Thượng tá, TS. Hoàng Gia Khánh
Thiếu tá, ThS. Nguyễn Viết Tiến
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng là một nhiệm vụ quan trọng và thường xuyên của toàn bộ hệ thống chính trị nhằm bảo đảm sự ổn định chính trị cũng như sự thống nhất trong thực hiện các chiến lược, kế hoạch, mục tiêu phát triển của đất nước. Để thực hiện tốt nhiệm vụ này, cần áp dụng nhiều giải pháp khác nhau, trong đó việc nâng cao năng lực đấu tranh tư tưởng, lý luận của giảng viên trong việc giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn ở các nhà trường quân đội là quan trọng và cấp thiết.
Từ khóa: Đấu tranh tư tưởng; lý luận; năng lực; giảng viên khoa học xã hội nhân văn; nền tảng tư tưởng của Đảng.
1. Đặt vấn đề
Năng lực đấu tranh tư tưởng, lý luận trong giảng dạy của giảng viên trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn tại các nhà trường quân đội là tổng hòa những tri thức, kỹ năng, kinh nghiệm và khả năng sáng tạo. Qua đó, giảng viên có thể huy động trong quá trình thực hiện bài giảng, bảo đảm liên kết chặt chẽ với nội dung giảng dạy cũng như đối tượng được đào tạo. Mục tiêu chính của năng lực này là củng cố và bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đồng thời truyền tải sâu sắc các chủ trương, đường lối của Đảng cùng chính sách, pháp luật của Nhà nước.
2. Thực tiễn giảng dạy phát triển năng lực đấu tranh tư tưởng, lý luận của đội ngũ giảng viên ở các nhà trường quân đội
Giảng viên giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn ở các nhà trường quân đội có vai trò quan trọng trong hình thành, phát triển thế giới quan khoa học, phương pháp luận mácxít, giữ vững định hướng chính trị, xây dựng bản lĩnh chính trị, phẩm chất, nhân cách cho học viên, giúp học viên hiểu và tuân thủ những giá trị cốt lõi của xã hội. Đồng thời, lực lượng tiên phong, xung kích, đi đầu trong đấu tranh tư tưởng, lý luận, bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng.
Đặc điểm đấu tranh tư tưởng, lý luận của giảng viên trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn ở các nhà trường quân đội là nhiệm vụ chính trị bắt buộc đối với giảng viên; có sự đa dạng đối tượng tham gia đấu tranh phản bác quan điểm sai trái, đa dạng nội dung và hình thức; thường xuyên bổ sung, cập nhật những tri thức mới, vấn đề mới liên quan đến đấu tranh tư tưởng, lý luận; luôn thể hiện sự khó khăn, phức tạp, gay go, quyết liệt trong phản biện, đấu tranh với các quan điểm sai trái, phản động; luôn đòi hỏi giảng viên phải huy động trí não cao với tư duy phản biện.
Thời gian qua, nhằm tiếp tục nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, nghiên cứu khoa học và đấu tranh tư tưởng, lý luận, Đảng ủy, Ban Giám đốc (Ban Giám hiệu) và cơ quan, khoa giáo viên ở các nhà trường quân đội đã có nhiều chủ trương, biện pháp lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện đồng bộ các giải pháp phù hợp, hiệu quả. Hiện nay, có 10 học viện, 11 trường sĩ quan quân đội, trong đó điển hình là Học viện Chính trị và Trường Sĩ quan Chính trị đều có 9/14 khoa giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn (Khoa Triết học Mác – Lênin; Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam; Công tác đảng, công tác chính trị; Kinh tế chính trị Mác – Lênin; Chủ nghĩa xã hội khoa học; Tâm lý học Quân sự; Sư phạm Quân sự; Hồ Chí Minh học/Tư tưởng Hồ Chí Minh; Nhà nước và Pháp luật). Học viện Phòng không – Không quân có 2/16 khoa giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn (Khoa Lý luận Mác – Lênin; Công tác đảng, công tác chính trị). Trường Sĩ quan Lục quân 1 có 3/14 khoa giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn (Khoa Lý luận Mác – Lênin; Công tác đảng, công tác chính trị; Sư phạm Quân sự). Đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các trường quân đội gồm có 7514, trong đó tỷ lệ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn của các nhà trường quân đội đạt trình độ tiến sĩ chiếm 19,72%, thạc sĩ: 54,43%, đại học: 22,87%; đạt tiêu chuẩn chức danh Giáo sư là 0,11%, phó giáo sư: 2,87%1.
