(Quanlynhanuoc.vn) – “Kinh tế không tiếp xúc” đã xuất hiện từ lâu nhưng chỉ thực sự được nhắc đến trước sự bùng phát của đại dịch Covid-19 và đã trở thành thói quen của người Việt Nam, bởi có nhiều tính ưu việt trong phương thức giao dịch. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện cũng còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc. Qua bài viết, tác giả đã đưa ra một số kiến nghị về một số chính sách phát triển kinh tế không tiếp xúc ở Việt Nam trong thời gian tới.
Kinh tế không tiếp xúc
Theo Deloitte (Công ty cung cấp dịch vụ kiểm toán và tư vấn tài chính thành lập tại nước Anh), kinh tế không tiếp xúc (KTKTX) được thúc đẩy bởi các nền tảng công nghệ kỹ thuật số và các yếu tố từ nhu cầu con người1. Theo Ignasi Sayol: kinh tế không tiếp xúc phát triển mạnh là do nhu cầu thích ứng nhanh chóng để tạo ra một giải pháp thay thế kinh doanh thích ứng với các rủi ro sức khỏe hiện tại trong bối cảnh đại dịch Covid-192. Ở Việt Nam, KTKTX được đề cập nhiều hơn, gắn với những yêu cầu về giãn cách xã hội của Chính phủ3.
Từ những quan niệm trên có thể thấy, KTKTX là một kiểu hoạt động của nền kinh tế, ở đó các hoạt động trao đổi mua, bán giữa các chủ thể tham gia thị trường được thực hiện thông qua nền tảng số mà không cần gặp trực tiếp hoặc hạn chế tối đa sự gặp gỡ trực tiếp giữa các chủ thể.
Phát triển kinh tế không tiếp xúc trong bối cảnh hiện nay
Trước đại dịch Covid-19, KTKTX đã phát triển do quá trình chuyển đổi số (CĐS) đã và đang diễn ra tại Việt Nam. Theo Bhaskar Chakravorti and Ravi Shankar Chartuvedi (2017), Việt Nam đứng ở vị trí 48/60 quốc gia có tốc độ CĐS nhanh nhất thế giới4, đồng thời, đứng ở vị trí 22 về phát triển số hóa5.
Thực tế cho thấy, đã có nhiều hệ thống thanh toán không dùng tiền mặt được phát triển với công nghệ tiên tiến, như: hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng, hệ thống thanh toán bù trừ, hệ thống thanh toán nội bộ của từng ngân hàng thương mại, hệ thống thanh toán thẻ, hệ thống thanh toán qua internet và điện thoại di động.
Bên cạnh đó, các hình thức quảng cáo cho website/ứng dụng di động của doanh nghiệp (DN) cũng khá đa dạng trên các nền tảng mạng xã hội, các công cụ tìm kiếm, tin nhắn/email, báo điện tử… Đặc biệt, công cụ mạng xã hội được sử dụng khá phổ biến nhằm tiếp cận hiệu quả đối với người tiêu dùng. Do đó, KTKTX đã góp phần vào hoạt động nghiên cứu, ứng dụng, đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp sáng tạo, chuyển giao công nghệ với tiêu chuẩn công nghệ cao; khuyến khích các DN trong nước, DN nước ngoài tăng cường liên doanh, liên kết, vì vậy, KTKTX đã và đang hết sức ưu việt trong bối cảnh hiện nay. Tuy nhiên, phát triển KTKTX vẫn đang gặp một số khó khăn nhất định:
Thứ nhất, về thể chế, chính sách.
Việt Nam đã ban hành luật, chính sách dành cho thị trường thương mại điện tử (TMĐT), tạo điều kiện cho KTKTX phát triển. Tuy nhiên, quyền lợi của các chủ thể tham gia chưa thực sự được bảo đảm, đặc biệt là về phía người bán. Các phương thức kinh doanh và ý tưởng sáng tạo mới đang ngày càng xuất hiện, thúc đẩy KTKTX phát triển đã khiến cho các cơ quan quản lý chưa bắt kịp với tình hình thực tế. Hành lang pháp lý cho KTKTX chưa có những đột phá đáng kể, chưa được luật hóa và chưa theo kịp sự phát triển của thị trường6.
Có thể thấy, yếu tố quan trọng hàng đầu là thể chế, chính sách chưa được bảo đảm gây khó khăn cho các chủ thể tham gia thị trường trong bối cảnh phát triển KTKTX. Khó khăn này sẽ là rào cản gây khó khăn khác trong quá trình phát triển KTKTX.
Thứ hai, về phía người tiêu dùng.
Người tiêu dùng Việt Nam vẫn còn e ngại với việc mua sắm trực tuyến bởi rất nhiều lý do khác nhau, vì họ đã quen với việc mua sắm trực tiếp tại cửa hàng và họ cho rằng, điều đó sẽ thuận lợi hơn so với việc mua hàng trực tuyến. Do có 34% số lượng người tiêu dùng không tin tưởng đơn vị bán hàng, 35% cho rằng, họ khó kiểm định chất lượng hàng hóa, bên cạnh đó, 25% người tiêu dùng vẫn có thói quen sử dụng tiền mặt và thanh toán trực tiếp nhiều hơn (xem biểu đồ).
