và đất nước.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nâng tầm, vận dụng sâu sắc quan điểm truyền thống về liêm, chính vào thời đại mới và khẳng định: “Cần, Kiệm, Liêm, Chính là nền tảng của đời sống mới”2. Đó chính là chuẩn mực đạo đức, thước đo cho mọi giá trị của con người thời đại mới. Người nhấn mạnh: “Con người xã hội chủ nghĩa là con người có đạo đức cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư”3. Vì vậy, Hồ Chí Minh yêu cầu mỗi cán bộ, đảng viên, đoàn viên phải nghiêm túc tu dưỡng đạo đức, thực hành liêm chính, loại bỏ chủ nghĩa cá nhân bằng phê bình và tự phê bình, đồng thời xây dựng tinh thần tập thể vì lợi ích chung.
Tư tưởng đó tiếp tục giữ nguyên giá trị và trở nên đặc biệt cấp thiết trong bối cảnh hiện nay, khi thế hệ “quân nhân số” với đặc điểm trẻ, nhạy bén với công nghệ, tiếp xúc nhiều chiều với không gian mạng, đồng thời cũng đối diện với những nguy cơ suy thoái đạo đức, lệch chuẩn hành vi nếu thiếu sự rèn luyện về tư tưởng và phẩm chất. Trong môi trường tác chiến hiện đại, nơi dữ liệu, tài sản số, quy trình nghiệp vụ được số hóa, nếu không có bản lĩnh và ý thức liêm chính, người quân nhân có thể bị cuốn vào cám dỗ, vi phạm kỷ luật, thậm chí làm tổn hại đến uy tín đơn vị và lợi ích quốc gia. Chính vì vậy, phát triển ý thức liêm chính cho thế hệ “quân nhân số” là yêu cầu cấp thiết để xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại.
Những năm qua, Quân đội nhân dân Việt Nam đã không ngừng nỗ lực đổi mới và nâng cao chất lượng công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, coi đây là nhiệm vụ then chốt trong xây dựng lực lượng vững mạnh về chính trị, tư tưởng và tổ chức. Trong đó, việc rèn luyện phẩm chất đạo đức cách mạng, đặc biệt là ý thức liêm chính, ngày càng được chú trọng và xem là nền tảng trong hình thành nhân cách người quân nhân thời kỳ mới. Trước yêu cầu của thời đại chuyển đổi số, nơi mà dữ liệu, thông tin và tài sản số trở thành một phần của môi trường tác chiến hiện đại, liêm chính không còn là khái niệm đạo đức mang tính truyền thống mà đã trở thành một năng lực hành vi cần thiết để bảo vệ kỷ cương, kỷ luật và hiệu quả hoạt động của quân đội.
Nhận thức về vai trò của ý thức liêm chính trong quân đội đã có những chuyển biến tích cực. Đặc biệt, tinh thần trung thực, minh bạch, thẳng thắn trong thực hiện nhiệm vụ, xử lý công việc đã từng bước hình thành trong tư duy và hành động của đội ngũ cán bộ, đảng viên, quần chúng. Nhiều đơn vị đã chủ động đưa nội dung giáo dục về liêm chính vào chương trình sinh hoạt, giáo dục chính trị, hội thi, diễn đàn thanh niên, các lớp bồi dưỡng nhận thức về Đảng, qua đó từng bước nâng cao khả năng “tự đề kháng” trước mặt trái của công nghệ và mạng xã hội trong cán bộ, chiến sĩ. Công tác tuyên truyền, giáo dục chuyên đề về liêm chính đã được triển khai tương đối đồng bộ, linh hoạt. Đặc biệt, một số đơn vị tiên phong trong việc ứng dụng công nghệ số vào quản lý và đánh giá liêm chính, như: công khai tài chính, hậu cần, chấm điểm thi đua minh bạch qua phần mềm, giúp hạn chế tối đa biểu hiện tiêu cực, cảm tính trong đánh giá cán bộ, chiến sĩ.
