Phoumma Senekham
NCS của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
(Quanlynhanuoc.vn) – Để giúp các ngân hàng có những biện pháp nhằm điều chỉnh hoạt động tín dụng nhằm ngăn ngừa các rủi ro, bảo đảm an toàn vốn và là kênh dẫn vốn hiệu quả cho sự phát triển kinh tế – xã hội của đất nước thì Ngân hàng Nhà nước cần tập trung nâng cao chất lượng hoạt động giám sát hơn nữa đối với hệ thống các ngân hàng. Bài viết nêu bật kết quả đạt được cũng như làm rõ hạn chế, đề xuất một số giải pháp hoàn thiện hoạt động giám sát của Ngân hàng Nhà nước đối với hệ thống các ngân hàng ở nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào hiện nay.
Từ khóa: Giám sát; Ngân hàng Nhà nước; giám sát của Ngân hàng Nhà nước; hệ thống ngân hàng; Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào.
1. Đặt vấn đề
Hoạt động ngân hàng được coi là hệ tuần hoàn vốn của nền kinh tế từng quốc gia và toàn cầu, những rủi ro trong hệ thống ngân hàng gây ra cũng có tác động quan trọng tới sự ổn định và phát triển kinh tế – xã hội của quốc gia. Do đó, việc quản lý và can thiệp của Nhà nước thông qua hoạt động giám sát ngân hàng (bao gồm hoạt động thanh tra tại chỗ và giám sát từ xa) nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động tín dụng của các ngân hàng, từ đó cảnh báo những ngân hàng hoạt động yếu kém, đưa ra các biện pháp chế tài hiệu quả đối với những trường hợp ngân hàng vi phạm tiêu chí an toàn, cảnh báo rủi ro đối với các ngân hàng là hết sức cần thiết.
2. Một số kết quả đạt được trong hoạt động giám sát của Ngân hàng Nhà nước đối với hệ thống các ngân hàng ở Lào
Những kết quả đạt được trong hoạt động giám sát của Ngân hàng Nhà nước đối với hệ thống các ngân hàng có ý nghĩa quan trọng bảo đảm sự phát triển an toàn, lành mạnh của hệ thống hệ thống các ngân hàng và hệ thống tài chính góp phần quan trọng thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội của Lào, cụ thể: “quý I/2024 nền kinh tế Lào tăng trưởng ở mức 4,7%, ước đạt giá trị 70.584 tỷ kíp trong năm 2024 (về giá trị so với kế hoạch của Nghị quyết được Quốc hội thông qua có thể đạt 24%). Từ mức tăng trưởng này, kết hợp với kế hoạch triển khai của ngành, dự báo kinh tế Lào năm 2024 có xu hướng tăng trưởng tốt hơn và có thể tăng trưởng lên mức 4,3%”1.
Công tác thanh tra, giám sát ngân hàng liên tục tăng cả về quy mô và chất lượng. Số cuộc thanh tra, giám sát các ngân hàng nhà nước đối với hệ thống các ngân hàng Lào giai đoạn năm 2017 – 2021 có xu hướng tăng, số lượng cuộc thanh tra, giám sát các ngân hàng nhà nước đối với hệ thống các ngân hàng ở Lào được thực hiện 100% so với kế hoạch2. Số lượng các cuộc thanh kiểm tra tăng lên thể hiện thanh tra ngân hàng luôn chủ động, bám sát, bắt kịp với diễn biến hoạt động của hệ thống ngân hàng.
Không chỉ tăng lên về số lượng, các cuộc thanh tra, giám sát còn được chú trọng về chất lượng, triển khai quyết liệt việc áp dụng các chuẩn mực Basel II trong các ngân hàng. Theo đó, cơ quan thanh tra đã tập trung thanh tra tại chỗ để thu thập kiểm tra số liệu bảo đảm an toàn hệ thống và dự báo rủi ro, qua đó đã đem lại chất lượng, hiệu quả hơn trong giải quyết các vấn đề “nóng” của ngân hàng, như: nợ xấu, tài sản, công tác thực hiện phương án cơ cấu lại, đánh giá thực trạng vốn, hiệu quả tài chính, mức độ an toàn vốn và việc chấp hành các quy định pháp luật của các ngân hàng. Trên cơ sở đó, cơ quan giám sát đã phát hiện nhiều rủi ro, yếu kém, vi phạm pháp luật liên quan đến kinh doanh tiền tệ, thống quản trị, kiểm soát, kiểm toán nội bộ, thủ tục cấp tín dụng, thẩm định cho vay, đầu tư tài chính, thanh toán, chuyển tiền… Những rủi ro yếu kém được phát hiện trong quá trình thực hiện giám sát các ngân hàng đã được cơ quan chức năng yêu cầu phải thực hiện theo các kiến nghị và có giải pháp cụ thể để khắc phục.
