(Quanlynhanuoc.vn) – Công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên địa bàn huyện Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai thời gian qua được xác định là nhiệm vụ trọng tâm, là tiêu chí quan trọng trong mục tiêu nâng cao năng lực cạnh tranh, tạo môi trường đầu tư cạnh tranh. Từ khi thực hiện Luật Đất đai năm 2013 đến nay, công tác giải phóng mặt bằng của huyện đã có nhiều tiến bộ với sự cố gắng, nỗ lực của các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương và người dân, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập, cần có giải pháp khắc phục.
Thực tiễn quản lý nhà nước về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở huyện Nhơn Trạch
Thời gian qua, việc thực hiện quản lý bồi thường, hỗ trợ, tái định cư đối với người dân bị thu hồi đất của Uỷ ban nhân dân (UBND) huyện Nhơn Trạch đã tuân thủ chính sách chung của Nhà nước. Nhiều nội dung giao quyền cho Chủ tịch UBND tỉnh và Chủ tịch UBND các huyện quyết định phù hợp với tình hình thực tiễn của địa phương, như: quy định về hạn mức đất ở để tính bồi thường, hạn mức đất nông nghiệp; quy định về giá thóc, gạo để tính hỗ trợ ổn định đời sống; quy định về mức hỗ trợ di chuyển; quy định về suất tái định cư tối thiểu… Tuy một số nội dung còn có điểm chưa phù hợp, chưa rõ ràng, chưa thống nhất cách áp dụng cụ thể trong từng dự án nhưng tỉnh đã chủ động ban hành các quy định, tạo hành lang pháp lý và thực hiện đúng theo thẩm quyền của địa phương để tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình thực hiện.
Những quy định quan trọng được bổ sung như: giá đất bồi thường không áp dụng theo bảng giá đất chung chung mà áp dụng tuỳ vào thời điểm UBND tỉnh ban hành quyết định thu hồi đất; về điều kiện được bồi thường về đất, bồi thường chi phí đầu tư vào đất còn lại, bồi thường tài sản gắn liền với đất; bồi thường khi thu hồi đối với từng loại đất và từng đối tượng cụ thể; yêu cầu bảo đảm sinh kế cho người có đất thu hồi đã được quy định cụ thể, rõ ràng, đầy đủ hơn trong quy định về các khoản hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất, như: hỗ trợ ổn định đời sống và sản xuất; hỗ trợ đào tạo, chuyển đổi nghề, tạo việc làm và một số khoản hỗ trợ khác.
Việc lập khu tái định cư phải xây dựng hạ tầng đồng bộ bảo đảm bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ, phù hợp với tiêu chuẩn và quy chuẩn xây dựng. Đối với thu hồi đất chỉ được thực hiện sau khi hoàn thành xây dựng hạ tầng của khu tái định cư. Điều này khắc phục được hạn chế là hiện nhiều khu tái định cư được xây dựng song thiếu hạ tầng đồng bộ gây nhiều khó khăn cho người bị thu hồi đất ở khi chuyển vào sinh sống tại các khu tái định cư.
Quy định rõ cụ thể về thời gian chi trả tiền bồi thường, hỗ trợ cho người có đất thu hồi và áp dụng quy định về xử phạt của luật quản lý thuế đối với trường hợp cơ quan, tổ chức có trách nhiệm bồi thường chậm chi trả…
Thực hiện tốt các quy định của UBND tỉnh Đồng Nai, UBND huyện Nhơn Trạch đã khắc phục những vướng mắc trong thực tiễn khi chi trả tiền bồi thường, hỗ trợ thông qua quy định về chi trả tiền vào tài khoản tạm giữ tại Kho bạc Nhà nước khi người dân không nhận tiền hoặc có tranh chấp về phần đất bị thu hồi; bảo đảm tiến độ trong quá trình giải phóng mặt bằng.
Tổ chức bộ máy thực hiện nhiệm vụ QLNN về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên địa bàn huyện ngày càng được củng cố và hoàn thiện. UBND huyện Nhơn Trạch đã ban hành quy chế phối hợp thực hiện bồi thường giữa Trung tâm Phát triển quỹ đất huyện và các phòng ban của huyện với cấp xã, đồng thời giao quyền chủ động cho Trung tâm Phát triển quỹ đất trong việc tổ chức lập và trình thẩm định phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư tạo điều kiện thuận lợi cho công tác bồi thường thực hiện nhanh hơn. Hội đồng bồi thường, hỗ trợ và tái định cư đã áp dụng đầy đủ, công khai, minh bạch và chặt chẽ các chế độ chính sách về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư theo quy định của Nhà nước trong quá trình tổ chức thực hiện dự án, phần nào giảm bớt khó khăn cho người dân về kinh tế, từng bước ổn định cuộc sống khi bị thu hồi đất.
