Thượng tá, TS. Hoàng Gia Khánh
Thượng úy, NCS Nguyễn Trọng Tài
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Nâng cao ý thức nghiên cứu khoa học cho học viên tại Học viện Chính trị là nhiệm vụ cấp thiết, góp phần xây dựng đội ngũ cán bộ chính trị có phẩm chất, năng lực, đáp ứng yêu cầu phát triển và hội nhập trong thời kỳ đổi mới, sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia hiện nay. Bài viết phân tích sự cần thiết, thực trạng ý thức nghiên cứu khoa học của học viên, trên cơ sở đó, đề xuất giải pháp đồng bộ, có tính khả thi nhằm nâng cao ý thức nghiên cứu khoa học của học viên ở Học viện Chính trị hiện nay.
Từ khóa: Ý thức nghiên cứu khoa học; nâng cao; học viên; Học viện Chính trị.
1. Đặt vấn đề
Nâng cao ý thức nghiên cứu khoa học của học viên ở Học viện Chính trị là quá trình sử dụng tổng thể các cách thức, biện pháp tác động có mục đích, có kế hoạch, tuân theo các quy luật đến học viên nhằm làm cho các yếu tố cấu thành ý thức nghiên cứu khoa học của học viên chuyển biến ngày càng tiến bộ, ngang tầm với chức trách, nhiệm vụ của họ, đáp ứng mục tiêu, yêu cầu ở Học viện Chính trị trong từng giai đoạn lịch sử nhất định.
Nghiên cứu khoa học giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong việc hình thành và phát triển ý thức nghiên cứu khoa học của học viên. Đó là nền tảng để học viên không ngừng tư duy, sáng tạo và đổi mới. Ở Học viện Chính trị, ý thức nghiên cứu khoa học không chỉ là nhận thức đúng đắn về vai trò của tri thức và tư duy lý luận mà còn là động lực để học viên chủ động học tập, tìm tòi, sáng tạo và vận dụng vào giải quyết các vấn đề thực tiễn. Bài viết tập trung phân tích thực trạng ý thức nghiên cứu khoa học của học viên, đồng thời, đề xuất giải pháp đồng bộ, có tính khả thi nhằm nâng cao ý thức nghiên cứu khoa học của học viên ở Học viện Chính trị hiện nay.
2. Thực tiễn ý thức nghiên cứu khoa học của học viên ở Học viện Chính trị hiện nay
Khi ý thức nghiên cứu khoa học được nâng cao, học viên sẽ chủ động tiếp cận, cập nhật những tri thức mới, phương pháp nghiên cứu hiện đại, từ đó vận dụng sáng tạo vào nhiệm vụ giảng dạy, chỉ huy và tham mưu sau này. Ngược lại, nếu thiếu ý thức nghiên cứu khoa học, học viên sẽ thụ động, hạn chế trong khả năng lý luận, kém sáng tạo và khó đáp ứng được yêu cầu phát triển trong tình hình mới.
