TS. Phạm Thị Mùi
Viện Nghiên cứu châu Á – Thái Bình Dương
TS. Nguyễn Thị Thanh Thủy
Trường Đại học Văn hóa Hà Nội
(Quanlynhanuoc.vn) – Nghiên cứu phân tích sâu sắc các đặc điểm độc đáo của thế hệ trẻ Việt Nam, từ khả năng thích nghi linh hoạt trong môi trường số, tinh thần yêu nước gắn kết chặt chẽ với đổi mới sáng tạo, đến khả năng kết hợp giá trị văn hóa truyền thống với công nghệ hiện đại. Đồng thời, nghiên cứu chỉ rõ những thách thức nội tại và các yếu tố bên ngoài ảnh hưởng, từ đó, đề xuất các giải pháp đột phá, khả thi cao, bao gồm các mô hình chính sách và chương trình hỗ trợ cụ thể nhằm tối đa hóa tiềm năng của tri thức trẻ. Mục tiêu là tri thức trẻ trở thành những kiến trúc sư chủ đạo, góp phần xây dựng một Việt Nam phát triển thịnh vượng, bền vững và đổi mới sáng tạo liên tục.
Từ khóa: Tri thức trẻ Việt Nam, phát triển bền vững, kỷ nguyên số, đổi mới sáng tạo, chính sách hỗ trợ.
1. Đặt vấn đề
Việt Nam đứng trước cơ hội vàng trong kỷ nguyên số, với tri thức trẻ là hạt nhân chuyển dịch. Họ không chỉ tiêu dùng mà còn là kiến trúc sư, nhà đổi mới kiến tạo diện mạo kinh tế – xã hội số. Nghiên cứu phân tích vai trò của tri thức trẻ trong thúc đẩy phát triển quốc gia bền vững, chúng ta cần hiểu họ, những gì họ làm được và cách mở khóa sức mạnh của họ để biến ý tưởng thành hiện thực, góp phần vào thịnh vượng chung. Thế hệ này nổi bật bởi đặc điểm “bản địa số”1, giúp họ thích ứng nhanh với AI, IoT, Blockchain – lợi thế cạnh tranh chiến lược. Khả năng tự học và giải quyết vấn đề phức tạp là kỹ năng cốt lõi của Thế kỷ XXI đang định hình lại nhiều ngành, nghề. Tinh thần yêu nước và khát vọng “Made in Vietnam” thúc đẩy khởi nghiệp công nghệ, tạo ra giải pháp bản địa tầm vóc toàn cầu. Để khai thác tối đa tiềm năng này, cần hệ sinh thái hỗ trợ đồng bộ, giáo dục thích ứng, chính sách khuyến khích, và nguồn vốn linh hoạt.
2. Tri thức trẻ Việt Nam
“Tri thức trẻ” ở đây là tập hợp những công dân trẻ tuổi (Gen Y, Gen Z và sắp tới là Gen Alpha) được trang bị kiến thức, kỹ năng số, và mang trong mình tinh thần tiên phong. Đặc biệt, thế hệ trẻ Việt Nam mang những nét riêng, tạo nên lợi thế bản địa khó tìm thấy ở các quốc gia khác, thể hiện rõ qua các đặc điểm sau:
Một là, khả năng thích nghi vượt trội trong môi trường số và tư duy đổi mới.