Công tác giám sát của Ngân hàng Nhà nước Lào được thực hiện thường xuyên hằng tháng bằng việc theo dõi, thu thập thông tin của hệ thống các ngân hàng Lào và hằng tháng đã có báo cáo đánh giá chung về hoạt động của các ngân hàng. Ngân hàng Nhà nước đã tổ chức giám sát được thực hiện trên cả 2 nội dung là giám sát từ xa và thanh tra tại chỗ. Với việc hình thành bộ phận giám sát và phân tích, hoạt động giám sát hệ thống các ngân hàng đã được triển khai một cách hiệu quả hơn, toàn diện hơn. Hoạt động tra giám sát không chỉ còn tập trung vào tiến hành thanh tra tại chỗ mà được nâng tầm với các hoạt động giám sát từ xa do bộ phận giám sát và phân tích thực hiện. Với mục đích theo dõi thường xuyên tình trạng của từng hệ thống các ngân hàng Lào, bộ phận giám sát từ xa đã thực hiện phân tích xu hướng của các ngân hàng so với các năm, so sánh các nhánh tương đồng, từ đó có những nhận biết sớm về các rủi ro và các vấn đề tài chính để có các phương pháp và biện pháp kịp thời.
Đặc biệt, Ngân hàng Nhà nước đã ứng dụng, phát triển và triển khai các công cụ giám sát giúp cảnh báo sớm rủi ro để phát hiện những xu hướng tiêu cực, cảnh báo sớm rủi ro và vi phạm pháp luật trong lĩnh vực tiền tệ, ngân hàng. Trong giai đoạn 2017 – 2021, Ngân hàng Nhà nước đã giám sát hệ thống các ngân hàng Lào và thực hiện hiệu quả chức năng phát hiện các vi phạm cũng như cảnh báo rủi ro cho hệ thống các ngân hàng Lào, số lượng các ngân hàng vi phạm quy chế an toàn được phát hiện đúng tăng 3 ngân hàng, tương ứng tăng 30%, số lượng ngân hàng Lào được cảnh báo rủi ro tăng 3 ngân hàng, tương ứng tăng 25% (xem Biểu đồ 1 dưới đây). Kết quả này cho thấy hiệu quả của hoạt động giám sát của Ngân hàng Nhà nước đối với hệ thống các ngân hàng có hiệu quả đối với việc nâng cao hiệu quả việc thực hiện đúng các quy định của pháp luật và nhà nước về hoạt động của hệ thống các ngân hàng.
Nhờ hiệu quả của việc thực hiện các hoạt động giám sát của Ngân hàng Nhà nước đã giúp việc thực hiện vừa nhanh và hiệu quả trong việc điều chỉnh hoạt động tín dụng nhằm hướng tới mức độ an toàn và bảo đảm là kênh dẫn vốn hiệu quả đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội của đất nước.
Hệ thống cơ sở dữ liệu, công cụ, các chỉ số, các mô hình định lượng trong giám sát an toàn vi mô, vĩ mô đã được nghiên cứu, xây dựng và từng bước triển khai áp dụng phù hợp với thông lệ, chuẩn mực quốc tế và điều kiện thực tiễn. Các cuộc thanh tra, kiểm tra được triển khai nghiêm túc, đúng quy định của pháp luật, phù hợp với nội dung và kế hoạch thanh tra, kết hợp chặt chẽ giữa thanh tra, giám sát và kiểm toán độc lập. Ngân hàng Nhà nước đã ban hành nhiều quyết định xử phạt và văn bản cảnh báo vi phạm, yêu cầu các ngân hàng thực hiện các biện pháp khắc phục.
Các kết luận thanh tra pháp nhân trong thời gian qua cũng đã đánh giá được rủi ro tài chính, ảnh hưởng đến các chỉ số an toàn vốn; chất lượng hoạt động quản trị điều hành, kiểm soát, kiểm toán nội bộ; đưa ra các kiến nghị, giải pháp yêu cầu ngân hàng phải thực hiện để bảo đảm yêu cầu về vốn và hiệu quả hoạt động khi thực hiện quá trình tái cơ cấu, hỗ trợ đắc lực cho hoạt động tái cơ cấu ngành Ngân hàng.
