(Quanlynhanuoc.vn) – Đổi mới công tác xây dựng pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật để tận dụng mọi cơ hội phát triển, khơi thông, huy động mạnh mẽ mọi nguồn lực của xã hội là yêu cầu cấp thiết để đáp ứng nhu cầu phát triển của đất nước trong kỷ nguyên mới. Ngày 06/3/2025, tại Hà Nội, Bộ Tư pháp phối hợp với Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh tổ chức Hội thảo khoa học cấp quốc gia “Đổi mới tư duy xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng nhu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới”.
Đồng chủ trì Hội thảo, có: đồng chí Phan Đình Trạc, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Nội chính Trung ương; đồng chí Nguyễn Xuân Thắng, Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh; đồng chí Nguyễn Hải Ninh, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Tư pháp; đồng chí Nguyễn Thanh Tịnh, Phó Bí thư thường trực Đảng ủy, Thứ trưởng Bộ Tư pháp. Tham dự Hội thảo có các đồng chí lãnh đạo các ban, bộ, ngành ở Trung ương, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, đại diện lãnh đạo một số tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; các chuyên gia, nhà khoa học, các nhà quản lý và hoạt động thực tiễn.
Phát biểu đề dẫn Hội thảo, đồng chí Nguyễn Xuân Thắng đánh giá, việc tổ chức Hội thảo mang tính cấp thiết nhằm nhận diện đầy đủ bối cảnh, yêu cầu, tính cấp thiết và giải pháp đổi mới mạnh mẽ công tác xây dựng pháp luật, phát huy cao độ tính đảng trong xây dựng và thi hành pháp luật, nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật theo hướng “vừa bảo đảm yêu cầu quản lý nhà nước, vừa khuyến khích sáng tạo, giải phóng toàn bộ sức sản xuất, khơi thông mọi nguồn lực để phát triển”; “lấy con người là trung tâm, mục tiêu, chủ thể và động lực phát triển đất nước” trong kỷ nguyên mới.
Đồng chí Nguyễn Xuân Thắng nhấn mạnh đến thực trạng công tác xây dựng pháp luật hiện nay vẫn là tư duy cũ, chưa đổi mới, chưa tập trung vào những vấn đề mới phát sinh; hệ thống pháp luật không thống nhất, chồng chéo, không tạo thuận lợi cho sáng tạo đổi mới, chưa khơi thông được các nguồn lực cho sự phát triển. Quy trình xây dựng pháp luật chưa chú trọng đánh giá tác động từ các đối tượng chịu sự tác động của chính sách, pháp luật. Quá trình thực thi pháp luật chưa nghiêm…
Với những biến đổi sâu sắc của xã hội hiện nay, đang là thách thức trong công tác quản lý nhà nước của các quốc gia, đồng thời, cũng đặt ra cho các quốc gia phải thích ứng, phải có những điều chỉnh lớn về mọi mặt, nhất là trong tư duy xây dựng hệ thống chính sách, pháp luật để khơi thông các điểm nghẽn, tạo đột phá cho sự phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.
Hội thảo cần tập trung làm rõ một số điểm chính sau: (1) Nhận diện đầy đủ bối cảnh, các yêu cầu đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật để thúc đẩy phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. (2) Nhận diện đầy đủ nội hàm của đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. (3) Đánh giá mức độ đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật trong từng lĩnh vực của hệ thống pháp luật theo định hướng đã được xác định trong Văn kiện Đại hội lần thứ XIII của Đảng và Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XIII) về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. (4) Đề xuất các giải pháp mang tính đột phá, cách thức thực hiện việc đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.
Hội thảo cũng đã nhận được sự quan tâm và hưởng ứng rất lớn của các ban, bộ, ngành Trung ương, địa phương, cộng đồng các chuyên gia, nhà nghiên cứu, luật sư, doanh nhân, các cơ quan tổ chức đại diện cho cộng đồng doanh nghiệp, với tổng cộng hơn 80 chuyên đề, bài tham luận được gửi tới Hội thảo (trong đó có hơn 50 chuyên đề, tham luận được chọn, biên tập in trong kỷ yếu).
