(Quanlynhanuoc.vn) – Trong bối cảnh có nhiều bất thường của xã hội như hiện nay, sẽ không chỉ là một cuộc khủng hoảng xảy ra như đại dịch Covid-19 vừa qua làm ảnh hưởng đến sức khỏe thông thường mà kéo theo sau đó còn là cuộc khủng hoảng về thông tin và khủng hoảng về kinh tế – xã hội. Do đó, các chiến lược, biện pháp, quyết định cần được truyền tải đến người dân thông qua các cấp chính quyền địa phương với các hình thức truyền thông phù hợp.
Các hình thức truyền thông được sử dụng nhiều trong đại dịch Covid -19 của chính quyền TP. Hồ Chí Minh
Nhìn lại 4 làn sóng dịch đã đi qua, có thể thấy, truyền thông đóng một vai trò quan trọng trong việc phòng chống dịch Covid-19, đặc biệt đối với chính quyền TP. Hồ Chí Minh trong làn sóng dịch thứ tư (kể từ ngày 27/4/2021) qua sự tiếp nhận của người dân. Truyền thông là quá trình liên tục trao đổi thông tin, tư tưởng, tình cảm… chia sẻ kỹ năng và kinh nghiệm giữa hai hoặc nhiều người nhằm tăng cường hiểu biết lẫn nhau, thay đổi nhận thức, tiến tới điều chỉnh hành vi và thái độ phù hợp với nhu cầu phát triển của cá nhân, của nhóm, của cộng đồng và xã hội1. Qua các nghiên cứu thực tiễn, hình thức của truyền thông gồm ba dạng chính: truyền thông đại chúng; truyền thông xã hội và truyền thông liên cá nhân. Trong truyền thông về đại dịch Covid-19, chính quyền TP. Hồ Chí Minh đã sử dụng cả ba hình thức này, tuy nhiên mức độ và sự tiếp nhận của công chúng là không giống nhau.
– Truyền thông đại chúng (TTĐC). TTĐC là hoạt động truyền thông hướng tới nhóm công chúng lớn, đại trà trong xã hội. Trong truyền thông nguy cơ, truyền thông đại chúng đóng một vai trò đặc biệt quan trọng do chính đặc điểm, loại hình đa dạng cũng như lượng công chúng đông đảo mà nó tác động đến. Các loại hình của TTĐC có thể kể tới gồm: báo chí (báo in, phát thanh, truyền hình và báo điện tử); cổng/trang thông tin điện tử; sách; tờ rơi; quảng cáo; pa nô -áp phích; phim ảnh… Có thể nói, chính quyền TP. Hồ Chí Minh đã sử dụng đầy đủ các loại hình của TTĐC trong truyền thông về đại dịch Covid -19.
Về báo chí. Có thể kể tới một số cơ quan báo chí của TP. Hồ Chí Minh như Sài Gòn giải phóng; Tuổi trẻ; Người lao động; Phụ nữ TP.Hồ Chí Minh; Pháp luật thành phố TP. Hồ Chí Minh…Ngoài ra, còn có Đài tiếng nói nhân dân TP. Hồ Chí Minh (VOH) và Đài truyền hình TP. Hồ Chí Minh (HTV).
Trong đại dịch Covid-19 các cơ quan báo chí của thành phố đã phát huy vai trò chủ lực của mình trong truyền thông nguy cơ về đại dịch. Các tờ báo, các cơ quan báo chí đã cung cấp thông tin nhanh chóng, chính xác, kịp thời về tình hình dịch bệnh và các giải pháp của Chính phủ cũng như của chính quyền thành phố. Các cơ quan báo chí luôn phản ánh đậm nét, trung thực, kịp thời những diễn biến quan trọng trong công tác phòng chống dịch; truyền thông về nguy cơ và các biện pháp ngăn chặn, phòng ngừa, bảo vệ người có nguy cơ, góp phần thành công đẩy lùi dịch bệnh.
