ThS. Nguyễn Bảo Luân
ThS. Hồ Trung Nghi
Trường Đại học Tài chính – Marketing
(Quanlynhanuoc.vn) – Giáo dục thể chất là môn học quan trọng trong quá trình đào tạo sinh viên ở các trường đại học. Những năm qua, các trường đại học nói chung và các trường đại học công lập nói riêng đã luôn chú trọng đổi mới giáo dục thể chất – thể thao gắn với chương trình mục tiêu phát triển toàn diện cho sinh viên về đạo đức, tri thức, văn hóa, sức khỏe, thẩm mỹ, kỹ năng sống… Tuy nhiên, bên cạnh những mặt đạt được thì điều kiện cơ sở hạ tầng, vật chất phục vụ và trình độ đội ngũ giáo viên tham gia hoạt động giáo dục thể chất ở các trường đại học công lập còn nhiều vấn đề bất cập. Bài viết đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục thể chất ở các trường đại học công lập hiện nay.
Từ khóa: Giáo dục thể chất, trường đại học công lập, nâng cao, toàn quốc.
1. Đặt vấn đề
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh rất quan tâm đến hoạt động thể dục – thể thao và công tác giáo dục thể chất cho Nhân dân. Người đã quan tâm tới công tác thể dục thể thao xác định vai trò quan trọng của thể dục thể thao là tăng cường sức khỏe của Nhân dân. Người nói rằng: “Muốn lao động sản xuất tốt, công tác và học tập tốt thì cần có sức khỏe. Muốn giữ sức khỏe thì nên phát triển phong trào thể dục thể thao cho rộng khắp”1. Thông qua phục vụ sức khỏe cho mọi người, thể dục – thể thao góp phần phục vụ tất cả các hoạt động phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, giáo dục… Để quần chúng nhân dân tham gia đông đảo, Người luôn coi trọng công tác tuyên truyền về lợi ích của thể dục thể thao, trong đó có giáo dục thể chất tuổi trẻ học đường trong nền giáo dục toàn diện.
Quán triệt quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong suốt quá trình cách mạng, Đảng luôn quan tâm đến công tác giáo dục thể chất, thể dục – thể thao, đặc biệt ngày 31/01/2024, Bộ Chính trị ký ban hành Kết luận số 70-KL/TW về phát triển thể dục – thể thao trong giai đoạn mới. Thực hiện Kết luận, Bộ Chính trị yêu cầu cần đổi mới giáo dục thể chất và thể thao trường học gắn với mục tiêu giáo dục, phát triển toàn diện về đạo đức, tri thức, văn hóa, sức khỏe, thẩm mỹ và kỹ năng sống cho học sinh, sinh viên, tạo nền tảng để phát hiện, bồi dưỡng năng khiếu và tài năng trẻ. Nâng cao chất lượng giáo dục thể chất, phát triển các loại hình hoạt động, tạo điều kiện cho học sinh, sinh viên được tham gia hoạt động thể dục – thể thao, phát triển thể chất. Quan tâm đầu tư cơ sở vật chất, giáo viên, giảng viên cho các cấp học, trình độ đào tạo và nghiên cứu khoa học về tâm sinh lý lứa tuổi, thể dục – thể thao trường học. Do đó, nâng cao chất lượng công tác giáo dục thể chất ở các trường đại học công lập trên cả nước là việc làm quan trọng và cần thiết.
2. Hoạt động giáo dục thể chất ở các trường đại học công lập
Khái niệm “giáo dục thể chất” đề cập đến việc giáo dục và phát triển sức khỏe và thể chất của cá nhân thông qua các hoạt động vận động và thể dục. Đây là một phần quan trọng của hệ thống giáo dục đa chiều, không chỉ tập trung vào khía cạnh học thuật mà còn quan tâm đến sức khỏe và phát triển cơ thể của sinh viên. Một số khía cạnh chính của giáo dục thể chất, bao gồm:
(1) Thể dục định kỳ và hoạt động vận động: cung cấp cho sinh viên cơ hội tham gia vào các hoạt động vận động như chạy, nhảy, bơi lội, đạp xe, yoga và các hoạt động thể chất khác để phát triển sức khỏe và thể chất.
(2) Giáo dục về dinh dưỡng và lối sống lành mạnh: hướng dẫn sinh viên về cách duy trì một lối sống lành mạnh thông qua việc ăn uống cân đối và thực hiện các biện pháp vệ sinh cá nhân.
