(QLNN) – Ngày nay, ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) trong hoạt động của cơ quan nhà nước, hướng tới phát triển Chính phủ điện tử (CPĐT) là xu thế tất yếu, là mô hình phổ biến của nhiều quốc gia muốn hướng tới. Xây dựng CPĐT trở thành nhiệm vụ hàng đầu, quan trọng của bất cứ Chính phủ nào.
1. Nhận thức được vai trò và xu thế phát triển tất yếu của ứng dụng CNTT trong các cơ quan nhà nước, thời gian qua, Đảng và Nhà nước ta đã thực hiện mạnh mẽ chủ trương ứng dụng CNTT nhằm cải cách hành chính, hiện đại hóa cơ quan Chính phủ, xây dựng một Chính phủ hiệu lực, hiệu quả, thực sự của dân, do dân và vì dân; nâng cao năng lực cạnh tranh, tạo môi trường thuận lợi phát triển kinh tế-xã hội. Chính vì vậy, ngày 21/4/2015, Bộ Thông tin và Truyền thông đã ra Văn bản số 1178/BTTTT-THH về việc ban hành khung kiến trúc CPĐT Việt Nam phiên bản 1.0.
Sau hơn 3 năm thực hiện, đến nay, nhiều nội dung triển khai CPĐT phiên bản 1.0 vẫn chưa đạt kết quả như mong đợi: kết quả xếp hạng về CPĐT còn thấp, dưới mức trung bình trong khối các nước ASEAN, chỉ số hạ tầng viễn thông (TII) giảm 10 bậc, xuống thứ hạng 100/193 quốc gia (so với năm 2016); đặc biệt, còn thiếu khung pháp lý đồng bộ về xây dựng CPĐT.
Việc xây dựng các cơ sở dữ liệu quốc gia, hạ tầng CNTT nền tảng phục vụ phát triển CPĐT còn chậm, bảo mật, an toàn, an ninh thông tin thấp, chưa kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa các hệ thống thông tin. Cơ chế đầu tư, thuê dịch vụ CNTT còn vướng mắc; ứng dụng CNTT được triển khai chưa hiệu quả, việc giải quyết thủ tục hành chính và xử lý hồ sơ công việc còn phụ thuộc nhiều vào giấy tờ, thủ công; tỷ lệ sử dụng dịch vụ công trực tuyến còn rất thấp.
2. Nguyên nhân chủ yếu của vấn đề trên là do chưa phát huy được vai trò của người đứng đầu trong chỉ đạo thực hiện; cơ chế bảo đảm thực thi nhiệm vụ xây dựng CPĐT chưa đủ mạnh.
Các cấp, các ngành chưa xác định rõ lộ trình và các mục tiêu cụ thể trong triển khai; thiếu cơ chế tài chính và sự đầu tư cần thiết, phù hợp với đặc thù của dự án CNTT; thiếu quy định cụ thể về định danh, xác thực cá nhân, tổ chức trong giao dịch điện tử; thiếu các quy định pháp lý về văn thư, lưu trữ điện tử.
Nền tảng tích hợp, chia sẻ dữ liệu giữa các hệ thống thông tin của cơ quan hành chính nhà nước chậm được triển khai; tình trạng cát cứ thông tin, dữ liệu còn phổ biến dẫn đến trùng lặp, không thống nhất.
Việc bảo đảm an toàn, an ninh cho các hệ thống thông tin của các cơ quan nhà nước còn chưa được quan tâm đúng mức; nhiều bộ, ngành, địa phương còn coi nhẹ ứng dụng CNTT trong công tác quản lý, điều hành; việc triển khai còn mang tính hình thức, thói quen thủ công, giấy tờ chưa được khắc phục; còn thiếu gắn kết chặt chẽ giữa ứng dụng CNTT với cải cách hành chính và đổi mới lề lối, phương thức làm việc; chưa chú trọng công tác truyền thông và huy động tối đa nguồn lực xã hội trong xây dựng, phát triển CPĐT…
3. Ngày 28/8/2018, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số 1072/QĐ-TTg thành lập Ủy ban Quốc gia về CPĐT trên cơ sở kiện toàn Ủy ban Quốc gia về ứng dụng CNTT do Thủ tướng Chính phủ làm Chủ tịch Ủy ban. Tại phiên họp lần thứ 1 của Ủy ban, Thủ tướng đã chỉ đạo tiếp tục xây dựng phát triển CPĐT hướng tới Chính phủ số, nền kinh tế số và xã hội số; tạo thuận lợi cho việc triển khai cách mạng công nghiệp lần thứ 4 tại Việt Nam.
