TS. Nguyễn Thị Huyền
Đại học Bách Khoa
(Quanlynhanuoc.vn) – Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, kinh tế tư nhân là động lực quan trọng nhất cho tăng trưởng và phát triển. Với khoảng 940 nghìn doanh nghiệp và hơn 5 triệu hộ kinh doanh, khu vực này đóng góp 50% GDP và 30% tổng thu ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, kinh tế tư nhân vẫn đối mặt với nhiều rào cản, như quy mô doanh nghiệp nhỏ, hạn chế trong quản trị và tiếp cận nguồn lực. Để phát triển mạnh mẽ, khu vực này cần nâng cao năng lực cạnh tranh, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo, đồng thời nhận được sự hỗ trợ chính sách tích cực từ Nhà nước.
Từ khóa: Doanh nghiệp tư nhân; kinh tế tư nhân; năng lực cạnh tranh; tăng trưởng; thúc đẩy đổi mới sáng tạo.
1. Đặt vấn đề
Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia, là lực lượng tiên phong thúc đẩy tăng trưởng, tạo việc làm, nâng cao năng suất lao động, năng lực cạnh tranh quốc gia, công nghiệp hóa, hiện đại hóa, tái cấu trúc nền kinh tế theo hướng xanh, tuần hoàn, bền vững; cùng với kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể, kinh tế tư nhân giữ vai trò nòng cốt để xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, tự lực, tự cường gắn với hội nhập quốc tế sâu rộng, thực chất, hiệu quả, đưa đất nước thoát khỏi nguy cơ tụt hậu, vươn lên phát triển thịnh vượng. Đặc biệt, trong Nghị quyết số 68/NQ-TW ngày 04/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân nhận định, sau gần 40 năm đổi mới, kinh tế tư nhân nước ta đã từng bước phát triển cả về số lượng và chất lượng, trở thành một trong những động lực quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Khu vực kinh tế tư nhân hiện có khoảng hơn 940 nghìn doanh nghiệp và hơn 5 triệu hộ kinh doanh đang hoạt động, đóng góp khoảng 50% GDP, hơn 30% tổng thu ngân sách nhà nước và sử dụng khoảng 82% tổng số lao động vào tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm, là lực lượng quan trọng thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng suất lao động, gia tăng năng lực cạnh tranh quốc gia, góp phần xoá đói, giảm nghèo, ổn định đời sống xã hội. Nhiều doanh nghiệp tư nhân đã phát triển lớn mạnh, khẳng định thương hiệu và vươn ra thị trường khu vực, thế giới.
Nghị quyết số 68/NQ-TW chỉ rõ, phát triển kinh tế tư nhân nhanh, bền vững, hiệu quả, chất lượng cao vừa là nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách, vừa mang tính chiến lược lâu dài; cần được cụ thể hóa trong các chiến lược, chính sách phát triển của đất nước; nhằm phát huy mọi tiềm năng, thế mạnh, giải phóng toàn bộ sức sản xuất, kích hoạt, huy động và sử dụng hiệu quả mọi nguồn lực, nhất là nguồn lực trong Nhân dân cho phát triển kinh tế – xã hội, củng cố và tăng cường quốc phòng, an ninh, tăng cường đối ngoại và hội nhập quốc tế.
Chính vì vậy, kinh tế tư nhân có vai trò là một động lực quan trọng của nền kinh tế quốc gia trong bối cảnh hiện nay. Tổng Bí thư Tô Lâm cũng đã khẳng định, kinh tế tư nhân là đòn bẩy cho Việt Nam thịnh vượng, đồng thời là lực lượng tiên phong trong kỷ nguyên mới, góp phần xây dựng một Việt Nam năng động, độc lập, tự chủ, tự cường và phát triển thịnh vượng1.
2. Thực trạng kinh tế tư nhân trong hai thập niên gần đây
Thực tiễn đã chứng minh, trong giai đoạn đầu đổi mới, kinh tế tư nhân chỉ giữ vai trò thứ yếu. Tuy nhiên, cùng với xu thế tất yếu trong hai thập niên gần đây, khu vực kinh tế tư nhân đã phát triển mạnh mẽ, trở thành một trong những trụ cột quan trọng hàng đầu của nền kinh tế; là động lực quan trong nhất để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế quốc gia.
Kinh tế tư nhân không chỉ giúp mở rộng sản xuất, thương mại, dịch vụ mà còn góp phần quan trọng trong việc nâng cao năng suất lao động, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và tăng cường năng lực cạnh tranh quốc gia. Riêng quý I/2025, cả nước có hơn 72,9 nghìn doanh nghiệp đăng ký thành lập mới và quay trở lại hoạt động, tăng 18,6% so với cùng kỳ năm trước; bình quân một tháng có hơn 24,3 nghìn doanh nghiệp thành lập mới và quay trở lại hoạt động3.
