Vai trò của Việt Nam trong việc giữ vững đoàn kết ASEAN hiện nay

ThS. Trần Thanh Tùng
Vụ ASEAN, Bộ Ngoại giao

(Quanlynhanuoc.vn) – Trong bối cảnh khu vực Đông Nam Á đang chịu tác động sâu sắc từ cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn và những biến động khó lường của tình hình quốc tế, việc duy trì đoàn kết và thống nhất nội khối trở thành yếu tố “sống còn” đối với sự ổn định và phát triển của ASEAN. Với vai trò là thành viên chủ động, tích cực và có trách nhiệm, Việt Nam đã có nhiều đóng góp quan trọng trên các lĩnh vực: chính trị, kinh tế, văn hóa  – xã hội và thể chế, qua đó củng cố vai trò trung tâm của ASEAN, giữ vững môi trường hòa bình, ổn định và thúc đẩy phát triển bền vững trong khu vực. Bài viết đề xuất một số định hướng nhằm tiếp tục phát huy vai trò chủ động, tích cực và trách nhiệm của Việt Nam trong thời gian tới.

Từ khóa: Việt Nam; ASEAN; đoàn kết; hợp tác khu vực; chính sách đối ngoại.

1. Đặt vấn đề

Trong bối cảnh khu vực Đông Nam Á ngày càng hội nhập sâu rộng, việc duy trì sự đoàn kết và ổn định trong ASEAN trở thành yếu tố then chốt để thúc đẩy hợp tác chính trị, kinh tế và xã hội. Việt Nam, với vai trò là một thành viên tích cực, đã đóng góp quan trọng trong việc củng cố tình đoàn kết này. Trên lĩnh vực chính trị – an ninh, Việt Nam tham gia các cơ chế đối thoại, thúc đẩy giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, tạo môi trường ổn định cho khu vực. Trong kinh tế – thương mại, Việt Nam thực hiện hiệu quả các hiệp định tự do, thúc đẩy trao đổi hàng hóa, dịch vụ và hỗ trợ các nước có mức phát triển thấp hơn, tăng cường gắn kết. Ngoài ra, Việt Nam tích cực tham gia giao lưu văn hóa – xã hội, góp phần xây dựng bản sắc chung và nâng cao vai trò trung tâm của ASEAN. Trước những thách thức hiện nay, việc nghiên cứu các đóng góp của Việt Nam càng trở nên cần thiết và ý nghĩa.

2. Những đóng góp của Việt Nam trong việc giữ vững sự đoàn kết trong khối ASEAN 

Việt Nam đã có nhiều đóng góp cụ thể và thực chất đối với  việc giữ vững sự  đoàn kết trong khối ASEAN trên các lĩnh vực chính trị – an ninh, kinh tế, văn hóa – xã hội và xây dựng thể chế, cụ thể như sau: 

Thứ nhất, về lĩnh vực chính trị – quốc phòng – an ninh. Việt Nam luôn nhất quán quan điểm tự cường, đoàn kết và thống nhất nội khối là điều kiện tiên quyết để duy trì vai trò trung tâm ASEAN trong cấu trúc khu vực đang định hình.  

(1) Việt Nam có nhiều đóng góp quan trọng trong việc xác định mục tiêu, phương hướng phát triển và hình thành các quyết sách lớn của ASEAN. Cụ thể, Việt Nam đã góp phần xây dựng và thông qua nhiều văn kiện quan trọng, như: Tầm nhìn ASEAN năm 2020, Hiến chương ASEAN, Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN năm 2025 và các kế hoạch tổng thể xây dựng Cộng đồng, các lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN…, cùng các kế hoạch triển khai trên từng trụ cột của Cộng đồng, nhất là về kết nối và thu hẹp khoảng cách phát triển¹. Đặc biệt, trên cương vị Chủ tịch ASEAN năm 2020, Việt Nam đã đề xuất và dẫn dắt ASEAN hoàn thành các văn kiện quan trọng, góp phần định hướng phát triển tương lai của ASEAN, như: Tuyên bố lãnh đạo ASEAN về định hướng Cộng đồng ASEAN sau năm 2025; Tuyên bố Tầm nhìn lãnh đạo ASEAN về gắn kết và chủ động thích ứng… ².

