(Quanlynhanuoc.vn) – Hoạt động quản lý của Nhà nước không chỉ mang tính chấp hành và điều hành mà còn mang tính chủ động, sáng tạo, bao gồm các giá trị văn hóa hành chính nhà nước. Bởi vậy, muốn thực hiện hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước cần phải coi trọng các giá trị văn hóa hành chính nhà nước. Bài viết nghiên cứu yếu tố tác động và các yêu cầu nhằm phát huy giá trị văn hóa hành chính nhà nước trong bối cảnh hội nhập quốc tế.
Văn hóa hành chính nhà nước (VHHCNN) là một bộ phận quan trọng của văn hóa chính trị – quản lý, một dạng văn hóa tổ chức, là khoa học và nghệ thuật của “phép trị” nước. Xét trong phạm vi nền hành chính nhà nước (HCNN), thì VHHCNN gồm những giá trị, chuẩn mực, niềm tin, sự trông đợi, truyền thống, thói quen… có khả năng định hướng và điều chỉnh hành vi của đội ngũ cán bộ, công chức (CBCC) và hoạt động HCNN đạt hiệu lực, hiệu quả.
Xây dựng văn hóa công sở luôn được Đảng và Nhà nước chú trọng
Vai trò của văn hóa đối với hoạt động quản lý nhà nước được Đảng và Nhà nước rất quan tâm. Đảng ta đã khẳng định: “đặc biệt coi trọng nâng cao văn hóa lãnh đạo và quản lý…”1. Hơn nữa, “hiệu quả quản lý nhà nước vừa phụ thuộc vào phương thức quản lý (hoặc công nghệ quản lý), vừa phụ thuộc vào nhân cách (đức và tài) của các chủ thể quản lý. Vì vậy, để nâng cao hoạt động quản lý nhà nước, cần phải nâng cao văn hóa của cả phương thức quản lý lẫn nhân cách quản lý”2.
Nhiều quy định về nội dung VHHCNN đã được ban hành, như: Quyết định số 129/2007/QĐ-TTg ngày 02/8/2007 của Thủ tướng Chính phủ về Quy chế văn hóa công sở tại cơ quan HCNN; Quyết định số 03/2007/QĐ-BNV ngày 26/02/2007 của Bộ trưởng Bộ Nội vụ về việc ban hành Quy tắc ứng xử của CBCC, viên chức làm việc trong bộ máy chính quyền địa phương; Nghị định số 09/2017/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết việc phát ngôn và cung cấp thông tin cho báo chí của các cơ quan HCNN; Quyết định số 1847/QĐ-TTg ngày 27/12/2018 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án Văn hóa công vụ.
Qua đó đã góp phần khẳng định vai trò và tầm quan trọng của việc xây dựng và thực hiện văn hóa công vụ trong cơ quan HCNN. Đề án văn hóa công vụ là cơ sở để các cơ quan trong hệ thống HCNN nói riêng và hệ thống chính trị nói chung xây dựng và thực hiện văn hóa công vụ, hướng đến mục tiêu nâng cao văn hóa công vụ, góp phần hình thành phong cách ứng xử, lề lối làm việc chuẩn mực của đội ngũ CBCC, viên chức; bảo đảm tính chuyên nghiệp, trách nhiệm, năng động, minh bạch, hiệu quả trong hoạt động thực thi nhiệm vụ, công vụ, đáp ứng yêu cầu phục vụ Nhân dân.
Ngày 14/6/2019, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 733/QĐ-TTg về Kế hoạch tổ chức thực hiện Phong trào thi đua “Cán bộ, công chức, viên chức thi đua thực hiện văn hóa công sở” giai đoạn 2019 – 2025. Đây được xem là một trong những định hướng chỉ đạo quan trọng nhằm thiết lập việc xây dựng thực hiện các chuẩn mực văn hóa công vụ tại các cơ quan HCNN, giúp nâng cao hiệu quả hoạt động HCNN. Bởi lẽ, văn hóa công sở gắn với trách nhiệm công vụ, trong đó trách nhiệm công vụ là trung tâm, văn hóa là cái gốc. Văn hóa công vụ là phải đặt giá trị tập thể lên trên lợi ích cá nhân, lấy lợi ích người dân, doanh nghiệp làm mục tiêu.