Là thế hệ sinh ra và lớn lên trong môi trường số, họ hấp thụ công nghệ một cách tự nhiên như hơi thở. Đây là minh chứng rõ nét cho khái niệm “Thế hệ bản địa số” được Marc Prensky (2001)2 giới thiệu, mô tả những cá nhân sinh ra và lớn lên trong môi trường kỹ thuật số, có tư duy và cách tiếp cận thông tin khác biệt. Một khảo sát của Viện Nghiên cứu thanh niên thực hiện vào cuối năm 2023, với 2.500 thanh niên Việt Nam từ 18 – 35 tuổi tại 5 thành phố lớn (Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Cần Thơ, Hải Phòng), cho thấy, 98% sử dụng smartphone hằng ngày, 92% thành thạo các ứng dụng AI cơ bản (ChatGPT, Bard) và 75% tự học thêm kỹ năng lập trình hoặc phân tích dữ liệu qua các nền tảng trực tuyến3. Khả năng tự học và thích nghi siêu tốc, cùng với tư duy tính toán (computational thinking) và năng lực giải quyết vấn đề phức tạp là yếu tố then chốt giúp họ làm chủ công nghệ mới, từ blockchain đến điện toán lượng tử. Điều này cho thấy, về khả năng tiếp cận và ứng dụng công nghệ đã đặt Việt Nam vào một vị thế thuận lợi trong cuộc đua công nghệ toàn cầu, như được phản ánh qua các báo cáo về chỉ số sẵn sàng kỹ thuật số trong khu vực.
Hai là, tinh thần yêu nước kết hợp với khát vọng đổi mới sáng tạo.
Thế hệ trẻ Việt Nam, lớn lên trong hội nhập, luôn ý thức giá trị lịch sử và bản sắc dân tộc, thúc đẩy họ tạo ra tác động xã hội bên cạnh lợi nhuận. Minh chứng là thành công của các công ty công nghệ lớn, như VNG, MoMo và đặc biệt là startup do người trẻ dẫn dắt như Sky Mavis. Các doanh nghiệp này không chỉ đạt thành công thương mại mà còn xây dựng thương hiệu công nghệ Việt trên bản đồ số toàn cầu. Đặc biệt phải kể đến game Axie Infinity được phát triển bởi Sky Mavis, do Nguyễn Thành Trung (sinh năm 1992) cùng 4 người đồng sáng lập, đưa Axie Infinity trở thành hiện tượng GameFi và blockchain toàn cầu, thu hút được nhiều vốn đầu tư quốc tế. Tính tới ngày 29/3/2022, Axie Infinity có giá trị vốn hóa của đồng AXS đạt khoảng 4 tỷ USD (theo Coinmarketcap.com), tuy vậy trước đó có thời điểm vốn hóa của đồng AXS còn vọt lên tới hơn 10 tỷ USD, và thành game Blockchain đắt giá nhất mọi thời đại4. Những câu chuyện này không chỉ là thành công kinh doanh mà còn là biểu tượng trí tuệ và khát vọng Việt, truyền cảm hứng mạnh mẽ cho thế hệ tri thức trẻ tiếp theo dấn thân vào đổi mới sáng tạo vì đất nước.
Ba là, khả năng dung hòa sâu sắc giữa bản sắc văn hóa và sự hiện đại.
Tri thức trẻ Việt Nam nổi bật với khả năng dung hòa bản sắc văn hóa truyền thống và hiện đại số, biến di sản thành lợi thế cạnh tranh độc đáo. Nhiều startup đã lồng ghép khéo léo thủ công mỹ nghệ, ẩm thực, di sản vào nền tảng số, tạo ra sản phẩm và dịch vụ mang giá trị văn hóa cao, cạnh tranh quốc tế. Đây là ví dụ điển hình của “Kinh tế Sáng tạo”, nơi văn hóa và công nghệ giao thoa tạo ra giá trị kinh tế5. Tri thức trẻ đang biến văn hóa thành nguồn lực kinh tế mạnh mẽ. Các ứng dụng VR quảng bá du lịch văn hóa6; hay sàn thương mại điện tử cho làng nghề không chỉ mở rộng tiếp cận thị trường toàn cầu mà còn nâng cao giá trị sản phẩm7. Lâu nay, việc thiếu hụt nhân lực trẻ trong biểu diễn các loại hình nghệ thuật truyền thống, như: chèo, tuồng, cải lương, múa rối nước, ca kịch bài chòi, nghệ thuật diễn xướng cung đình Huế là thực tế hiện hữu, khiến cho việc truyền nghề, trao nghiệp trở nên ngày càng khó khăn8. Công nghệ như AI giúp tái hiện và bảo tồn các loại hình nghệ thuật biểu diễn truyền thống có nguy cơ mai một và số hóa tư liệu lịch sử. Đặc biệt, Blockchain được ứng dụng để xác thực nguồn gốc sản phẩm thủ công9, tăng cường niềm tin cho người tiêu dùng quốc tế về sản phẩm “Made in Vietnam”, bảo đảm quyền lợi nghệ nhân và định vị giá trị Việt trên thị trường toàn cầu.
