Phát triển kinh tế xanh ở tỉnh Bắc Ninh

TS. Ngô Minh Tuấn
Trường Sĩ quan Chính trị, Bộ Quốc phòng
TS. Vũ Đình Thuận
 Học viện Kỹ thuật quân sự, Bộ Quốc phòng

(Quanlynhanuoc.vn) – Trong bối cảnh hiện nay, phát triển kinh tế xanh bền vững vừa là trách nhiệm vừa là yêu cầu cấp thiết của mỗi địa phương trong cả nước. Trong những năm qua tỉnh Bắc Ninh có tốc độ phát triển công nghiệp nổi bật, đồng thời với tư duy đột phá phát triển kinh tế xanh, thu hút đầu tư xanh đã và đang tạo dựng niềm tin cho các nhà đầu tư trong và ngoài nước. Bài viết khái quát kết quả phát triển kinh tế xanh và đề xuất một số định hướng phát triển kinh tế xanh bền vững cho tỉnh Bắc Ninh.

Từ khóa: Kinh tế xanh, phát triển kinh tế xanh, kinh tế – xã hội, tỉnh Bắc Ninh.

1. Đặt vấn đề

Phát triển kinh tế xanh, được Đảng và Nhà nước ta sớm đưa ra nhiều chủ trương, định hướng phát triển. Đại hội lần thứ XIII của Đảng đã nhấn mạnh quan điểm: “Giải quyết hài hoà mối quan hệ giữa phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường”¹. Điều đó cho thấy, tầm quan trọng của việc giải quyết tốt mối quan hệ giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường không chỉ ở thời điểm hiện tại mà còn có ý nghĩa đối với tương lai. Chính phủ đề ra Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh thời kỳ 2011-2020 và tầm nhìn đến năm 2050; Chiến lược khẳng định với quan điểm: “Tăng trưởng xanh là một nội dung quan trọng của phát triển bền vững, bảo đảm phát triển kinh tế nhanh, hiệu quả, bền vững và góp phần quan trọng thực hiện Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu”². Điều đó đòi hỏi sự nỗ lực, cố gắng rất lớn của các cấp, các ngành từ Trung ương đến địa phương; nhằm phát triển kinh tế – xã hội bền vững.

Bắc Ninh là địa phương có tốc độ phát triển công nghiệp hóa mạnh mẽ, thường xuyên dẫn đầu các tỉnh trong thời gian qua. Hiện nay trong bối cảnh toàn cầu hóa với mô hình phát triển bền vững; quá trình phát triển kinh tế – xã hội đồng thời gắn với bảo vệ môi trường vừa là trách nhiệm vừa là yêu cầu quan trọng cần thiết đối với Tỉnh. Vì vậy, Bắc Ninh đã và đang khởi tạo một chiến lược mới với cả tư duy, hành động vào phát triển kinh tế xanh, thu hút đầu tư xanh và nâng cao chỉ số Xanh cấp tỉnh (PGI) đó là mục tiêu, định hướng dài hạn. Chỉ số phát triển ngành công nghiệp của tỉnh Bắc Ninh đã chuyển đổi phát triển theo hướng bền vững, cơ cấu các ngành nghề tạo được sự bứt phá và đóng góp rất lớn cho tăng trưởng kinh tế – xã hội. Tuy nhiên, phát triển kinh tế xanh của tỉnh Bắc Ninh hiện nay vẫn gặp nhiều khó khăn, bất cập đang đặt ra phải có những giải pháp hiệu quả để thực hiện mục tiêu này trong giai đoạn mới.

2. Đánh giá thực trạng phát triển kinh tế xanh tỉnh Bắc Ninh

2.1. Những thành tựu nổi bật đạt được

Tỉnh Bắc Ninh có 35 khu công nghiệp tập trung, với hàng nghìn doanh nghiệp sản xuất, như: Samsung, Canon, Foxconn, Amkor, Đình Trám, Vân Trung, Quang Châu, Yên Phong, Tiên Du, Quế Võ… góp phần đưa Bắc Ninh trở thành địa phương thu hút các nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài về vốn FDI. So với các địa phương trong nước thì Bắc Ninh có diện tích tự nhiên đã tăng lên sau khi sát nhập cả Bắc Giang, đến nay có các khu, cụm công nghiệp phát triển bậc nhất; vì vậy, thách thức về môi trường là một vấn đề đặt ra trong chiến lược phát triển kinh tế – xã hội theo hướng bền vững.