Nhận thức đúng đắn vị trí, vai trò, tầm quan trọng của ý thức nghiên cứu khoa học, những năm qua, Học viện Chính trị luôn quan tâm, lãnh đạo, chỉ đạo và đã có nhiều nỗ lực nhằm nâng cao ý thức nghiên cứu khoa học của học viên. Qua đó, ý thức nghiên cứu khoa học của học viên đã được cải thiện rõ rệt. Trong năm học 2023 – 2024, số lượng đề tài, chuyên đề khoa học của học viên tham gia dự thi cấp Học viện tăng, chất lượng tốt, với 58 đề tài dự thi: có 3 giải Nhất; 10 giải Nhì, 33 giải Ba, 11 giải Khuyến khích; tham gia Giải thưởng Tuổi trẻ sáng tạo cấp toàn quân 19 đề tài, đạt 1 giải Nhì, 9 giải Ba, 3 giải Khuyến khích; 517 bài báo, tạp chí đã được đăng trên các tạp chí uy tín trong và ngoài quân đội1.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, ý thức nghiên cứu khoa học của học viên vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế: một bộ phận học viên nhận thức chưa đầy đủ về vai trò và ý nghĩa của nghiên cứu khoa học, còn biểu hiện học tập, nghiên cứu mang tính đối phó. Một số công trình khoa học, luận văn, luận án, thông tin khoa học chất lượng còn hạn chế. Tỷ lệ học viên chủ động đăng ký tham gia đề tài nghiên cứu độc lập còn thấp. Tỷ lệ học viên viết bài đăng tạp chí tuy tăng nhưng chưa đồng đều giữa các hệ đào tạo, trong đó hệ đào tạo sau đại học chiếm đến 88,6%, trong khi các hệ còn lại chỉ chiếm 11,4%2. Số lượng các đề tài khoa học do học viên thực hiện vẫn tập trung chủ yếu vào các lĩnh vực lý luận chính trị, quản lý và chưa mạnh dạn mở rộng sang các lĩnh vực liên ngành hoặc ứng dụng thực tiễn.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và yêu cầu hiện đại hóa quân đội,trước sự phát triển mạnh mẽ của khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, việc tiếp tục nâng cao ý thức nghiên cứu khoa học của học viên càng trở nên cấp bách và có ý nghĩa chiến lược lâu dài. Nghị quyết số 3488-NQ/TW ngày 29/01/2025 của Quân ủy Trung ương xác định rõ: “Phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong Quân đội là một trong các đột phá quan trọng hàng đầu, là mũi nhọn tiên phong góp phần xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại”3.
3. Giải pháp nâng cao ý thức nghiên cứu khoa học của học viên ở Học viện Chính trị hiện nay
Một là, tạo sự chuyển biến sâu sắc về nhận thức và trách nhiệm của các chủ thể, các lực lượng tại Học viện Chính trị đối với việc nâng cao ý thức nghiên cứu khoa học của học viên.
Đây là giải pháp giữ vai trò quan trọng hàng đầu, là cơ sở, nền tảng và là “chìa khóa” để nâng cao ý thức nghiên cứu khoa học của học viên. Cấp ủy, tổ chức Đảng cần nhận thức sâu sắc rằng khoa học và công nghệ là động lực quan trọng thúc đẩy giáo dục – đào tạo, xây dựng đội ngũ cán bộ chính trị có năng lực tư duy lý luận và năng lực thực tiễn vững vàng. Do vậy, cấp ủy cần tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo và thường xuyên kiểm tra, giám sát việc tổ chức thực hiện hoạt động nghiên cứu khoa học, coi đây là một nhiệm vụ chính trị quan trọng. Đồng thời, cấp ủy cần cụ thể hóa các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước và quân đội về phát triển khoa học – công nghệ vào nghị quyết lãnh đạo nhiệm vụ hằng năm, hằng quý để từng bước nâng cao chất lượng hoạt động khoa học của học viên và toàn Học viện.
Bên cạnh đó, các cơ quan chuyên môn và lực lượng chuyên trách, tiêu biểu, như: Phòng Đào tạo, Phòng Khoa học Quân sự có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc tham mưu, tổ chức và tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động nghiên cứu khoa học của học viên. Phòng Đào tạo cần chủ động tích hợp nhiệm vụ nghiên cứu khoa học vào các chương trình đào tạo, xây dựng kế hoạch, hướng dẫn và tổ chức đánh giá, khen thưởng phù hợp, tạo động lực cho học viên. Phòng Khoa học Quân sự có trách nhiệm tham mưu cho Đảng ủy, Ban Giám đốc Học viện về chiến lược phát triển khoa học; đồng thời chủ trì tổ chức các cuộc thi, hội thảo khoa học; cung cấp tài liệu, cơ sở dữ liệu, hỗ trợ kỹ thuật và quản lý các đề tài nghiên cứu, bảo đảm tính chặt chẽ và hiệu quả.