Bốn là, mạng lưới kết nối toàn cầu nhưng vẫn giữ vững cội rễ bản địa.
Tri thức trẻ Việt Nam nổi bật với khả năng kết nối toàn cầu nhưng vẫn giữ vững cội rễ bản địa. Họ chủ động tiếp cận tri thức, xu hướng quốc tế qua nền tảng số và môi trường đa văn hóa, nhưng vẫn duy trì liên kết chặt chẽ với cộng đồng và văn hóa Việt. Điều này tạo nên những “công dân toàn cầu” đích thực, đồng thời, là “công dân số Việt Nam” với lợi thế chiến lược, thúc đẩy lan tỏa tri thức và đổi mới mở xuyên biên giới. Ví dụ, các chuyên gia công nghệ Việt Nam từ thung lũng Silicon mang về kinh nghiệm, công nghệ và tham gia cố vấn, đầu tư, thậm chí về nước khởi nghiệp10. Điều này tạo luồng chảy ngược của tri thức và vốn, làm giàu hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trong nước. Mạng lưới này không chỉ cá nhân mà còn hình thành các cộng đồng tri thức Việt toàn cầu, chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ và đóng góp cho quê hương.
3. Tri thức trẻ – động lực kiến tạo và thúc đẩy phát triển quốc gia bền vững
Thứ nhất, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế số và đổi mới sáng tạo.
Theo số liệu từ Báo cáo kinh tế số Việt Nam của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2023), khoảng 65% các startup công nghệ mới thành lập trong 3 năm gần đây (từ 2021 – 2023) có người sáng lập dưới 35 tuổi11. Các startup này đã đóng góp ước tính 1,5 tỷ USD vào GDP kinh tế số quốc gia trong cùng giai đoạn, tập trung vào Fintech, Edtech, E-commerce và Logistic Tech. Đặt trong bối cảnh nền kinh tế số Việt Nam đạt khoảng 30 tỷ USD vào năm 2023, con số 1,5 tỷ USD này cho thấy sự đóng góp đáng kể của thế hệ trẻ12. Sự năng động này phản ánh vai trò của họ trong việc thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia, tạo ra các giá trị kinh tế mới. Nhiều nhóm trẻ đang ứng dụng AI để tối ưu hóa quy trình trồng trọt, dự báo sâu bệnh, quản lý tài nguyên nước. Dự án “Hệ thống phát hiện bệnh cây trồng ứng dụng trí tuệ nhân tạo và trạm đo đa năng” được nhóm sinh viên của Trường Đại học Bách khoa Hà Nội và Học viện Ngân hàng thực hiện. Nhóm bạn trẻ đưa ra hai sản phẩm chính là phần mềm app/website Awarn và phần cứng trạm đo đa năng. Nông dân có thể theo dõi ruộng của mình từ xa trên app Awarn thông qua những video, hình ảnh được cập nhật liên tục. Khi phát hiện có sâu bệnh hay các tác nhân bên ngoài tác động đến ruộng lúa, sẽ có cảnh báo và kết quả chi tiết được gửi về app, SMS nhằm tối ưu hóa thời gian phát hiện bệnh và kịp thời xử lý13. Dự án góp phần vào quá trình chuyển đổi số trong nông nghiệp, quản lý hiệu quả quy trình từ sản xuất đến phân phối, giảm đến mức thấp nhất tác động môi trường và xã hội.
Thứ hai, đóng góp vào phát triển xã hội và giảm khoảng cách số.