Một số ý kiến sâu sắc đóng góp trực tiếp tại Hội thảo, có GS.TS. Hoàng Thế Liên, nguyên Thứ trưởng Thường trực Bộ Tư pháp, Uỷ viên Hội đồng khoa học của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội cho rằng, để tháo gỡ điểm nghẽn của thể chế, tạo đột phá cho sự phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, yêu cầu cấp bách là phải cải cách lập pháp, trước hết là phải đổi mới tư duy xây dựng pháp luật theo ý kiến chỉ đạo của Đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm: “Phải đổi mới tư duy làm luật theo hướng không chỉ để quản lý mà phải kiến tạo cơ chế, môi trường nhằm khuyến khích sự phát triển, sáng tạo, giải phóng sức sản xuất, khơi dậy mọi nguồn lực của xã hội. Điều này cũng đặt ra yêu cầu cần phải xoá bỏ tư duy “không quản được thì cấm” trong làm luật, vì cấm những vấn đề mang tính quy luật, tất yếu khách quan sẽ tạo ra môi trường hoạt động “chui”, trói chặt tinh thần sáng tạo, sự phát triển của các nhân tố mới, tích cực”. Ông Liên nhấn mạnh, cần giao việc hoạch định chính sách, xây dựng pháp luật cho những chuyên gia giỏi, cần có chủ trương đào tạo, bồi dưỡng, tuyển chọn và phải đầu tư thỏa đáng cho con người và nhiệm vụ nghiên cứu khoa học pháp lý, cho quá trình soạn thảo chính sách, xây dựng dự thảo văn bản, cho việc thảo luận, khảo sát, lấy ý kiến Nhân dân, cho việc áp dụng công nghệ thông tin trong quá trình xây dựng chính sách, pháp luật. Đồng thời, phải coi trọng phát huy dân chủ, bảo đảm cao nhất trọng lượng “tiếng nói của người dân”, nhất là của đối tượng bị điều chỉnh bởi chính sách, pháp luật.
Đổi mới tư duy xây dựng pháp luật, đồng chí Nguyễn Hải Ninh, Bộ trưởng Bộ Tư pháp cho rằng, pháp luật là nền tảng của phát triển, phục vụ phát triển, lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm, chủ thể. Xây dựng pháp luật phải tiếp cận thực tế và thực tiễn, bảo đảm phù hợp với điều kiện thực tế của đất nước, giải đáp vướng mắc của cuộc sống và tìm ra con đường phát triển từ thực tiễn. Theo Bộ trưởng, ưu tiên phát triển kinh tế nhưng phải lấy con người làm chủ thể, do đó nếu chỉ đặt vấn đề phát triển đơn thuần thì phát triển sẽ không bền vững. Thủ tướng Chính phủ đã có nhiều tiếp xúc với các doanh nghiệp nước ngoài, họ rất lo ngại khi chúng ta thay đổi chính sách, pháp luật. Tuy nhiên, trong bối cảnh Việt Nam hiện nay, việc thay đổi là nhằm đáp ứng yêu cầu tinh gọn bộ máy, pháp luật thay đổi nhưng cần có tuyên bố rõ với các nhà đầu tư nước ngoài là Việt Nam không thay đổi cam kết trước đó. Việc thay đổi pháp luật cũng không làm tăng chi phí cho doanh nghiệp, thậm chí còn giảm thủ tục hành chính. “Chúng ta thay đổi pháp luật để ổn định, phát triển”, Bộ trưởng nhấn mạnh.
Theo GS.TS. Võ Khánh Vinh, pháp luật là một nguồn lực, sức mạnh “mềm” để phát triển đất nước. Đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật, phát huy dân chủ và bảo vệ quyền con người đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước, cần nắm rõ và sâu sắc nền tảng tư tưởng, lý luận và thực tiễn của đổi mới xây dựng pháp luật và thi hành pháp luật là dân chủ, quyền con người và pháp luật, pháp quyền; thực hành và phát huy dân chủ, thực hiện và thúc đẩy, phát triển quyền con người, củng cố và tăng cường pháp quyền. Trong kỷ nguyên phát triển mới của đất nước đòi hỏi phải đổi mới căn bản, mạnh mẽ, mang tính đột phá cách mạng xây dựng pháp luật và thi hành pháp luật theo hướng phát huy dân chủ và bảo vệ quyền con người, đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh và bền vững đất nước. Cần bảo đảm dân chủ hoá, quyền con người hoá/nhân quyền hoá, pháp quyền hoá xây dựng và thực thi pháp luật trong kỷ nguyên phát triển mới của đất nước.