Nhiều doanh nghiệp tư nhân Việt Nam đã bắt kịp xu thế toàn cầu, tham gia vào chuỗi giá trị sản xuất, thương mại quốc tế để vươn lên khẳng định thương hiệu ở cả thị trường trong nước và quốc tế. Điều này cũng chứng minh tiềm năng của Việt Nam khi khu vực tư nhân có môi trường thuận lợi và có nhiều đóng góp lớn tạo ra của cải và việc làm, thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh, huy động vốn, đóng góp vào ngân sách nhà nước, phát triển bền vững, từ đó thúc đẩy nền kinh tế và quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Tuy nhiên, kinh tế tư nhân còn một số hạn chế cần khắc phục để có thể phát huy hết tiềm năng. Hiện nay, kinh tế tư nhân đối mặt với một số rào cản kìm hãm sự phát triển, làm hạn chế sự bứt phá về quy mô và năng lực cạnh tranh. Trong đó, có nhiều hộ kinh tế cá thể vẫn theo nếp kinh doanh cũ, thiếu động lực phát triển thành doanh nghiệp, thậm chí “không muốn lớn”.
Phần lớn doanh nghiệp tư nhân Việt Nam thuộc nhóm nhỏ và siêu nhỏ, tiềm lực tài chính và trình độ quản trị hạn chế, thiếu sự kết nối với nhau cũng như với khu vực đầu tư trực tiếp nước ngoài; chưa tận dụng tốt các cơ hội mà cách mạng công nghiệp 4.0 mang lại, chậm chuyển đổi số. Rất ít doanh nghiệp đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D), ít chú trọng đổi mới mô hình kinh doanh, đổi mới công nghệ hoặc sáng tạo sản phẩm mới. Do vậy, doanh nghiệp tư nhân rất khó nâng cao giá trị gia tăng, thúc đẩy năng lực cạnh tranh, nâng tầm giá trị doanh nghiệp và vươn tới đẳng cấp quốc tế.
Bên cạnh đó, doanh nghiệp tư nhân còn gặp nhiều rào cản trong tiếp cận nguồn lực, đặc biệt là vốn tín dụng, đất đai, tài nguyên và nhân lực chất lượng cao, nhất là trong các ngành công nghệ, kỹ thuật và tài chính. Hệ thống pháp luật nhiều bất cập, chồng chéo, môi trường kinh doanh trở ngại, thủ tục hành chính phức tạp, tốn nhiều thời gian, chi phí và tiềm ẩn rủi ro.
Các chính sách ưu đãi, hỗ trợ của Chính phủ chưa thực sự hiệu quả, công bằng giữa các khu vực kinh tế và không dễ tiếp cận đối với kinh tế tư nhân. Đây là những điểm nghẽn đã làm kìm hãm tốc độ tăng trưởng của khu vực kinh tế tư nhân, khiến tỷ trọng đóng góp của khu vực này trong GDP gần như không thay đổi trong hơn một thập kỷ qua và đã cản trở nền kinh tế nâng cao giá trị gia tăng, thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình, làm chậm tiến trình đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển có thu nhập cao vào năm 2045. Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhận định: kinh tế tư nhân phải xác định rõ hơn về sứ mạng và tầm nhìn là lực lượng tiên phong trong kỷ nguyên mới, thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa – hiện đại hóa nền kinh tế, nâng cao sức cạnh tranh quốc gia, góp phần xây dựng một Việt Nam năng động và hội nhập quốc tế4.
3. Một số kiến nghị để đưa kinh tế tư nhân thành chủ lực của nền kinh tế mới
Trong bối cảnh mới hiện nay, kinh tế tư nhân cần phấn đấu trở thành lực lượng chủ lực, đi đầu ứng dụng công nghệ và đổi mới, sáng tạo, để đạt mục tiêu đóng góp khoảng 70% GDP vào năm 2030, trong đó các doanh nghiệp tư nhân xây dựng năng lực cạnh tranh toàn cầu, làm chủ công nghệ và hội nhập sâu rộng vào chuỗi giá trị, chuỗi cung ứng quốc tế.
Nghị quyết số 68/NQ-TW của Bộ Chính trị đã khuyến khích, hỗ trợ và định hướng sự phát triển của kinh tế tư nhân, tạo ra động lực đột phá, mở ra kỷ nguyên vươn mình của doanh nghiệp tư nhân Việt Nam. Theo hướng đó, yêu cầu hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường đầy đủ, theo định hướng xã hội chủ nghĩa, hiện đại, năng động và hội nhập được xem là điều kiện tiên quyết để khu vực kinh tế tư nhân có thể phát triển nhanh và bền vững. Song song với việc củng cố mạnh mẽ khu vực doanh nghiệp nhà nước, nhất là các tập đoàn kinh tế nhà nước, xây dựng các tập đoàn kinh tế tư nhân tầm cỡ khu vực và toàn cầu, tích cực hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, đồng thời nâng đỡ thành phần kinh tế hộ kinh doanh cá thể, kinh tế hợp tác; khuyến khích doanh nghiệp tư nhân tham gia vào các lĩnh vực chiến lược của đất nước cũng là nội dung cần được ưu tiên.