Mục tiêu phát triển nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào gắn chặt với công nghiệp, dịch vụ một cách mạnh mẽ và có trọng điểm đạt mức tăng trưởng cao. Năm 2021, tăng trưởng GDP của Lào đạt 8%, năm 2022 là 7,7%. Trong năm tài khóa giai đoạn 2021 – 2025, GDP của Lào tăng đều, năm sau cao hơn năm trước, thu nhập bình quân đầu người ước đạt khoảng 1.700 USD. Chính phủ Lào xác định mục tiêu đưa đất nước thoát khỏi tình trạng nước kém phát triển, với GDP bình quân đầu người tăng khoảng 7,5 – 8%/năm, thu nhập bình quân đầu người đạt 1.700 – 1.800 USD5, tạo tiền đề cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
3. Những hạn chế, bất cập
Thứ nhất, khuôn khổ pháp lý bảo đảm an toàn hoạt động của hệ thống các ngân hàng chưa tương đồng với thông lệ quốc tế, chủ yếu tập trung vào tính tuân thủ pháp luật, kiểm tra việc tuân thủ các quy định về tỷ lệ an toàn, nên hạn chế khả năng nhận biết, cảnh báo sớm về an toàn hệ thống, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong việc thực hiện mục tiêu bảo đảm an toàn, ổn định tài chính của hệ thống ngân hàng nhà nước hiện đại. Các cơ chế, chính sách, văn bản pháp quy liên quan đến công tác thanh tra cần phải tiếp tục chỉnh sửa, hoàn thiện, bảo đảm tuân thủ nghiêm ngặt theo quy trình giám sát rủi ro tài chính đối với các ngân hàng, quy trình đánh giá các ngân hàng theo tiêu chuẩn quốc tế… nhằm hỗ trợ và nâng cao chất lượng hoạt động thanh tra, giám sát.
Thứ hai, chất lượng một số cuộc thanh tra tại chỗ và giám sát từ xa chưa cao, nhiều ngân hàng còn vi phạm, chưa kịp thời phát hiện để xử lý, ngăn chặn. Đặc biệt, công tác giám sát từ xa còn yếu trong việc phát hiện các tiềm ẩn rủi ro, chưa đánh giá nguy cơ tiềm ẩn đối với các ngân hàng; chưa phát huy được hiệu quả của vai trò cảnh báo hệ thống. Các mô hình phân tích định lượng, dự báo và kiểm định đánh giá rủi ro hay cảnh báo sớm đối với từng ngân hàng hay toàn hệ thống ngân hàng chưa được phát triển và làm giảm đi tính chuyên nghiệp và hiệu quả hoạt động giám sát. Một số chuẩn mực quốc tế về giám sát ngân hàng đã được vận dụng song các bộ chỉ tiêu giám sát còn chưa đồng bộ hoặc chưa phù hợp với tình hình ở Lào nên cũng gây hạn chế khi đánh giá và phân tích.
Thứ ba, việc khắc phục, chỉnh sửa, thực hiện kiến nghị sau thanh tra của một số ngân hàng kéo dài, chưa đúng tiến độ về thời gian yêu cầu, chưa kịp thời xử lý hoặc kiến nghị cơ quan nhà nước có thẩm quyền xử lý đối với hành vi vi phạm của đối tượng thanh tra không thực hiện kết luận chỉnh sửa sau thanh tra theo quy định. Số kiến nghị sau các kỳ báo cáo được thực hiện chưa được triệt để. Năm 2020, tỷ lệ số kiến nghị đã được khắc phục sau thanh tra, giám sát là chiếm 87,0%, năm 2021 số kiến nghị đã được khắc phục sau thanh tra đạt 25% và năm 2021 đạt 75%. Số tiền liên quan đến sai phạm đã được khắc phục có xu hướng giảm, cụ thể giảm 472,1 triệu kíp. Năm 2020, số tiền liên quan đến sai phạm đã được khắc phục chiếm 83,8%; năm 2021, số tiền liên quan đến sai phạm đã được khắc phục chiếm 69,3%; năm 2022, số tiền liên quan đến sai phạm đã được khắc phục chiếm 18,3%. Đồng thời, số tiền liên quan đến sai phạm chưa được khắc phục có xu hướng tăng: năm 2020 chiếm 16,2%, năm 2021 chiếm 30,7% và năm 2022 chiếm 81,7%6. Kết quả này cho thấy hiệu quả việc thực hiện các kiến nghị sai phạm của hệ thống các ngân hàng Lào là chưa hiệu quả.
Thứ tư, trình độ, nghiệp vụ, kỹ năng thanh tra, kiểm tra của một số cán bộ còn nhiều hạn chế so với yêu cầu nhiệm vụ đề ra. Cán bộ thanh tra vừa thiếu về số lượng lại yếu về trình độ nghiệp vụ thanh tra, giám sát, thiếu kỹ năng sử dụng các phần mềm của công nghệ thông tin trong việc áp dụng mô hình kiểm định và kiểm tra tính hiệu quả của mô hình quản trị rủi ro vào trong thực tiễn thanh tra, giám sát; trình độ ngoại ngữ còn nhiều hạn chế chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn. Hạ tầng công nghệ thông tin phục vụ hoạt động giám sát của Ngân hàng Nhà nước đối với hệ thống ngân hàng còn hạn chế, vì thế hiệu quả việc ứng dụng công nghệ thu thập và xử lý thông tin cho hoạt động giám sát còn chưa hiệu quả.
4. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của Ngân hàng Nhà nước đối với hệ thống các ngân hàng ở Lào
Một là, tiếp tục xây dựng và hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về thanh tra, giám sát ngân hàng. Ngân hàng Nhà nước cần rà soát, bổ sung, sửa đổi các quy định, hướng dẫn trong công tác thanh tra, giám sát bảo đảm tuân thủ các quy định của pháp luật và nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan giám sát ngân hàng. Cần hướng đến xây dựng cũng như hoàn thiện các dự luật, các quy chế về giám sát ngân hàng, giám sát các tổ chức tín dụng nói chung và hệ thống các ngân hàng nói riêng. Đặc biệt, môi trường pháp lý phải góp phần tăng cường ý thức trách nhiệm công khai thông tin cũng như là thước đo uy tín của các đối tượng giám sát.
Hai là, nâng cao, phát triển chất lượng nguồn nhân lực thông qua các hoạt động đào tạo, đào tạo lại, phát triển nguồn nhân lực cho thanh tra, giám sát ngân hàng, hoàn thiện chương trình ưu tiên đào tạo cán bộ chuyên sâu, chuyên gia về lĩnh vực này, đồng thời, trang bị đầy đủ các phương tiện kỹ thuật làm việc, có bộ phận chuyên gia giàu kinh nghiệm để thường xuyên hỗ trợ nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của Ngân hàng Nhà nước đối với hệ thống các ngân hàng.
Ba là, tăng cường phối hợp giữa cơ quan thanh tra, giám sát Ngân hàng Nhà nước với các cơ quan chức năng trong quản lý giám sát và xử lý các sai phạm tại các ngân hàng. Cơ quan giám sát Ngân hàng Nhà nước nên tăng cường phối hợp, chia sẻ thông tin với các đơn vị kiểm toán độc lập thực hiện kiểm toán các ngân hàng, xây dựng một mối quan hệ chặt chẽ với kiểm soát nội bộ của các ngân hàng, hỗ trợ nâng cao hiệu quả hoạt động, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ trong hệ thống kiểm soát nội bộ tại các ngân hàng. Tăng cường hơn nữa sự phối hợp với thanh tra Chính phủ, thanh tra các tỉnh, thành phố và các cơ quan có liên quan.
Bốn là, đẩy mạnh ứng dụng khoa học – công nghệ, nâng cấp hạ tầng giám sát góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của Ngân hàng Nhà nước đối với các ngân hàng. Hiện nay, với sự phát triển bùng nổ của khoa học – công nghệ, đặc biệt là cuộc cách mạng công nghệ 4.0, hoạt động của các ngân hàng diễn ra ngày càng hiện đại, phức tạp hơn đòi hỏi công tác giám sát nhà nước cần phải được hiện đại hóa. Hệ thống cơ sở công nghệ thông tin hiện đại mang lại hiệu quả cho hoạt động giám sát ngân hàng, các phần mềm hiện đại giúp cho Ngân hàng Nhà nước tiếp cận nguồn thông tin với các ngân hàng được kịp thời và chính xác. Do đó, cần phải xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng về công nghệ thông tin, công nghệ ngân hàng hiện đại, hoàn chỉnh và có sự liên kết giữa các ngân hàng. Hệ thống thu thập thông tin được thiết kế cho phép thu thập đầy đủ các thông tin phục vụ cho hoạt động giám sát trên nguyên tắc các thông tin thu thập được phải khách quan, trung thực, chính xác, kịp thời từ các ngân hàng để có thể sử dụng cho việc phân tích, tổng hợp, đánh giá, dự báo, cảnh báo về những biến động có thể ảnh hưởng đến hoạt động của các ngân hàng.
Chú thích:
1. Lào dự báo tăng trưởng kinh tế năm 2024 trên 4%, https://tapchilaoviet.org/tin-ngay/lao-du-bao-tang-truong-kinh-te-nam-2024-tren-4-67461.html
2, 3, 4. Thanh tra ngân hàng và Thanh tra nhà nước nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào (2021). Báo cáo thường niên của Ngân hàng nhà nước Lào giai đoạn năm 2017, 2018, 2019, 2020, 2021.
5. Báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư Lào tại cuộc họp thường kỳ thứ 5 Quốc hội khóa IX ngày 26/6 – 18/7/2023 tại Thủ đô Viêng Chăn.
6. Thanh tra ngân hàng và Thanh tra nhà nước nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào (2022). Báo cáo thường niên của Ngân hàng Nhà nước Lào giai đoạn năm 2020 – 2022.