Nói về “nghẽn của các điểm nghẽn trong thể chế của Việt Nam hiện nay”, GS.TS. Nguyễn Đăng Dung, Trường Đại học Tôn Đức Thắng nghiên cứu và nhận thấy, hệ thống pháp luật tồn tại tình trạng chồng chéo, mâu thuẫn giữa các luật, bộ luật, giữa văn bản hướng dẫn luật này với văn bản hướng dẫn luật khác; tính ổn định của các văn bản quy phạm pháp luật thấp; tần suất sửa đổi, bổ sung, thay thế cao,… do đó, việc xây dựng pháp luật cần có một số thay đổi về mặt nhận thức, như: làm luật theo yêu cầu của quyền hành pháp; đưa cuộc sống vào pháp luật mà không đưa pháp luật vào cuộc sống; hệ thống pháp luật không chỉ dựa từ một loại nguồn văn bản quy phạm pháp luật của các cơ quan nhà nước. Giáo sư Nguyễn Đăng Dung chỉ ra nguyên nhân quan trọng nhất của vấn đề là việc soạn thảo các dự thảo luật tách rời với hoạt động hành pháp của Chính phủ với lý do cần có phân công, phân nhiệm giữa quyền lập pháp và quyền hành pháp. Và như thế, cho dù Chính phủ, Quốc hội có cố gắng đến mấy cũng không đủ các văn bản quy phạm pháp luật cho các hoạt động phong phú, phức tạp và đa dạng của cuộc sống nên trong hệ thống pháp luật cần bổ sung các nguồn khác, như: tập tục, thông lệ, án lệ, các quy phạm của pháp luật quốc tế… tức là một hệ thống gồm đa dạng các nguồn. Từ đó, hệ thống pháp luật Việt Nam mới có khả năng đáp ứng các yêu cầu phát triển bền vững của kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
PGS.TS. Tô Văn Hoà, Trường Đại học Luật Hà Nội trong tham luận, góp ý về định hướng nghiên cứu sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp đáp ứng yêu cầu thực hiện cách mạng tinh gọn bộ máy cần tư duy Hiến pháp là đạo luật gốc, có hiệu lực tối cao, điều chỉnh những vấn đề quan trọng nhất của đất nước, qua đó quy định những nguyên tắc khái quát nhất, căn cốt nhất của hệ thống chính trị, trực tiếp là tổ chức bộ máy nhà nước. Quy trình sửa đổi, bổ sung Hiến pháp được thực hiện theo thủ tục chặt chẽ với sự tham gia rộng rãi, do vậy, việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp cần hết sức khẩn trương song cũng phải được nghiên cứu kỹ, làm rõ những vấn đề nguyên lý, có cơ sở lý luận vững chắc. Các đề xuất sửa đổi, bổ sung không chỉ bó hẹp trong câu từ của Hiến pháp mà phải có tầm nhìn rộng hơn, xa hơn để làm rõ phương hướng, nội dung cần thể chế hóa trong các đạo luật có liên quan. Cụ thể, qua nghiên cứu, rà soát ban đầu, hướng nghiên cứu sửa đổi Hiến pháp năm 2013 cần tập trung vào các quy định, như: quy định về tổ chức chính quyền địa phương cần Hiến định việc không tổ chức chính quyền trung gian (cấp huyện); các quy định cơ bản về hệ thống chính trị.
Từ góc nhìn tài chính cho công tác xây dựng pháp luật, TS. Hồ Sĩ Hùng, Thứ trưởng Bộ Tài chính khẳng định, về cơ bản, việc bố trí kinh phí cho công tác xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của các bộ, ngành, địa phương trong thời gian qua đã mang lại hiệu quả thiết thực cho công tác tác xây dựng pháp luật và hoàn thiện hệ thống pháp luật. Tuy nhiên, trước yêu cầu và bối cảnh tình hình mới, hiện nay vẫn còn có ý kiến cho rằng định mức kinh phí phân bổ cho công tác xây dựng pháp luật cần tiếp tục được nâng cao hơn nữa; quy trình quyết toán, nhất là quyết toán kinh phí cho dự án Luật vẫn cần phải tiếp tục nghiên cứu để đổi mới, tạo sự thuận lợi nhất cho người làm công tác xây dựng pháp luật.