Bên cạnh những kết quả tích cực, vẫn còn tồn tại một số hạn chế cơ bản, đòi hỏi cần phải được nhìn nhận một cách thẳng thắn và giải quyết kịp thời. Việc giáo dục ý thức liêm chính còn mang tính hình thức ở một số đơn vị. Nội dung tuyên truyền chưa cụ thể hóa thành các tình huống phát sinh trong môi trường số, như: gian lận qua nền tảng kỹ thuật số, báo cáo ảo, thao túng dữ liệu quản lý… Một bộ phận cán bộ, đảng viên, kể cả người đứng đầu vẫn chưa thực sự gương mẫu trong việc giữ gìn phẩm chất liêm chính, còn biểu hiện thiếu minh bạch trong quản lý tài sản, tài chính, công tác cán bộ. Việc ứng dụng chuyển đổi số phục vụ quản lý minh bạch và giám sát đạo đức mới chỉ bước đầu, thiếu tính đồng bộ và chưa có cơ chế giám sát hiệu quả.
Thực tế đó cho thấy, việc tiếp tục đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp phát triển ý thức liêm chính cho quân nhân trong quân đội là hết sức cần thiết, hướng tới mục tiêu hình thành lớp quân nhân “vừa hồng, vừa chuyên”, có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức trong sáng và năng lực thích ứng linh hoạt với môi trường tác chiến hiện đại.
3. Đề xuất một số giải pháp
Một là, tăng cường giáo dục, tuyên truyền nâng cao nhận thức cho các lực lượng, các chủ thể về ý thức liêm chính
Trong công cuộc xây dựng đội ngũ “quân nhân số” có bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức cách mạng trong sáng thì giáo dục và tuyên truyền về ý thức liêm chính là nhiệm vụ trọng tâm, nền tảng và lâu dài.
Trước hết, cần lồng ghép giáo dục liêm chính một cách có hệ thống vào chương trình đào tạo, bồi dưỡng của các đơn vị, nhà trường quân đội. Bên cạnh chương trình giảng dạy chính khóa, việc tổ chức các hoạt động giáo dục ngoại khóa, chuyên đề về liêm chính cũng đóng vai trò quan trọng trong việc lan tỏa và khơi gợi nhận thức, cảm xúc đạo đức cho cán bộ, chiến sĩ thông qua các buổi tọa đàm, hội thảo khoa học, diễn đàn thanh niên, sinh hoạt chính trị tư tưởng… Theo đó, cấp ủy, chỉ huy các cấp ở đơn vị làm tốt việc quán triệt, tuyên truyền gắn với nâng cao chất lượng sinh hoạt chính trị, học tập, nghiên cứu quán triệt nghị quyết, chỉ thị của Đảng, Quân ủy Trung ương về đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên và phát huy phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ” trong tình hình mới. Tập trung các văn bản trọng tâm, như: Kết luận số 01-KL/TW ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị (khóa XIII) về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW; Kết luận số 21-KL/TW ngày 25/10/2021 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XIII) về đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị, kiên quyết ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”; Nghị quyết số 847-NQ/QUTW ngày 28/12/2021 của Quân ủy Trung ương về phát huy phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ”, kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân trong tình hình mới; Quy định số 144-QĐ/TW ngày 09/5/2024 của Bộ Chính trị về chuẩn mực đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên trong giai đoạn mới…
Đồng thời, việc tuyên truyền, phổ biến về ý thức liêm chính cần được triển khai dưới nhiều hình thức linh hoạt, sáng tạo, phù hợp với đặc điểm của từng lực lượng, đơn vị. Có thể kết hợp giữa tuyên truyền truyền thống (thông qua pa-nô, áp phích, bản tin nội bộ, phát thanh đơn vị…) với ứng dụng công nghệ số, như: xây dựng các video clip ngắn, infographics, podcast… về gương người tốt việc tốt trong giữ gìn ý thức liêm chính; phát triển nền tảng học liệu số về ý thức liêm chính để quân nhân có thể truy cập và học tập mọi lúc, mọi nơi.
