ThS. Nguyễn Lê Hoài Vy
Phân hiệu Học viện Hành chính và Quản trị công tại TP. Hồ Chí Minh
(Quanlynhanuoc.vn) – Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0, công cuộc chuyển đổi số quốc gia đã tác động mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực, trong đó ngành Nông nghiệp có những bước phát triển vượt bậc thông qua sàn thương mại điện tử và có nhiều đóng góp quan trọng trong việc cung cấp nguồn lương thực, thực phẩm lớn cho cả nước, đặc biệt, cung cấp nguyên liệu cho sản xuất công nghiệp và mở rộng thị trường thương mại quốc tế. Tuy nhiên, bên cạnh những cơ hội của thương mại điện tử mang đến, ngành Nông nghiệp vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức. Chính vì vậy, để phát triển nông nghiệp Việt Nam bền vững, cần có những giải pháp xây dựng một sàn thương mại điện tử cho nông sản để quản lý tốt và đưa nông sản các vùng miền lên môi trường số, tăng sức cạnh tranh và hiệu quả hơn cho ngành Nông nghiệp.
Từ khóa: Quản lý nông nghiệp; tác động; chuyển đổi số; thương mại điện tử; nông nghiệp Việt Nam.
1. Đặt vấn đề
Trong bối cảnh nền kinh tế số và chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, thương mại điện tử đã và đang trở thành một công cụ chiến lược góp phần tái cấu trúc chuỗi giá trị ngành Nông nghiệp Việt Nam. Đặc biệt, sự phát triển của thương mại điện tử không chỉ mở ra cơ hội nâng cao hiệu quả sản xuất – kinh doanh mà còn giúp nông sản Việt Nam tiếp cận trực tiếp với người tiêu dùng trong nước và quốc tế, vượt qua các rào cản truyền thống về phân phối và tiếp thị. Để tận dụng hiệu quả những cơ hội này, ngành Nông nghiệp cần có một hệ sinh thái thương mại điện tử đồng bộ, hiện đại và phù hợp với đặc thù sản xuất – tiêu dùng của khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa. Bài viết tập trung đánh giá thực trạng ứng dụng thương mại điện tử trong quản lý nông nghiệp, phân tích những kết quả, hạn chế trong việc ứng dụng thương mại điện tử trong quản lý và tiêu thụ nông sản, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện cho ngành Nông nghiệp Việt Nam theo hướng bền vững.
2. Thực trạng ứng dụng thương mại điện tử trong quản lý nông nghiệp
Để môi trường vận hành tốt hơn cho thương mại điện tử, thời gian qua, Việt Nam đã chú trọng xây dựng và hoàn thiện hành lang pháp lý về giao dịch thương mại điện tử và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng cũng như bảo đảm các đơn vị sản xuất các mặt hàng lương thực, thực phẩm thiết yếu được cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Các quy định trong Luật Giao dịch điện tử năm 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2023), Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2010 (sửa đổi, bổ sung năm 2023) và các văn bản hướng dẫn các luật này, như: Nghị định số 52/2013/NĐ-CP ngày 16/5/2013 về thương mại điện tử và Nghị định số 82/2021/NĐ-CP ngày 25/9/2021 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 52/2013/NĐ-CP ngày 16/5/2013 của Chính phủ về thương mại điện tử; Quyết định số 645/2020/QĐ-TTg ngày 15/5/2020 về kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2021 – 2025, Quyết định số 431/QĐ-TTg ngày 27/3/2020 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án Quản lý hoạt động thương mại điện tử đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu… đã tạo hành lang pháp lý tốt hơn cho hoạt động thương mại điện tử, như: người sử dụng giao dịch thương mại điện tử ngày càng nhiều hơn, kỹ năng chuyên nghiệp hơn; các công cụ thanh toán cũng đã được phổ cập tới người dùng, các điểm bán hàng trên mạng sử dụng thanh toán điện tử cũng khá phổ biến; các sàn giao dịch thương mại điện tử tăng trưởng đều. Trong năm 2023, thương mại điện tử của Việt Nam tăng trưởng xấp xỉ 20%, là mức cao trong khu vực Đông Nam Á và đứng trong top đầu trên thế giới1.
Việc quản lý nông nghiệp khi được ứng dụng công nghệ thông tin vào khâu quản lý nghiệp vụ đã bảo đảm vận hành giao dịch điện tử thông suốt, đặc biệt là tạo điều kiện và tiết kiệm chi phí, thời gian cho các đơn vị sản xuất, doanh nghiệp, hộ kinh doanh, hợp tác xã đưa các sản phẩm nông nghiệp lên sàn thương mại điện tử, giúp cho thị trường nông nghiệp trong nước có thương hiệu và được biết nhiều hơn ở châu Âu, Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc.