Theo báo cáo tổng kết công tác tình nguyện của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh năm 2024, cho thấy, các nền tảng học trực tuyến do người trẻ phát triển (ví dụ: VioEdu, Hocmai.vn) đã tiếp cận hàng triệu học sinh, cung cấp kiến thức chất lượng cao đến vùng sâu, vùng xa. Với mong muốn thúc đẩy giáo dục vùng cao bằng công nghệ, thu hẹp khoảng cách số để học sinh nhanh chóng bắt kịp tốc độ phát triển của xã hội, Chương trình “Phòng Tin học cho em” đã ra đời và bắt đầu triển khai từ đầu năm 2023. Tính đến nay, chương trình đã kết nối, trao tặng 204 phòng tin học, với 2.477 bộ máy tính cho học sinh tại 26 tỉnh, thành phố trên cả nước14. Điều này thể hiện vai trò của đổi mới sáng tạo xã hội trong việc giải quyết các vấn đề giáo dục và thu hẹp khoảng cách số, góp phần thực hiện Mục tiêu Phát triển bền vững (SDG) số 4 về giáo dục chất lượng15. Cũng theo một Báo cáo của Bộ Y tế về ứng dụng công nghệ trong y tế năm 2023, nhiều ứng dụng tư vấn sức khỏe từ xa, quản lý lịch khám bệnh do các y bác sĩ và kỹ sư trẻ cùng phát triển, đã cải thiện khả năng tiếp cận y tế cho người dân, đặc biệt là ở các khu vực thiếu thốn cơ sở vật chất. Đây là những đóng góp quan trọng hướng tới SDG số 3 về cức khỏe và hạnh phúc, bảo đảm mọi người dân đều có thể tiếp cận dịch vụ y tế16.
Thứ ba, bảo vệ môi trường và phát triển xanh thông qua công nghệ.
Các nhóm nghiên cứu trẻ tại các trường đại học đã phát triển hệ thống cảm biến IoT để giám sát chất lượng không khí, nước thải, mức độ ô nhiễm trong thời gian thực. Ví dụ, dự án “GreenAir” của Đại học Bách Khoa Hà Nội đã được triển khai thí điểm tại một số khu công nghiệp từ năm 2023, góp phần vào mục tiêu giảm thiểu ô nhiễm và phát triển xanh của quốc gia. Đây là minh chứng cho sự phát triển của công nghệ xanh và đổi mới sáng tạo môi trường trong việc giải quyết các thách thức môi trường. Các ứng dụng di động kết nối người có nhu cầu tái chế với các điểm thu gom, hoặc nền tảng trao đổi đồ cũ, góp phần thúc đẩy kinh tế tuần hoàn và giảm thiểu rác thải, thể hiện tinh thần trách nhiệm với môi trường của thế hệ trẻ và góp phần vào SDG số 12 về tiêu dùng và sản xuất có trách nhiệm.
4. Những thách thức, rào cản và cơ hội cho tri thức trẻ Việt Nam
Dù tiềm năng to lớn, tri thức trẻ Việt Nam vẫn đối mặt với những thách thức cụ thể cần được giải quyết một cách chiến lược:
Một là, khoảng cách giữa đào tạo và yêu cầu thực tiễn của thị trường lao động số.
Tri thức trẻ Việt Nam đối mặt rào cản lớn: khoảng cách kỹ năng giữa đào tạo và yêu cầu thị trường lao động số. Khảo sát TopDev năm 2024, cho thấy, 40% sinh viên thiếu kỹ năng thực hành và kinh nghiệm, cùng với thiếu hụt kỹ năng mềm thiết yếu17. Hệ thống giáo dục truyền thống nặng lý thuyết, thiếu thực tiễn, tạo ra “skills gap” kìm hãm năng suất và đổi mới quốc gia18.Đòi hỏi phải chuyển mình mạnh mẽ, thúc đẩy giáo dục đại học số (tích hợp công nghệ, chương trình linh hoạt) và liên kết chặt chẽ với ngành công nghiệp (thực tập, dự án chung, doanh nghiệp tham gia xây dựng giáo trình). Chính phủ cần có chính sách khuyến khích, đầu tư cơ sở vật chất. Thách thức lớn về kinh phí và thay đổi tư duy. Cần xây dựng hệ sinh thái bền vững, nơi Nhà nước định hướng, doanh nghiệp và trường học hợp tác, cùng với sự chủ động tự học của sinh viên để sẵn sàng cho nền kinh tế số.