(2) Việt Nam thúc đẩy đưa Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC) trở thành bộ quy tắc về quan hệ giữa các nước ASEAN, cũng như các nước ngoài khu vực. Việt Nam cũng tham gia và đóng góp tích cực vào việc xây dựng và thông qua tài liệu Quan điểm của ASEAN về Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương (AOIP) giúp hình thành lập trường chung của ASEAN, thúc đẩy hợp tác trên cơ sở phù hợp với các giá trị, nguyên tắc cơ bản và vai trò trung tâm của ASEAN … ³.

(3) Trong vấn đề Biển Đông, Việt Nam cùng với các nước thành viên tham gia tích cực trong quá trình đàm phán và ký kết Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) giữa ASEAN và Trung Quốc cũng như đàm phán sớm đạt được Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) hiệu lực, hiệu quả⁴. Trong vấn đề Myanmar, Việt Nam luôn thể hiện lập trường thận trọng, xây dựng và có trách nhiệm, góp phần duy trì cân bằng giữa các quan điểm khác nhau trong ASEAN. Năm 2025, tại phiên họp cấp cao Liên Hợp Quốc (9/2025) và Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 47 tại Kuala Lumpur (10/2025), Việt Nam tiếp tục khẳng định cam kết thúc đẩy giải pháp toàn diện, kêu gọi kiềm chế bạo lực, tăng cường hỗ trợ nhân đạo và phối hợp chặt chẽ với ASEAN trong thực hiện Đồng thuận 5 điểm, đồng thời nhấn mạnh vai trò trung tâm và đoàn kết nội khối của ASEAN trong xử lý khủng hoảng⁵.

Thứ hai, về lĩnh vực kinh tế. Kinh tế là lĩnh vực quan trọng để gắn kết các quốc gia ASEAN. Việt Nam đã tích cực thúc đẩy hợp tác kinh tế trong khối, đồng thời thúc đẩy tầm nhìn một “Ngôi nhà chung” kinh tế – xã hội. Trong ̉̉̉6 tháng đầu năm 2025, Việt Nam đạt kim ngạch thương mại hai chiều với các nước ASEAN khoảng 45,4 tỷ USD, chiếm khoảng 10,5 % tổng kim ngạch thương mại của Việt Nam với thế giới⁶. Đồng thời, dòng vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam trong cùng thời kỳ đạt khoảng 21,5 tỷ USD, tăng 33 % so với cùng kỳ năm trước⁷. Kết quả này cho thấy,  Việt Nam không chỉ mở rộng thương mại với ASEAN mà còn thu hút và lan tỏa đầu tư trong khu vực, góp phần tăng cường mức độ gắn kết giữa các quốc gia thành viên.  

Bên cạnh thương mại và đầu tư, Việt Nam tiếp tục thể hiện vai trò tích cực trong thúc đẩy đoàn kết và thu hẹp khoảng cách phát triển trong ASEAN. Năm 2025, Việt Nam đảm nhiệm Chủ tịch Nhóm công tác Sáng kiến Hội nhập ASEAN (IAI), chủ động rà soát Kế hoạch IAI Work Plan IV (2021 – 2025) và định hướng giai đoạn sau 2025. Thông qua việc thúc đẩy kết nối kinh tế số, logistics và hạ tầng, Việt Nam góp phần tăng cường gắn kết nội khối, bảo đảm tiến trình hội nhập khu vực diễn ra bao trùm và bền vững, với tinh thần “không ai bị bỏ lại phía sau⁸.

Thứ ba, về lĩnh vực văn hóa – xã hội. Việt Nam có những đóng góp thiết thực cho sự đoàn kết ASEAN trong khuôn khổ Cộng đồng văn hóa – xã hội (ASCC), như: sẵn sàng phối hợp, hỗ trợ trong việc triển khai các sáng kiến, ưu tiên thuộc lĩnh vực chuyên ngành, như: quá trình hoàn thiện các Tuyên bố ASEAN về phòng, chống và xóa bỏ lao động trẻ em; về khả năng dịch chuyển, công nhận lẫn nhau và phát triển kỹ năng nghề cho lao động di cư để trình lên các nhà lãnh đạo cấp cao ASEAN các hướng dẫn, báo cáo đánh giá khu vực cũng như việc tổ chức một số hoạt động và sự kiện quan trọng. Trong đó có Diễn đàn Trẻ em ASEAN lần thứ 8, Đối thoại liên ngành cấp cao ASEAN về an sinh xã hội và Hội nghị Thượng đỉnh Phụ nữ về kinh tế chăm sóc⁹. Các sáng kiến này góp phần tăng cường gắn kết xã hội, thúc đẩy phát triển bao trùm và củng cố tinh thần đoàn kết nhân văn giữa các quốc gia thành viên ASEAN.