Để tăng cường hiệu quả truyền thông về Covid-19 trong thời kỳ đại dịch, tất cả các tờ báo, đài tiếng nói nhân dân, đài truyền hình của thành phố đều xây dựng các chuyên trang, chuyên mục, chương trình riêng về Covid-19 để thuận tiện cho người dân (công chúng báo chí) trong khi tìm kiếm các thông tin liên quan đến Covid-19. Trong khoảng 100 ngày từ giữa tháng 6 đến hết tháng 9/2021, cả Thành phố đã trải qua những ngày tháng lịch sử khi phải ứng phó với một đợt dịch hết sức khốc liệt, chưa từng có trong tiền lệ. Khi áp lực từ dịch bệnh ngày càng tăng, sức ép từ nhu cầu được thông tin của người dân cũng là một khó khăn rất lớn với chính quyền thành phố, các cơ quan chuyên môn đặc biệt là ngành Y tế. Cùng với nỗ lực của các cơ quan chức năng báo chí “truyền thông an dân” trong giai đoạn này đã góp phần ổn định dư luận xã hội, chung tay đẩy lùi đại dịch.
Cổng/Trang thông tin điện tử. Bên cạnh báo chí, cổng/trang thông tin điện tử của chính quyền các cấp và các cơ quan chuyên môn cũng góp một tiếng nói không nhỏ trong truyền thông nguy cơ về đại dịch Covid-19. Trên giao diện thiết kế của các cổng/trang thông tin điện tử giai đoạn này hầu hết đều thiết kế một mục riêng về Covid -19, có đường link dẫn tới đường dây nóng để truyền thông phòng, chống dịch Covid-19 hoặc các chỉ dẫn có liên quan. Chỉ tính riêng Cổng thông tin điện tử của Ủy ban nhân dân TP. Hồ Chí Minh (https://hochiminhcity.gov.vn) đã có 10.680 văn bản chỉ đạo, điều hành liên quan đến Covid -19 từ thời điểm xuất hiện dịch cho đến hiện nay. Tra cứu trên cổng thông tin điện tử của Ủy ban nhân dân TP. Hồ Chí Minh với từ khóa “Covid -19” chúng tôi thu được 3.407 kết quả; trang thông tin điện tử của Trung tâm kiểm soát bệnh tật TP. Hồ Chí Minh; Sở Y tế không hiển thị số lượng sau từ khóa, tuy nhiên cho đến thời điểm hiện nay, hầu hết các nội dung được đăng tải vẫn là các thông tin truyền thông về Covid-19. Đặc biệt, trong giai đoạn dịch bùng phát, để giải đáp thắc mắc và truyền thông hiệu quả hơn, thành phố thành lập Cổng thông tin Covid-19 do Sở Thông tin và Truyền thông chịu trách nhiệm vận hành. Ngoài Cổng thông tin Covid -19 TP. Hồ Chí Minh, Cổng thông tin 1022 cũng là một địa chỉ truyền thông về những nguy cơ của đại dịch hiệu quả, thể hiện rõ tính công khai, minh bạch trong các chính sách của chính quyền thành phố.
Tờ rơi, pa nô, áp phích, băng rôn, quảng cáo. Trong truyền thông về đại dịch Covid -19, băng rôn, khẩu hiệu tuyên truyền được sử dụng rộng rãi trên các tuyến phố, vỉa hè, trước cổng cơ quan chính quyền các cấp với những slogan, khẩu hiệu ngắn gọn, đơn giản, dễ hiểu.
Một hình thức khác được sử dụng để truyền thông về đại dịch Covid -19 là sử dụng quảng cáo, đặc biệt quảng cáo ngoài trời, quảng cáo ở các khu vực công cộng: bến xe, bến tàu, trạm xe bus, quảng cáo tại các bảng điện tử trong các khu dân cư (trong thang máy của các chung cư cao tầng, các công ty); quảng cáo trên các phương tiện công cộng…
Ngay từ khi bắt đầu xuất hiện những ca Covid -19 đầu tiên, tờ rơi, cẩm nang hướng dẫn phòng chống dich, tờ rơi, cẩm nang hướng dẫn điều trị được sử dụng phổ biến. Tại thời điểm dịch bắt đầu xuất hiện, TP. Hồ Chí Minh đã cho in 5 triệu tờ rơi, tài liệu tuyên truyền về corona vi rút. Ngoài số lượng tờ rơi được cung cấp từ thành phố, trung tâm y tế các quận, huyện trực thuộc cũng chủ động in tờ rơi phát cho người dân với mục tiêu “đến từng ngõ, gõ từng nhà” để tất cả người dân đều có thể tiếp cận được với các thông tin truyền thông về Covid -19.