Hai là, khó khăn trong tiếp cận vốn và nguồn lực khởi nghiệp.
Khả năng tiếp cận vốn hạn chế, không chỉ do sự khan hiếm tương đối của nguồn cung mà còn do sự thiếu hụt năng lực kêu gọi vốn và một hệ sinh thái hỗ trợ chưa hoàn thiện, cấu thành một rào cản đa diện đối với sự phát triển của các startup do tri thức trẻ Việt Nam lãnh đạo. “Năm 2023, vốn đầu tư vào các startup Việt Nam giảm 27,7% so với 2022”19. Thực trạng này được phản ánh qua tỷ lệ gọi vốn thành công ở vòng hạt giống chỉ đạt khoảng 15% trong năm 2023, cho thấy một “nút thắt cổ chai” nghiêm trọng ở giai đoạn đầu. Rào cản này không chỉ xuất phát từ sự bất cân xứng thông tin giữa nhà đầu tư và nhà sáng lập, mà còn từ sự thiếu hụt các kỹ năng tài chính, quản trị và đàm phán của các nhà sáng lập trẻ, cũng như sự yếu kém của các định chế trung gian, như các chương trình tăng tốc khởi nghiệp trong việc cung cấp vốn mồi và kết nối quốc tế. So sánh với các hệ sinh thái khởi nghiệp trưởng thành như Israel hay Singapore nơi có sự cộng hưởng mạnh mẽ giữa vốn nhà nước và tư nhân, có thể thấy, Việt Nam cần một chiến lược toàn diện hơn. Do đó, việc giải quyết “nút thắt” về vốn đòi hỏi một cách tiếp cận kép, vừa nâng cao năng lực cho nhà sáng lập, vừa kiến tạo một môi trường đầu tư mạo hiểm đồng bộ và đủ sức cạnh tranh.
Ba là, hạn chế về mạng lưới cố vấn và chuyên gia giàu kinh nghiệm.
Sự thiếu hụt vốn xã hội, biểu hiện qua một mạng lưới cố vấn chưa đủ mạnh và thiếu chuyên gia thực chiến là một trong những rào cản cấu trúc chính kìm hãm sự phát triển của hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam và tiềm năng của nguồn nhân lực tri thức trẻ. Sự yếu kém này hạn chế việc chuyển giao tri thức ngầm từ các thế hệ đi trước, khiến các nhà sáng lập trẻ phải đối mặt với nhiều thách thức trong việc định hình chiến lược, phát triển sản phẩm và đặc biệt là trong giai đoạn then chốt mở rộng quy mô mà không có sự định hướng cần thiết. Thực trạng này tương phản với các bằng chứng quốc tế, điển hình như báo cáo của Startup Genome (2023), vốn khẳng định rằng, việc tiếp cận các cố vấn chất lượng cao là một yếu tố dự báo quan trọng cho tỷ lệ thành công của startup20. Do đó, việc kiến tạo một mạng lưới cố vấn vững mạnh không đơn thuần là một giải pháp hỗ trợ, mà là một đòn bẩy chiến lược thiết yếu để gia tăng vốn xã hội, giảm thiểu rủi ro thất bại, và khai phóng toàn diện tiềm năng đổi mới sáng tạo của thế hệ tri thức trẻ.
Bốn là, áp lực tâm lý và sức khỏe tinh thần.
Áp lực tâm lý và sức khỏe tinh thần là một thách thức nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến tiềm năng và sự phát triển bền vững của lực lượng tri thức trẻ Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ và khởi nghiệp. Luận điểm này được củng cố bởi sự hội tụ của ba yếu tố chính: môi trường cạnh tranh khốc liệt trong kỷ nguyên số; văn hóa khởi nghiệp rủi ro cao dẫn đến tình trạng làm việc quá sức; gánh nặng từ kỳ vọng xã hội.