Phần lớn đội ngũ giảng viên này luôn nhận thức đúng đắn tầm quan trọng của việc phát triển năng lực đấu tranh tư tưởng, lý luận trong giảng dạy và đã có nhiều nghiên cứu khoa học để nâng cao phẩm chất, năng lực chuyên môn. Nhiều giảng viên đã chủ động trang bị, cập nhật, nâng cao kiến thức, kỹ năng đấu trang tư tưởng, lý luận, từ đó vận dụng linh hoạt vào bài giảng; thực hiện phương pháp giảng dạy tích cực, mô hình lớp học “đảo ngược”, khuyến khích phát triển tư duy độc lập và tư duy phản biện cho học viên. Các môn khoa học xã hội và nhân văn, đặc biệt là các môn lý luận chính trị, tư tưởng Hồ Chí Minh và các vấn đề xã hội đã được giảng dạy gắn liền với thực tiễn, qua đó giúp học viên không chỉ nắm vững, hiểu sâu sắc hơn về đường lối, chủ trương của Đảng và Nhà nước mà còn có khả năng phân tích, đánh giá và vận dụng những kiến thức đó vào thực tiễn công tác quân sự và đời sống. Ngoài ra, đội ngũ giảng viên cũng đặc biệt chú trọng đến việc thường xuyên cập nhật thông tin, kiến thức mới về các vấn đề chính trị, xã hội, đồng thời phát triển năng lực phản biện và nhận thức tư tưởng của học viên trước các quan điểm sai trái, thù địch.
Tuy nhiên, vẫn còn một bộ phận giảng viên khoa học xã hội và nhân văn chưa thực sự chú trọng đến việc phát triển năng lực đấu tranh tư tưởng, lý luận, “làm việc thiếu trách nhiệm, né tránh, đùn đẩy, không dám đổi mới sáng tạo”2 dẫn đến quá trình giảng dạy mang tính một chiều, nội dung mang tính hàn lâm, thiếu tính thực tiễn và chưa thể hiện rõ tính đấu tranh tư tưởng, lý luận; chưa tạo được môi trường tranh luận sôi nổi trong lớp học. Điều này phần nào hạn chế đấu tranh tư tưởng, lý luận cho cả giảng viên và học viên.
Trong bối cảnh cục diện thế giới đang chuyển biến nhanh, phức tạp theo hướng đa cực, đa trung tâm, đa tầng nấc và phân tuyến mạnh; toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng; cuộc đấu tranh trên mặt trận tư tưởng, lý luận ngày càng căng thẳng và phức tạp. Chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch liên tục tìm cách bóp méo, xuyên tạc, phủ nhận và phá hoại nền tảng tư tưởng của Đảng, nhất là khi xảy ra các vụ án tham ô, tham nhũng, mất cảnh giác trước chủ nghĩa cá nhân, với giặc nội xâm.
Từ thực tiễn đó, Đảng ta khẳng định: “Đổi mới mạnh mẽ nội dung, phương thức, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác tư tưởng”3 nhằm tiếp tục “kiên định và vận dụng, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, lý luận về đường lối đổi mới; kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội”4. Vì vậy, yêu cầu sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng đối với quân đội mà trước hết là bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn ở nhà trường quân đội. Điều này không chỉ nhằm củng cố niềm tin, lý tưởng cách mạng cho cán bộ, giảng viên, học viên mà còn trang bị cho họ những kiến thức, kỹ năng cần thiết để đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong tình hình mới, trước những âm mưu diễn biến hòa bình của các thế lực thù địch.
3. Giải pháp phát triển năng lực đấu tranh tư tưởng, lý luận của giảng viên quân đội trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn
Một là, tiếp tục nâng cao chất lượng bồi dưỡng, rèn luyện năng lực đấu tranh tư tưởng, lý luận của giảng viên trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn của các trường quân đội hiện nay. Trong đó, cần nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các chủ thể phát triển năng lực đấu tranh tư tưởng, lý luận của giảng viên. Các chủ thể bồi dưỡng, rèn luyện cần nhận rõ nhiệm vụ “ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện tự diễn biến, tự chuyển hóa trong nội bộ; làm thất bại mọi âm mưu, thủ đoạn và hoạt động chống phá của các thế lực thù địch, phản động trong tình hình mới”5.
Lãnh đạo, chỉ huy các cấp cùng các cơ quan chức năng trong các nhà trường quân đội cần thường xuyên quan tâm, chỉ đạo sát sao, coi đây là nhiệm vụ trọng tâm, thường xuyên và lâu dài. Xây dựng và ban hành các văn bản quy định cụ thể về trách nhiệm của từng bộ phận, lực lượng trong phát triển năng lực đấu tranh tư tưởng, lý luận cho giảng viên khoa học xã hội và nhân văn. Thông qua tổ chức các hội nghị, hội thảo chuyên đề nhằm tạo sự thống nhất trong nhận thức của toàn thể cán bộ, giảng viên trong nhà trường.