Theo thông tin từ Sở Nông nghiệp và Môi trường Bắc Ninh, nếu để đánh đổi môi trường để lấy tốc độ tăng trưởng, Bắc Ninh sẽ mất đi lợi thế cạnh tranh trong tương lai, Tỉnh không phát triển công nghiệp bằng mọi giá; phát triển xanh, sạch, có trách nhiệm là yêu cầu cấp thiết và cũng là lựa chọn chiến lược. Viện Phát triển kinh tế – xã hội Bắc Ninh chủ trương kết hợp giữa phát triển công nghiệp có chọn lọc, đầu tư vào công nghệ cao và thúc đẩy đổi mới sáng tạo, Bắc Ninh đang dần hình thành một mô hình tăng trưởng mới – nơi hiệu quả kinh tế đi cùng trách nhiệm môi trường và giá trị xã hội. Tư duy phát triển xanh không chỉ là khẩu hiệu mà đã trở thành một phần trong cấu trúc chính sách và hành động cụ thể của chính quyền tỉnh.

Đánh giá về chỉ số Xanh cấp tỉnh (PGI), Bắc Ninh nằm trong tốp dẫn đầu, đứng thứ 3, tỉnh cao nhất cả nước (năm 2022 do VCCI và cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ công bố). Có 4 chỉ số thành phần của Chỉ số Xanh là giảm thiểu ô nhiễm môi trường và tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu; thúc đẩy thực hành xanh; bảo đảm tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường tối thiểu; chính sách ưu đãi và dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp trong bảo vệ môi trường. Đối với 4 chỉ số thành phần, tỉnh Bắc Ninh đều có mức điểm tăng so với các năm trước.

Theo đánh giá kết quả chỉ số Xanh cấp tỉnh (PGI) năm 2024, “tỉnh Bắc Ninh đạt 27,78 điểm đứng vị trí thứ 4 toàn quốc sau thành phố Hải Phòng (đứng thứ Nhất với 29 điểm), Vĩnh Long (28,16 điểm), Hà Nam (28,04 điểm). Đánh giá từng chỉ tiêu cụ thể, Bắc Ninh đạt 7,64 điểm”³ trong tiêu chí giảm thiểu ô nhiễm môi trường và tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu; đạt 7,47 điểm tiêu chí bảo đảm tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường tối thiểu; đối với tiêu chí vai trò lãnh đạo của chính quyền tỉnh trong thúc đẩy thực hành Xanh, tỉnh đạt 4,88 điểm và đạt 7,78 điểm trong tiêu chí chính sách và dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp trong bảo vệ môi trường. Cả 4 tiêu chí thành phần của tỉnh đều tăng điểm so với năm 2023; trong đó, chỉ số chính sách khuyến khích và dịch vụ hỗ trợ có mức tăng cao nhất với 2,17 điểm.

Bắc Ninh đang đẩy mạnh thu hút đầu tư vào các ngành: công nghiệp công nghệ cao, sản xuất thông minh, chất bán dẫn; y sinh; thiết bị 5G, 6G. Các doanh nghiệp FDI đứng chân trên địa bàn Tỉnh luôn quan tâm ủng hộ kế hoạch thực hiện tăng trưởng xanh đã thu hút đầu tư lớn, hình thành các cụm, khu công nghiệp sinh thái, như: Công ty IDICO đang xây dựng hệ sinh thái khu công nghiệp xanh, bền vững, đón đầu xu thế cắt giảm lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính xuống gần bằng 0 nhất có thể, với lượng khí thải còn lại được tái hấp thụ từ khí quyển bởi rừng và đại dương (Net Zero), thể hiện qua chiến lược phát triển hạ tầng các khu công nghiệp đồng bộ, chất lượng cao, hướng tới việc thực hiện các tiêu chuẩn về môi trường, xã hội và quản trị (ESG).

Đồng hành cùng là các khu công nghiệp Thuan Thanh Eco-Smart IP, khu công nghiệp Tiên Sơn, khu công nghiệp Yên Phong I, khu công nghiệp Yên Phong mở rộng, khu công nghiệp Yên Phong 2C đều trong hành trình xây dựng các khu công nghiệp xanh, thông minh, qua đó đã tiết kiệm năng lượng, ứng dụng hệ thống chiếu sáng thông minh, sử dụng pin năng lượng mặt trời tập trung, tối ưu hóa năng lượng tái tạo, hạn chế năng lượng sử dụng nhiên liệu hóa thạch.