Các bằng chứng khoa học quốc tế, như nghiên cứu của Liu và cộng sự (2019)21, đã xác thực mối liên hệ chặt chẽ giữa các yếu tố này với nguy cơ gia tăng các rối loạn tâm lý như lo âu, trầm cảm và hội chứng kiệt sức (burnout). Việc xem nhẹ vấn đề này sẽ không chỉ làm suy giảm hiệu suất và năng lực sáng tạo, mà còn có nguy cơ gây ra tổn thất lâu dài về nguồn nhân lực chất lượng cao cho quốc gia. Vì vậy, việc xây dựng một hệ sinh thái hỗ trợ sức khỏe tinh thần, thúc đẩy cân bằng công việc – cuộc sống và kiến tạo môi trường làm việc lành mạnh phải được xem là một yêu cầu chiến lược cấp thiết nhằm bảo vệ và tối ưu hóa tài sản tri thức của đất nước.
5. Kiến nghị các giải pháp đột phá và có tính khả thi cao
Để tri thức trẻ thực sự trở thành động lực kiến tạo tương lai và phát triển bền vững của Việt Nam, chúng tôi đề xuất các giải pháp mang tính đột phá và khả thi cao, dựa trên các mô hình thành công và kinh nghiệm quốc tế, như sau:
Thứ nhất, xây dựng “Mô hình giáo dục công dân số kiến tạo”.
Thực hiện các chương trình liên kết chặt chẽ giữa đại học và doanh nghiệp công nghệ, như mô hình 2+2 hoặc 3+1, trong đó sinh viên dành 1 – 2 năm cuối để thực tập và tham gia dự án thực tế tại doanh nghiệp. Mô hình này đã được chứng minh hiệu quả tại các quốc gia phát triển như Mỹ và Đức trong việc thu hẹp khoảng cách giữa lý thuyết và thực hành, giúp sinh viên trang bị kỹ năng thực tế và tư duy giải quyết vấn đề. Thành lập các “Không gian đổi mới sáng tạo số trong trường học” (Digital Innovation Hubs in Schools) từ cấp Trung học phổ thông, nơi học sinh được tiếp cận các công nghệ mới, tham gia dự án nhỏ và nhận được sự hướng dẫn từ chuyên gia. Các mô hình FabLab hoặc Makerspace quốc tế có thể là nguồn tham khảo quý giá để khuyến khích sáng tạo cá nhân và tư duy thiết kế. Xây dựng “Nền tảng học tập toàn dân về kỹ năng số và AI” quốc gia, cung cấp các khóa học miễn phí/chi phí thấp, chứng chỉ được công nhận rộng rãi; có hệ thống theo dõi tiến độ học tập liên tục cho mọi lứa tuổi, đặc biệt là tri thức trẻ. Nền tảng này cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch cùng các doanh nghiệp công nghệ để bảo đảm nội dung cập nhật và phù hợp với yêu cầu thị trường.
Thứ hai, đề xuất “Quỹ Đầu tư Khởi nghiệp quốc gia ươm tạo bởi tri thức trẻ”.
Thành lập một quỹ chuyên biệt do Nhà nước và các tập đoàn kinh tế lớn cùng góp vốn, tập trung vào các dự án khởi nghiệp công nghệ có tiềm năng lớn và do người trẻ làm chủ. Quỹ cần có cơ chế quản trị minh bạch, độc lập và đội ngũ chuyên gia thẩm định giàu kinh nghiệm để bảo đảm hiệu quả đầu tư và tránh lãng phí nguồn lực. Áp dụng cơ chế “Fast-track Funding” (đầu tư nhanh) cho các ý tưởng đột phá, rút ngắn quy trình thẩm định và giải ngân, đi kèm với các tiêu chí đánh giá rủi ro và tiềm năng phát triển rõ ràng. Điều này giúp các startup trẻ nắm bắt cơ hội kịp thời. Triển khai chương trình “Mentorship for Scale” (cố vấn để tăng trưởng) kết nối các CEO thành công, chuyên gia hàng đầu với các startup trẻ để cố vấn chiến lược và gọi vốn. Các mô hình tăng tốc khởi nghiệp quốc tế, như Y Combinator hay Techstars đã chứng minh vai trò then chốt của cố vấn trong sự phát triển vượt bậc của startup22.