Các yếu tố tác động đến văn hóa hành chính nhà nước
Yếu tố văn hóa truyền thống dân tộc, văn hóa vùng. Quá trình hình thành VHHCNN chịu sự tác động mạnh mẽ của yếu tố văn hóa truyền thống dân tộc, trong đó phải kể đến yếu tố văn hóa “làng xã”. Cụ thể là văn hóa “trọng tình” đã tác động đến VHHCNN, đây là một trong nét ưu trội của văn hóa truyền thống Việt Nam, là biểu trưng về tâm hồn và tính cách Việt Nam. Lối ứng xử duy tình có tác dụng tạo nên sức mạnh đoàn kết cộng đồng, nếp sống chan hòa, cởi mở của con người Việt Nam nói chung cũng như trong hoạt động của cơ quan HCNN nói riêng. Với tính đoàn kết, tương thân tương ái trong văn hóa làng xã truyền thống có ảnh hưởng đến CBCC trong cơ quan HCNN, như văn hóa ứng xử, giao tiếp, lối sống… điều đó tạo nên sức mạnh tập thể và cam kết trong việc giải quyết các công việc của tổ chức. Tuy nhiên, mặt hạn chế của văn hóa “trọng tình” là ở tâm lý “dĩ hòa vi quý”… gây ra sự ỷ lại, đùn đẩy trách nhiệm, thiếu kiên trì, khả năng phối hợp để giải quyết các công việc chung kém, do đó đã tạo ra sức ỳ trong môi trường làm việc, không phát huy khả năng sáng tạo của CBCC.
Phát triển VHHCNN còn chịu tác động của yếu tố văn hóa vùng. Việc xem xét những tác động của văn hóa vùng đến phát triển VHHCNN cho thấy những khác biệt trong việc thực hiện VHHCNN ở các vùng, địa phương trong cả nước; đồng thời, qua đó cùng sẽ thấy được bản sắc riêng có ở các vùng văn hóa khác nhau ảnh hưởng đến hoạt động các cơ quan HCNN. Nhìn chung, VHHCNN nằm trong dòng chảy của văn hóa dân tộc, mang đặc trưng của văn hóa dân tộc, văn hóa vùng có bản sắc riêng độc đáo, trực tiếp tác động đến phát triển VHHCNN.
Yếu tố toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và xu thế hội nhập quốc tế, mỗi quốc gia nếu muốn phát triển không thể nằm ngoài mối liên hệ với các quốc gia khác. Sự ràng buộc pháp lý đối với một quốc gia chấp nhận khi tham gia các cấu trúc quốc tế có ảnh hưởng tới hệ thống thể chế của quốc gia đó. Sự giao thoa văn hóa, tri thức và các giá trị chung của văn minh nhân loại cũng tác động không nhỏ đến việc phát triển VHHCNN. Do đó, quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế đặt ra yêu cầu với nền HCNN cần phải xác lập các giá trị VHHCNN nhằm tuân thủ các thông lệ quốc tế, đồng thời phải giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trong nền HCNN hiện đại.
Yếu tố kinh tế thị trường. Việc phát triển VHHCNN còn chịu sự tác động của yếu tố kinh tế thị trường. Yếu tố kinh tế thị trường giúp thay đổi tầm nhìn trong xây dựng và phát triển nền HCNN hướng đến tính chuyên nghiệp, năng động, hiệu lực, hiệu quả. Đồng thời, tầm nhìn của VHHCNN còn được thể hiện trong việc xây dựng mục tiêu chiến lược hướng đến phục vụ đời sống người dân lâu dài. Người dân được thụ hưởng những dịch vụ công tốt nhất, bảo đảm sự công bằng xã hội, phát triển bền vững về kinh tế, môi trường và văn hóa xã hội. Tuy nhiên, mặt trái của kinh tế thị trường cũng làm nảy sinh nhiều bất cập, hạn chế trong phát triển VHHCNN. Trên thực tế, kinh tế thị trường lại là cơ hội để chủ nghĩa cá nhân vị kỷ thể hiện rõ rệt. Lối sống ích kỷ, xem lợi ích cá nhân của bản thân là cao nhất, dẫn đến nguy cơ suy thoái lối sống đạo đức trong xã hội.