Hiện nay, các đơn vị sản xuất nông nghiệp và người tiêu dùng đã sử dụng nền tảng công nghệ vàotrong hoạt động thương mại điện tử, từ đó nâng cao kỹ năng ứng dụng các công nghệ tiên tiến ngày càng chuyên nghiệp và hiệu quả. Điều này giúp thương mại điện tử ở nước ta có thể tăng tốc nhanh hơn so với các quốc gia phát triển. Đơn cử về sản phẩm OCOP, ở mỗi địa phương đều xây dựng thương hiệu cho sản phẩm OCOP thông qua sàn thương mại điện tử. Hiện nay, cả nước đã có 14.085 sản phẩm OCOP đạt 3 sao trở lên2. Và đây được coi là hướng đi hiệu quả tiện ích nhất để nông sản của các địa phương nâng cao giá trị sản phẩm, gia tăng nhận diện, tạo dựng vị trí vững chắc không chỉ ở thị trường trong nước mà còn chiếm lĩnh được thị trường quốc tế.
Theo thống kê, Buudien.vn (tên gọi mới của Postmart.vn) của Bưu điện Việt Nam là sàn thương mại điện tử chuyên về nông sản, đặc sản phổ biến nhất. Năm 2024, sàn Buudien.vn đã đưa khoảng 3.600 sản phẩm OCOP lên sàn, nâng tổng số sản phẩm OCOP trên sàn lên gần 10.000 sản phẩm, đạt hơn 70% sản lượng OCOP quốc gia. Số giao dịch phát sinh đạt hơn 15.000 giao dịch với giá trị đạt trên 4,8 tỷ đồng3. Nhờ mạng lưới bưu chính ở khắp các vùng miền, gồm 13.000 điểm phục vụ, trong đó có hơn 8.000 bưu điện – văn hóa xã trải rộng tới thôn, bản. Vietnam Post thực hiện sứ mệnh kết nối nông sản và văn hóa4. Qua mạng lưới này, các đơn vị sản xuất và người dân nắm rõ quy chuẩn về cách thức đóng gói, quy trình vận chuyển bảo đảm chất lượng hàng hóa để sản phẩm đến tay người tiêu dùng, nhất là hướng dẫn, hỗ trợ trực tiếp đến người nông dân cách chụp ảnh và lưu hình ảnh sản phẩm, đăng ký tài khoản, thiết lập gian hàng và đăng bán sản phẩm trên sàn. Trong đó, đặc biệt chú trọng xây dựng thương hiệu sản phẩm nông nghiệp bằng các câu chuyện, truyền thuyết mang đậm giá trị bản sắc của nhiều vùng miền và được triển khai hiệu quả trên nền tảng thương mại điện tử chuyên biệt về nông sản chất lượng cao (nongsan.buudien.vn).
Từ việc ứng dụng công nghệ số để tự động hóa các quy trình sản xuất – kinh doanh, quản lý, giám sát nguồn gốc chuỗi cung ứng sản phẩm bảo đảm nhanh gọn, chính xác, bảo đảm về vệ sinh an toàn thực phẩm, mỗi địa phương đều xây dựng mục tiêu định hướng đào tạo, ứng dụng công nghệ số trong sản xuất, cung cấp, phân phối, dự báo về giá, thời vụ… cho các đơn vị sản xuất nông nghiệp; nhất là đẩy mạnh phát triển thương mại điện tử trong nông nghiệp.
Việc phối hợp với các đơn vị tư vấn, cơ quan chức năng xây dựng và triển khai kế hoạch chuyển đổi số trong nông nghiệp; liên kết với doanh nghiệp chuyển đổi số, phân phối và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp công nghệ cao, chất lượng cao trên cơ sở minh bạch thông tin mã số vùng trồng, nguồn gốc sản phẩm bằng công nghệ. Ngoài ra, sự hỗ trợ của cơ quan chức năng đã giúp người nông dân có những thay đổi về tư duy, chủ động ứng dụng công nghệ số vào phát triển nông sản, trong đó đã đưa những mặt hàng nông sản lên sàn thương mại điện tử. Điều này, không chỉ tạo dựng những giá trị văn hóa mà còn có được sự tin tưởng của khách hàng về chất lượng và xuất xứ sản phẩm hàng hóa nông nghiệp.