– Truyền thông xã hội (TTXH). TTXH là công nghệ dựa trên máy tính tạo điều kiện cho việc chia sẻ ý tưởng, suy nghĩ và thông tin thông qua việc xây dựng các trang mạng và cộng đồng ảo. Không nằm ngoài xu thế phát triển chung, chính quyền TP. Hồ Chí Minh và các cơ quan chuyên môn cũng đã tiếp cận và sử dụng truyền thông xã hội trong hoạt động truyền thông của mình. Trong truyền thông về đại dịch Covid -19, chính quyền TP. Hồ Chí Minh đã sử dụng khá tốt hình thức này dưới hai loại hình là Face book (Fanpage) và Zalo office.
Công tác truyền thông của TP. Hồ Chí Minh trong thời kỳ đại dịch (năm 2021), báo chí và người dân thành phố ấn tượng nhất với mô hình chính quyền thành phố cung cấp thông tin trực tiếp và trả lời trực diện những thắc mắc của người dân trên nền tảng mạng xã hội Facebook của Trung tâm Báo chí thành phố – Chương trình livestream “Dân hỏi – Thành phố trả lời”. Khách mời tham gia chương trình trả lời trực tiếp với người dân gồm 28 đại diện lãnh đạo cơ quan chính quyền thành phố, trong đó, có 5 lãnh đạo thành phố, 7 lãnh đạo từ ủy ban nhân dân các quận, huyện và thành phố Thủ Đức và 18 đại diện từ lãnh đạo sở, ban, ngành. Chương trình được thực hiện phát sóng trên các nền tảng Fanpage, YouTube và TikTok của Trung tâm Báo chí thành phố; đồng thời, được tiếp sóng qua 15 kênh truyền thông mạng xã hội Facebook và 5 kênh truyền thông qua Youtube của Cổng thông tin Chính phủ, các cơ quan Trung ương và thông tấn báo chí.
– Truyền thông liên cá nhân (TTLCN). TTCN là dạng thức truyền thông trong đó các cá nhân tham gia tổ chức, thực hiện việc trao đổi thông tin, kiến thức, suy nghĩ, tình cảm… tạo ra sự hiểu biết và những ảnh hưởng lẫn nhau về nhận thức, thái độ, hành vi. Đó là quá trình thông tin, giao tiếp và liên kết các cá nhân, chịu tác động và ảnh hưởng lẫn nhau. TTLCN được sử dụng trong truyền thông nguy cơ về đại dịch Covid -19 thể hiện dưới một số loại hình như: hội thảo, tọa đàm, nói chuyện, trao đổi, vận động, thuyết phục… Ngoài hội thảo và tọa đàm, các loại hình còn lại hầu hết được sử dụng tại khu dân cư, trường học. Với phương châm “đi từng ngõ, gõ từng nhà”, làm sao để mọi người dân đều có thể tiếp cận các thông tin truyền thông về nguy cơ của Covid -19 một cách hiệu quả nhất, chính quyền cấp xã ở TP. Hồ Chí Minh thông qua các tổ chức hội, đoàn thể, tổ dân phố cùng hệ thống y tế xã, phường đã thực hiện có hiệu quả việc truyền thông trực tiếp tại khu dân cư.
Lựa chọn tiếp nhận của người dân TP. Hồ Chí Minh đối với các hình thức truyền thông
Để phân tích về lựa chọn tiếp nhận của người dân đối với các hình thức truyền thông của chính quyền thành phố, chúng tôi đã thực hiện khảo sát bằng bảng hỏi dưới hai hình thức: khảo sát thông qua google form và khảo sát bằng bản in phát trực tiếp. Số lượng khảo sát được chúng tôi đặt mục tiêu là 4.000 phiếu; trong đó google form nhận 3.000 phiếu sẽ tự động khóa khảo sát và bảng giấy là 1.000 phiếu.
Kết quả thu về sau khi sàng lọc để chạy số liệu có 3.000 phiếu khảo sát google form và 960 bảng giấy là phù hợp, vì vậy kết quả mà chúng tôi phân tích trong phần này là kết quả của 3.960 phiếu khảo sát. Các câu hỏi được thiết kế với lựa chọn mở, trong đó, người làm khảo sát có thể lựa chọn nhiều phương án cho câu trả lời của mình theo mức độ ưu tiên.
