ThS. Đoàn Kim Huy
Công ty cổ phần Tư vấn và Dịch vụ truyền thông Athena
ThS. Nguyễn Thị Hồng Ngọc
Học viện Hành chính và Quản trị công
(Quanlynhanuoc.vn) – Toàn cầu hóa và cách mạng công nghệ số đang tạo ra những chuyển biến sâu sắc trong nhận thức, hành vi và hệ giá trị của thanh niên Việt Nam. Bên cạnh việc mang lại những tác động tích cực là mở rộng cơ hội tiếp cận tri thức và hội nhập quốc tế, toàn cầu hóa cũng đang có những mặt trái khiến một bộ phận không nhỏ thanh niên rơi vào trạng thái mơ hồ về lý tưởng, suy giảm lòng yêu nước và dễ bị chi phối bởi các luồng thông tin phi chính thống. Trong bối cảnh đó, báo chí – với tư cách là lực lượng nòng cốt trên mặt trận tư tưởng, đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc định hướng dư luận, nuôi dưỡng niềm tin chính trị và khơi dậy tinh thần yêu nước trong giới trẻ. Việc phát huy mạnh mẽ vai trò giáo dục của báo chí vừa là yêu cầu khách quan của quá trình phát triển đất nước, vừa là một đòi hỏi mang tính chiến lược nhằm củng cố nền tảng tư tưởng của Đảng, tăng cường “sức đề kháng” về tư tưởng, chính trị cho thế hệ kế tục sự nghiệp cách mạng trong kỷ nguyên mới.
Từ khóa: Báo chí, lý tưởng cách mạng, tinh thần yêu nước, thanh niên Việt Nam, toàn cầu hóa.
1. Tầm quan trọng của việc bồi dưỡng lý tưởng cách mạng và tinh thần yêu nước cho thanh niên Việt Nam hiện nay
Lý tưởng cách mạng và tinh thần yêu nước là hai giá trị cốt lõi, có mối quan hệ sâu sắc trong hệ thống tư tưởng chính trị của Việt Nam. Trong đó, lý tưởng cách mạng được hiểu là mục tiêu chiến lược, con đường phát triển mà Đảng và Nhân dân Việt Nam kiên định theo đuổi; là niềm tin kiên định vào con đường độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội mà Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam đã lựa chọn. Lý tưởng này không chỉ là kim chỉ nam cho các hành động chính trị mà còn là động lực tinh thần mạnh mẽ, thôi thúc mỗi cá nhân, đặc biệt là thanh niên, phấn đấu không ngừng vì một Việt Nam dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
Tinh thần yêu nước được hiểu là “tình yêu quê hương, đất nước và tinh thần sẵn sàng đem hết khả năng của mình phục vụ lợi ích của Tổ quốc”1. Đây là tình cảm tự nhiên, sâu sắc của mỗi người dân Việt Nam nói chung và với thanh niên nói riêng đối với quê hương, cội nguồn và những giá trị văn hóa, lịch sử tốt đẹp được tạo dựng qua hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước. Tinh thần yêu nước của Nhân dân ta được Chủ tịch Hồ Chí Minh khái quát: “Đó là một truyền thống quý báu của ta. Từ xưa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng thì tinh thần ấy lại sôi nổi, nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm, khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ cướp nước…”2. Tinh thần yêu nước trong thời đại ngày nay còn gắn liền với yêu Đảng, yêu chủ nghĩa xã hội, khát vọng xây dựng đất nước phồn vinh, hạnh phúc3.
Với lực lượng thanh niên (lớp người gánh vác vận mệnh của đất nước, tiền đồ của dân tộc), có lý tưởng cách mạng là phải có lòng yêu nước nồng nàn, sâu sắc, có “…sự kết tinh của tinh thần giác ngộ cách mạng, giác ngộ về quyền lợi dân tộc và quyền lợi của giai cấp vô sản; là sự kết hợp chặt chẽ chủ nghĩa yêu nước chân chính với chủ nghĩa quốc tế vô sản”4. Do đó, việc bồi dưỡng cho thanh niên tinh thần yêu nước và xác định lý tưởng cách mạng đúng đắn là hết sức quan trọng và cần thiết trong mọi giai đoạn cách mạng. Đây là những giá trị cốt lõi, định hình bản lĩnh chính trị và đạo đức cách mạng của thanh niên Việt Nam.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa với những thời cơ và thách thức đan xen, việc bồi dưỡng hai phẩm chất này càng có ý nghĩa cấp bách không chỉ là nhiệm vụ giáo dục có tính truyền thống mà còn là yêu cầu chiến lược nhằm xây dựng lớp thanh niên có bản lĩnh, trách nhiệm và khát vọng cống hiến vì sự nghiệp phát triển và bảo vệ Tổ quốc.
Trước hết, toàn cầu hóa đặt ra những thách thức lớn về tư tưởng và bản sắc dân tộc, đòi hỏi thanh niên phải có nền tảng lý tưởng vững chắc để không bị “hòa tan”.