2.2. Những hạn chế

Đối với các doanh nghiệp làng nghề, tình trạng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, kéo dài, như: làng nghề Phong Khê (thành phố Bắc Ninh), Văn Môn (huyện Yên Phong) và làng nghề Phú Lâm (huyện Tiên Du), tỉnh Bắc Ninh đang có nhiều chuyển biến tích cực, từng bước góp phần “xanh hóa” các làng nghề. Cụ thể, đã ra các quyết định dừng hoạt động trước thời hạn đối với làng nghề lảm ảnh hưởng ô nhiêm môi trường kéo dài suốt thời gian qua; đây là điểm nhức nhối đối với các cơ quan chính quyền địa phương, mà người dân sinh sống gần khu vực đó là người bị ảnh hưởng trực tiếp nhất.

Tỉnh Bắc Ninh đã thành lập nhiều đoàn, tổ công tác và một đoàn kiểm tra liên ngành đến 100% số doanh nghiệp sản xuất giấy trên địa bàn khu dân cư phường Phong Khê để xác lập lại biên bản ghi nhớ cam kết dừng sản xuất theo lộ trình. Đến cuối năm 2024 đã có 228/228 cơ sở sản xuất giấy trong khu dân cư tự dừng sản xuất, chuyển đổi ngành nghề, hoặc di dời máy móc đến vị trí sản xuất mới, về đích sớm trước lộ trình khoảng 2 tháng. Quá trình kiểm tra phát hiện những sai trái tiến hành dừng sản xuất, đóng cửa các cơ sở luôn, không chờ đến kết luận và quyết định của cơ quan có thẩm quyền. Các cụm công nghiệp tại Phú Lâm, Tiên Du, hiện 100% cơ sở cô đúc nhôm trong khu dân cư, cụm công nghiệp Mẫn Xá, Yên Phong đã dừng hoạt động nhưng chưa di dời xong máy móc, nhà xưởng.

Địa phương đã có kế hoạch kiểm tra 27 cơ sở trong cụm công nghiệp Phú Lâm và chỉ chấp nhận các cơ sở bảo đảm môi trường được phép hoạt động theo lộ trình. Đến hết cuối năm 2024 đã có 47/94 cơ sở trong cụm công nghiệp làng nghề Mẫn Xá tự nguyện phá dỡ 152 ống khói và 151 lò đốt, lò tái chế kim loại. Riêng các cơ sở trong làng nghề đã dừng hẳn hoạt động và phá dỡ toàn bộ lò đốt, lò tái chế kim loại.

Bên cạnh đó, các cơ sở trong cụm công nghiệp làng nghề Mẫn Xá đã dừng hoạt động; cơ bản ký cam kết tự nguyện phá dỡ lò đốt, ống khói. Như vậy, với sự chỉ đạo quyết liệt của chính quyền địa phương; công tác xử lý ô nhiễm môi trường tại các làng nghề Phong Khê, Văn Môn và Phú Lâm đã tạo sự chuyển biến rõ nét và đạt nhiều kết quả tích cực.

Những thách thức về môi trường tại các khu công nghiệp, cụm công nghiệp và làng nghề. Trong đó là hệ thống xử lý nước thải, mặc dù 100% các khu công nghiệp đang hoạt động đã có hệ thống xử lý nước thải tập trung, nhưng vẫn còn một số doanh nghiệp chưa thực hiện nghiêm túc hoặc hệ thống xử lý chưa đạt hiệu quả. Tình trạng này vẫn xảy ra tại một số doanh nghiệp ở các khu công nghiệp lớn như khu công nghiệp Song Khê – Nội Hoàng, Quang Châu và Vân Trung. Các cơ quan chức năng của tỉnh Bắc Ninh đã liên tục kiểm tra và xử phạt nhiều doanh nghiệp trong các khu công nghiệp vì các hành vi vi phạm pháp luật về môi trường. Các vi phạm phổ biến bao gồm không có giấy phép môi trường, không vận hành thử nghiệm các công trình xử lý chất thải theo quy định hoặc xử lý chất thải không đạt chuẩn.

Lãnh đạo tỉnh Bắc Ninh luôn sâu sát yêu cầu các địa phương tiếp tục quyết liệt trong xử lý ô nhiễm môi trường, phục vụ đời sống hạnh phúc nhân dân để tỉnh Bắc Ninh phát triển xanh và bền vững. Trong đó, Bắc Ninh hoàn thành việc kiểm tra toàn bộ các cơ sở trong Cụm công nghiệp Phong Khê I, II xong trước tháng 12/2025, cơ sở nào không đủ điều kiện tiến hành dừng hoạt động tạo sự công bằng trong quá trình triển khai thực hiện. Cụm công nghiệp Tiên Du tiến hành dừng hoạt động đối với 100% cơ sở ngoài Cụm công nghiệp Phú Lâm và triển khai quyết liệt hơn việc kiểm tra các doanh nghiệp trong Cụm. Xác định vai trò quan trọng của môi trường trong quá trình phát triển đô thị xanh bền vững, các địa phương trong tỉnh phải xây dựng kế hoạch xử lý các điểm ô nhiễm môi trường để tổ chức triển khai thực hiện, đặc biệt là lượng rác thải tồn đọng.