(3) Phát triển kỹ năng và kiến thức về sức khỏe: dạy cho sinh viên về cách quản lý căng thẳng, xử lý cấp cứu, kiến thức về cơ thể và tăng cường kỹ năng quản lý sức khỏe.
(4) Xây dựng kỹ năng xã hội và tinh thần qua thể chất: giúp sinh viên phát triển kỹ năng xã hội, tinh thần và lòng tự tin thông qua việc tham gia vào các hoạt động nhóm và thể thao.
(5) Tạo ra một môi trường học tập lành mạnh: xây dựng một môi trường học tập hỗ trợ sức khỏe và thể chất, bao gồm cả cơ sở vật chất và các chương trình giáo dục và hoạt động.
Có thể nói, những năm qua, ngành Giáo dục và Đào tạo đã chủ động tích cực triển khai các hoạt động giáo dục thể chất và thể dục – thể thao trong trường học ở tất cả các cấp học từ mầm non đến đại học. Những nỗ lực này nhằm góp phần giúp học sinh, sinh viên hình thành kỹ năng vận động, phát triển thể lực một cách toàn diện, bảo đảm thực hiện mục tiêu của giáo dục là phát triển toàn diện con người về Đức – Trí – Thể – Mỹ. Giáo dục thể chất là một phần không thể thiếu của giáo dục toàn diện, giúp sinh viên phát triển sức khỏe, thể chất và tinh thần để họ có thể đạt được tiềm năng tối đa trong cuộc sống.
Nghị quyết số 08/NQ-TW ngày 01/12/2011 của Bộ Chính trị đã nhấn mạnh: “Thực hiện tốt giáo dục thể chất theo chương trình nội khóa; phát triển mạnh các hoạt động thể thao của học sinh, sinh viên, bảo đảm mục tiêu phát triển thể lực toàn diện và kỹ năng vận động cơ bản của học sinh, sinh viên và góp phần đào tạo năng khiếu và tài năng thể thao”. Giáo dục thể chất đã góp phần tăng cường sức khỏe, nâng cao thể lực và tầm vóc đúng với lứa tuổi, giới tính và đặc điểm sức khỏe của mỗi sinh viên. Việc giáo dục thể chất tạo cơ sở để phát triển toàn diện cho sinh viên về kỹ năng, kỹ xảo. Đây là một trong những hoạt động thiết thực góp phần phát triển kỹ năng sống cho sinh viên. Giáo dục thể chất cũng là hoạt động rèn luyện kỹ năng sống. Ở đó, các em sinh viên sẽ được hình thành và phát triển những kỹ năng sống cốt lõi như: năng lực sáng tạo, năng lực giao tiếp, ứng xử, khả năng vượt qua khó khăn, phòng, chống đuối nước, khả năng thích ứng với môi trường xã hội, năng lực làm việc nhóm… Từ đó, xây dựng lối sống lành mạnh, có kỷ luật cho sinh viên.
Chính vì vậy, công tác giáo dục thể chất cũng như thể dục – thể thao trong các trường đại học thờigian qua đã có những thay đổi tích cực. Các chương trình và phương pháp giáo dục thể chất đã ngày càng gắn kết với giáo dục ý chí, đạo đức, giáo dục quốc phòng, giáo dục sức khỏe và kỹ năng sống của sinh viên. Đối với đội ngũ giảng viên thể dục đã được quan tâm và đãi ngộ hợp lý, qua đó, mỗi giảng viên ý thức được vai trò, trách nhiệm trong hoạt động giảng dạy, phát huy năng lực và các nhà trường chú trọng nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giảng viên, hướng dẫn viên thể dục cho trường học; củng cố các cơ sở nghiên cứu khoa học về tâm sinh lý lứa tuổi và thể dục – thể thao trưởng học. Kinh phí đầu tư nâng cao cơ sở vật chất, xây dựng hạ tầng, hệ thống trang thiết bị phục vụ giảng dạy, trong đó có giáo dục thể chất được quan tâm. Cùng với đó, đội ngũ giảng viên cũng được tuyển chọn, có trình độ ngày càng cao từng bước đáp ứng được yêu cầu thực tiễn. Chất lượng hoạt động giáo dục thể chất ngày càng được nâng lên, trong đó các chương trình giáo trình cơ bản giúp sinh viên phát triển thể chất và nâng cao khả năng vận động, sinh viên có thể tham gia vào các hoạt động vận động, như: thể dục buổi sáng, thể dục ngoài trời, đi bộ và các trò chơi thể thao (như bóng đá, bóng rổ, bóng chuyền và cầu lông).