Các khoa khoa học xã hội và nhân văn trong các nhà trường cần chủ động xây dựng kế hoạch bồi dưỡng cho giảng viên về phương pháp, kỹ năng đấu tranh tư tưởng, lý luận hiệu quả khi giảng dạy cho các đối tượng học viên. Thông qua các buổi sinh hoạt học thuật, tọa đàm chuyên đề ở cấp khoa và liên khoa để trao đổi kinh nghiệm, chia sẻ tài liệu, cùng nhau nghiên cứu những vấn đề lý luận mới nảy sinh. Đồng thời, cần tăng cường công tác kiểm tra nâng cao chất lượng, hiệu quả việc thực hiện nhiệm vụ này của bộ môn, giảng viên. Đối với giảng viên, cần nâng cao ý thức tự giác, trách nhiệm trong tự phát triển năng lực đấu tranh tư tưởng, lý luận trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn. Thường xuyên chủ động đổi mới nội dung bài giảng, phương pháp giảng dạy; tăng cường tương tác với người học, khuyến khích tư duy phản biện để nâng cao hiệu quả đấu tranh tư tưởng ngay trong quá trình giảng dạy.
Các nhà trường cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến để mọi cán bộ, giảng viên đều nhận thức rõ tầm quan trọng của vấn đề phát triển năng lực đấu tranh tư tưởng, lý luận trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn hiện nay. Các phương tiện truyền thông nội bộ như bản tin, trang website cần có chuyên mục riêng về công tác đấu tranh tư tưởng, lý luận để kịp thời cập nhật thông tin, định hướng dư luận. Bên cạnh đó, triển khai thực hiện có hiệu quả việc nâng cao chất lượng bồi dưỡng, rèn luyện năng lực đấu tranh tư tưởng, lý luận trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn cả nội dung và hình thức, phương pháp phù hợp, thiết thực, có chiều sâu, sát thực tiễn.
Hai là, xây dựng môi trường đấu tranh tư tưởng, lý luận đồng bộ để phát triển năng lực đấu tranh tư tưởng, lý luận của giảng viên. Theo đó, các nhà trường cần xây dựng và duy trì một môi trường sư phạm mang tính nhân văn, cởi mở, dân chủ, khuyến khích tự do tư tưởng và tranh luận học thuật; tạo lập mạng lưới kết nối giữa các giảng viên trong và ngoài nhà trường. Về phía các nhà trường nên tạo cơ hội cho giảng viên khoa học xã hội và nhân văn tham gia các hoạt động thực tế, tiếp xúc với các vấn đề nóng của xã hội. Điều này sẽ giúp giảng viên có cái nhìn toàn diện, sâu sắc hơn về các vấn đề lý luận và thực tiễn, từ đó nâng cao khả năng phân tích, lập luận trong giảng dạy. Bổ sung xây dựng, bổ sung, hoàn thiện cơ chế chính sách phù hợp. Đây chính là hành lang pháp lý, động lực quan trọng để giảng viên trẻ an tâm công tác, phát huy cao nhất trách nhiệm chính trị của mình trong phát triển năng lực đấu tranh tư tưởng, lý luận. Đồng thời, cần có tiêu chí đánh giá cụ thể, rõ ràng về năng lực đấu tranh tư tưởng, lý luận của giảng viên trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn. Do đó, cần có chính sách khen thưởng hợp lý, khuyến khích kịp thời những giảng viên có bài giảng có tính thuyết phục cao, đấu tranh trực diện với từng quan điểm sai trái, thù địch nên được ghi nhận, tôn vinh kịp thời, tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực trong nhà trường.
Việc gắn kết chặt chẽ giữa nghiên cứu khoa học với giảng dạy cũng cần được chú trọng, tạo cơ hội cho giảng viên áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn giảng dạy. Cùng với đó, tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị hiện đại phục vụ công tác giảng dạy và nghiên cứu, như: các phòng học thông minh, thư viện điện tử, nguồn tài liệu phong phú, cập nhật… góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho giảng viên trong việc tiếp cận thông tin, nâng cao trình độ chuyên môn. Đồng thời, bảo đảm môi trường làm việc thoải mái, dân chủ, cởi mở để giảng viên có thể tự do trao đổi, tranh luận về các vấn đề học thuật. Việc tổ chức các buổi kiểm tra giảng, dự giờ; tổ chức các cuộc thi, hội thảo về đổi mới phương pháp giảng dạy, tạo sân chơi để giảng viên thể hiện những ý tưởng mới, sáng tạo trong việc truyền đạt kiến thức và đấu tranh tư tưởng, lý luận, từ đó có động lực để hoàn thiện bản thân.