Thứ ba, phát triển “Sổ tay chính sách hỗ trợ toàn diện cho tri thức trẻ khởi nghiệp”.
Tổng hợp và đơn giản hóa các chính sách liên quan đến đăng ký kinh doanh, thuế, sở hữu trí tuệ, và tiếp cận vốn cho startup trẻ. Việc này giúp giảm gánh nặng hành chính và tạo môi trường kinh doanh thuận lợi. Xây dựng “cửa sổ một điểm dừng” trực tuyến và trực tiếp để tri thức trẻ dễ dàng tiếp cận mọi thông tin và dịch vụ hỗ trợ, tương tự các mô hình “One-stop service” của Hàn Quốc hay Singapore. Đề xuất thí điểm các “khu kinh tế số tự do” với các ưu đãi đặc biệt về thuế, cơ chế lao động linh hoạt để thu hút nhân tài và dự án công nghệ cao do người trẻ dẫn dắt. Mô hình này đã thành công tại các trung tâm công nghệ lớn như Silicon Valley (Mỹ) hay Cyberport (Hồng Kông) trong việc thúc đẩy sự phát triển của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.
Thứ tư, thúc đẩy “Mạng lưới cố vấn đa chiều và đa ngành”.
Khuyến khích các hiệp hội ngành nghề, doanh nghiệp lớn và các chuyên gia đầu ngành tham gia vào mạng lưới cố vấn cho tri thức trẻ thông qua các cơ chế công nhận, khen thưởng hoặc các chương trình tình nguyện. Điều này tạo điều kiện cho sự truyền đạt kinh nghiệm và tri thức liên ngành. Tổ chức các sự kiện “Speed Mentoring” và “Hackathon” thường xuyên với chủ đề cụ thể và mục tiêu rõ ràng để tạo cơ hội kết nối và phát triển ý tưởng đột phá. Đồng thời, xây dựng một cổng thông tin quốc gia về cố vấn để kết nối dễ dàng hơn giữa người cần cố vấn và chuyên gia. Phát triển các chương trình hỗ trợ tâm lý và tư vấn sức khỏe tinh thần chuyên biệt cho tri thức trẻ và các nhà khởi nghiệp. Việc này cần được tích hợp vào các chương trình ươm mầm và cộng đồng khởi nghiệp để tạo ra một môi trường làm việc lành mạnh và bền vững, giảm thiểu các áp lực tiềm ẩn.
5. Kết luận
Tri thức trẻ Việt Nam không chỉ là những người thừa kế tương lai mà còn là những kiến trúc sư của hiện tại, đồng thời, cũng là người thụ hưởng thành quả của thời đại. Trong bối cảnh kỷ nguyên số đang mở ra những thách thức và cơ hội chưa từng có, họ đang hằng ngày, hằng giờ miệt mài với công nghệ, với khát vọng đổi mới và với tình yêu đất nước để kiến tạo nên một Việt Nam số năng động, bền vững và thịnh vượng. Để tối ưu hóa sức mạnh nội tại này, chúng ta cần một chiến lược đồng bộ, toàn diện và quyết liệt từ chính sách, giáo dục, đến xây dựng hệ sinh thái hỗ trợ. Bằng cách đầu tư đúng mức, tạo điều kiện thuận lợi và trao quyền mạnh mẽ, chúng ta sẽ cùng tri thức trẻ Việt Nam tiến vào tương lai đầy hứa hẹn, nơi công nghệ và con người hòa quyện để tạo ra giá trị bền vững cho quốc gia.
Chú thích:
1, 2. Prensky, M. (2001). Digital Natives, Digital Immigrants. On the Horizon, 9(5), 1-6. https://desarrollodocente.uc.cl/wp-content/uploads/2020/03/Digital_Natives_Digital_Inmigrants.pdf
3. Viện Nghiên cứu Thanh niên (2023). Điều tra nhu cầu, nguyện vọng và những vấn đề thanh niên quan tâm đến các lĩnh vực trong đời
sống xã hội. Tài liệu lưu trữ nội bộ.