Ngày 07/3/2019, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 17/NQ-CP về một số nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm phát triển CPĐT giai đoạn 2019 – 2020, định hướng đến 2025 với nhiệm vụ xây dựng nền tảng công nghệ phát triển CPĐT phù hợp với xu thế phát triển CPĐT trên thế giới. Trong đó:
Một là, hoàn thành cập nhật khung kiến trúc CPĐT Việt Nam (phiên bản 2.0), bổ sung mô hình tham chiếu các hệ thống thông tin dùng chung và các cơ sở dữ liệu quốc gia.
Hai là, xây dựng kiến trúc tổng thể CPĐT Việt Nam giai đoạn 2019 – 2025, công bố và định kỳ cập nhật hàng năm trên Cổng Thông tin điện tử của Bộ thông qua việc tích hợp kiến trúc CPĐT cấp bộ, kiến trúc Chính quyền điện tử cấp tỉnh, kiến trúc các hệ thống thông tin dùng chung và các cơ sở dữ liệu quốc gia, bảo đảm phù hợp với bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và xu hướng phát triển CPĐT trên thế giới.
Ba là, hoàn thành xây dựng, cập nhật kiến trúc CPĐT cấp bộ, kiến trúc Chính quyền điện tử cấp tỉnh phù hợp với khung kiến trúc CPĐT Việt Nam (phiên bản 2.0) trong tháng 9/2019 và thường xuyên cập nhật, ban hành các phiên bản tiếp theo phù hợp với các phiên bản cập nhật khung kiến trúc CPĐT Việt Nam.
Bốn là, triển khai áp dụng kiến trúc CPĐT cấp bộ, kiến trúc chính quyền điện tử cấp tỉnh đã được ban hành trong quá trình xây dựng CPĐT, chính quyền điện tử tại các bộ, ngành, địa phương.
4. Việc xây dựng khung kiến trúc Chính phủ Việt Nam phiên bản 2.0 và phát triển CPĐT cần bảo đảm các nguyên tắc sau:
Nguyên tắc chung là cần tuân thủ nguyên tắc kiến trúc đã được xây dựng. Các ứng dụng, các thành phần hệ thống nếu còn sử dụng tốt sẽ được tiếp tục sử dụng, chỉ xây dựng mới nếu có nhiều yêu cầu không đáp ứng được. Tất cả các chương trình, dự án đầu tư đều được xem xét nhằm bảo đảm phù hợp với khung kiến trúc
Nguyên tắc thông tin/dữ liệubảo đảm tính chính xác, chất lượng của dữ liệu nhằm phục vụ cho việc ra quyết định. Bảo đảm dữ liệu được quản lý và chia sẻ tới các cơ quan, tổ chức, cá nhân phải giống nhau và biết rõ nguồn gốc. Dữ liệu phải dễ tìm kiếm, truy vấn và hiển thị đúng phiên bản gốc/thật.
Các ứng dụng được xây dựng là tập hợp các dịch vụ có sẵn trên API. Giao diện tương tác người dùng nên là trình duyệt (hỗ trợ cả thiết bị di động). Thiết kế các ứng dụng đáp ứng được yêu cầu của người dùng.
Các tiêu chuẩn mở và mã nguồn mở phải được sử dụng trong các thiết kế giải pháp để thúc đẩy khả năng liên thông của ứng dụng. Các giải pháp sẽ được đánh giá để xác định lợi ích của việc dịch chuyển cơ sở hạ tầng, nền tảng và phần mềm sang mô hình điện toán đám mây. Quản lý được nợ công nghệ (các giải pháp nhanh nhưng lộn xộn) và sự lỗi thời của công nghệ.
Kiểm soát an toàn thông tin phải được thiết kế trong các hệ thống CNTT hỗ trợ mọi quy trình nghiệp vụ. Kiểm soát an toàn thông tin phải được thiết kế trong mọi giải pháp công nghệ. Bảo đảm được quyền riêng tư được thiết kế trong mọi giải pháp công nghệ.