Đối với đội ngũ giảng viên, cần chuyển biến nhận thức từ vai trò giảng dạy truyền thống sang vai trò “người hướng dẫn nghiên cứu”. Họ không chỉ truyền đạt tri thức lý luận mà phải khơi dậy tinh thần học thuật, khả năng sáng tạo, tư duy phản biện và năng lực nghiên cứu khoa học ở học viên. Mỗi giảng viên cần tích cực tự bồi dưỡng, tham gia nghiên cứu thực tế để nâng cao trình độ chuyên môn và phương pháp sư phạm; đồng thời trở thành cố vấn, người bạn đồng hành cùng học viên trong quá trình thực hiện các đề tài khoa học, từ việc định hướng chủ đề, phương pháp đến hoàn thiện sản phẩm nghiên cứu.
Đội ngũ cán bộ ở các Hệ quản lý học viên cũng cần nhận thức rõ vai trò nòng cốt trong công tác động viên, giáo dục và khơi dậy ý thức học tập, nghiên cứu cho học viên. Họ không chỉ là người quản lý kỷ luật mà còn là người tổ chức, điều phối các hoạt động học thuật; chủ động phát hiện, bồi dưỡng và giới thiệu học viên có năng lực nghiên cứu tham gia các phong trào khoa học, từ đó giúp học viên hình thành thói quen tự học, tự nghiên cứu và tư duy sáng tạo.
Hai là, xây dựng môi trường khoa học dân chủ, tích cực nhằm nâng cao ý thức nghiên cứu khoa học của học viên.
Giải pháp này có ý nghĩa quan trọng nhằm nâng cao ý thức nghiên cứu khoa học cho học viên, thúc đẩy tinh thần tự học, tự nghiên cứu và khơi dậy sự sáng tạo trong đội ngũ cán bộ chính trị tương lai. Cần tổ chức tốt hoạt động xây dựng môi trường nghiên cứu khoa học trong toàn Học viện, bảo đảm sự cởi mở, bình đẳng, khuyến khích mọi học viên và giảng viên tự do trao đổi, tranh luận và chia sẻ ý tưởng học thuật. Việc tổ chức các hội thảo khoa học, tọa đàm chuyên đề, diễn đàn học thuật cần được tiến hành thường xuyên, với sự tham gia rộng rãi của giảng viên, học viên và các chuyên gia, nhà khoa học uy tín. Cùng với đó, Học viện cần chủ động xây dựng kế hoạch và giao chỉ tiêu cụ thể cho các hệ đào tạo trong việc đăng ký và triển khai đề tài, chuyên đề nghiên cứu khoa học của học viên; khuyến khích học viên tham gia đề tài cấp Học viện, cấp ngành và cấp Bộ Quốc phòng; tham gia các cuộc thi sáng kiến cải tiến, viết bài đăng trên các tạp chí khoa học và hội thảo khoa học quốc tế. Để học viên mạnh dạn và tự tin hơn trong tham gia nghiên cứu, các cơ quan chức năng, như: Phòng Khoa học Quân sự, Phòng Đào tạo, Phòng Thông tin khoa học quân sự cần phối hợp tổ chức các lớp bồi dưỡng kỹ năng nghiên cứu, phương pháp viết báo cáo khoa học và hỗ trợ học viên tiếp cận tài liệu, dữ liệu, phần mềm phân tích hiện đại.