Một số hạn chế, bất cập trong tổ chức triển khai
(1) Công tác QLNN về đất đai ở huyện Nhơn Trạch trước đây chưa được quan tâm đúng mức, nhiều vướng mắc, tồn đọng không được kịp thời giải quyết, do đó, không ít các trường hợp, Nhà nước phải mặc nhiên công nhận quyền sử dụng đất cho các chủ sử dụng không có giấy tờ về quyền sử dụng đất theo quy định của pháp luật về đất đai. Chính quyền các cấp không có đầy đủ hồ sơ quản lý, không cập nhật biến động thường xuyên, không quản lý được những vụ việc mua bán, chuyển nhượng đất đai không theo đúng quy định của pháp luật, đã gây nhiều khó khăn cho công tác kiểm kê, thẩm định làm chậm trễ, ách tắc trong công tác giải phóng mặt bằng.
(2) Các văn bản pháp lý về đất đai nói chung, chính sách, thủ tục trong công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư nói riêng thiếu tính ổn định, chưa thực sự hoàn chỉnh và còn chưa phù hợp thực tế của đời sống người dân. Ví dụ, về thời hạn thu hồi đất quá dài, theo Điều 67, Luật Đất đai năm 2013 quy định: “Trước khi có quyết định thu hồi đất, chậm nhất là 90 ngày đối với đất nông nghiệp và 180 ngày đối với đất phi nông nghiệp, cơ quan nhà nước có thẩm quyền phải thông báo thu hồi đất cho người có đất thu hồi biết”. Chính quyền huyện Nhơn Trạch gặp khó khăn, lúng túng khi triển khai thực hiện việc lập kế hoạch thu hồi đất, ra thông báo thu hồi đất cũng như việc xây dựng phương án giá đất làm cơ sở bồi thường. Qua kiểm tra cho thấy, nhiều hồ sơ có tiến độ thực hiện lập phương án và thẩm định vẫn còn chậm.
(3) Một số phương án bồi thường được thực hiện chưa chặt chẽ, chưa đúng các nguyên tắc bồi thường, hỗ trợ và tái định cư và cũng chưa bảo đảm trình tự thủ tục, gây nhiều khó khăn trong công tác thực hiện chi trả tiền bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi thu hồi đất, điển hình như phương án bồi thường Dự án Khu dịch vụ hậu cần Cảng Phước An, phương án bồi thường Dự án Khu dịch vụ hậu cần Cảng Phước An được UBND huyện Nhơn Trạch phê duyệt lần đầu vào 2020 theo Quyết định số 1567/QĐ-UBND ngày 29/5/2020 và đã hai lần phê duyệt phương án bổ sung nhưng vẫn chưa thực hiện xong việc giải phóng mặt bằng để thu hồi đất. Hiện nay, dự án còn 32 hộ dân chưa đồng ý nhận tiền bồi thường, hỗ trợ bàn giao mặt bằng nhưng UBND huyện Nhơn Trạch không thể thực hiện được, việc cưỡng chế thu hồi đất bàn giao đất cho chủ đầu tư, do có những sai sót như: về thời gian thực hiện dự án quá dài và thiếu kinh phí thực hiện, phải cổ phần hóa trong thời gian dài để huy động vốn để thực hiện dự án; quy định của Nhà nước liên tục thay đổi; chưa thực hiện tốt nguyên tắc dân chủ, công khai trong bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. Phương án bồi thường niêm yết, công khai lấy ý kiến người dân cho có lệ không theo đúng quy định, thiếu sự quan tâm đến quy trình và trình tự thủ tục lập phương án bồi thường.
(4) Công tác định giá đất vẫn còn lúng túng; quy định về việc xác định giá đất cụ thể để bồi thường đối với từng dự án đã gây nhiều khó khăn và chậm trễ trong thực hiện bồi thường vì quy trình thực hiện mất nhiều thời gian. Giá đất để tính bồi thường là giá đất theo mục đích đang sử dụng tại thời điểm có quyết định thu hồi đất do UBND cấp tỉnh công bố theo quy định của Chính phủ, vì vậy, sẽ rất bất cập khi bồi thường đối với đất nông nghiệp bị thu hồi, theo giá đất nông nghiệp do Nhà nước quy định tại thời điểm thu hồi. Nhưng sau đó, cũng tại vị trí đất thu hồi, Nhà nước quy hoạch để thực hiện dự án, đất đó lại trở thành khu đô thị, dự án hạ tầng đô thị… khi đó, người dân muốn sử dụng thì phải mua lại của nhà đầu tư với giá cao hơn rất nhiều giá mà họ được bồi thường từ Nhà nước. Đây là vấn đề gây nên sự bức xúc rất lớn từ phía người dân.