Các sản phẩm nông nghiệp sẽ được quảng bá, giới thiệu lên các sàn thương mại điện tử Postmart.vn (thuộc Tổng Công ty Bưu điện Việt Nam) và Voso.vn (thuộc Tổng Công ty cổ phần Bưu chính Viettel). Các sở Nông nghiệp và Môi trường của các tỉnh, thành phố phối hợp với các bên liên quan và các sàn thương mại điện tử tổ chức đào tạo, tập huấn, tạo tài khoản, gian hàng trên sàn cho các đơn vị, hộ sản xuất nông nghiệp. Chính vì vậy, những năm qua, nhiều sản phẩm nông nghiệp của các địa phương, các đơn vị sản xuất đã xây dựng được nhãn hiệu, thương hiệu sản phẩm, mở rộng phát triển thị trường không chỉ trong trong nước mà còn vươn ra được thị trường quốc tế, như: vải thiều (Hưng Yên, Bắc Giang), gạo ST (Sóc Trăng), cam Cao Phong (Hòa Bình), cam Vinh (Nghệ An), thanh long (Bình Thuận),…
Mặc dù việc tổ chức sàn thương mại điện tử góp phần tạo ra kênh phân phối mới, hiện đại cho các mặt hàng nông sản; giúp tiết kiệm chi phí tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp cũng như cung cấp thông tin hữu ích cho các đơn vị sản xuất nông nghiệp về thị trường nông sản, về thời tiết mùa vụ, về dự báo nhu cầu và năng lực sản xuất, tuy nhiên, đối với việc đẩy mạnh hoạt động xúc tiến thương mại, đưa sản phẩm nông nghiệp lên sàn thương mại điện tử để tiêu thụ sản phẩm còn chưa thực sự phát huy hiệu quả, vẫn còn nhiều hạn chế, cụ thể là: thông tin tràn lan, thiếu sự kiểm chứng (ví dụ như thông tin về một số sản phẩm không đạt tiêu chuẩn, không đúng quy định về các thành phần ghi trên bao bì…). Hiện tượng gian lận thương mại điện tử vẫn còn diễn ra phổ biến; quy định bảo vệ dữ liệu người dùngcòn khoảng lệch tương đối lớn so với các quốc gia trên thế giới. Những điều này cũng đã làm cho các công ty thương mại điện tử ở nước ta gặp nhiều khó khăn khi gia nhập thị trường quốc tế. Một hạn chế nữa về các nguồn lực như: nhân lực, cơ sở vật chất và hiệu quả kinh doanh, mức độ nhận diện thương hiệu chưa phổ biến, chưa được nhiều người biết đến; chưa có phương án, chiến lược marketing phù hợp nên sức cạnh tranh trên thị trường chưa cao.
3. Giải pháp đẩy mạnh ứng dụng thương mại điện tử để ngành Nông nghiệp phát triển bền vững
Thứ nhất, cần nghiên cứu, điều chỉnh các văn bản dưới luật để phù hợp với quy định mới, trong đó chú trọng cơ chế, chính sách, kế hoạch hành động cụ thể để nâng cao hơn nữa hiệu quả từ các sàn thương mại điện tử, nhất là các quy định ký kết các hiệp định thương mại tự do với Việt Nam về thị trường nông sản có thương hiệu được đưa lên sàn thương mại điện tử.
Thứ hai, các cơ quan, ban, ngành và địa phương cần hỗ trợ các doanh nghiệp sản xuất nông nghiệp (doanh nghiệp vừa và nhỏ, doanh nghiệp khởi nghiệp) tham gia các khóa đào tạo về giao dịch thương mại điện tử để giúp các doanh nghiệp này không chỉ ứng dụng hiệu quả thương mại điện tử mà còn đẩy mạnh hoạt động quảng bá, định vị thương hiệu các mặt hàng nông sản ra thị trường quốc tế. Đồng thời, cần thường xuyên kiểm soát, truy xuất các nguồn hàng hóa, phát hiện những gian lận trong thương mại để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và bảo đảm an toàn sản phẩm hàng hóa nông nghiệp.
Cần tập trung nghiên cứu việc triển khai thực hiện các hoạt động xúc tiến thương mại tại nước ngoài, khuyến khích doanh nghiệp, hợp tác xã của tỉnh, thành phố tham gia các hoạt động thương mại điện tử quốc tế để đẩy mạnh tìm kiếm, mở rộng thị trường tiêu thụ nông sản. Các sở, ngành ở địa phương cần tiếp tục hỗ trợ phát triển thương mại điện tử đối với các doanh nghiệp, hợp tác xã sản xuất- kinh doanh nông sản đặc trưng, có lợi thế cạnh tranh tại thị trường trong nước và quốc tế. Đồng thời, triển khai xây dựng chuyên trang thương mại điện tử tỉnh, thành phố tích hợp trên Cổng thông tin của sở Công Thương nhằm quản lý các website thương mại điện tử và cung cấp thông tin về hoạt động thương mại điện tử cho doanh nghiệp ở các tỉnh, thành phố. Bên cạnh đó, cần nâng cao vai trò của các hiệp hội ngành, nghề trong chuyển đổi số, phát triển thương mại điện tử.