Sự bùng nổ thông tin trên không gian mạng, sự giao thoa văn hóa không biên giới đã và đang tác động mạnh mẽ đến hệ giá trị của thanh niên. Bên cạnh những mặt tích cực, toàn cầu hóa cũng mang theo các luồng tư tưởng ngoại lai, lối sống thực dụng, chủ nghĩa cá nhân, thậm chí là những thông tin sai lệch, xuyên tạc lịch sử và phủ nhận thành quả cách mạng. Nếu không có lý tưởng cách mạng kiên định và tinh thần yêu nước sâu sắc, thanh niên dễ dàng bị cuốn vào những trào lưu tiêu cực, mất phương hướng, thậm chí suy giảm niềm tin vào con đường mà Đảng và dân tộc đã lựa chọn. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã nhấn mạnh: “Tăng cường giáo dục lòng yêu nước, lòng tự hào dân tộc, truyền thống và lịch sử dân tộc, ý thức trách nhiệm xã hội của các tầng lớp nhân dân, nhất là thanh niên”5. Điều này cho thấy, Đảng đã sớm nhận thức và khẳng định tầm quan trọng của việc củng cố nội lực tư tưởng cho thế hệ trẻ trước sóng gió toàn cầu. Lý tưởng cách mạng sẽ là “kim chỉ nam” giúp thanh niên phân biệt đúng sai, giữ vững lập trường, nhận diện và đấu tranh với các âm mưu “diễn biến hòa bình”, góp phần bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng.
Thứ hai, lý tưởng cách mạng và tinh thần yêu nước là động lực mạnh mẽ thúc đẩy thanh niên phát huy tính chủ động, sáng tạo và tinh thần cống hiến cho sự phát triển đất nước.
Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu gay gắt, một quốc gia muốn phát triển bền vững cần có nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt là thế hệ trẻ có hoài bão lớn và có ý chí vươn lên. Lý tưởng cách mạng không chỉ là niềm tin mà còn là khát vọng về một tương lai tốt đẹp cho Tổ quốc, thôi thúc thanh niên học tập, rèn luyện để trang bị kiến thức, kỹ năng cần thiết. Lòng yêu nước nồng nàn sẽ biến thành hành động cụ thể, sẵn sàng học hỏi, nghiên cứu khoa học, khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, xung kích vào những lĩnh vực khó khăn của đất nước.
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Thanh niên là người chủ tương lai của nước nhà, nước nhà thịnh hay suy, yếu hay mạnh một phần lớn là do các thanh niên”6. Tư tưởng này cho thấy, Người kỳ vọng trách nhiệm to lớn của thanh niên và để gánh vác trách nhiệm ấy, lý tưởng và lòng yêu nước chính là động cơ mạnh mẽ nhất. Minh chứng từ thực tiễn cho thấy, trong suốt chiều dài lịch sử, từ các phong trào “Ba sẵn sàng”, “Năm xung phong” thời kháng chiến7 đến các phong trào “Thanh niên tình nguyện”, “Tuổi trẻ sáng tạo” ngày nay, tinh thần yêu nước và lý tưởng phụng sự Tổ quốc luôn là nguồn năng lượng nội tại, dẫn lối cho thanh niên Việt Nam vượt mọi khó khăn, thử thách để hoàn thành sứ mệnh lịch sử.
Thứ ba, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng và tinh thần yêu nước giúp thanh niên hình thành phẩm chất đạo đức, lối sống lành mạnh, có trách nhiệm với cộng đồng và xã hội.
Toàn cầu hóa mang đến sự đa dạng về văn hóa nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ xuống cấp về đạo đức, lối sống. Thực tế hiện nay, vẫn còn một bộ phận thanh niên giảm sút niềm tin, thiếu ý thức chấp hành pháp luật, thực dụng, thiếu lý tưởng, thậm chí có biểu hiện xa rời truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc, sa vào chủ nghĩa cá nhân, bởi “Dù chỉ là một bộ phận nhỏ, nhưng những biểu hiện đó rất cần được quan tâm để khắc phục, nếu không, nó sẽ là nguyên nhân gốc rễ dẫn đến “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” với rất nhiều hệ lụy cho thế hệ tương lai”8. Và chỉ có lý tưởng cách mạng mới giúp định hướng lại cho bộ phận thanh niên này sống có mục đích, có ý nghĩa, biết đặt lợi ích tập thể lên trên lợi ích cá nhân. Khi có lý tưởng và lòng yêu nước, thanh niên sẽ tự giác rèn luyện đạo đức, tránh xa tệ nạn xã hội, tích cực tham gia các hoạt động vì cộng đồng, như: bảo vệ môi trường, giúp đỡ người khó khăn, phòng, chống dịch bệnh… Qua đó, góp phần xây dựng xã hội văn minh, lành mạnh, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc – sức mạnh nội lực vô cùng quan trọng trong bối cảnh hội nhập.
Thứ tư, lý tưởng cách mạng và tinh thần yêu nước là nền tảng để thanh niên tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa nhân loại, đồng thời gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.