Giá đất ở để tính bồi thường là quá thấp so với thị trường (ví dụ: giá thị trường ở khu vực xã Phú Hữu, huyện Nhơn Trạch là khoảng từ 10 triệu đồng/m2– 40 triệu đồng/m2 nhưng giá để tính bồi thường chỉ có 500.000 đồng/m2 cho vị trí 4) đất nông nghiệp từ 700.000 đồng – 3,5 triệu đồng/m2 nhưng giá để tính bồi thường chỉ có từ 70.000 đồng – 300.000 đồng/m2 dẫn đến việc các hộ dân không đồng ý với phương án bồi thường, hỗ trợ của Nhà nước và khiếu kiện đến các cơ quan chức năng.
(5) Ngoài ra, việc hỗ trợ đào tạo chuyển đổi nghề cho người nông dân bị mất đất mang tính hình thức do thiếu cơ chế đồng bộ để thực thi. Chính sách hỗ trợ không đủ, đặc biệt người có đất bị thu hồi hết đất nông nghiệp, do không có tay nghề, chuyên môn kỹ thuật,… nên không thể xin vào làm việc trong các doanh nghiệp…
Theo quy định của pháp luật đất đai hiện hành có thể hỗ trợ bằng đất có cùng giá trị sử dụng hoặc bằng tiền. Tuy nhiên, thực tế cho thấy chủ yếu là bằng tiền, do quỹ đất của các địa phương hạn chế. Việc sử dụng số tiền này phần lớn lại không hiệu quả do số tiền được bồi thường khi thu hồi đất không lớn, khó có thể đầu tư chuyển sang ngành nghề mới để phát triển. Bên cạnh việc nhiều hộ dân sử dụng bồi thường đất vào mục đích đầu tư phát triển sản xuất, kinh doanh thì nhiều người dân dùng tiền để mua sắm các vật dụng không cần thiết. Từ kết quả khảo sát của tác giả, chỉ có khoảng trên 10% nông dân bị thu hồi đất tìm được việc làm mới; có đến gần 60% lao động bị thu hồi đất vẫn phải bám nghề nông; gần 30% lao động bị thu hồi đất có việc làm nhưng không ổn định.
(6) Về tái định cư còn chậm, chưa được quan tâm đúng mức. Hiện nay, nhiều khu tái định cư chất lượng kém, không đáp ứng được chất lượng công trình, mới đưa vào sử dụng đã xuống cấp, hư hỏng, không có sân chơi cho trẻ em. Quỹ đất để thực hiện dự án xây dựng các khu tái định cư không có, khi thu hồi đất của người dân rồi vẫn chưa có nhà để ở. Xây dựng khu tái định chưa bảo đảm theo quy hoạch chi tiết được phê duyệt, (điển hình như khu tái định cư xã Phú Đông theo quy hoạch chi tiết được phê duyệt có hạng mục công trình nhà trẻ, mẫu giáo nhưng trên thực tế không được xây dựng).
(7) Tổ chức bộ máy thực hiện nhiệm vụ QLNN về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư của UBND huyện Nhơn Trạch còn hạn chế. Từ đầu năm 2020, của UBND huyện Nhơn Trạch thực hiện việc luân chuyển cán bộ, dẫn đến nhiều cán bộ mới điều từ bộ phận khác về làm công tác bồi thường nên mất nhiều thời gian để làm quen với công việc mới, dẫn đến làm chậm tiến độ thực hiện. Bên cạnh đó, nhiều viên chức trẻ, chưa có kinh nghiệm đã để xảy ra sai sót trong khâu kiểm kê khối lượng bồi thường làm người dân khiếu nại, có trường hợp bị kéo dài thời gian giải quyết, làm chậm tiến độ giải phóng mặt bằng.
(8) Công tác tuyên truyền về dự án cũng như giải thích về chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư đến từng hộ gia đình, cá nhân trong vùng dự án chưa thực hiện tốt, người dân không nắm bắt được chính sách dẫn đến khiếu nại, kéo dài thời gian bàn giao mặt bằng. Một số nơi, người dân không được biết, được bàn, được tham gia đóng góp ý kiến, không được kiểm tra, giám sát việc thực hiện quy hoạch sử dụng đất; việc niêm yết công khai quy hoạch không được thực hiện nghiêm túc.
(9) Công tác quản lý của cấp xã tại các khu vực đang thực hiện bồi thường giải tỏa chưa chặt chẽ đã để xảy ra tình trạng xây dựng nhà ở, công trình trái phép, lấn chiếm đất đai sau khi có quy hoạch làm dự án, phải xác minh hồ sơ nhiều lần để xem xét hỗ trợ khác hoặc giải quyết chính sách tái định cư, dẫn đến chậm tiến độ thực hiện. Công tác quản lý đất đai, quản lý sử dụng đất theo đúng mục đích của nhiều đơn vị xã, thị trấn chưa điều chỉnh kịp thời biến động đất đai theo đúng quy định, dẫn đến việc xác định nguồn gốc đất, loại đất, hạng đất… chưa đúng. Trong đó có đất ở của các hộ dân, đất nông nghiệp không có giấy tờ, hợp đồng giao khoán quỹ đất và việc đầu tư xây dựng các công trình, tài sản, cây trồng trên đất tính toán bồi thường cho hộ dân gặp nhiều khó khăn.