Các nhà trường đã chú trọng giáo dục về lối sống lành mạnh: chương trình cũng có thể bao gồm các buổi giảng về lối sống lành mạnh, dinh dưỡng, vệ sinh cá nhân và các kỹ năng tự bảo vệ. Sinh viên có thể được đánh giá dựa trên việc tham gia hoạt động, kỹ năng thể chất và kiến thức về sức khỏe và thể dục. Các hoạt động ngoại khóa và cuộc thi được duy trì có hiệu quả, ngoài giờ học chính thức, các hoạt động ngoại khóa như câu lạc bộ thể thao, cuộc thi thể thao và các sự kiện vận động đã được tổ chức thường xuyên để khuyến khích sinh viên tham gia và phát triển kỹ năng thể chất. Nhờ đó, kết quả giáo dục thể chất cho sinh viên ở các trường đại học công lập được nâng lên.
Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm đã đạt được, hoạt động giáo dục thể chất ở các trường đại học công lập vẫn còn những bất cập nhất định nên chất lượng chưa cao, trong đó nổi bật là trình độ của đội ngũ giảng viên chưa thực sự đáp ứng nhu cầu. Thực tế này còn xuất phát từ hệ thống cơ sở vật chất, hạ tầng phục vụ hoạt động giáo dục thể chất như nhà thi đấu, dụng cụ tập luyện, đạo cụ môn học… ở một số trường đại học còn thiếu, chưa đồng bộ. Nguồn sinh viên có năng khiếu, được rèn luyện cơ bản để tham gia các hoạt động thi đấu, hội thi ở các cấp còn ít, kết quả thành tích trong tham gia các hoạt động phong trào thể thao ở các trường đại học công lập chưa cao.
3. Một số giải pháp
Thực tiễn đó đặt ra yêu cầu đòi hỏi cần phải nâng cao chất lượng giáo dục thể chất ở các trường đại học công lập hiện nay. Trong đó, cần tập trung thực hiện một số giải pháp sau:
Thứ nhất, nâng cao nhận thức cho các chủ thể ở các cấp về giáo dục thể chất cho sinh viên ở các trường đại học công lập.
Nghị quyết 29-NQ/TƯ ngày 04/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nhấn mạnh coi trọng phát triển thể chất để phát triển toàn diện cả về đức – trí – thể – mỹ cho sinh viên. Những nghị định, nghị quyết của Đảng và Chính phủ khẳng định vai trò quan trọng của giáo dục thể chất đối với sự hình thành và phát triển thể chất cũng như nhân cách của sinh viên. Để phát triển giáo dục thể chất trong nhà trường, trước hết, cần hoàn thiện hệ thống sân chơi, bãi tập, bể bơi, các dụng cụ phục vụ cho hoạt động dạy và học thể dục, thể thao. Đây là yếu tố đầu tiên mang tính quyết định để tạo nên bước đột phá trong việc giáo dục thể chất trong trường học. Bởi thầy giỏi, học trò tích cực nhưng nếu bãi tập, dụng cụ học tập thiếu thì hiệu quả cũng không thể đạt được như mong muốn.
Cùng với đó, nâng cao trình độ chuyên môn cho đội ngũ cán bộ, giáo viên làm công tác giáo dục thể chất trong nhà trường. Tổ chức tập huấn hằng năm cho đội ngũ giáo viên dạy giáo dục thể chất để bảo đảm cập nhật nhanh nhất những thay đổi về nội dung, phương pháp giảng dạy, giáo dục thể chất trong nhà trường. Việc đặt giáo dục thể chất đúng với vai trò của nó trong hệ thống giáo dục sẽ không chỉ giúp sinh viên phát triển toàn diện mà còn tạo nền tảng vững chắc để hình thành những công dân khỏe mạnh, tự tin và đầy nhiệt huyết trong xây dựng và phát triển đất nước. Hướng đến mục tiêu này, chúng ta cần tiếp tục nỗ lực đổi mới, đầu tư và lan tỏa tầm quan trọng của giáo dục thể chất trong nhà trường, vì một tương lai phát triển bền vững và thịnh vượng.
Thứ hai, xây dựng cơ chế, chính sách phù hợp để nâng cao chất lượng giáo dục thể chất ở các trường đại học công lập.