Bộ Tài chính kiến nghị, tiếp tục quán triệt sâu sắc, tập trung thể chế hóa các nội dung, yêu cầu định hướng, xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật. Các bộ, ngành, địa phương cần quan tâm, chú trọng đầu tư nguồn lực, các điều kiện bảo đảm cho công tác xây dựng pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật. Đồng thời, sớm nghiên cứu cơ chế thích hợp để huy động các nguồn lực ngoài ngân sách nhà nước cho công tác xây dựng pháp luật trên cơ sở bảo đảm yêu cầu về tính khách quan của công tác xây dựng văn bản. Phổ biến, tuyên truyền các quy định mới của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật và các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành; nghiên cứu để đổi mới cơ chế phân bổ kinh phí cho xây dựng pháp luật, bảo đảm đáp ứng một cách thực chất các yêu cầu đổi mới quy trình và nâng cao chất lượng của chính sách, dự án, dự thảo văn bản quy phạm pháp luật, nhất là việc điều tra, khảo sát thực tế, đánh giá tác động kinh tế – xã hội của chính sách, pháp luật và việc lấy ý kiến của Nhân dân, đặc biệt là những đối tượng chịu sự tác động trực tiếp của văn bản.
Theo PGS.TS. Trương Hồ Hải, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, để nâng cao chất lượng tổ chức thi hành pháp luật trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay cần tập trung vào những nội dung cơ bản sau: (1) Tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam, trong đó tập trung hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam tương thích với yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội trong bối cảnh chuyển đổi số quốc gia, phát triển kinh tế số… (2) Tăng cường thực hiện công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật hiệu quả bằng nhiều phương thức khác nhau, phù hợp với từng nhóm đối tượng, trong đó phát huy vai trò của nhà trường, gia đình, cơ quan, đặc biệt là vai trò người đứng đầu cơ quan đơn vị, người có uy tín trong cộng đồng tham gia vào công tác này. (3) Đẩy mạnh việc xây dựng văn hoá pháp lý trong toàn xã hội, trước hết là xây dựng văn hoá pháp lý trong đội ngũ cán bộ, đảng viên và công chức, viên chức, trong đó cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức phải là người tiên phong, gương mẫu trong việc thi hành pháp luật và nếu những chủ thể này vi phạm pháp luật sẽ phải xử lý nghiêm minh hơn, nặng hơn các chủ thể khác.
Kết luận Hội thảo, đồng chí Phan Đình Trạc, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Nội chính Trung ương khẳng định, qua các trao đổi của các nhà khoa học, các nhà hoạt động thực tiễn, cho thấy sự cấp thiết cần phải đổi mới tư duy xây dựng pháp luật của Đảng, trong các tổ chức Đảng, các quyết sách phải mang tính hành động để đổi mới sáng tạo, đổi mới tư duy; phải chuyển từ tư duy bị động, phản ứng sang tư duy dự báo chiến lược phát triển quốc gia trong quá trình xây dựng pháp luật.
Quá trình xây dựng hệ thống pháp luật cần tập trung vào các vấn đề mới, chấm dứt tình trạng “không quản được thì cấm”, bảo đảm vai trò quản lý của Nhà nước nhưng cũng tạo cơ chế cho đổi mới sáng tạo. Phân định rõ quy trình xây dựng chính sách với quy định soạn thảo chính sách; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong xây dựng và thi hành pháp luật. Đổi mới tư duy trong công tác thi hành pháp luật theo hướng phát huy cao độ tinh thần phục vụ Nhân dân, kiến tạo phát triển, hành động vì lợi ích chung của đội ngũ cán bộ trong thực thi pháp luật. Đổi mới mạnh mẽ và tăng cường đầu tư nguồn lực cho công tác xây dựng và thi hành pháp luật. Quán triệt quan điểm đầu tư cho xây dựng và thi hành pháp luật là đầu tư cho phát triển.
Hội thảo đã nhận được nhiều báo cáo tham luận, ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học, các nhà hoạt động thực tiễn rất tâm huyết, trách nhiệm góp phần quan trọng để các ban, bộ, ngành Trung ương, địa phương tham khảo, đồng thời là tài liệu quan trọng phục vụ quá trình xây dựng chỉ thị/nghị quyết của Bộ Chính trị về “Đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong Kỷ nguyên mới”.
Thuý Vân