Theo hướng đó, doanh nghiệp tư nhân sẽ được mở rộng cơ hội tham gia các dự án quan trọng quốc gia, cùng tham gia với Nhà nước trong một số ngành công nghiệp chiến lược và một số lĩnh vực đặc biệt, nâng cao năng lực nghiên cứu và đổi mới công nghệ. Nhà nước có cơ chế, chính sách đặt hàng khu vực kinh tế tư nhân tham gia vào một số dự án trọng điểm, như: xây dựng đường sắt tốc độ cao, đường sắt đô thị, hạ tầng năng lượng, hạ tầng số, công nghiệp quốc phòng, an ninh…
Đặc biệt, thúc đẩy làn sóng khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ mới. Từ đó, giúp kinh tế tư nhân bứt phá và vươn tầm quốc tế. Nhà nước sẽ tạo khung pháp lý thử nghiệm (sandbox) cho các lĩnh vực công nghệ mới, khuyến khích doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào các lĩnh vực tiên phong, như: trí tuệ nhân tạo (AI), Blockchain, dữ liệu lớn (Big Data), thương mại điện tử, công nghệ tài chính (fintech) và y tế thông minh… Doanh nghiệp đầu tư cho nghiên cứu và phát triển (R&D) sẽ được hỗ trợ tài chính, ưu đãi thuế.
Ngoài ra, Nhà nước cũng chủ động cải cách thể chế, kiến tạo nền hành chính “phục vụ doanh nghiệp – phụng sự đất nước”, phấn đấu trong ba năm tới, môi trường kinh doanh của Việt Nam nằm trong Top 3 ASEAN. Bên cạnh đó, giải phóng tối đa các nguồn lực phát triển kinh tế tư nhân, tạo cơ hội cho khu vực này tiếp cận hiệu quả các nguồn lực quan trọng như vốn, đất đai, nhân lực, công nghệ.
Trên cơ sở Nhà nước định hướng, đẩy mạnh việc hỗ trợ hiệu quả doanh nghiệp tư nhân Việt Nam tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu, thu hút mạnh mẽ dòng vốn đầu tư và công nghệ tiên tiến, hình thành đội ngũ doanh nhân có tư duy toàn cầu.
Khu vực kinh tế này đã thực sự trở thành trụ cột không thể thiếu, đóng góp vào công cuộc giảm nghèo, giúp thay đổi bộ mặt đô thị, hiện đại hóa nhiều ngành công nghiệp, tạo nên những thay đổi mạnh mẽ trong lĩnh vực du lịch, dịch vụ và phát triển nông nghiệp công nghệ cao, như: tham gia tích cực vào những dự án đột phá về hạ tầng (đường cao tốc, hầm đường bộ lớn, sân bay quốc tế), nhiều dự án sản xuất ô tô quy mô lớn lần đầu tiên ở Việt Nam. Ở ngành bán lẻ, đã được thay thế bởi các siêu thị, chợ, cửa hàng, trung tâm thương mại. Trong ngành vận tải ô tô, đã có hàng trăm, hàng nghìn doanh nghiệp taxi, xe khách, xe hợp đồng, xe du lịch, xe container, xe tải phục vụ hầu hết mọi nhu cầu của người dân. Đặc biệt, khu vực kinh tế tư nhân giữ vai trò then chốt của nền kinh tế, kể cả những lĩnh vực vốn được xem là “sân chơi” riêng của các doanh nghiệp nhà nước hoặc các đơn vị sự nghiệp, như: sân bay, cảng biển, hạ tầng giao thông, hàng không, điện lực, y tế, giáo dục, thể thao, điện ảnh, công chứng, chứng nhận sự phù hợp…
Vì vậy, Nhà nước cần tiếp tục trao quyền và tăng vai trò thúc đẩy bằng xây dựng cơ chế đặt hàng, giao nhiệm vụ cho các tập đoàn kinh tế tư nhân, doanh nghiệp lớn thực hiện các dự án, chương trình trọng điểm quốc gia (đường sắt cao tốc, nhà máy điện, sân bay, cảng biển; khuyến khích, tạo điều kiện cho doanh nghiệp tư nhân tham gia, đầu tư, nhận chuyển nhượng công nghệ trên thế giới đối với nhiều lĩnh vực quan trọng như công nghiệp quốc phòng, công nghệ cao, công nghệ mới…). Trong đó, trước hết, khuyến khích doanh nghiệp tư nhân đầu tư ra nước ngoài, đầu tư hoặc mua các công ty công nghệ trên thế giới, đầu tư vào những ngành hàng, lĩnh vực chiến lược đối với đất nước, chẳng hạn góp vốn vào các hãng tàu vận tải biển quốc tế, các tập đoàn bán lẻ trên thế giới (để điều hướng luồng tàu, luồng hàng vào Việt Nam, tăng thu mua từ Việt Nam), tăng cường sự hiện diện của Việt Nam trong các chuỗi kinh doanh quan trọng trên thế giới….