Mục đích của giải pháp nhằm có cơ chế, chính sách phù hợp để nâng cao chất lượng giáo dục thể chất là tạo ra một hệ thống hỗ trợ và khuyến khích cho các tổ chức giáo dục, các cơ quan quản lý và cộng đồng để cải thiện và duy trì môi trường học tập thể chất tích cực cho sinh viên. Tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện chương trình giáo dục thể chất, cung cấp nguồn lực và hỗ trợ cần thiết để các trường học và tổ chức giáo dục có thể thực hiện chương trình giáo dục thể chất một cách hiệu quả, bao gồm cả cơ sở vật chất và nhân lực. Xây dựng chính sách và hướng dẫn: phát triển các chính sách và hướng dẫn cụ thể liên quan đến giáo dục thể chất, như tiêu chuẩn chất lượng, chương trình học và phương pháp giảng dạy, nhằm tạo ra một khung pháp lý và hướng dẫn cho các bên liên quan. Tăng cường đào tạo và phát triển nguồn nhân lực, cung cấp đào tạo và phát triển cho giáo viên và nhân viên giáo dục về giáo dục thể chất giúp họ nắm vững kiến thức, kỹ năng và phương pháp mới nhất trong lĩnh vực này. Thiết lập các cơ chế để theo dõi và đánh giá hiệu quả của chương trình giáo dục thể chất, từ đó bảo đảm rằng chất lượng được duy trì và cải thiện theo thời gian. Khuyến khích sự hợp tác giữa các bên liên quan, bao gồm giáo viên, sinh viên, phụ huynh, các tổ chức xã hội và cộng đồng, để tạo ra một môi trường thể chất tích cực và bền vững.
Thứ ba, đổi mới phương pháp quản lý của ban giám hiệu trường đại học công lập trong nâng cao chất lượng giáo dục thể chất.
Mục đích của việc đổi mới phương pháp quản lý của ban giám hiệu nhà trường trong nâng cao chất lượng giáo dục thể chất là tạo ra một môi trường học tập thể chất tích cực và bền vững. Từ đó, tăng cường sức khỏe và phát triển toàn diện cho sinh viên. Đổi mới phương pháp quản lý có thể giúp ban giám hiệu nhà trường tăng cường cam kết và tập trung vào việc nâng cao chất lượng giáo dục thể chất. Ban giám hiệu có thể sử dụng phương pháp quản lý mới để tạo ra một môi trường hỗ trợ cho giáo viên và nhân viên giáo dục thực hiện các hoạt động thể chất. Bằng cách cung cấp nguồn lực, đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật, có thể khuyến khích sự sáng tạo và năng động trong giáo dục thể chất. Phương pháp quản lý mới có thể tạo điều kiện cho sự hợp tác chặt chẽ giữa các bộ phận và cá nhân trong nhà trường, từ ban giám hiệu đến giảng viên, nhân viên và phụ huynh. Ngoài ra, cần tạo môi trường văn hóa học tập tích cực bằng cách thúc đẩy sự sáng tạo và chia sẻ kiến thức trong nhà trường, phương pháp quản lý mới có thể tạo ra một văn hóa học tập tích cực, trong đó giáo dục thể chất được coi trọng và ủng hộ.
Thứ tư, nâng cao năng lực của cán bộ quản lý và giáo viên giáo dục thể chất ở các trường đại học công lập.
Mục đích nhằm nâng cao năng lực của đội ngũ cán bộ có tác động lớn đến chất lượng giáo dục, sự phát triển của sinh viên và tinh thần làm việc của họ. Từ đó nâng cao chất lượng giáo dục thể chất, tăng cường hiệu suất học tập của sinh viên, tạo ra môi trường học tập tích cực, phát triển sự đa dạng và linh hoạt trong chương trình giáo dục, tăng cường sự tự tin và tinh thần làm việc của giáo viên, đáp ứng nhu cầu của sinh viên và cộng đồng. Tổ chức các khóa đào tạo và huấn luyện định kỳ để cập nhật kiến thức và kỹ năng mới nhất về lĩnh vực giáo dục thể chất. Khuyến khích cán bộ quản lý và giáo viên tham gia vào các chương trình học tập liên tục, bao gồm việc tham gia các khóa học trực tuyến, hội thảo, hội nghị và các chương trình đào tạo chuyên sâu. Thiết lập các chương trình hỗ trợ đồng nghiệp để tạo ra một môi trường học tập và chia sẻ kinh nghiệm giữa các cán bộ quản lý và giáo viên. Cung cấp phản hồi và đánh giá định kỳ về hiệu suất và phát triển của cán bộ quản lý và giáo viên, từ đó tạo điều kiện để họ cải thiện và phát triển năng lực của mình.