Với câu hỏi anh, chị tiếp nhận thông tin về Covid -19 qua các hình thức truyền thông nào có 4 sự lựa chọn: truyền thông liên cá nhân; truyền thông đại chúng; truyền thông xã hội và cả 3 hình thức trên. Kết quả mà chúng tôi nhận được có 2.241 người lựa chọn tiếp nhận thông tin về Covid -19 qua cả 3 hình thức chiếm tỉ lệ 56,59%; có 791 người chọn TTĐC chiếm 19,97%; 680 người chọn TTXH chiếm 17,17% và 248 người lựa chọn TTLCN chiếm tỉ lệ 6,27%. Từ kết quả khảo sát cho thấy, sự đa dạng trong tiếp nhận thông tin về Covid -19 của công chúng. Tỉ lệ người tham gia khảo sát trong độ tuổi 18-30 là nhiều nhất cho thấy, công chúng truyền thông có khả năng đồng thời tiếp cận nhiều loại hình truyền thông khác nhau.
Để tiếp tục phát triển sâu về nội dung này, chúng tôi đặt câu hỏi khảo sát về mức độ tiếp nhận của công chúng đối với các hình thức truyền thông của chính quyền thành phố.
Với câu hỏi anh/chị tiếp nhận thông tin về Covid -19 nhiều nhất từ hình thức truyền thông nào? Kết quả mà chúng tôi nhận được tương thích với kết quả của câu hỏi phía trên. Có 2.300 người chọn tiếp nhận thông tin về Covid -19 nhiều nhất từ TTĐC chiếm tỷ lệ 58,1%; có 1.510 người chọn TTXH chiếm 38,1% và 1.500 người chọn TTLCN chiếm 3,8%. Từ kết quả trên có thể thấy, TTĐC vẫn là hình thức hữu hiệu nhất hiện nay trong việc tiếp cận tới công chúng. Trên thực tế, sự lựa chọn của công chúng cũng phản ánh mức độ sử dụng hình thức này của chính quyền TP. Hồ Chí Minh.
Báo in, truyền hình, phát thanh, tờ rơi, pa nô, áp phích, quảng cáo, phim tuyên truyền… là những loại hình phổ biến của TTĐC và thực sự phát huy hiệu quả trong truyền thông về Covid -19. Tuy nhiên, giữa các loại hình của TTĐC cũng có sự phân hóa trong sử dụng của chính quyền cũng như lựa chọn tiếp cận và tác động từ công chúng.
Với câu hỏi hình thức nào của TTĐC tác động nhiều nhất tới anh chị? Xếp theo mức độ lựa chọn từ 1-10. Trong số 2.300 lựa chọn truyền thông đại chúng có 860 lựa chọn hình thức tác động nhiều nhất là truyền hình; 700 lựa chọn báo điện tử; 630 lựa chọn tin nhắn văn bản tin nhắn thoại từ tổng đài tự động; 610 lựa chọn phát thanh; 450 lựa chọn báo in; 370 lựa chọn chọn pa nô, áp phích; 300 lựa chọn tờ rơi; 300 lựa chọn phim ảnh; 260 lựa chọn quảng cáo và 240 lựa chọn sách, cẩm nang hướng dẫn.
Từ kết quả khảo sát cho thấy, truyền hình và báo điện tử là hai hình thức tác động nhiều nhất tới công chúng cho lựa chọn về TTĐC. Trong khi đó, một hình thức được kỳ vọng và được sử dụng để truyền thông phổ biến ở thời kỳ này là tờ rơi lại không đem lại hiệu quả như mong đợi. Theo kết quả khảo sát, mức độ tác động của tờ rơi đứng ở vị trí thứ 7 trên tổng số 10 hình thức được lựa chọn.
Đối với 1.510 lựa chọn tiếp nhận thông tin từ TTXH, cũng giống như TTĐC chúng tôi đưa ra các hình thức khác nhau của TTXH để hiểu rõ hơn về mức độ tác động của các hình thức này đối với công chúng. Với câu hỏi hình thức nào của truyền thông xã hội dưới đây tác động nhiều nhất tới anh/chị: Face book; Zalo; youtube; Tiktok?