Toàn cầu hóa là quá trình giao lưu, tiếp biến văn hóa nhưng nếu không có giáo dục lý tưởng cách mạng về lòng yêu nước, thanh niên dễ bị “lai căng hóa”, dần dần tự đánh mất bản sắc dân tộc. Vấn đề này đã được Ban Bí thư Trung ương Đảng nêu rõ trong Chỉ thị số 46-CT/TW ngày 27/7/2010 về chống sự xâm nhập của các sản phẩm văn hóa độc hại gây hủy hoại đạo đức xã hội. Mặc dù đã có nhiều biện pháp chủ động cảnh báo và ngăn chặn sự xâm nhập của các sản phẩm văn hóa độc hại gây hủy hoại đạo đức xã hội, nhưng thực tế, dưới tác động mạnh mẽ của toàn cầu hóa, văn hóa ngoại lai mang tính phản cảm đã dần xâm nhập vào đời sống tinh thần của một bộ phận thanh, thiếu niên. Sự tiếp thu không có chọn lọc các yếu tố văn hóa ngoại lai, đặc biệt là từ các sản phẩm truyền thông, như: phim ảnh, chương trình truyền hình thực tế và mạng xã hội, đã dẫn đến những thay đổi trong lối sống và đạo đức xã hội của một bộ phận giới trẻ, xuất hiện những hành vi trái với thuần phong mỹ tục và ảnh hưởng tiêu cực đến đạo đức xã hội; thậm chí thần tượng hóa quá mức các ngôi sao, chơi kumanthong hay sử dụng ngôn ngữ nước ngoài một cách vô tội vạ… Thêm vào đó, sự phát triển nhanh chóng và phổ biến của các phương tiện truyền thông hiện đại cũng làm cho các hiện tượng lai căng văn hóa lan rộng nhanh chóng, không được kiểm soát, đồng thời kích thích và thu hút sự tò mò của giới trẻ9. Chính vì vậy, bồi dưỡng lòng yêu nước, lý tưởng cách mạng sẽ giúp thanh niên tự hào về truyền thống hơn 4.000 năm văn hiến, về những giá trị văn hóa, lịch sử độc đáo của dân tộc. Trên cơ sở đó, thanh niên sẽ có thái độ chủ động, tích cực tiếp thu những giá trị văn minh của nhân loại, những kiến thức khoa học – công nghệ tiên tiến, đồng thời biết nhận diện và kiên quyết loại bỏ những yếu tố tiêu cực, không phù hợp với thuần phong mỹ tục Việt Nam. Từ đó, góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước trong xu thế hội nhập toàn cầu.
2. Vai trò của báo chí trong việc bồi dưỡng lý tưởng cách mạng và tinh thần yêu nước cho thanh niên
Việc bồi dưỡng lý tưởng cách mạng và tinh thần yêu nước cho thanh niên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa là trách nhiệm chung của nhiều chủ thể trong xã hội, bao gồm gia đình, nhà trường, các tổ chức xã hội và đặc biệt là báo chí. Với những đặc thù về chức năng tuyên truyền và giáo dục của mình, báo chí có khả năng truyền tải thông tin một cách nhanh chóng, rộng rãi, đồng thời còn có phương thức giáo dục, bồi dưỡng riêng biệt, giúp định hướng tư tưởng, nâng cao nhận thức chính trị và khơi dậy lòng yêu nước trong thanh niên. Nhờ đó, báo chí trở thành công cụ hiệu quả trong việc kết nối các giá trị cách mạng với đời sống thực tiễn của thanh niên, góp phần xây dựng thế hệ trẻ có bản lĩnh, trí tuệ và trách nhiệm trước sự biến đổi sâu rộng của thời đại toàn cầu hóa. Vai trò của báo chí trong việc bồi dưỡng lý tưởng cách mạng và tinh thần yêu nước cho thanh niên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa được thể hiện ở các khía cạnh sau:
Một là, định hướng tư tưởng, thông tin chính thống và củng cố niềm tin cách mạng cho thanh niên.
Báo chí cách mạng Việt Nam là kênh thông tin chính thống, có lợi thế đưa tin kịp thời về đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước cũng như các vấn đề thời sự quốc tế và trong nước. Trong bối cảnh bùng nổ công nghệ với nhiều thông tin nhiễu loạn trên không gian mạng, đặc biệt là các thông tin sai lệch, xuyên tạc nhằm vào thế hệ trẻ, báo chí có nhiệm vụ làm rõ sự thật, giúp thanh niên có nhận thức đúng đắn, tích cực, từ đó củng cố niềm tin vào sự lãnh đạo của Đảng và con đường độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội.
Ở phương diện này, hệ thống báo chí chính thống, đặc biệt là các cơ quan báo chí lớn như: Báo Nhân Dân, Thông tấn xã Việt Nam, Báo Quân đội nhân dân, Tạp chí Cộng sản, Tạp chí Quản lý nhà nước và Cổng thông tin điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, Đài Truyền hình Việt Nam (VTV), Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV), Cổng thông tin điện tử Chính phủ và hệ thống báo Đảng địa phương… luôn đi đầu trong việc quán triệt sâu rộng quan điểm, chủ trương, nội dung các văn kiện của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Đặc biệt, trong thời gian gần đây, các báo đã tích cực truyền tải các mục tiêu lớn, tầm nhìn chiến lược của đất nước trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc đến năm 2030 và năm 2045, trong đó nhấn mạnh vai trò của thanh niên trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Việc triển khai Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng được báo chí đẩy mạnh với khối lượng lớn tin, bài, phóng sự, chuyên đề, giúp đội ngũ cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ, hiểu sâu sắc hơn những nội dung cơ bản của Nghị quyết10.