Thứ ba, trong tiêu thụ, xuất khẩu nông sản qua sàn thương mại điên tử, cần phối hợp với các sàn thương mại điện tử tổ chức tập huấn cho hộ nông dân về kỹ năng livestream bán hàng trực tiếp, cách tiếp nhận đơn hàng, chốt đơn, đóng gói, giao nhận và thanh toán… Các hộ kinh doanh, thanh niên khởi nghiệp tích cực làm kinh tế mới ngay tại địa phương. Tăng số doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ gia đình sử dụng tài khoản điện tử và thực hiện giao dịch trên các sàn thương mại điện tử.
Thứ tư, đẩy mạnh công tác phát triển, mở rộng thị trường trong nước qua kênh bán hàng trực tuyến và coi đây là giải pháp trọng tâm trong tiêu thụ nông sản của các địa phương. Trong đó, chọnlựa các đơn vị, doanh nghiệp, hợp tác xã sản xuất nông sản và tiêu thụ nông sản, sản phẩm chủ lực trên địa bàn các tỉnh, thành phố trên: Voso.vn, Postmart.vn, Sendo.vn, San24h.vn, Shopee.vn, Lazada.vn và đặc biệt trên sàn thương mại điện tử quốc tế Alibaba.com.
4. Kết luận
Thương mại điện tử đã và đang trở thành một động lực quan trọng trong tiến trình hiện đại hóa ngành Nông nghiệp, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số quốc gia đang được đẩy mạnh. Những thành quả ban đầu đã chứng minh tiềm năng to lớn của thương mại điện tử trong việc mở rộng thị trường tiêu thụ, nâng cao giá trị nông sản và thúc đẩy liên kết sản xuất – tiêu dùng theo chuỗi.
Tuy nhiên, để phát triển nông nghiệp một cách bền vững, việc xây dựng một nền tảng thương mại điện tử đặc thù cho nông sản là yêu cầu cấp thiết, đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của Nhà nước, doanh nghiệp và người nông dân. Trên cơ sở đó, ngành Nông nghiệp Việt Nam có thể từng bước định vị được thương hiệu trên thị trường toàn cầu, đóng góp vào mục tiêu phát triển nông nghiệp hiện đại, hội nhập và mang lại giá trị gia tăng cao cho nền kinh tế của đất nước.
Chú thích:
1, 2. Xây dựng thương hiệu cho nông sản – cách làm mới từ thương mại điện tử.https://qnitrade.gov.vn/xay-dung-thuong-hieu-cho-nong-san-cach-lam-moi-trong-thuong-mai-dien-tu/
3. Năm 2024 có gần 10.000 sản phẩm OCOP được “lên sàn”. https://thuonghieucongluan.com.vn/nam-2024-co-gan-10-000-san-pham-ocop-duoc-len-san-a247393.html
4. “Ông lớn” bưu chính Vietnam Post lại mở sàn TMĐT nông sản cao cấp, sẽ bán xuyên biên giới. https://cafef.vn/ong-lon-buu-chinh-lai-mo-san-tmdt-nong-san-ban-sang-trung-quoc-han-quoc-nhat-ban-188241222171725512.chn
Tài liệu tham khảo:
1. Chính phủ (2013). Nghị định số 52/2013/NĐ-CP ngày 16/5/2013 về thương mại điện tử.
2. Chính phủ (2021). Nghị định số 82/2021/NĐ-CP ngày 25/9/2021 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 52/2013/NĐ-CP ngày 16/5/2013 của Chính phủ về thương mại điện tử.
3. Quốc hội (2010, 2023). Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2010 (sửa đổi, bổ sungnăm 2023)
4. Quốc hội (2005, 2023). Luật Giao dịch điện tử năm 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2023).
5. Quốc hội (2005). Luật Thương mại năm 2005.
6. Sản phẩm OCOP ngày càng nâng cao số lượng và chất lượng. https://moit.gov.vn/tin-tuc/xuc-tien-thuong-mai/san-pham-ocop-ngay-cang-nang-cao-so-luong-va-chat-luong.htm
