Biện pháp tăng thu nhập cho người nông dân khi diện tích đất lúa bị thu hẹp

(Quanlynhanuoc.vn) – Tiết kiệm hơn nữa chi phí đầu vào và tăng chất lượng hạt gạo là giải pháp canh tác lúa thông minh, thích ứng với biến đổi khí hậu mà Công ty Cổ phần Phân bón Bình Điền, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia cùng các Trung tâm Khuyến nông và bà con nông dân của 13 tỉnh vùng đồng bằng sông Cửu Long thực hiện từ năm 2016 đến nay nhằm tăng thu nhập cho người trồng lúa.
Chương trình canh tác lúa thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu

Ngày 13/11/2021, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết xác định mục tiêu bảo đảm nhu cầu sử dụng đất để thực hiện Chiến lược phát triển kinh tế – xã hội quốc gia giai đoạn 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050 và Kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội 5 năm (2021 – 2025). Theo đó, với nhiều mục tiêu đề ra, Quốc hội yêu cầu cần ổn định 3,5 triệu ha đất để bảo đảm an ninh lương thực, kể cả nhu cầu trong nước và xuất khẩu.

Tính đến nay, diện tích đất trồng lúa cả nước là khoảng 3.849.000 ha, trong đó vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) có 1,67 triệu ha; phần lớn thuộc loại đất trồng 2 vụ lúa, Đông Xuân là 1.603.000 ha và Hè Thu là 1.605.000 ha, một số diện tích trồng 3 vụ, ngoài ra còn có 687.000 ha lúa Thu Đông, không kể diện tích lúa tôm. Hằng năm, ĐBSCL đã đóng góp 20 – 21 triệu tấn thóc và gần 90% lượng gạo xuất khẩu. Tuy nhiên, do thu nhập từ trồng lúa vẫn thấp hơn các ngành canh tác khác, Nhà nước đã có chủ trương giảm diện tích trồng lúa để chuyển đổi canh tác nhằm tăng thu nhập, cải thiện đời sống cho bà con trồng lúa.

Qua 5 năm, trong cả nước đã thực hiện chuyển đổi canh tác trên 300.000 ha đất lúa, nông dân cũng đã tốn khá nhiều chi phí để đầu tư, nhưng khi giá lúa lên cao, không ít bà con lại san đất để tiếp tục trồng lúa. Cụ thể, ở vùng ĐBSCL có điều kiện tự nhiên với vùng đất trồng lúa là nơi ngập nước nhiều tháng trong năm, độ phì tự nhiên khá cao, nhiệt độ mát mẻ quanh năm, với cây trồng cạn cần được kiến thiết lại cơ sở hạ tầng rất tốn kém. Đã có nhiều nông dân thực hiện chuyển đổi đất lúa sang trồng các loại cây ăn quả hay rau màu nhưng thiếu thị trường, dẫn đến vụ thu hoạch không bán được, cùng với việc thiếu hệ thống chế biến nên sản phẩm bị hư hỏng, giảm chất lượng, hiệu quả kinh tế mang lại không bằng trồng lúa.

Chương trình canh tác lúa thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu
Biện pháp tăng thu nhập trên đất lúa 

Tiết kiệm hơn nữa đầu vào và tăng chất lượng hạt gạo để tăng thu nhập đầu ra, nhóm biện pháp này chính là giải pháp canh tác lúa thông minh, thích ứng với biến đổi khí hậu mà Công ty Cổ phần Phân bón Bình Điền đã cùng với Trung tâm Khuyến nông Quốc gia cùng các Trung tâm Khuyến nông và bà con nông dân của 13 tỉnh vùng ĐBSCL thực hiện từ năm 2016 đến nay.

Bà con nông dân tham gia trong chương trình đều thừa nhận rằng họ đã thực sự tiết kiệm trung bình 45 – 50 kg giống cho 1 ha. Ước tính trong phạm vi ĐBSCL, nếu cả 3.895.000 ha gieo trồng lúa đều thực hiện biện pháp canh tác lúa thông minh thì mỗi năm tiết kiệm 194.750 tấn thóc. Về phân bón cũng giảm được t30 – 45 kg NPK/ha nói chung, đặc biệt giảm được 25 – 55 kg Ure/ha. Tính trung bình giảm 30 kg Ure/ha sẽ tiết kiệm được 116.850 tấn Ure. Tham gia chương trình bà con cũng giảm được 2 – 3 lần phun thuốc/1 vụ, góp phần cải thiện môi trường sinh thái. Nông dân tham gia chương trình được hướng dẫn sử dụng nước hiệu quả, tiết kiệm công chăm bón, tăng năng suất từ 200 – 800 kg thóc/ha. Tính bình quân cả vùng tăng 350 kg/ha, tăng lợi nhuận bình quân từ 2,5 đến 5,5 triệu đồng/ha, có tỉnh đạt tăng trên 10 triệu đồng/ha.

Trong chương trình cũng khuyến khích trồng các giống lúa có chất lượng cao như ST25, ST24, OM18, Đài thơm 8, OM4900, Hương Châu 6. Vì vậy, khi giá gạo xuất khẩu tăng bà con cũng được trả giá lúa cao hơn 15 -30 % so với giá thu mua của nhiều năm trước. Thông qua chương trình, người trồng lúa cũng được trang bị thêm kỹ thuật sản xuất lúa tiên tiến để đạt được thương hiệu lúa gạo theo tiêu chuẩn an toàn, môi trường sinh thái được cải thiện tốt hơn. Trồng các giống lúa chất lượng cao đã thực sự góp phần làm cho giá gạo xuất khẩu tăng lên. Ví dụ, năm 2020, tỷ lệ lúa có chất lượng cao trong sản xuất cả nước tăng hơn 50 % so với năm 2015 và chiếm trên 85 % trong tổng số lượng gạo xuất khẩu. Nhờ vậy, giá bán cũng  tăng so với nhiều năm trước. Năm 2019, gạo cùng phẩm cấp bán được 440 USD/tấn thì năm 2020 giá này là 496 USD/tấn, cao hơn 56 USD. Điều đáng mừng là với những tiến bộ nói trên, giá gạo cùng phẩm cấp cao hơn từ 15 – 30 USD/tấn so với gạo xuất khẩu của Thái Lan; hạt gạo Việt Nam đã có mặt ở các thị trường khó tính nhiều hơn so với những năm trước.

GS.TS. Mai Văn Quyền