Trong cuộc chiến chống tin giả, các báo điện tử, như: VnExpress, Dân trí, Vietnamnet đã liên tục cảnh báo về các chiêu trò lợi dụng mạng xã hội để lan truyền thông tin sai trái, xuyên tạc lịch sử, bôi nhọ lãnh đạo, đặc biệt nhắm vào giới trẻ11. Tạp chí Cộng sản điện tử và nhiều cơ quan báo chí khác cũng có chuyên mục “Đấu tranh phản bác luận điệu sai trái, thù địch”, trong đó thường xuyên có các bài phân tích sâu về âm mưu, thủ đoạn của các thế lực phản động, cơ hội chính trị nhằm chống phá Đảng, Nhà nước và khối đại đoàn kết toàn dân tộc, đặc biệt là thông tin sai lệch trên môi trường mạng xã hội. Việc cung cấp thông tin đối trọng và phân tích sắc bén đã giúp một bộ phận không nhỏ thanh niên nâng cao được “sức đề kháng” về tư tưởng, nhận diện và đấu tranh với các luận điệu sai trái, qua đó củng cố niềm tin vào lý tưởng cách mạng và bản lĩnh chính trị.
Hai là, giáo dục lịch sử, truyền thống và khơi dậy tinh thần yêu nước.
Báo chí còn đóng vai trò như một “người thầy lớn” trong việc giáo dục lịch sử hào hùng, truyền thống văn hóa dân tộc và những giá trị cốt lõi làm nên bản sắc Việt Nam. Thông qua các nội dung phong phú, đa dạng, báo chí đã khơi dậy mạnh mẽ lòng yêu nước, tự hào dân tộc, và ý thức trách nhiệm của thanh niên đối với Tổ quốc. Các cơ quan báo chí thường xuyên tổ chức và truyền thông rộng rãi các sự kiện, chuyên đề kỷ niệm những ngày lễ lớn của đất nước như: Ngày Giải phóng miền Nam (30/4), Chiến thắng Điện Biên Phủ (7/5), Quốc khánh (2/9) hay các ngày kỷ niệm thành lập Đoàn, Đội… Có thể thấy, thời gian qua, các báo điện tử như: Báo Tiền Phong, Báo Thanh Niên,… đã đặc biệt chú trọng xây dựng các tuyến bài dài kỳ, infographic, video ngắn, podcast về lịch sử, gương anh hùng liệt sĩ, các di tích lịch sử, thu hút hàng triệu lượt tiếp cận và tương tác từ giới trẻ. Trong dịp kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ (2024), 50 năm ngày giải phóng miền Nam thống nhất đất nước (2025) hầu hết các báo đều có chuyên trang đặc biệt, nhiều video được thiết kế riêng cho nền tảng số, sử dụng công nghệ 3D, tái hiện trận chiến lịch sử một cách sinh động, hấp dẫn hàng triệu lượt xem, giúp thế hệ trẻ hiểu sâu sắc hơn về sự hy sinh của cha ông.
Báo chí cũng đã cụ thể hóa lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh về tinh thần yêu nước nồng nàn của dân tộc ta bằng cách kể những câu chuyện về sự cống hiến, hy sinh của các thế hệ, từ đó truyền cảm hứng cho thanh niên phát huy truyền thống trong bối cảnh hiện nay. Đã có nhiều bài viết về những tấm gương thanh niên tình nguyện, thanh niên xung kích ở các vùng khó khăn, hải đảo xa xôi hay những bạn trẻ đạt thành tích cao trong các cuộc thi quốc tế được báo chí khai thác sâu, không chỉ ca ngợi mà còn phân tích động lực, lý tưởng cho thanh niên. Các cuộc thi như: tìm hiểu lịch sử, văn hóa dân tộc “Tự hào Việt Nam” do Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo phát động, được các tòa soạn báo hưởng ứng và thu hút hàng trăm nghìn thanh niên tham gia, minh chứng rõ nét cho sức lan tỏa của báo chí trong việc giáo dục lòng yêu nước12.
Ba là, phê phán các biểu hiện tiêu cực, bảo vệ các giá trị chuẩn mực và định hình lối sống lành mạnh cho thanh niên.
Bên cạnh vai trò tuyên truyền, báo chí còn thực hiện chức năng phản biện xã hội, phê phán các biểu hiện tiêu cực, lạc hậu trong xã hội, đặc biệt là những ảnh hưởng từ văn hóa ngoại lai thiếu chọn lọc. Qua đó, giúp thanh niên nhận diện và tránh xa các tệ nạn, xây dựng lối sống lành mạnh, có trách nhiệm với bản thân và cộng đồng, phù hợp với thuần phong mỹ tục Việt Nam.
Tiêu biểu có thể kể đến các báo, như: Công an nhân dân, Pháp luật Việt Nam, Thanh niên, Tiền phong,… thường xuyên đăng tải các bài viết, phóng sự điều tra về các tệ nạn xã hội như: ma túy, cờ bạc, bạo lực học đường, lừa đảo qua mạng, đặc biệt nhắm vào giới trẻ. Các bài viết không chỉ phản ánh thực trạng mà còn phân tích nguyên nhân, hậu quả và đưa ra lời khuyên từ chuyên gia, giúp thanh niên cảnh giác và phòng tránh. Chẳng hạn, như: “Góc nhìn” (VnExpress.net), “Góc nhìn thẳng” (Vietnamnet.vn), “Góc nhìn chuyên gia” (Dantri.com.vn),… thường xuyên có những bài viết phê phán lối sống thực dụng, đề cao chủ nghĩa cá nhân, hoặc những trào lưu văn hóa ngoại lai không phù hợp, giúp thanh niên có cái nhìn đa chiều và chọn lọc hơn.