Yếu tố kinh tế tri thức. Trong nền kinh tế tri thức, nguồn vốn trí tuệ và công nghệ thông tin trở thành ngành kinh tế quan trọng. Do đó, phát triển VHHCNN cũng chịu sự tác động của yếu tố kinh tế tri thức. Những tác động của kinh tế tri thức được biểu hiện trên một số phương diện của hoạt động HCNN, do đó, các giá trị VHHCNN cũng hướng đến tính chuyên nghiệp, tính dân chủ trong quản lý và điều hành…
Các thành tựu khoa học – công nghệ, nhất là công nghệ thông tin được phổ biến và ứng dụng hết sức nhanh chóng, trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp, do đó đòi hỏi CBCC phải không ngừng học tập nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng nghề nghiệp, đặc biệt là việc ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động HCNN, trong cung cấp các dịch vụ công. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong thực thi công vụ sẽ mang lại tính hiệu quả cao, giảm bớt chi phí, tiết kiệm thời gian, thuận tiện cho người dân trong giao dịch hành chính… Tác phong làm việc của CBCC đòi hỏi phải năng động, nắm bắt thông tin kịp thời, thực hiện thành thục các quy trình trong thủ tục hành chính, luôn đào sâu suy nghĩ tìm cách cải tiến lề lối làm việc, nâng cao hiệu suất công việc.
Yếu tố vật chất. Các yếu tố vật chất như: chính sách tiền lương, cơ sở vật chất, trang thiết bị làm việc, trụ sở hành chính,… là những yếu tố tác động đến quá trình phát triển VHHCNN. Trước hết, cơ sở vật chất, trang thiết bị làm việc là những yếu tố góp phần phát triển VHHCNN. Trang thiết bị làm việc đầy đủ giúp CBCC thực hiện công việc được thuận lợi và hiệu quả. Hơn nữa, các trang thiết bị được bảo đảm sẽ giúp việc bài trí công sở, trụ sở làm việc theo hướng hiện đại hóa, chuyên nghiệp. Bởi lẽ, trong thời đại ngày nay, sự phát triển như vũ bão của khoa học – kỹ thuật và công nghệ, nhất là công nghệ thông tin đang tác động mạnh mẽ đến các tổ chức, thậm chí có thể làm biến đổi tổ chức cả về mặt cấu trúc lẫn không gian. Các yếu tố bảo đảm điều kiện cơ sở vật chất, tài chính, cơ chế khen thưởng… sẽ tạo động lực cho CBCC yên tâm công tác và cống hiến, tạo dựng được các giá trị phục vụ, minh bạch, liêm chính trong hoạt động HCNN.
Yếu tố con người. Con người có vai trò quan trọng trong việc sáng tạo các giá trị VHHCNN. Trước hết là năng lực của người cán bộ lãnh đạo trong việc định hướng, làm gương, tổ chức, điều hành hoạt động HCNN nhằm đạt hiệu quả và mục tiêu. Để tạo nên các sản phẩm văn hóa mạnh cho tổ chức, người lãnh đạo, quản lý cần phải có các kỹ năng quản lý, khoa học và nghệ thuật quản lý. Đó là khả năng phân tích, xác định hợp lý trách nhiệm và nghĩa vụ của mỗi thành viên.
Điều này sẽ giúp cho các thành viên trong tổ chức có được tính chuyên nghiệp trong thực thi công vụ. Sự phân công công việc phù hợp với năng lực sẽ tạo điều kiện thuận lợi trong thực thi công vụ cho mỗi thành viên. Nhà lãnh đạo, quản lý cần phải xây dựng các quy trình, thủ tục làm việc hiệu quả, trở thành những chuẩn mực của văn hóa tổ chức, định hướng, điều khiển hành vi các thành viên trong tổ chức hướng tới mục tiêu chung… Đồng thời, người lãnh đạo, quản lý nếu xây dựng không khí làm việc thân thiện, gần gũi, cởi mở trong tổ chức sẽ tránh được những xung đột nhất định, tạo sự đồng thuận và sự cam kết chung trong tổ chức.