Mặt khác, khuyến khích doanh nghiệp tư nhân tham gia các dịch vụ công trong lĩnh vực, như: văn hóa, thể thao, khoa học kỹ thuật. Nhà nước nên giao cho tư nhân làm công chứng, thừa phát lại, dịch vụ chứng nhận sự phù hợp… Đồng thời xem xét việc chuyển sang cơ chế đặt hàng tư nhân cung cấp các dịch vụ công ích, như: xử lý rác, cung cấp nước sạch, vệ sinh môi trường, cây xanh… và cơ chế để thực hiện các mô hình như đầu tư công – quản trị tư, đầu tư tư – sử dụng công…
Nhà nước cũng cần chú trọng nâng cấp, thành lập mới các quỹ hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa hoạt động hiệu quả, gắn với thị trường để hỗ trợ vốn cho các doanh nghiệp; khuyến khích thành lập và vận hành các quỹ đầu tư mạo hiểm, quỹ thiên thần… để thúc đẩy thành lập doanh nghiệp trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo.
4. Kết luận
Kinh tế tư nhân chính là nơi có khả năng bứt phá trong phát triển khoa học – công nghệ. Do đó, vai trò đột phá phải được đặt vào khu vực tư nhân. Và để kinh tế tư nhân phát triển, cốt lõi là doanh nghiệp tư nhân cần có niềm tin, tự tin lớn cũng như sự chủ động định hình vị thế, xây dựng chiến lược của chính các doanh nghiệp tư nhân.
Ở Việt Nam, dưới sự dẫn dắt của Đảng và Nhà nước, khu vực kinh tế tư nhân sẽ có cơ hội, chủ động phát huy tối đa vai trò, trở thành động lực chủ lực mới của nền kinh tế Việt Nam, góp phần thành công phát triển nền kinh tế quốc gia bền vững.
Chú thích:
1. Phát triển kinh tế tư nhân, đòn bảy cho một Việt Nam thịnh vượng. https://baochinhphu.vn/phat-trien-kinh-te-tu-nhan-don-bay-cho-mot-viet-nam-thinh-vuong-10225031716522207.htm
2. Khu vực kinh tế tư nhân hiện đóng góp khoảng 51% GDP. https://www.vietnamplus.vn/khu-vuc-kinh-te-tu-nhan-hien-dong-gop-khoang-51-gdp-post1021320.vnp
3. Báo cáo tình hình kinh tế – xã hội quý I năm 2025. https://www.nso.gov.vn/du-lieu-va-so-lieu-thong-ke/2025/04/bao-cao-tinh-hinh-kinh-te-xa-hoi-quy-i-nam-2025/
4. Thông điệp của Tổng Bí thư về phát triển kinh tế tư nhân tư duy và tầm nhìn chiến lược. https://baochinhphu.vn/thong-diep-cua-tong-bi-thu-ve-phat-trien-kinh-te-tu-nhan-tu-duy-va-tam-nhin-chien-luoc-102250319134003758.htm
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Chính trị (2025). Nghị quyết số 68/NQ-TW ngày 04/5/2025 về phát triển kinh tế tư nhân.
2. Vai trò động lực của kinh tế tư nhân trong phát triển kinh tế Việt Nam. https://tapchikinhtetaichinh.vn/vai-tro-dong-luc-cua-kinh-te-tu-nhan-trong-phat-trien-kinh-te-viet-nam.html;
3. Kinh tế tư nhân trong kỷ nguyên mới. https://special.nhandan.vn/kinh-te-tu-nhan-trong-ky-nguyen-moi/index.html;
4. Kinh tế tư nhân Việt Nam, thách thức và triển vọng trong bối cảnh mới. https://vietnamfinance.vn/kinh-te-tu-nhan-viet-nam-thach-thuc-va-trien-vong-trong-boi-canh-moi-d117165.html;
5. Phát triển kinh tế tư nhân. https://iwep.vass.gov.vn/wp-content/uploads/2023/03/7.Tran-Van-Hung.Phat-trien-kinh-te-tu-nhan.pdf