Báo chí cũng đã tích cực đấu tranh với những hiện tượng này bằng cách phân tích rõ bản chất của các yếu tố tiêu cực, khuyến khích thanh niên giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Nhiều chương trình truyền hình và báo chí điện tử đã xây dựng được các series về: “Góc nhìn văn hóa” (kênh VTV4), “Văn hóa ứng xử trên không gian mạng” (kênh Truyền hình Quốc phòng Việt Nam), các chương trình về kỹ năng sống và giá trị đạo đức thời đại mới cũng được các cơ quan báo chí, truyền thông và ngành Giáo dục phối hợp triển khai nhằm cung cấp kiến thức, kỹ năng và định hướng giá trị cho thanh niên trong bối cảnh hội nhập và phát triển hiện nay. Qua đó, cũng hướng dẫn thanh niên cách tiếp nhận thông tin, tương tác lành mạnh trên mạng xã hội và trong đời sống thực, góp phần ngăn chặn các hành vi tiêu cực.
Bốn là, kết nối, tương tác và tạo diễn đàn phát huy tính chủ động, sáng tạo của thanh niên.
Báo chí đã tạo ra các diễn đàn mở, khuyến khích thanh niên thể hiện quan điểm, đóng góp ý kiến, và tham gia vào các hoạt động xã hội, qua đó phát huy tính chủ động, sáng tạo và tinh thần cống hiến. Hầu hết các cơ quan báo chí lớn của Việt Nam đều đã có sự hiện diện mạnh mẽ trên các nền tảng mạng xã hội phổ biến như: Facebook, YouTube, TikTok. Các kênh mạng xã hội này thường xuyên đăng tải nội dung dưới dạng: video ngắn, livestream, podcast, infographic,… phù hợp với thói quen tiêu thụ thông tin của giới trẻ. Nhiều video trên các kênh báo chí chính thống đạt hàng triệu lượt xem và tương tác, cho thấy hiệu quả trong việc tiếp cận và thu hút thanh niên.
Nhiều cơ quan báo chí cũng thường xuyên tổ chức các tọa đàm trực tuyến, livestream phỏng vấn các chuyên gia, nhân vật truyền cảm hứng về các chủ đề mà thanh niên quan tâm như: khởi nghiệp, chuyển đổi số, bảo vệ môi trường, văn hóa ứng xử, chuẩn bị hành trang hội nhập. Chẳng hạn, báo Tiền phong có Diễn đàn “Tiếng nói tuổi trẻ – Hành động của Đoàn”13, chương trình “Cặp lá yêu thương” (VTV24), Báo Thanh niên có chuyên mục “Kết nối yêu thương”,… là những ví dụ điển hình về việc tạo không gian cho thanh niên chia sẻ ý tưởng, bày tỏ nguyện vọng và tham gia giải quyết các vấn đề xã hội. Những hoạt động này vừa giúp báo chí nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của thanh niên, vừa khuyến khích họ chủ động, sáng tạo, phát huy vai trò của mình trong các hoạt động cộng đồng và đóng góp vào sự phát triển của đất nước. Ngoài ra, các cuộc thi tương tự, như: “Thử thách khởi nghiệp Việt toàn cầu” năm 202514 hay Đối thoại trực tuyến chủ đề “Tuổi trẻ sáng tạo xây dựng đất nước”… do Đoàn Thanh niên phát động với sự hưởng ứng rộng rãi của báo chí không chỉ khuyến khích tài năng trẻ mà còn là kênh để báo chí phát hiện và truyền cảm hứng về những đóng góp tích cực của thanh niên cho xã hội.
3. Một số đề xuất giải pháp
Để tiếp tục phát huy tối đa vai trò của báo chí trong công tác bồi dưỡng lý tưởng cách mạng và tinh thần yêu nước cho thanh niên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa, cần triển khai toàn diện và đồng bộ các giải pháp sau:
Thứ nhất, đổi mới phương thức truyền tải nội dung theo hướng cá nhân hóa và đa dạng hóa để phù hợp với thị hiếu thanh niên.
Trong kỷ nguyên số, thói quen tiếp nhận thông tin của thanh niên đã thay đổi rất nhiều nên đòi hỏi các cơ quan báo chí cần tập trung đổi mới nội dung và hình thức thể hiện, hướng tới sự sáng tạo, hấp dẫn và phù hợp với đặc điểm tâm lý, hành vi của thanh niên, cụ thể:
(1) Về nghiên cứu hành vi trải nghiệm thông tin, đây là yếu tố then chốt để tăng hiệu quả tiếp cận thông tin báo chí của thanh niên. Vì vậy, báo chí cần đầu tư nghiên cứu sâu hơn về hành vi và sở thích tiếp nhận thông tin của từng nhóm thanh niên (học sinh, sinh viên, người đi làm, thanh niên nông thôn, thành thị…). Ngày nay, với sự hỗ trợ của ứng dụng công nghệ dữ liệu lớn (Big Data) và trí tuệ nhân tạo (AI), việc khảo sát và phân tích dữ liệu người dùng đã không còn là vấn đề khó. Các cơ quan báo chí nên tận dụng công nghệ để phân tích, từ đó đề xuất và phân phối nội dung về lý tưởng cách mạng và tinh thần yêu nước một cách phù hợp và đúng đối tượng. Chẳng hạn, với nội dung về khởi nghiệp sáng tạo có thể gửi tới nhóm thanh niên quan tâm kinh doanh, trong khi các câu chuyện về bảo vệ môi trường sẽ hấp dẫn hơn đối với nhóm thanh niên hoạt động xã hội. Đây cũng là cách để cá nhân hóa trải nghiệm cho thanh niên, giúp thông điệp được truyền tải hiệu quả hơn, tránh tình trạng thông tin dàn trải, thiếu trọng tâm.