Công tác kiểm tra, giám sát, sơ kết, tổng kết và rút kinh nghiệm trong tổ chức hoạt động nghiên cứu khoa học cũng cần được chú trọng. Các cơ quan chức năng phải xây dựng quy trình theo dõi tiến độ nghiên cứu của học viên, tổ chức các buổi báo cáo khoa học giữa kỳ, cuối kỳ để kịp thời định hướng và tháo gỡ khó khăn và nâng cao ý thức trách nhiệm và kỷ luật học thuật cho học viên. Việc tổng kết, biểu dương, khen thưởng các cá nhân, tập thể có thành tích xuất sắc trong nghiên cứu khoa học phải được thực hiện công khai, minh bạch và kịp thời để tạo động lực và lan tỏa phong trào nghiên cứu trong toàn Học viện. Bên cạnh đó, Học viện cần có cơ chế cụ thể khuyến khích học viên tham gia nghiên cứu khoa học như: tính điểm cộng khi xét tốt nghiệp, ưu tiên học viên có thành tích nghiên cứu trong xét tuyển sau đại học hoặc thi tuyển vào các vị trí giảng viên, cán bộ khoa học; chính sách hỗ trợ tài chính cho học viên thực hiện đề tài; chi trả nhuận bút cho bài viết được đăng trên các tạp chí uy tín. Hệ thống cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ nghiên cứu cũng cần được đầu tư đồng bộ, hiện đại, từ thư viện điện tử, phòng học thông minh, hệ thống dữ liệu học thuật cho đến phần mềm hỗ trợ phân tích, xử lý thông tin khoa học, tạo điều kiện để học viên có thể tiếp cận tri thức và tiến bộ khoa học – công nghệ mới.
Ba là, phát huy tính tích cực, tự giác của học viên trong tự bồi dưỡng, tự rèn luyện nâng cao ý thức nghiên cứu khoa học.
Đây là giải pháp quan trọng và mang tính quyết định đối với chất lượng đào tạo và xây dựng đội ngũ cán bộ chính trị đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới. Mỗi học viên cần nhận thức rõ trách nhiệm trong việc tự tu dưỡng, tự rèn luyện để nâng cao tư duy sáng tạo, khả năng nghiên cứu và giải quyết các vấn đề thực tiễn. Trong thời đại chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo và cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra mạnh mẽ, việc thiếu ý thức học tập và nghiên cứu khoa học sẽ dẫn đến tụt hậu, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng công tác sau này. Do đó, xác định mục tiêu rõ ràng, ý chí quyết tâm, tinh thần trách nhiệm cao trong tự rèn luyện và nghiên cứu là yếu tố then chốt để mỗi học viên phát triển toàn diện.
Bên cạnh việc xây dựng động cơ và trách nhiệm, cần đề cao tính chủ động của học viên trong xây dựng và thực hiện kế hoạch tự bồi dưỡng, tự rèn luyện. Sự chủ động thể hiện trước hết ở việc học viên tự nhận diện những điểm mạnh, điểm yếu của bản thân về tri thức chuyên ngành, khả năng tư duy phản biện và phương pháp nghiên cứu khoa học, từ đó xác định mục tiêu học tập rõ ràng, thiết thực. Học viên cần xây dựng kế hoạch tự học, tự nghiên cứu cụ thể, hàng tuần, hàng tháng và cả khóa học; chủ động lựa chọn đề tài nghiên cứu phù hợp với sở trường, chức trách tương lai và gắn liền với thực tiễn đơn vị công tác sau này. Việc tích cực tham gia các hoạt động khoa học, như: hội thảo, tọa đàm, hội thi nghiên cứu khoa học, viết bài đăng báo, tạp chí trong và ngoài quân đội là cơ hội để học viên rèn luyện, nâng cao năng lực.
Đồng thời, học viên phải duy trì ý thức kỷ luật tự học một cách nghiêm túc và bền bỉ, không thụ động trông chờ vào sự thúc ép từ bên ngoài. Quá trình tự bồi dưỡng, tự rèn luyện cần đi đôi với việc thường xuyên cập nhật những kiến thức mới, công nghệ mới, đồng thời mạnh dạn học hỏi từ giảng viên, đồng đội, mở rộng mối quan hệ học thuật và tiếp cận với những tiến bộ khoa học hiện đại. Trước yêu cầu mới, học viên cần rèn luyện thói quen tìm kiếm, xử lý thông tin một cách độc lập, sáng tạo và biết vận dụng vào thực tiễn công tác. Điều quan trọng là phải tự xây dựng ý chí kiên định, không ngại khó khăn, không dừng lại ở mức độ hoàn thành nhiệm vụ mà phải luôn phấn đấu vượt lên chính mình, chinh phục tri thức, coi nghiên cứu khoa học là một phần quan trọng trong sự nghiệp rèn luyện và trưởng thành của bản thân.