3. Mục tiêu, giải pháp phát triển kinh tế xanh tỉnh Bắc Ninh thời gian tới

3.1. Mục tiêu, phương hướng

Trong thời gian tới, để đẩy mạnh xây dựng, hoàn thiện phương án, chiến lược phát triển kinh tế xanh ở Bắc Ninh hướng tới mục tiêu tăng trưởng bền vững, giảm phát thải khí nhà kính và nâng cao chất lượng môi trường. Các mục tiêu, phương hướng phát triển bao gồm thu hút đầu tư vào các ngành công nghiệp xanh, phát triển du lịch sinh thái và chuyển đổi sang mô hình kinh tế tuần hoàn. 

Mục tiêu cụ thể là cải thiện các chỉ số quản trị địa phương, tăng cường năng lực cạnh tranh cấp tỉnh, và xây dựng một nền kinh tế xanh, hiện đại và bền vững theo từng giai đoạn đến năm 2030, giai đoạn 2030- 2040 và đến năm 2050; đóng góp trực tiếp vào giảm phát thải khí nhà kính để hướng tới nền kinh tế trung hòa các-bon trong dài hạn vào năm 2050. Lấy con người làm trung tâm; khuyến khích lối sống xanh trong cộng đồng và xã hội, định hướng về văn hóa sống xanh, hình thành xã hội văn minh, hiện đại hài hòa với thiên nhiên và môi t rường. Nâng cao năng lực quản trị hiện đại, theo hướng bao trùm, ứng dụng khoa học và công nghệ tiên tiến, nguồn nhân lực chất lượng cao, phù hợp với bối cảnh quốc tế và điều kiện trong nước.

Định hướng đầu tư vào công nghệ tiên tiến, chuyển đổi số, kết cấu hạ tầng thông minh và bền vững; tạo động lực để đầu tư tư nhân đóng vai trò ngày càng quan trọng trong nền kinh tế xanh. Tăng trưởng xanh là sự nghiệp của cả hệ thống chính trị, toàn dân, cộng đồng doanh nghiệp và các cơ quan, tổ chức liên quan, được thúc đẩy bằng tinh thần đổi mới sáng tạo và khát vọng phát triển tỉnh Bắc Ninh, đóng góp vào phát triển đất nước phồn vinh, thịnh vượng, bền vững.

3.2. Một số giải pháp cụ thể

Một là, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước trong phát triển kinh tế xanh.

Tỉnh Bắc Ninh đã và đang triển khai quyết liệt nhiều giải pháp chiến lược, trước hết tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng và quản lý của Nhà nước trong phát triển kinh tế xanh. Tỉnh ủy Bắc Ninh đã phê duyệt Kế hoạch số 342/KH-UBND ngày 17/10/2023 về chương trình hành động thực hiện chiến lược tăng trưởng xanh của tỉnh đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Kế hoạch này là kim chỉ nam cho các cấp, ngành, doanh nghiệp và người dân trong việc chuyển đổi mô hình tăng trưởng.

Các cấp ủy, chính quyền địa phương đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức về vai trò của kinh tế xanh, xem đây là sự nghiệp của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội. Có nhận thức sâu sắc vị trí, vai trò, tầm quan trọng củaphát triển kinh tế xanh là nội dung quan trọng trong lãnh đạo nhiệm vụ trung tâm phát triển kinh tế. Chỉ đạo cải cách hành chính thực hiện cơ chế “luồng xanh” để rút ngắn thời gian giải quyết thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho các dự án đầu tư xanh và công nghệ cao.

Hai là, tập trung coi trọng hoàn thiện thể chế và chính sách

Hoàn thiện thể chế kinh tế, từng bước sửa đổi, bổ sung hoàn thiện hệ thống pháp luật,các quy định hiện hành để phù hợp với mục tiêu phát triển kinh tế xanh, bền vững.Tạo cơ chế quản lý hiệu quả, minh bạch trong việc triển khai các hoạt động bao gồm các quy định về thuế, tín dụng, và các ưu đãi đối với các dự án xanh, công nghiệp xanh. Xây dựng các chính sách ưu đãi đầu tư vào các ngành công nghiệp xanh, công nghệ cao như vi mạch, chip bán dẫn và robot tự động.