(2) Về sáng tạo nội dung, cần truyền tải nội dung sáng tạo và gần gũi thay vì chỉ dừng lại ở các bài viết khô khan. Các chủ đề về lý tưởng cách mạng, lịch sử dân tộc, đường lối của Đảng và chính sách của Nhà nước cần được chuyển hóa thành những câu chuyện sống động, dễ cảm thụ thông qua các định dạng như: video ngắn, podcast, infographics, phim tài liệu ngắn, truyện tranh, hoặc thậm chí là game giáo dục. Nội dung nên tập trung khai thác những gương người thật việc thật, những hành động đẹp của thanh niên trong các phong trào Đoàn, Hội hoặc các hoạt động tình nguyện. Chẳng hạn, đối với các sự kiện lịch sử, thay vì chỉ tường thuật, báo chí nên ưu tiên sản xuất video “kể chuyện lịch sử” với hình ảnh minh họa sống động, hoặc tạo podcast phỏng vấn những nhân chứng, chuyên gia lịch sử theo cách gần gũi với giới trẻ để giúp truyền tải thông tin theo cách dễ tiếp thu hơn, khơi gợi được cảm xúc và sự tò mò của thanh niên.
(3) Về cách thức truyền tải thông điệp, báo chí cần ứng dụng mạnh mẽ công nghệ và đa dạng hóa nền tảng truyền thông. Thanh niên hiện nay chủ yếu tiếp cận thông tin qua các nền tảng số và mạng xã hội. Do đó, các cơ quan báo chí không chỉ cần duy trì website và ứng dụng di động mà còn phải phát triển sự hiện diện trên các mạng xã hội phổ biến, như: TikTok, YouTube, Facebook, Instagram… Để triển khai truyền thông trên các ứng dụng này cần tối ưu hóa giao diện người dùng trên các thiết bị di động, đồng thời tăng cường các yếu tố tương tác hai chiều như: bình luận, khảo sát, livestream giao lưu hay tổ chức các cuộc thi trực tuyến về chủ đề yêu nước, lý tưởng sống. Đây cũng là cách để báo chí rút ngắn khoảng cách và tạo sự gắn kết với thanh niên một cách sống động, trực tiếp hơn.
Thứ hai, nâng cao chất lượng đội ngũ nhà báo, bảo đảm có bản lĩnh và năng lực chuyên môn đáp ứng yêu cầu mới.
Trong đó, cần tập trung nâng cao toàn diện năng lực của đội ngũ phóng viên, biên tập viên, bảo đảm đội ngũ nhà báo vừa có bản lĩnh chính trị vững vàng, vừa có kỹ năng chuyên môn phù hợp với yêu cầu của truyền thông hiện đại, cụ thể:
(1) Bồi dưỡng bản lĩnh chính trị và đạo đức nghề nghiệp. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và thông tin đa chiều, việc giữ vững lập trường chính trị, trung thành với lý tưởng cách mạng, chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh là vô cùng quan trọng. Các cơ quan báo chí cần thường xuyên tổ chức các buổi sinh hoạt chính trị, học tập nghị quyết của Đảng, các lớp bồi dưỡng về lý luận chính trị và đạo đức nghề nghiệp, đặc biệt chú trọng cho các nhà báo trẻ. Qua đó, giúp họ không chỉ có cái nhìn đúng đắn về các vấn đề thời sự, chính trị mà còn có đủ bản lĩnh để đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch. Đạo đức nghề nghiệp, tính khách quan, trung thực và tinh thần trách nhiệm với xã hội cũng cần được đặt lên hàng đầu trong mọi hoạt động sản xuất nội dung và truyền tải thông tin.
(2) Cần đào tạo và cập nhật kỹ năng báo chí hiện đại cho đội ngũ phóng viên, biên tập viên. Kỷ nguyên số đòi hỏi các nhà báo không chỉ giỏi viết mà còn phải có khả năng làm báo đa phương tiện. Các khóa đào tạo về quay phim, chụp ảnh, dựng video, thiết kế đồ họa, làm podcast và sử dụng các công cụ phân tích dữ liệu, ứng dụng AI trong báo chí là hết sức cần thiết. Ngoài ra, việc trang bị kỹ năng quản lý và tương tác trên các nền tảng mạng xã hội cũng rất quan trọng, giúp các nhà báo biết cách sử dụng hiệu quả các kênh này để đưa thông tin chính thống đến gần hơn với thanh niên. Khuyến khích các nhà báo trẻ thử nghiệm các hình thức thể hiện mới, dám nghĩ, dám làm để tạo ra những sản phẩm báo chí độc đáo và hấp dẫn.
(3) Phát triển đội ngũ chuyên gia về thanh niên trong lĩnh vực báo chí. Để nội dung về lý tưởng cách mạng và tinh thần yêu nước thực sự chạm đến giới trẻ, báo chí cần có những phóng viên, biên tập viên chuyên trách, am hiểu sâu sắc về tâm lý, thị hiếu và các vấn đề mà thanh niên đang quan tâm. Họ là những người có thể xây dựng kịch bản, sản xuất nội dung và lựa chọn ngôn ngữ, phong cách phù hợp nhất với từng đối tượng thanh niên, từ đó truyền tải thông điệp một cách hiệu quả và thuyết phục hơn. Đội ngũ này sẽ giúp báo chí có cái nhìn sâu sắc hơn về thế hệ trẻ, tạo ra những sản phẩm thực sự hữu ích và có sức ảnh hưởng, chạm đúng nhu cầu mà giới trẻ quan tâm.