Năng lực của công chức thực thi, thừa hành công vụ trong hoạt động HCNN cũng là chủ thể sáng tạo các giá trị VHHCNN. Đây là các lực lượng sẽ triển khai việc thực hiện các hoạt động HCNN tuân thủ các chuẩn mực pháp lý và hành chính, từ đó các giá trị VHHCNN mới được xác lập. Khi đội ngũ CBCC không ngừng được nâng cao về năng lực trình độ, chuyên môn, nghiệp vụ, tu dưỡng đạo đức… sẽ góp phần hiện thực hóa các giá trị VHHCNN trong hoạt động HCNN nhằm phục vụ người dân, tổ chức.
Yếu tố thể chế. Việc phát triển VHHCNN chịu sự tác động mạnh mẽ của các yếu tố thể chể, cơ chế, chính sách của Nhà nước, bởi yếu tố thể chế là cơ sở xác định sứ mệnh, tầm nhìn, xác lập và hiện thực hóa các giá trị cốt lõi của VHHCNN. Việc Chính phủ, các cơ quan HCNN ban hành các chính sách, pháp luật, các văn bản quy định về thực hiện các nội dung VHHCNN trong hoạt động công vụ nói chung và nền HCNN nói riêng sẽ là cơ sở pháp lý định hướng cho CBCC cũng như cơ quan HCNN thực hiện các mục tiêu phát triển nền hành chính quốc gia.
Yêu cầu phát triển văn hóa hành chính nhà nước trong bối cảnh hội nhập quốc tế
Một là, xác lập các giá trị VHHCNN mới phù hợp với bối cảnh hội nhập quốc tế. Xác lập các giá trị chuẩn mực liêm chính, minh bạch, hiệu lực, hiệu quả, phục vụ…. Các giá trị này cần được hiện thực hóa trong hoạt động HCNN qua các tiêu chí như xây dựng niềm tin, nâng cao uy tín và vị thế qua các phương thức tuân thủ các thông lệ quốc tế, giao lưu văn hóa, hợp tác quốc tế.
Hai là, yêu cầu đối với đội ngũ CBCC. CBCC không ngừng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng nghề nghiệp, nghiêm túc thực hiện các nội dung VHHCNN, trong đó chú trọng thực thi công vụ theo phong cách làm việc chuyên nghiệp, ứng xử, giao tiếp theo chuẩn mực hành chính.
Ba là, bảo đảm nguyên tắc vận hành. Các văn bản quy phạm pháp luật nói chung và các quy định về việc thực hiện các nội dung VHHCNN nói riêng hiện nay ban hành chồng chéo, hoặc chưa đủ căn cứ pháp lý dẫn đến trong triển khai thực hiện gặp nhiều khó khăn, bất cập. Do đó, các quy định về nội dung VHHCNN phải được cụ thể hóa, rõ ràng và áp dụng được cho từng đối tượng cụ thể để có đủ căn cứ pháp lý nhằm tổ chức, triển khai thực hiện các nội dung VHHCNN trong hoạt động HCNN. Có sự phân công rõ ràng trách nhiệm giữa các cơ quan, bộ phận trong cùng cơ quan và từng bộ phận có thẩm quyền, tránh sự chồng chéo chức năng, nhiệm vụ cũng như tình trạng đùn đẩy trách nhiệm.