Bên cạnh đó, cần có sự hợp tác và kết nối với các tổ chức, chuyên gia liên quan để xây dựng mối quan hệ và hợp tác với các tổ chức và chuyên gia trong lĩnh vực giáo dục thể chất để chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm và tài nguyên. Tạo ra các cơ hội thực hành và áp dụng kiến thức và kỹ năng được học vào thực tế, bao gồm việc thực hiện các bài học, sự kiện thể thao, và các hoạt động ngoại khóa.
Thứ năm, phát triển chương trình giáo dục thể chất toàn diện và hoạt động thể thao ngoại khóa đa dạng.
Mục đích là xây dựng chương trình giáo dục thể chất linh hoạt, đa dạng và cung cấp kiến thức về sức khỏe, rèn luyện kỹ năng thể chất và phát triển tinh thần thể thao cho sinh viên. Đồng thời, tạo ra các chương trình thể thao và hoạt động ngoại khóa phong phú để kích thích sự quan tâm và tham gia của sinh viên. Xác định mục tiêu và chuẩn mực cần phải đặt ra mục tiêu cụ thể và đo lường được, phù hợp với độ tuổi và nhu cầu của sinh viên. Phân tích nhu cầu, đặc điểm, sở thích của sinh viên, trong đó cần hiểu rõ nhu cầu, sở thích, khả năng và đặc điểm của sinh viên để thiết kế chương trình phù hợp, có thể thực hiện thông qua cuộc khảo sát hoặc phân tích dữ liệu.
Xác định nội dung học và các môn thể thao ngoại khóa đa dạng, bao gồm các môn thể thao, trò chơi, hoạt động vận động ngoại khóa và các hoạt động rèn luyện kỹ năng cơ bản; lập kế hoạch cho các hoạt động thể thao ngoại khóa trong suốt năm học, bao gồm các buổi tập luyện định kỳ, trận đấu và các chuyến đi thể thao ngoại khóa; bảo đảm rằng lịch trình phản ánh sự đa dạng và linh hoạt của các hoạt động; hỗ trợ sinh viên phát triển kỹ năng xã hội, kỹ năng giải quyết vấn đề và tinh thần lành mạnh thông qua các hoạt động nhóm, trò chơi cộng đồng và các hoạt động tâm lý giáo dục. Khuyến khích sự tham gia của sinh viên ở mọi cấp độ kỹ năng và sở thích bằng cách tổ chức các hoạt động thể thao có tính chất từ cấp độ cơ bản đến cấp độ nâng cao. Đồng thời, cung cấp sự hỗ trợ và động viên cho những người mới bắt đầu. Khuyến khích sự hợp tác và xã hội thông qua các hoạt động nhóm và trò chơi đội. Xây dựng môi trường thân thiện và đoàn kết để tạo ra trải nghiệm tích cực cho tất cả các sinh viên tham gia. Tổ chức các sự kiện và giải đấu thể thao ngoại khóa để tạo ra sự hứng thú và động viên cho sinh viên tham gia cũng như tạo ra cơ hội cho họ thử thách và phát triển kỹ năng thể thao của mình. Cần thường xuyên thực hiện đánh giá theo định kỳ và có sự phản hồi từ sinh viên, giảng viên và gia đình để cải thiện và điều chỉnh chương trình giáo dục thể chất theo thời gian. Không ngừng đổi mới và thử nghiệm các hoạt động thể thao mới để giữ cho chương trình luôn mới mẻ và hấp dẫn.
Chú thích:
1. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 12. H. NXB Chính trị quốc gia, tr. 542.
Tài liệu tham khảo:
1. Ban Chấp hành Trung ương (khóa XI) (2013). Nghị quyết 29-NQ/TƯ ngày 04/11/2013 Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương (khóa XI) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.
2. Bộ Chính trị (2011). Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 01/12/2011 về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, tạo bước phát triển mạnh mẽ về thể dục, thể thao đến năm 2020.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I, II. H. NXB Chính trị quốc gia, tr. 124.
4. Quốc hội (2006, 2018). Luật Thể dục thể thao năm 2006 (sửa đổi, bổ sung năm 2018).