Thứ ba, tăng cường khả năng phản biện và xây dựng “sức đề kháng” tư tưởng cho thanh niên thông qua báo chí.
Đây là một trong những vai trò quan trọng của báo chí nhằm giúp thanh niên nâng cao khả năng nhận diện, phân tích và tự bảo vệ mình trước những tác động tiêu cực về tư tưởng trong bối cảnh toàn cầu hóa với nguồn thông tin đa chiều và phức tạp. Để thực hiện tốt giải pháp này, các cơ quan báo chí cần chú trọng các nội dung sau:
(1) Chủ động và kịp thời cung cấp thông tin chính thống, đa chiều về mọi mặt của đời sống xã hội. Biện pháp này là nền tảng quan trọng để thanh niên có cái nhìn đúng đắn về tình hình đất nước và thế giới. Khi có thông tin chính xác, minh bạch, thanh niên sẽ ít bị lung lay bởi những thông tin giả mạo hoặc xuyên tạc. Đồng thời, báo chí cần tích cực và kiên quyết đấu tranh phản bác các luận điệu sai trái, xuyên tạc lịch sử, phủ nhận thành quả cách mạng của các thế lực thù địch trên không gian mạng; theo đó, nội dung các bài viết cần có lập luận sắc bén, dẫn chứng thuyết phục, ngôn ngữ phù hợp với giới trẻ để dễ dàng được tiếp nhận và kích thích họ chia sẻ, gia tăng hiệu ứng lan tỏa trong cộng đồng.
(2) Tập trung giáo dục kỹ năng nhận diện và sàng lọc thông tin giả cho thanh niên. Thay vì chỉ đưa ra kết luận, báo chí cần cung cấp nhiều bài viết hướng dẫn thanh niên cách thức kiểm chứng thông tin, nhận diện các dấu hiệu của tin giả (như nguồn không rõ ràng, nội dung cường điệu, cảm tính) và phát triển tư duy phản biện. Các chuyên mục tương tự như “Sự thật hay Tin đồn”, “Cách nhận biết tin giả”, hoăc các video hướng dẫn kỹ năng số nên được phát triển rộng rãi. Mục tiêu của biện pháp này là giúp thanh niên không bị động tiếp nhận thông tin mà trở thành những công dân số có khả năng phân tích, đánh giá, từ đó tự bảo vệ mình và góp phần lan tỏa thông tin tích cực.
(3) Tạo ra các diễn đàn đối thoại cởi mở nhưng có định hướng để thanh niên bày tỏ quan điểm và rèn luyện bản lĩnh chính trị. Trên thực tế, các buổi tọa đàm trực tiếp hoặc trực tuyến, chuyên mục bình luận, hoặc các cuộc thi viết về chủ đề lý tưởng, yêu nước đã khuyến khích thanh niên thảo luận, tranh luận về các vấn đề xã hội, lịch sử. Do đó, báo chí cần tiếp tục phát huy các hình thức này và phát huy vai trò điều phối, định hướng các cuộc thảo luận để bảo đảm tính xây dựng, khách quan và phù hợp với chủ trương của Đảng. Qua các buổi đối thoại, diễn đàn này, thanh niên vừa có cơ hội được bày tỏ chính kiến, vừa được rèn luyện khả năng lập luận, bảo vệ quan điểm đúng đắn, hình thành bản lĩnh vững vàng trước những luồng tư tưởng phức tạp.
Thứ tư, hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ báo chí tăng cường hoạt động tuyên truyền, giáo dục bồi dưỡng lý tưởng cho thanh niên.
Điều này cần có sự hỗ trợ và bảo đảm từ phía Nhà nước thông qua việc hoàn thiện cơ chế, chính sách và đầu tư nguồn lực phù hợp, theo đó:
(1) Hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật về báo chí và quản lý thông tin trong môi trường số. Các quy định hiện hành cần được rà soát, bổ sung để hoàn thiện, phù hợp với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và các hình thức truyền thông mới, đặc biệt là trên không gian mạng xã hội. Việc làm này sẽ vừa giúp tạo hành lang pháp lý thông thoáng để báo chí đổi mới, sáng tạo vừa tăng cường được khả năng kiểm soát hiệu quả thông tin xấu độc, bảo vệ thanh niên khỏi những tác động tiêu cực của toàn cầu hóa. Các văn bản pháp luật cần quy định rõ ràng về quyền và trách nhiệm của các chủ thể tham gia hoạt động báo chí và truyền thông số.
(2) Đầu tư thích đáng về nguồn lực vật chất và công nghệ cho các cơ quan báo chí. Trong bối cảnh cạnh tranh thông tin gay gắt, việc sản xuất nội dung chất lượng cao, đặc biệt là các sản phẩm đa phương tiện, đòi hỏi chi phí lớn về trang thiết bị, công nghệ và nhân lực. Nhà nước cần có chính sách đầu tư ưu tiên, hỗ trợ tài chính cho các cơ quan báo chí chủ lực để nâng cấp hạ tầng kỹ thuật, ứng dụng các phần mềm, công nghệ tiên tiến (như AI trong phân tích dữ liệu và sản xuất nội dung), từ đó mới có thể tạo ra những sản phẩm báo chí hiện đại, hấp dẫn, có sức cạnh tranh cao với các kênh thông tin phản diện. Ngoài ra, cũng cần khuyến khích hợp tác giữa báo chí với các đơn vị công nghệ để phát triển các giải pháp truyền thông tiên tiến để tận dụng lợi thế của nhau, cung cấp được thông tin chất lượng và tạo được hiệu ứng lan tỏa rộng rãi đến thanh niên.