4. Việt Nam dẫn đầu trong xu hướng Blockchain. https://vneconomy.vn/viet-nam-dan-dau-trong-xu-huong-blockchain.htm.
5. UNCTAD (2010). Creative Economy Report 2010. https://unctad.org/system/files/official-document/ditctab20103_en.pdf.
6. Ứng dụng công nghệ trong bảo tồn, phát huy giá trị di sản. https://nhandan.vn/ung-dung-cong-nghe-trong-bao-ton-phat-huy-gia-tri-di-san-post686091.html.
7. Phát triển thương mại điện tử trong các làng nghề truyền thống. https://namdinh.org.vn/kinh-te/phat-trien-thuong-mai-dien-tu-trong-cac-lang-nghe-truyen-thong-415155.
8. Một lời giải cho bảo tồn di sản. https://nhandan.vn/mot-loi-giai-cho-bao-ton-di-san-post868316.html.
9. Ứng dụng công nghệ Blockchain trong truy xuất nguồn gốc sản phẩm, hàng hoá. https://kinhtevadubao.vn/ung-dung-cong-nghe-blockchain-trong-truy-xuat-nguon-goc-san-pham-hang-hoa-20927.html.
10. Những “bộ óc” ở thung lũng Silicon và tham vọng đột phá AI cho Việt Nam. https://dantri.com.vn/thoi-su/nhung-bo-oc-o-thung-lung-silicon-va-tham-vong-dot-pha-ai-cho-viet-nam-20250317200924808.htm.
11. Báo cáo Kinh tế số Việt Nam. https://www.mpi.gov.vn/portal/Pages/2023-12-29/Tinh-hinh-kinh-te–xa-hoi-nam-2023-tiep-tuc-xu-huoiu7pb6.aspx.
12. Google, Temasek, & Bain & Company (2023). e-Conomy SEA 2023 Report. https://www.temasek.com.sg/content/dam/temasek-corporate/news-and-views/resources/reports/google-temasek-bain-e-conomy-sea-2023-report.pdf, truy cập ngày 11/9/2025.
13. Sinh viên thủ đô ứng dụng AI phát hiện bệnh cây trồng. https://nhandan.vn/sinh-vien-thu-do-ung-dung-ai-phat-hien-benh-cay-trong-post855861.html.
14. Tạo cơ hội học tập cho học sinh vùng cao. https://nhandan.vn/tao-co-hoi-hoc-tap-cho-hoc-sinh-vung-cao-post889326.html
15. Phills, J. A., Jr., Deiglmeier, K., & Miller, D. T. (2008). Rediscovering Social Innovation. Stanford Social Innovation Review, 6(4), 34-43. https://ssir.org/articles/entry/rediscovering_social_innovation.
16. Bộ Y tế (2023). Báo cáo về ứng dụng công nghệ trong y tế. Tài liệu lưu hành nội bộ.
17. WEF (1/5/2023). Tương lai của việc làm năm 2023: Đây là những kỹ năng có nhu cầu cao nhất hiện nay và hơn thế nữa. https://www.weforum.org/stories/2023/05/future-of-jobs-2023-skills/.
18. McKinsey&Company (2017). Jobs Lost, Jobs Gained: Workforce Transitions in a Time of Automation. https://www.mckinsey.com/~/media/McKinsey/Industries/Public.
19. Vốn đổ vào startup Việt Nam giảm gần 30% năm qua. https://vnexpress.net/von-do-vao-startup-viet-nam-giam-gan-30-nam-qua-4731256.html.
20. Startup Genome (2023). Global Startup Ecosystem Report. https://startupgenome.com/.
21. Liu, C., et al. (2019). The relationship between smartphone addiction and mental health among adolescents and young adults: A meta-analysis. Journal of Behavioral Addictions, 8(3), 569-584.
22. Ebarar Sunor (2025). Các chương trình và công cụ tăng tốc khởi nghiệp tốt nhất năm 2025. https://www.startupblink.com/blog/best-startup-accelerators-and-programs/.