Và điều quan trọng nhất trong giáo dục ý thức liêm chính là phải tạo ra được “niềm tin đạo đức”, giúp mỗi quân nhân hiểu rằng giữ gìn liêm chính là giữ gìn danh dự cá nhân và phẩm chất thiêng liêng của người chiến sĩ cách mạng, là điều kiện tiên quyết để xây dựng đội ngũ “quân nhân số” không chỉ “giỏi kỹ thuật, thông thạo công nghệ” mà còn “trong sạch về đạo đức, mạnh mẽ về tinh thần”.
Hai là, phát huy vai trò nêu gương của cán bộ, đảng viên trong phát triển ý thức liêm chính cho thế hệ “quân nhân số”
Trong xây dựng đội ngũ quân nhân số, việc nêu gương của cán bộ, đảng viên, đặc biệt là cán bộ lãnh đạo, chỉ huy các cấp giữ vai trò then chốt, có sức lan tỏa và hiệu triệu mạnh mẽ đến nhận thức, hành vi đạo đức của đội ngũ này. Đặc biệt, người chỉ huy phải là người “đi trước, nói trước, làm trước”, thường xuyên tự soi, tự sửa, giữ vững lập trường tư tưởng, thực hành đạo đức cách mạng trong mọi quyết định và hành động. Điều này càng trở nên quan trọng trong bối cảnh thế hệ “quân nhân số” thường xuyên tương tác với công nghệ và có sự thay đổi nhanh về tư duy, cảm xúc, nếu thiếu tấm gương rõ ràng, rất dễ dẫn đến lệch chuẩn về nhận thức và hành vi đạo đức.
Bên cạnh nỗ lực cá nhân, các quy định về trách nhiệm nêu gương cần được triển khai đồng bộ, thực chất và nghiêm túc trong toàn quân. Trong đó, Quy định số 144-QĐ/TW ngày 09/5/2024 của Bộ Chính trị về chuẩn mực đạo đức cách mạng là căn cứ quan trọng để cụ thể hóa yêu cầu liêm chính đối với cán bộ, đảng viên với phương châm: “Dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đổi mới, sáng tạo, dám đương đầu với khó khăn, thách thức, hành động vì lợi ích chung, vì nước, vì dân”4. Để các quy định nêu gương thực sự đi vào thực chất, các cấp ủy, chỉ huy cần đưa nội dung đánh giá về ý thức liêm chính và hành vi nêu gương vào sinh hoạt định kỳ, kiểm điểm cá nhân, đánh giá đảng viên, cán bộ hằng tháng, quý, năm. Cần có cơ chế tôn vinh, khen thưởng kịp thời những tấm gương sáng; đồng thời xử lý nghiêm minh, công khai các trường hợp vi phạm, thiếu gương mẫu, để củng cố kỷ luật và lòng tin trong đơn vị.
Ba là, xây dựng môi trường văn hóa quân sự lành mạnh nhằm phát triển ý thức liêm chính cho thế hệ “quân nhân số”
Trước hết, cần xây dựng môi trường làm việc, sinh hoạt quân sự trong sạch, dân chủ, nghiêm minh nhưng nhân văn. Ở đó, mỗi cán bộ, chiến sĩ đều được tôn trọng, lắng nghe, có cơ hội bày tỏ quan điểm chính đáng, được bảo vệ trước những bất công, vi phạm đạo đức. Đặc biệt, trong môi trường số – nơi ranh giới giữa đúng và sai có thể bị che khuất bởi sự tinh vi của công nghệ thì kỷ cương văn hóa chính là ranh giới rõ ràng giữ gìn phẩm chất người quân nhân cách mạng.
Việc xây dựng môi trường văn hóa quân sự lành mạnh cần phải phát huy hết tinh thần, trách nhiệm của cán bộ, chiến sĩ trong thực hiện chức trách, nhiệm vụ, tích cực, tự giác, tu dưỡng, rèn luyện các chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp: đặc trưng phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ” thời kỳ mới. Các giải pháp hướng tới đề cao hành vi chuẩn mực đạo đức trong các hoạt động huấn luyện, rèn luyện, công tác, đấu tranh tư tưởng, lý luận, xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện “Mẫu mực, tiêu biểu” để họ chấp hành nghiêm chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, điều lệnh, điều lệ của Quân đội, quy định của Bộ Quốc phòng, và các quy chế, quy định của đơn vị.