4. Kết luận
Nâng cao ý thức nghiên cứu khoa học cho học viên Học viện Chính trị hiện nay là một nhiệm vụ cấp thiết và có ý nghĩa chiến lược lâu dài, góp phần trực tiếp vào xây dựng đội ngũ cán bộ chính trị quân đội vững vàng về bản lĩnh, giỏi về trí tuệ, đáp ứng yêu cầu xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại. Trong bối cảnh mới, việc nâng cao ý thức nghiên cứu khoa học của học viên không chỉ giúp họ hoàn thiện kỹ năng nghiên cứu và tư duy khoa học mà còn tạo nền tảng để chủ động thích ứng với sự phát triển của khoa học – công nghệ và chuyển đổi số, đóng góp thiết thực vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Chú thích:
1, 2. Học viện Chính trị (2024). Báo cáo số 261/BC-HV ngày 6/8/2024 về tổng kết năm học 2023 – 2024; phương hướng nhiệm vụ năm học 2024 – 2025.
3. Quân ủy Trung ương (2025). Nghị quyết số 3488-NQ/TW ngày 29/01/2025 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong Quân đội.
Tài liệu tham khảo:
1. Ban Chấp hành Trung ương (2024). Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
2. Nguyễn Thanh Bình (2017). Nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học của học viên đào tạo chính ủy hiện nay. H. Đề tài khoa học cấp ngành, Tổng cục Chính trị.
3. Đảng ủy Học viện Chính trị, Đảng bộ Quân đội (2024). Nghị quyết số 191-NQ/ĐU ngày 11/7/2024 về lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ năm học 2024 – 2025.
4. Phạm Thị Lan (2020). Giáo dục ý thức nghiên cứu khoa học và ý nghĩa của nó đối với việc giáo dục sinh viên Đại học ở Việt Nam hiện nay. Tạp chí Khoa học và Công nghệ. Số 43B. tr.88-96. Chính trị quốc gia Sự thật.
5. Quân ủy Trung ương (2022). Nghị quyết số 1652-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 về lãnh đạo công tác khoa học quân sự đến năm 2030 và những năm tiếp theo.
6. Tổng cục Chính trị (2020). Nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn ở các trường đào tạo sĩ quan chỉ huy trong Quân đội nhân dân Việt Nam. H. NXB. Quân đội nhân dân.
7. Nghiên cứu giải pháp nâng cao chất lượng hoạt động nghiên cứu khoa học của học viên hệ 5, Học viện Chính trị hiện nay. https://tapchigiaochuc.com.vn/nghien-cuu-giai-phap-nang-cao-chat-luong-hoat-dong-nghien-cuu-khoa-hoc-cua-hoc-vien-he-5-hoc-vien-chinh-tri-hien-nay.html
8. Nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học của học viên ở Học viện Chính trị hiện nay. http://hocvienchinhtribqp.edu.vn/index.php/bai-bao-khoa-hoc/nang-cao-chat-luong-nghien-cuu-khoa-hoc-cua-hoc-vien-o-hoc-vien-chinh-tri-hien-nay.html
9. Nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, nghiên cứu khoa học ở Học viện Chính trị theo di huấn của Chủ tịch Hồ Chí Minh. https://www.bqllang.gov.vn/hoi-thao-khoa-hoc-phat-huy-gia-tri-di-tich-chu-tich-ho-chi-minh-vao-giao-duc-chinh-tri-trong-quan-doi-nhan-dan-viet-nam/13796-nang-cao-chat-luong-giao-duc-dao-tao-nghien-cuu-khoa-hoc-o-hoc-vien-chinh-tri-theo-di-huan-cua-chu-tich-ho-chi-minh.html.