Thứ tư, trong lĩnh vực văn hóa – du lịch và giao lưu nhân dân. Việt Nam đã trở thành một trong những trung tâm lan tỏa kết nối văn hóa khu vực. Các sự kiện, như: Ngày Văn hóa ASEAN 2024¹⁰; Liên hoan phim ASEAN+3¹¹; Festival Thanh niên ASEAN – Nhật Bản 2023¹², … không chỉ quảng bá hình ảnh các quốc gia thành viên mà còn tạo không gian chung để các dân tộc ASEAN chia sẻ giá trị, tăng cường hiểu biết và tôn trọng lẫn nhau. 

Thứ năm, về xây dựng thể chế. Việt Nam đã chủ động đề xuất, điều phối và triển khai các sáng kiến thể chế mang tính kết nối và thống nhất. Một dấu mốc nổi bật là năm 2025 khi ASEAN thông qua Tầm nhìn ASEAN 2045 cùng các chiến lược chính trị – an ninh, kinh tế, văn hóa – xã hội và kết nối, Việt Nam đề nghị ASEAN phát huy 3 cội nguồn sức mạnh chiến lược: sức mạnh đoàn kết và thống nhất; sức sống năng động, tự chủ, tự cường, liên kết nội khối; sức bật đổi mới, sáng tạo¹³. Đây là yêu cầu thiết yếu để ASEAN duy trì đoàn kết và vai trò trung tâm.

Như vậy, Việt Nam là thành viên chủ động, tích cực và có trách nhiệm, đóng vai trò cầu nối, củng cố đoàn kết và thống nhất nội khối, thúc đẩy vai trò trung tâm của ASEAN trong khu vực, đồng thời góp phần giữ vững hòa bình, ổn định và phát triển bền vững ở Đông Nam Á. Tuy nhiên, Việt Nam cũng đang phải đối diện với một số thách thức trong việc duy trì gắn kết trong khối ASEAN, như:

(1) Sự cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn, đặc biệt là giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ đang tác động sâu rộng tới ASEAN và các quốc gia thành viên. Việt Nam vừa phải giữ vị thế trung lập, vừa đóng góp cho đoàn kết nội khối, nhưng chính việc này vừa là cơ hội vừa là thách thức vì ASEAN có thể bị “kéo” vào những lập trường chia rẽ. Việc phải cân bằng giữa các đối tác lớn và lợi ích nội khối khiến vai trò thúc đẩy đoàn kết của Việt Nam dễ bị ảnh hưởng bởi áp lực bên ngoài và rủi ro mất đồng thuận nội khối.

(2) Sự khác biệt về lợi ích và lập trường giữa các nước thành viên tiếp tục là thách thức lớn đối với nỗ lực đóng góp của Việt Nam cho đoàn kết ASEAN. Việt Nam được nhìn nhận là thành viên uy tín và cầu nối trung gian, song cũng phải cân bằng giữa các nhóm lợi ích khác nhau trong khối. Thực tế, vấn đề Myanmar cho thấy rõ sự chia rẽ về quan điểm: Việt Nam, Thái Lan, Lào và Campuchia ủng hộ cách tiếp cận ôn hòa, đối thoại và nhân đạo, trong khi Singapore, Indonesia và Malaysia theo hướng cứng rắn hơn, yêu cầu Myanmar thực hiện đầy đủ “Đồng thuận 5 điểm”. Bên cạnh đó, các mâu thuẫn song phương, như: căng thẳng biên giới Thái Lan – Campuchia hay tranh chấp nguồn nước Mekong, dù được xử lý qua đối thoại, vẫn ảnh hưởng đến đoàn kết và thống nhất nội khối. 

(3) Việt Nam nói riêng và ASEAN đang phải đối mặt với nhiều rủi ro kinh tế, như: biến động chuỗi cung ứng, bảo hộ thương mại và sự phụ thuộc vào các đối tác lớn. Bên cạnh đó, Việt Nam gặp thách thức lớn khi bị kẹt giữa hai siêu cường Mỹ – Trung trong chiến tranh thương mại.