Bên cạnh đó, vai trò của các tổ chức quần chúng cần được phát huy như những “kênh giám sát mềm” đối với hành vi đạo đức và ý thức liêm chính trong đơn vị. Trong môi trường số hiện nay, quân nhân được tiếp xúc rộng rãi với thông tin đa chiều thì môi trường văn hóa cần tích hợp cả tính truyền thống và tính hiện đại vừa giữ gìn kỷ cương quân đội vừa khuyến khích sáng tạo, bản lĩnh và nhân văn.
Bốn là, ứng dụng công nghệ – thông tin trong quản lý, giám sát để phát triển ý thức liêm chính cho thế hệ “quân nhân số”
Tập trung xây dựng các hệ thống quản lý số hóa có tính minh bạch, công khai và chống tiêu cực. Công nghệ – thông tin cần được ứng dụng sâu rộng trong các lĩnh vực, như: quản lý tài chính, tài sản công, hậu cần kỹ thuật, điều động cán bộ, đánh giá hoàn thành nhiệm vụ, khen thưởng, kỷ luật… Việc số hóa quy trình và dữ liệu sẽ giúp hạn chế tối đa sự can thiệp mang tính cảm tính, cá nhân hóa, từ đó ngăn ngừa các hành vi thiếu liêm chính, như: thiên vị, ưu ái, tư túi, làm sai lệch thông tin hoặc né tránh trách nhiệm.
Bên cạnh quản lý, công nghệ còn đóng vai trò quan trọng trong giám sát và kiểm tra việc chấp hành kỷ luật, đạo đức, lối sống của cán bộ, chiến sĩ. Các đơn vị có thể triển khai các nền tảng giám sát số, nhật ký điện tử, hệ thống phản ánh nhanh trực tuyến, ứng dụng đánh giá tập thể… như những công cụ hỗ trợ và kịp thời phát hiện những hành vi lệch chuẩn đạo đức trong quá trình thực hiện nhiệm vụ. Đây chính là phương tiện giúp mỗi người “tự soi, tự sửa, tự bảo vệ mình khỏi cám dỗ”, từ đó củng cố ý thức liêm chính một cách tự nguyện và bền vững.
4. Kết luận
Ý thức liêm chính là nền tảng đạo đức quan trọng, góp phần xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức. Trong bối cảnh hiện nay, việc xây dựng và phát triển ý thức liêm chính cho thế hệ “quân nhân số” không chỉ là yêu cầu cấp thiết mà còn là nhiệm vụ lâu dài, đòi hỏi sự nỗ lực, quyết tâm của toàn quân. Thực hiện tốt nhiệm vụ này sẽ góp phần xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.
Chú thích:
1. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 15. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 622.
2. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 6. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 117.
3. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 14. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 140.
4. Bộ Chính trị (2024). Quy định số 144-QĐ/TW ngày 09/5/2024 về chuẩn mực đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên trong giai đoạn mới.
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Chính trị (2024). Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
2. Quân ủy Trung ương (2021). Nghị quyết số 847-NQ/QUTW ngày 28/12/2021 về phát huy phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ”, kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân trong tình hình mới.
3. Quân ủy Trung ương (2025). Nghị quyết số 3488-NQ/QUTW ngày 29/01/2025 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ và chuyển đổi số trong Quân đội.
4. Nâng cao ý thức liêm chính trong học tập của học viên ở các nhà trường quân đội hiện nay. https://www.quanlynhanuoc.vn/2025/02/25/nang-cao-y-thuc-liem-chinh-trong-hoc-tap-cua-hoc-vien-o-cac-nha-truong-quan-doi-hien-nay/
5. Xây dựng ý thức liêm chính cho học viên đào tạo sĩ quan cấp phân đội ở Học viện Hậu cần theo tư tưởng Hồ Chí Minh. https://www.quanlynhanuoc.vn/2025/03/18/xay-dung-y-thuc-liem-chinh-cho-hoc-vien-dao-tao-si-quan-cap-phan-doi-o-hoc-vien-hau-can-theo-tu-tuong-ho-chi-minh/