Thúc đẩy việc áp dụng các công cụ kinh tế như thuế môi trường và phí xả thải để điều chỉnh hành vi của doanh nghiệp, khuyến khích sản xuất sạch. Hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế xanh.Coi trọng sử dụng các công cụ kinh tế như thuế môi trường, phí xả thải, và thị trường carbon để nội hóa chi phí ô nhiễm và khuyến khích các doanh nghiệp chuyển đổi mô hình sản xuất.

Ba là, thúc đẩy đầu tư cho khoa học và công nghệ

Nâng cao năng lực khoa học và công nghệ đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế xanh tại Bắc Ninh. Việc đầu tư mạnh mẽ vào lĩnh vực này cần được thực hiện song song với việc tiếp nhận và chuyển giao công nghệ tiên tiến phù hợp với điều kiện của tỉnh. Tập trung nghiên cứu các lĩnh vực, ngành nghề thiết yếu cho kinh tế xanh, bao gồm việc giảm thiểu phát thải carbon, phát triển năng lượng tái tạo và năng lượng thân thiện với môi trường.

Nghiên cứu ứng dụng khoa học và công nghệ cần được đẩy mạnh để tạo nền tảng khoa học và thực tiễn cho việc xây dựng cơ chế, chính sách, và giải pháp quản lý hiệu quả. Khuyến khích doanh nghiệp chuyển đổi sang sử dụng công nghệ tiên tiến, thân thiện với môi trường thông qua các chính sách ưu đãi. Việc này giúp nâng cao năng suất sản xuất, tiết kiệm nguyên liệu, đáp ứng tiêu chuẩn của nền kinh tế xanh.

Bốn là, nâng cao nhận thức của doanh nghiệp, cộng đồng

Bảo vệ môi trường là vấn đề cấp bách của toàn xã hội, đòi hỏi sự chung tay góp sức của mỗi cá nhân và tổ chức. Nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường là nền tảng cho mọi hành động thiết thực nhằm bảo vệ Trái Đất. Thay đổi tư duy, cách làm và hành vi ứng xử là điều cần thiết để xây dựng ý thức trách nhiệm với thiên nhiên và môi trường.

Tuyên truyền, giáo dục về môi trường cần được đẩy mạnh, hướng đến mọi lứa tuổi, đặc biệt là thế hệ trẻ. Từ đó, mỗi người dân sẽ có những hành động thiết thực như tiết kiệm tài nguyên, sử dụng năng lượng hiệu quả, hạn chế rác thải, tham gia trồng cây xanh, bảo vệ đa dạng sinh học. Cùng với sự nỗ lực của mỗi cá nhân, các ngành, địa phương cần sớm ban hành và thực hiện hiệu quả các kế hoạch, chương trình phát triển kinh tế xanh, phát triển bền vững. Các chiến lược, chương trình, kế hoạch hành động của Tỉnh về bảo vệ môi trường thực sự hiệu quả khi được triển khai đồng bộ và quyết liệt từ Tỉnh đến các Phường, xã ở địa phương.

4. Kết luận

Kinh tế xanh đã trở thành xu hướng tất yếu của các quốc gia nhằm đạt được sự tăng trưởng kinh tế, trong khi vẫn duy trì sự bền vững về môi trường. Không nằm ngoài xu thế đó, trong những năm qua Bắc Ninh đã đẩy mạnh triển khai các kế hoạch, chiến lược phát triển kinh tế xanh. Với chủ trương không hy sinh tiến bộ, công bằng xã hội và môi trường để chạy theo tăng trưởng kinh tế đơn thuần Bắc Ninh đã đề ra mục tiêu tổng quát, xác định tăng trưởng xanh phải góp phần thúc đẩy cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng, nhằm đạt được thịnh vượng về kinh tế, bền vững về môi trường và công bằng về xã hội; hướng tới nền kinh tế xanh, trung hòa carbon và đóng góp vào mục tiêu giảm sự gia tăng nhiệt độ toàn cầu.

Tài liệu tham khảo:
1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập 1. H. NXB. Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 52, 116 – 117.
2. Thủ tướng Chính phủ (2012). Quyết định số 1393/QĐ-TTg ngày 25/9/2012 Quyết định phê duyệt Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh.
3. Công bố chỉ số năng lực cạnh tranh và chỉ số xanh cấp tỉnh 2024. https://nangluongsachvietnam.vn/d6/vi-VN/news/Cong-bo-chi-so-nang-luc-canh-tranh-va-chi-so-xanh-cap-tinh-2024-6-1954-28542.