Quá trình triển khai thực hiện các quy định về nội dung VHHCNN, các cơ quan, đơn vị cần nghiêm túc thực hiện chuẩn mực giá trị VHHCNN. Đồng thời, người đứng đầu cơ quan, đơn vị cần kiểm tra, đánh giá việc thực hiện các nội dung như nội dung về văn hóa chịu trách nhiệm của CBCC trong thực thi công vụ, thực hiện nghiêm túc các chuẩn mực giá trị VHHCNN theo Chỉ thị số 26/CT-TTg ngày 05/9/2016 của Thủ tướng Chính phủ về việc tăng cường kỷ luật, kỷ cương trong các cơ quan HCNN các cấp; văn hóa xin lỗi công dân theo Quyết định số 09/2015/QĐ-TTg ngày 25/3/2015 của Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành Quy chế thực hiện cơ chế một cửa, cơ chế một cửa liên thông tại cơ quan HCNN ở địa phương; văn hóa phát ngôn công vụ…
Kiểm tra sự phối hợp giữa các thành viên trong tổ chức, giữa các cơ quan, đơn vị vì hoạt động HCNN thể hiện trong tính hệ thống, tổng thể, trong quan hệ dọc và quan hệ ngang. Việc xác lập các giá trị VHHCNN mới hiện nay thực chất là hướng đến tính thống nhất, minh bạch, phục vụ, hiệu quả nhằm bảo đảm nguyên tắc vận hành trong hoạt động HCNN.
Bốn là, bảo đảm tính ưu tiên trong hoạt động HCNN. Hoạt động HCNN thể hiện rõ đặc trưng tính chất thứ bậc, chuẩn mực, mệnh lệnh… trong thực thi công vụ. Đặc trưng này sẽ kéo theo tính chất cứng nhắc, mệnh lệnh trong văn hóa của nền HCNN. Bên cạnh đó, một trong những đặc điểm văn hóa truyền thống của Việt Nam là tính thích ứng và linh hoạt, do đó, cần phát huy những điểm mạnh của đặc tính này trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Việc phát triển các giá trị VHHCNN cần chú trọng đến tính ưu tiên trong thực thi công vụ, có nghĩa là cần thiết phải có văn hóa ưu tiên trong hoạt động HCNN.
Năm là, bảo đảm môi trường làm việc an toàn. Hoạt động của các cơ quan HCNN cũng cần tính đến xác lập các giá trị VHHCNN mới làm động lực thúc đẩy sự phát triển của nền HCNN. Phát triển VHHCNN, một mặt, bảo đảm đời sống vật chất, trang thiết bị làm việc tiện ích và hiện đại, giúp CBCC thực thi công vụ, mặt khác, cần bảo đảm sự an toàn về mặt tinh thần cho CBCC. Mỗi CBCC làm việc trong môi trường HCNN phải được hưởng thụ môi trường làm việc an toàn, dân chủ, công bằng, văn minh. Họ phải được bảo vệ khi dám đứng ra đấu tranh chống lại các hiện tượng tiêu cực nảy sinh trong hoạt động công vụ. Do đó, việc phát triển các giá trị VHHCNN cần bảo đảm yêu cầu môi trường làm việc an toàn cho CBCC trong cơ quan HCNN.
Sáu là, tạo được bản sắc văn hóa. Việc phát triển VHHCNN cũng cần bảo đảm việc tạo ra bản sắc văn hóa cho cơ quan, đơn vị, qua đó tạo được sức lan tỏa trong nền HCNN về việc nâng cao ý thức thực hiện công vụ trên tinh thần văn hóa và văn minh, xây dựng được các mô hình thực hiện VHHCNN có tính tương tác cao, đồng thời tạo hiệu ứng và sự tin tưởng trong lòng người dân và tổ chức.
Bảy là, giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc và tiếp thu những tinh hoa văn hóa nhân loại trong hoạt động HCNN. Các giá trị tốt đẹp trong nền văn hóa truyền thống cần được gìn giữ, phát huy trong trong hoạt động HCNN. Bên cạnh đó, cũng cần tiếp thu có chọn lọc những tinh hoa văn hóa nhân loại nhằm thiết lập hệ thống giá trị VHHCNN mới trong hoạt động HCNN đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế.
Chú thích:
1. Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X. H. NXB Chính trị quốc gia, 2006, tr. 213.
2. Bùi Tiến Quý. Về xây dựng và phát triển văn hóa quản lý nhà nước. Tạp chí Quản lý nhà nước, số 125, (tháng 6/2006).
TS. Chu Thị Khánh Ly
Học viện Hành chính Quốc gia