5. Ngoài các nguyên tắc nêu trên, mục tiêu phát triển CPĐT nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy hành chính nhà nước và chất lượng phục vụ người dân hướng tới Chính phủ số cần thực hiện các nhiệm vụ sau:
Thứ nhất, hoàn thiện thể chế, tạo cơ sở pháp lý đầy đủ cho việc phát triển CPĐT, cơ chế quản lý đầu tư, kết nối, chia sẻ dữ liệu, xác thực và định danh điện tử; lưu trữ, quản lý và khai thác dữ liệu điện tử; thực hiện thủ tục hành chính trên môi trường điện tử (dịch vụ công trực tuyến); bảo vệ dữ liệu cá nhân, tổ chức (chữ ký số, chữ ký điện tử)…
Thứ hai, xây dựng nền tảng công nghệ phát triển CPĐT: nền tảng tích hợp, chia sẻ dữ liệu quốc gia; cổng dịch vụ công quốc gia; mở rộng kết nối Mạng truyền số liệu chuyên dùng; các cơ sở dữ liệu, hệ thống thông tin quốc gia: dân cư, đăng ký doanh nghiệp; hải quan; bảo hiểm; đất đai; cán bộ công chức – viên chức…
Thứ ba, gắn kết chặt chẽ ứng dụng CNTT với cải cách hành chính, đổi mới lề lối, phương thức làm việc phục vụ người dân và doanh nghiệp.
Thứ tư, bảo đảm an toàn thông tin, an ninh mạng, an ninh quốc gia, bảo vệ thông tin cá nhân.
6. Nhằm thúc đẩy hiện thực hóa CPĐT hướng tới Chính phủ số, lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm, cần xây dựng một mô hình tham chiếu giúp các bộ, ngành, địa phương tham khảo trong quá trình xây dựng triển khai CPĐT nhằm hướng tới cung cấp các dịch vụ của cơ quan nhà nước cho người dân (G2C – Governmnet to Citizens), doanh nghiệp (G2B-Governmnent to Business), các cơ quan nhà nước liên quan (G2G – Government to Government) được thống nhất.
Có 05 mô hình tham chiếu được đưa ra để các bộ, ngành, địa phương có thể áp dụng cho phù hợp với đơn vị của mình:
Mô hình tham chiếu nghiệp vụ (BRM – Business Reference Model) thể hiện là khung chức năng của Chính phủ (bao gồm tất cả các chức năng quản lý của các ngành, lĩnh vực được phân cho các bộ, ngành, địa phương), khung này được xây dựng dựa trên các hoạt động nghiệp vụ, thể hiện độc lập với chức năng, nhiệm vụ được phân chia cho các bộ, ngành.
Mô hình tham chiếu dữ liệu (DRM – Data Reference Model) cung cấp khung chia sẻ và sử dụng lại thông tin giữa các bộ, ngành, địa phương. Các thông tin nhóm dựa trên các nhóm dữ liệu tương ứng, không phụ thuộc bộ, ngành, địa phương nào tạo ra.
Mô hình tham chiếu ứng dụng (ARM – Application Reference Model) cung cấp khung chức năng theo hướng nghiệp vụ để phân loại các ứng dụng trên cơ sở các ứng dụng được sử dụng để hỗ trợ các mục tiêu hoạt động. Dựa vào mô hình này có thể chỉ ra các khả năng hợp nhất các ứng dụng có cung cấp các dịch vụ tương đồng.
Mô hình tham chiếu kỹ thuật, công nghệ (TRM – Techincal Reference Model) cung cấp khung kỹ thuật phân loại các tiêu chuẩn và công nghệ để hỗ trợ việc cung cấp các dịch vụ và khả năng của công nghệ. Mô hình này cung cấp hướng dẫn làm thế nào TRM của mỗi bộ, ngành, địa phương có thể hợp nhất với TRM của quốc gia bằng cách cung cấp một nền tảng để thúc đẩy khả năng tái sử dụng và tiêu chuẩn hóa các công nghệ và thành phần dịch vụ công nghệ trên phạm vi toàn quốc.
Mô hình tham chiếu an toàn thông tin (SRM – Sercurity Reference Model)chỉ ra mục đích bảo đảm an toàn, xác định toàn bộ các rủi ro và cơ chế kiểm soát rủi ro ở mỗi cấp độ của các tổ chức để xác định và phân loại giám sát phù hợp để bảo đảm môi trường an toàn.
Xu hướng phát triển CPĐT hướng tới Chính phủ số là một chủ trương lớn cần được đẩy mạnh triển khai trong thời gian tới. Để hoàn thành được các mục tiêu đã đề ra cần có sự vào cuộc với quyết tâm cao của cả hệ thống chính trị, tạo ra một phương thức điều hành mới, một cách làm mới nhằm góp phần quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển, ứng dụng rộng rãi CNTT, giúp phát triển kinh tế – xã hội và bảo vệ Tổ quốc; tận dụng tối đa lợi ích của công nghệ số mang lại, bảo đảm phát triển nhanh, bền vững đất nước.