(10) Công tác kiểm tra, giám sát và giải quyết khiếu nại, tố cáo về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất chưa được thường xuyên, chủ yếu được thực hiện khi có vụ việc xảy ra. Nhân lực thực hiện công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo còn thiếu và yếu, năng lực chuyên môn của cán bộ chuyên trách còn nhiều mặt còn hạn chế.
Đề xuất, kiến nghị hoàn thiện công tác quản lý nhà nước về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư ở huyện Nhơn Trạch
Huyện Nhơn Trạch là địa phương có lợi thế so sánh về phát triển công nghiệp, du lịch và vùng lúa trọng điểm của tỉnh, theo đó, thời gian tới huyện Nhơn Trạch cần tiếp tục đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đặc biệt là đã đẩy nhanh tiến độ xây dựng nông thôn mới; nâng cao, chỉnh trang đô thị để hướng tới nâng cấp huyện Nhơn Trạch lên thành đô thị loại 2 đã được Thủ tướng Chính phủ ban hành tại Quyết định số 455/2016/QĐ-TTg ngày 22/3/2016 về việc điều chỉnh quy hoạch chung đô thị mới Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai đến năm 2035 và tầm nhìn đến năm 2050. Cùng với quá trình trên, huyện Nhơn Trạch sẽ phải sử dụng một quỹ đất rất lớn để xây dựng và phát triển theo quy hoạch.
Một là, căn cứ quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước về tiếp tục hoàn thiện pháp luật theo thẩm quyền về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, UBND huyện Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai cần phải quy hoạch và công bố công khai quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, quy hoạch hạ tầng kỹ thuật và xã hội cơ bản tạo động lực phát triển. Quy hoạch và đầu tư phát triển khu vực nông thôn thành các khu đô thị mới, khu dân cư mới có đầy đủ kết cấu hạ tầng. Chú trọng công tác đầu tư, bố trí di dân tái định cư theo nguyên tắc khu tái định cư mới ít nhất phải bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ.
Hai là, QLNN về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư phải dựa trên cơ sở giải quyết hài hòa mối quan hệ về lợi ích kinh tế giữa Nhà nước với chủ đầu tư và người bị thu hồi đất. Quá trình thực hiện phải bảo đảm nguyên tắc công bằng, dân chủ, công khai và thấu tình đạt lý. Khuyến khích chủ đầu tư thực hiện cơ chế thỏa thuận với người sử dụng đất đối với các dự án đầu tư không thuộc các công trình phục vụ lợi ích quốc phòng-an ninh, dự án phát triển kinh tế vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và công trình trọng điểm.
Ba là, bảo đảm tạo việc làm, đào tạo chuyển đổi nghề nghiệp; giải quyết vấn đề tái định cư, vấn đề an sinh xã hội cho người trực tiếp sản xuất nông nghiệp bị thu hồi đất nông nghiệp mà không có đất khác để giao cho họ tiếp tục sản xuất. Đối với dự án đầu tư có ảnh hưởng lớn đến cơ cấu kinh tế – xã hội và đời sống dân cư, trước khi quyết định đầu tư cần phải lấy ý kiến của người dân khu vực dự kiến thu hồi đất để thực hiện dự án; trong đó các thông tin cần công khai, lấy ý kiến, gồm: mục đích, ý nghĩa, kế hoạch và thời gian thực hiện, chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư.
Bốn là, QLNN về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất phải trên quan điểm giá đất do Nhà nước bồi thường, bảo đảm cho người bị thu hồi đất có thể mua được chỗ ở mới tương đương; chú trọng đến việc bố trí tái định cư tại chỗ; bóc tách phần chính sách xã hội ra khỏi giá đất bồi thường.
Năm là, chú trọng công tác tổ chức thực hiện và tuyên truyền, vận động, giải thích các chế độ, chính sách. Giải quyết kịp thời các đơn thư khiếu nại, tố cáo trên nguyên tắc giải quyết dứt điểm vụ việc ngay từ cơ sở. Kiên quyết xử lý các trường hợp cố tình vi phạm pháp luật trong quá trình tổ chức thực hiện công tác thu hồi đất. Biện pháp thực hiện phải đồng bộ từ tất cả các cấp, các ngành. Kiên quyết thu hồi diện tích đất đã giao để hoang hóa, sử dụng sai mục đích.