Vấn đề, chất lượng hàng hóa mua trực tuyến khó kiểm định, hơn nữa một số hàng hóa khi nhận lại không đúng với quảng cáo và đây là một trong những trở ngại của người tiêu dùng. Mặt khác, tập quán, thói quen của người dân khi sử dụng tiền mặt vẫn còn khá phổ biến, nhất là ở địa bàn nông thôn, vùng sâu, vùng xa. Một bộ phận người dân, nhất là người lớn tuổi còn khá bỡ ngỡ khi tiếp cận với công nghệ thanh toán mới, lo ngại về an ninh, an toàn khi sử dụng các phương thức thanh toán điện tử.
Thứ ba, về phía DN.
Để có thể phát triển KTKTX, TMĐT là một trong những nền tảng chính. Tuy nhiên, để có thể thực hiện việc vận hành các hình thức kinh doanh thông qua nền tảng TMĐT, các DN còn khá khó khăn trong việc tuyển dụng nhân lực có đủ các kỹ năng, như: tiếp thị trực tuyến; xây dựng kế hoạch, triển khai dự án TMĐT; triển khai thanh toán trực tuyến… Chính vì vậy, tỷ lệ DN có đặt hàng qua các hình thức website TMĐT chưa cao. Bên cạnh đó, để vận hành website/ứng dụng di động, DN cũng gặp nhiều khó khăn trở ngại, như: chi phí đầu tư cho logistics, chi phí đầu tư thu hút khách hàng (marketing, khuyến mại,…), chi phí vận hành website (nguồn nhân lực, an ninh mạng,….), chi phí đầu tư cho công nghệ…
Một số kiến nghị về phát triển kinh tế không tiếp xúc ở Việt Nam trong thời gian tới
Một là, về thể chế và hạ tầng phát triển KTKTX.
Nhà nước cần hoàn thiện các thể chế, khung pháp lý, tạo cơ sở để KTKTX phát triển một cách đúng hướng.
Tiếp tục thực hiện hiệu quả các chương trình hành động, mục tiêu quốc gia về CĐS, kinh tế số, bắt kịp với cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Khuyến khích và tạo điều kiện cho các hoạt động nghiên cứu khoa học, ứng dụng khoa – học công nghệ, phát huy tích cực đổi mới sáng tạo. Tạo điều kiện và huy động mọi nguồn lực xã hội nhằm xây dựng và phát triển cơ sở hạ tầng công nghệ quốc gia.
Tiếp tục tuyên truyền, khuyến khích các hoạt động thanh toán điện tử không dùng tiền mặt đối với người dân bằng cách cung cấp kiến thức cho người dân qua các kênh thông tin, đồng thời có những gợi ý đối với DN về chính sách ưu đãi, giảm giá, tích điểm… khi thanh toán trực tuyến. Đặc biệt, xử lý triệt để các trường hợp vi phạm chế tài về TMĐT, các hành vi lừa đảo (cả người bán và người mua) nhằm răn đe các chủ thể tham gia thị trường nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của TMĐT.
Hai là, về phía DN khi tham gia KTKTX.
Cần chú trọng đổi mới, sáng tạo và CĐS trong sản xuất – kinh doanh; đồng thời, sử dụng kinh phí đầu tư phù hợp, không dàn trải, tương ứng với điều kiện của DN và tiếp cận công nghệ hiện đại nhất có thể.
Đẩy mạnh hoạt động đào tạo và tuyển dụng nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng cho vận hành các mô hình sản xuất – kinh doanh mới. Vừa áp dụng đánh giá theo hiệu suất làm việc, vừa có những chính sách phù hợp để khuyến khích người lao động trong DN chủ động, tích cực tham gia vào hoạt động của DN trong bối cảnh phát triển KTKTX. Sử dụng hợp lý các chi phí khắc phục những trở ngại, khó khăn về việc tham gia trên sàn TMĐT hoặc vận hành các website/ứng dụng TMĐT.
Nâng cao chất lượng sản phẩm nhằm tạo niềm tin cho người tiêu dùng khi tham gia quảng cáo sản phẩm trên các nền tảng ứng dụng. Bên cạnh đó, thực hiện các chương trình, chính sách khuyến mại, hỗ trợ và chăm sóc khách hàng nhằm khắc phục những trở ngại của người tiêu dùng khi tham gia mua hàng trực tuyến.
Tiếp tục mở rộng liên kết với một số hệ thống ngân hàng hoặc sản phẩm ví điện từ để có các chính sách giảm giá, hoàn tiền cho người mua hàng, kích thích thanh toán không sử dụng tiền mặt.
Ba là, về phía người tiêu dùng khi tham gia KTKTX.
Người tiêu dùng cần chủ động tìm hiểu và có những hiểu biết nhất định về việc thanh toán trực tuyến để thay đổi thói quen thanh toán không dùng tiền mặt mà chuyển sang giao dịch điện tử. Chínhvì vậy, người tiêu dùng cần biết sử dụng điện thoại di động, máy tính ở mức độ cơ bản để có thể giao dịch, nhằm tiết kiệm thời gian, chi phí và bảo đảm quyền lợi của mình. Mặt khác, người tiêu dùng cũng cần chia sẻ những trở ngại khi thanh toán trực tuyến trên các sàn TMĐT hoặc nền tảng khác để các đơn vị kinh doanh có thể tìm ra các giải pháp khắc phục.
Kết luận
Như vậy, có thể thấy, KTKTX đã và đang trở thành tất yếu trong bối cảnh hiện nay, tuy nhiên, trong quá trình phát triển vẫn còn không ít khó khăn, thách thức, đòi hỏi các chủ thể tham gia thị trường phải chủ động, tích cực chuẩn bị các điều kiện tốt nhất để từng bước phát triển KTKTX đạthiệu quả cao trong thời gian tới.