(4) Đoàn kết ASEAN phải đối mặt với các thách thức, như: an ninh mạng, tội phạm xuyên biên giới, biến đổi khí hậu, dịch bệnh và chuyển đổi số. Dù Việt Nam tích cực đóng góp nhưng mức độ phức tạp của các vấn đề này đôi khi vượt xa khả năng hiện tại của các nước thành viên ASEAN. 

3. Một số kiến nghị

Một là, tiếp tục củng cố nội lực quốc gia làm nền tảng cho đóng góp khu vực. Điều kiện tiên quyết là Việt Nam cần đẩy mạnh phát triển toàn diện sức mạnh tổng hợp quốc gia: tăng trưởng kinh tế bền vững, đẩy mạnh chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo, khoa học – công nghệ, củng cố quốc phòng – an ninh, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và bản lĩnh chính trị. Chỉ khi nội lực mạnh, Việt Nam mới có đủ điều kiện và khả năng hỗ trợ các thành viên yếu hơn; đồng thời, giữ vững lập trường độc lập trong xử lý cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn, từ đó góp phần bảo đảm đoàn kết nội khối.

Hai là, Việt Nam cần tiếp tục kiên định đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ và cân bằng chiến lược, không nghiêng hẳn về bất kỳ bên nào, không để bị lợi dụng hoặc trở thành “điểm tựa đối đầu” giữa các cường quốc. Đồng thời, phát huy bản lĩnh đối ngoại linh hoạt, tạo thêm không gian hợp tác và bảo vệ lợi ích chung của ASEAN mà không ảnh hưởng đến lợi ích quốc gia – dân tộc. Các chủ trương này đã được cụ thể hóa trong Kết luận số 59-KL/TW ngày 08/8/2023 của Bộ Chính trị về “định hướng tham gia ASEAN đến năm 2030”, Chỉ thị số 25-CT/TW ngày 08/8/2018 của Ban Bí thư về đẩy mạnh và nâng tầm đối ngoại đa phương đến năm 2030. Các văn kiện này đều nhấn mạnh yêu cầu giữ vững cân bằng chiến lược, phát huy vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực, đồng thời khẳng định, Việt Nam là thành viên chủ động, có trách nhiệm và đóng góp thực chất cho hòa bình, ổn định và phát triển bền vững.

Ba là, Việt Nam cần tiếp tục đóng vai trò cầu nối và dung hòa lợi ích giữa các thành viên, nhất là trong các vấn đề quốc tế và khu vực như Biển Đông và xử lý khủng hoảng nội bộ. Trên cơ sở đó, cần thúc đẩy tăng cường tuân thủ luật pháp quốc tế, duy trì nguyên tắc đồng thuận và bảo vệ vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực. Việc chủ động đề xuất sáng kiến và cơ chế tham vấn hiệu quả hơn sẽ tăng tính gắn kết và niềm tin chiến lược giữa các thành viên.

Bốn là, tăng cường vai trò dẫn dắt trong liên kết kinh tế và thu hẹp khoảng cách phát triển. Việt Nam cần tận dụng vị thế là nền kinh tế năng động để thúc đẩy các sáng kiến kết nối chuỗi cung ứng khu vực, chuyển đổi xanh, chuyển đổi số và thương mại nội khối. Đồng thời, tích cực đóng góp vào các chương trình thu hẹp khoảng cách phát triển, đặc biệt tại tiểu vùng Mekong. Việc gắn kết lợi ích kinh tế giữa các nước thành viên sẽ tạo nền tảng vững chắc cho đoàn kết ASEAN trong dài hạn.

Năm là, đẩy mạnh đóng góp cải cách thể chế và nâng cao hiệu quả vận hành ASEAN. Trong bối cảnh ASEAN cần tăng khả năng ứng phó trước thách thức mới, Việt Nam cần tiếp tục tham gia thúc đẩy các điều chỉnh thể chế hướng tới tính ràng buộc cao hơn, ra quyết định linh hoạt hơn và tăng cường tính trách nhiệm của các quốc gia thành viên trong thực thi cam kết. Đồng thời, chủ động đề xuất đổi mới cơ chế phối hợp liên trụ cột, tăng năng lực Ban Thư ký và đẩy mạnh chuyển đổi số toàn diện trong quản trị khu vực.