Kết quả khảo sát lần lượt là 590 lựa chọn face book; 510 lựa chọn Zalo; 510 lựa chọn Youtube và 400 lựa chọn Tiktok. Hầu hết lựa chọn TTXH nằm trong độ tuổi từ 18-45; độ tuổi trên 60 không có ai lựa chọn hình thức này. Kết quả trên cũng phản ánh xu hướng chung trong sử dụng mạng xã hội hiện nay cũng như xu hướng phát triển face book ở Việt Nam. Để hiểu rõ hơn về tiếp nhận TTXH từ công chúng truyền thông, chúng tôi đặt câu hỏi về sự lựa chọn theo dõi (follow) của công chúng đối với các trang mạng xã hội của chính quyền thành phố.
Kết quả có 2.200 người lựa chọn họ có theo dõi Zalo office và Fanpage của các cơ quan chuyên môn thuộc ủy ban nhân dân thành phố (Sở Y tế; Sở Thông tin và Truyền thông; Trung tâm kiểm soát bệnh tật TP. Hồ Chí Minh) chiếm tỷ lệ 55,6%; 1.460 người có theo dõi Zalo office và Fanpage của chính quyền các cấp (thành phố, quận, huyện, xã, phường) chiếm tỉ lệ 36,9%; có 1.220 không theo dõi bất cứ trang mạng xã hội nào của chính quyền thành phố chiếm 30,8% – số này hoàn toàn nằm trong nhóm độ tuổi từ 46 đến trên 60 tuổi. Kết quả khảo sát cho thấy, có sự phân hóa về độ tuổi sử dụng cũng như mức độ tác động của các kênh truyền thông xã hội của chính quyền thành phố tới công chúng.
Đối với các lựa chọn tiếp nhận thông tin về Covid -19 nhiều nhất qua TTLCN, mặc dù chiếm số lượng không nhiều (3,8%) nhưng kết quả khảo sát cũng thể hiện sự khác biệt về mức độ trong các hình thức khác nhau. Hình thức tác động nhiều nhất đến công chúng truyền thông ở khía cạnh này là thông tin, trao đổi trực tiếp với 140 lựa chọn. Hội thảo và tọa đàm là hai hình thức có lựa chọn bằng nhau 110 lựa chọn và cuối cùng là truyền thông trực tiếp tại khu dân cư nhận được 100 lựa chọn.
Đánh giá mức độ tác động truyền thông của chính quyền thành phố đối với công chúng
Từ kết quả khảo sát về mức độ tác động qua các hình thức truyền thông của chính quyền thành phố đối với công chúng truyền thông có thể thấy, TTĐC vẫn giữ vai trò tiên phong trong truyền thông về nguy cơ của đại dịch Covid -19, trong đó báo chí (4 loại hình của báo chí gồm: báo in, phát thanh, truyền hình, báo điện tử) chiếm ưu thế. Bên cạnh đó, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của các nền tảng xã hội và điện thoại thông minh, TTXH (face book, youtube, zalo, tiktok…) là một xu hướng đang phát triển mạnh mẽ và có sự tác động không nhỏ tới công chúng truyền thông đặc biệt là giới trẻ.
Trong số 1.510 lựa chọn TTXH có 100% nằm trong độ tuổi từ 18-30; 87% nằm trong độ tuổi 31-45. TTLCN mặc dù kết quả khảo sát không cao 150 lựa chọn chiếm 3,8% nhưng là một hình thức không thể thiếu trong truyền thông về đại dịch Covid -19 nói riêng và truyền thông nói chung. TTLCN đặc biệt là thông tin, trao đổi trực tiếp và truyền thông trực tiếp tại khu dân cư là hai hình thức đặc biệt phát huy hiệu quả đối với nhóm công chúng yếu thế – những người ít có khả năng tiếp cận với các hình thức truyền thông hiện đại cũng như hạn chế về mặt nhận thức và diễn giải vấn đề. Truyền thông trực tiếp sẽ giúp họ giải đáp những thắc mắc (nếu có) và hướng dẫn thực hiện theo đúng các hướng dẫn mà truyền thông hướng tới. Truyền thông trực tiếp tại khu dân cư cũng thể hiện vai trò của tổ dân phố và hệ thống y tế xã phường đặc biệt trong thời kỳ dịch bùng phát.
Từ lựa chọn tiếp nhận thông tin của người dân qua các hình thức truyền thông có thể giúp chính quyền TP. Hồ Chí Minh trong đánh giá và định hướng sử dụng các hình thức truyền thông cho đại dịch Covid -19 nói riêng và truyền thông về các vấn đề trọng tâm của thành phố nói chung một cách hiệu quả nhất.