Các nhà trường cần có chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện về thời gian, kinh phí để giảng viên thực hiện các đề tài nghiên cứu. Việc gắn kết chặt chẽ giữa nghiên cứu và giảng dạy sẽ giúp giảng viên không ngừng đổi mới, sáng tạo trong phương pháp giảng dạy, nâng cao hiệu quả đấu tranh tư tưởng, lý luận trên giảng đường. Cùng với đó, lãnh đạo, chỉ huy các cấp cần gương mẫu đi đầu trong việc khuyến khích đổi mới tư duy, phương pháp giảng dạy. Cần tạo cơ chế để ghi nhận, tôn vinh những giảng viên có đóng góp xuất sắc trong công tác đấu tranh tư tưởng, lý luận, từ đó, tạo động lực cho toàn thể đội ngũ giảng viên, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công tác đào tạo của các nhà trường trong giai đoạn hiện nay.
Ba là, phát huy tính tích cực, chủ động, tự giác của giảng viên. Giảng viên cần tích cực, chủ động, tự giác nâng cao trình độ tri thức toàn diện; nỗ lực tự học tập, tự nghiên cứu, rèn luyện, thường xuyên trau đồi, tự bồi dưỡng kinh nghiệm và dũng khí đấu tranh tư tưởng, lý luận để có kiến thức phong phú về nhiều lĩnh vực, luận cứ sắc bén khi đấu tranh tư tưởng, lý luận; hình thành cho bản thân khả năng tự đề kháng, không hoang mang, dao động trước mọi luận điệu xuyên tạc, sai trái của các thế lực thù địch. Tùy theo tính chất của từng nội dung, luận điểm cần đấu tranh bảo vệ mà người giảng viên trong quá trình giảng dạy các môn khoa học xã hội nhân văn vừa phải vạch trần quan điểm sai trái của các thế lực thù địch, vừa phải sáng tạo, bổ sung phát triển những luận điểm thông qua mỗi chuyên đề giảng dạy, mỗi hình thức giảng dạy. Mặt khác, thường xuyên đổi mới phương pháp, tác phong sư phạm trong giảng dạy, nghiên cứu khoa học; tích cực rèn luyện kỹ năng viết bài đấu tranh tư tưởng, lý luận, đặc biệt, giảng viên cần tích cực tham gia Cuộc thi viết chính luận về bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng. Bên cạnh đó, mỗi giảng viên thường xuyên tự giáo dục, xây dựng động cơ, thái độ, trách nhiệm cho mình; kiên quyết đấu tranh, phê phán những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; phòng, chống “diễn biến hòa bình” và ngăn ngừa “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong cán bộ, giảng viên, tích cực tham gia xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện.
4. Kết luận
Nâng cao năng lực đấu tranh tư tưởng, lý luận của giảng viên trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn ở các nhà trường quân đội hiện nay là một nhiệm vụ quan trọng và cấp thiết, đòi hỏi phải phát huy sức mạnh tổng hợp của các tổ chức, các lực lượng trong mỗi cơ sở đào tạo. Thông qua việc thực hiện đồng bộ các giải pháp đề xuất, các nhà trường quân đội sẽ nâng cao được chất lượng đội ngũ giảng viên trong giảng dạy và nghiên cứu các môn khoa học xã hội và nhân văn, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ trong giai đoạn mới, từ đó góp phần quan trọng vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Chú thích:
1. Bộ Tổng Tham mưu, Quân đội nhân dân Việt Nam (2024). Báo cáo Tổng kết năm học 2023 – 2024, phương hướng nhiệm vụ năm học 2024 – 2025.
2, 3, 4. Đảng Cộng sản Việt Nam (2024). Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng (tài liệu sử dụng tại Đại hội chi bộ, Đảng bộ cơ sở). H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 11, 18, 17.
5. Bộ Chính trị (2018). Nghị quyết số 35-NQ/TW ngày 22/10/2018 về tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới.
Tài liệu tham khảo:
1. Ban Bí thư Trung ương Đảng (2014). Kết luận số 94-KL/TW ngày 28/3/2014 về việc tiếp tục đổi mới việc học tập lý luận chính trị trong hệ thống giáo dục quốc dân”, Hà Nội.
2. Ban Bí thư Trung ương Đảng (khóa XII). Chỉ thị số 23-CT/TW ngày 09/02/2018 về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả học tập, nghiên cứu, vận dụng và phát triển chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong tình hình mới.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I, II. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật.
4. Cao Văn Trọng (2016). Nâng cao năng lực đấu tranh tư tưởng của giảng viên lý luận trong các nhà trường quân đội hiện nay. Luận án Triết học.
5. Nâng cao năng lực của giảng viên các nhà trường quân đội trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay. https://www.quanlynhanuoc.vn/2024/05/20/nang-cao-nang-luc-cua-giang-vien-cac-nha-truong-quan-doi-trong-boi-canh-chuyen-doi-so-hien-nay/