Sáu là, tăng cường hợp tác văn hóa – xã hội và củng cố bản sắc cộng đồng ASEAN. Việt Nam cần tiếp tục đi đầu trong thúc đẩy kết nối người với người, giao lưu thế hệ trẻ, hợp tác giáo dục, văn hóa sáng tạo và truyền thông về giá trị ASEAN. Đây là các biện pháp căn bản để gia tăng “đoàn kết mềm”, nâng cao sự hiểu biết, đồng cảm và ý chí chung của người dân trong khu vực – yếu tố bảo đảm đoàn kết bền vững trong tương lai.

4. Kết luận

Việt Nam đang đứng trước thời cơ lớn để khẳng định vai trò trụ cột trong duy trì đoàn kết ASEAN, song cũng đối diện nhiều sức ép và thách thức mới. Vì vậy, Việt Nam cần song hành phát huy lợi thế – khắc phục điểm yếu, tăng cường năng lực điều phối khu vực, thúc đẩy hợp tác nội khối thực chất, gắn kết lợi ích phát triển và củng cố bản sắc cộng đồng. Với tầm nhìn chiến lược đúng đắn, nội lực vững mạnh và chính sách đối ngoại nhất quán, Việt Nam sẽ tiếp tục là động lực quan trọng củng cố đoàn kết ASEAN, góp phần xây dựng một Cộng đồng tự cường, sáng tạo và phát triển bền vững trong thập kỷ tới và xa hơn. 

Chú thích:

1, 2, 3, 4. Việt Nam có những đóng góp nổi bật nào trong ASEAN? https://special.nhandan.vn/vietnam_donggop_asean/index.html.

5. Việt Nam cùng ASEAN mở khóa tiềm năng, mở rộng không gian và mở hướng hợp tác mới cho ASEAN. https://baochinhphu.vn/viet-nam-cung-asean-mo-khoa-tiem-nang-mo-rong-khong-gian-va-mo-huong-hop-tac-moi-cho-asean-102251024154820873.htm.

6. Việt Nam – ASEAN: Kim ngạch thương mại đạt 45,4 tỷ USD trong nửa đầu năm 2025. https://vntr.moit.gov.vn/vi/news/vietnam-asean-trade-reaches-usd-454-billion-in-first-half-of-2025?page=33.

7. VNS, Foreign investment inflows rise to $21.5 billion in the first half of 2025. https://vietnamnews.vn/economy/1720872/foreign-investment-inflows-rise-to-21-5-billion-in-the-first-half-of-2025.html?utm.

8. Cuộc họp tham vấn của Nhóm Đặc trách IAI với các đối tác ASEAN lần thứ 15. https://dangcongsan.org.vn/bongoaigiao/tin-tuc-hoat-dong/cuoc-hop-tham-van-cua-nhom-dac-trach-iai-voi-cac-doi-tac-asean-lan-thu-15.html.

9. Hội nghị Hội đồng Cộng đồng Văn hóa – Xã hội ASEAN lần thứ 31. https://daibieunhandan.vn/hoi-nghi-hoi-dong-cong-dong-van-hoa-xa-hoi-asean-lan-thu-31-10333458.html].

10. Ngày Văn hóa ASEAN 2024 – Kết nối và tôn vinh văn hóa Đông Nam Á. https://vietnamembassy-usa.org/vi/tin-tuc/2024/10/ngay-van-hoa-asean-2024-ket-noi-va-ton-vinh-van-hoa-dong-nam.

11. Khai mạc Liên hoan phim ASEAN+3 năm 2025 tại Cộng hòa Séc. https://vov.vn/van-hoa/khai-mac-lien-hoan-phim-asean3-nam-2025-tai-cong-hoa-sec-post1227494.vov.

12. Giao lưu thanh niên gắn kết tình hữu nghị ASEAN – Nhật Bản. https://tuoitre.vn/giao-luu-thanh-nien-gan-ket-tinh-huu-nghi-asean-nhat-ban-20231213224409928.htm.

13. Việt Nam trong Tầm nhìn ASEAN 2045. https://diendandoanhnghiep.vn/viet-nam-trong-tam-nhin-asean-2045-10163987.html.