(3) Xây dựng và triển khai cơ chế khuyến khích, động viên kịp thời đối với các cơ quan báo chí và cá nhân có thành tích xuất sắc. Các hình thức khen thưởng, biểu dương về mặt vật chất và ghi nhận về tinh thần sẽ tạo được động lực lớn cho đội ngũ làm báo tiếp tục đổi mới, sáng tạo và cống hiến. Bên cạnh đó, biện pháp này cũng sẽ đồng thời khuyến khích các cơ quan báo chí khác học hỏi, nhân rộng những mô hình hiệu quả. Việc xây dựng và công bố các giải thưởng dành riêng cho báo chí viết về thanh niên, hoặc các dự án truyền thông giáo dục lý tưởng là một trong những ý tưởng có thể triển khi để tạo động lực mạnh mẽ không chỉ đối với các cơ quan báo chí và các bạn trẻ thanh niên.
4. Kết luận
Như vậy, có thể thấy, toàn cầu hóa với sự bùng nổ thông tin và giao thoa văn hóa mạnh mẽ hiện nay đang đặt ra những thách thức rất lớn trong việc định hình nhận thức và giá trị của thanh niên. Trong bối cảnh này, việc bồi dưỡng lý tưởng cách mạng và tinh thần yêu nước không chỉ được coi là nhiệm vụ giáo dục truyền thống đơn thuần mà còn có ý nghĩa quan trọng để thế hệ trẻ Việt Nam giữ vững bản sắc, tự tin hội nhập mà không bị hòa tan. Báo chí Việt Nam với chức năng đặc thù đang được đánh giá là công cụ truyền thông chính thống quan trọng trong việc “dẫn đường tư tưởng” cho thanh niên, đồng thời góp phần làm sống dậy lịch sử hào hùng và khơi nguồn cảm hứng cống hiến cho thế hệ kế cận sự nghiệp cách mạng của nước nhà. Thông qua việc không ngừng đổi mới phương thức truyền tải nội dung trên nền tảng số, nâng cao năng lực đội ngũ, và xây dựng khả năng phản biện thông tin cho thanh niên, báo chí chắc chắn sẽ là cánh tay đắc lực của Đảng và Nhà nước trong việc giáo dục bồi dưỡng lý tưởng cách mạng và tinh thần yêu nước cho thanh niên Việt Nam. Qua đó, giúp kiến tạo nên thế hệ “chủ nhân tương lai” có đủ bản lĩnh, kiên định lý tưởng, có tình yêu đất nước sâu sắc để hiện thực hóa khát vọng xây dựng một Việt Nam phồn vinh, hạnh phúc trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
Chú thích:
1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2020). Giáo dục công dân 10. H. NXB Giáo dục Việt Nam, tr. 96.
2. Hồ Chí Minh toàn tập (2000). Tập 6. H. NXB Chính trị quốc gia, tr. 171.
3. Phát huy tinh thần yêu nước theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng. https://hvctcand.bocongan.gov.vn/llct-xdll-cand/xay-dung-dang/phat-huy-tinh-than-yeu-nuoc-theo-tinh-than-nghi-quyet-dai-hoi-xiii-cua-dang-3630.
4. Lê Duẩn (1978). Thanh niên với cách mạng xã hội chủ nghĩa. H. NXB Thanh niên, tr. 275.
5. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 143.
6. Hồ Chí Minh (1980). Về giáo dục thanh niên. H. NXB Thanh niên, tr. 82, 84.
7. Tinh thần phong trào “3 sẵn sàng, 5 xung phong” hun đúc thế hệ thanh niên Việt Nam anh hùng. https://vtv.vn/xa-hoi/tinh-than-phong-trao-3-san-sang-5-xung-phong-hun-duc-the-he-thanh-nien-viet-nam-anh-hung.htm.
8. Toàn văn phát biểu của Tổng Bí thư tại Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ XII. https://baochinhphu.vn/toan-van-phat-bieu-cua-tong-bi-thu-tai-dai-hoi-doan-toan-quoc-lan-thu-xii.htm.
9. Ngăn chặn tình trạng lai căng văn hóa trong giới trẻ: Để không mang “di chứng” khi hội nhập. https://baovanhoa.vn/giao-duc/ngan-chan-tinh-trang-lai-cang-van-hoa-trong-gioi-tre -de-khong-mang-di-chung-khi-hoi-nhap-73407.html.
10. Vai trò của báo chí trong việc tuyên truyền đưa Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng vào cuộc sống. https://lyluanchinhtrivatruyenthong.vn/vai-tro-cua-bao-chi-trong-viec-tuyen-truyen-dua-nghi-quyet-dai-hoi-xiii-cua-dang-vao-cuoc-song-p26065.html.
11. Khởi động chiến dịch chống bẫy tin giả trên không gian mạng. https://vnexpress.net/khoi-dong-chien-dich-chong-bay-tin-gia-tren-khong-gian-mang-4655846.html.
12. Thi tìm hiểu lịch sử, văn hóa dân tộc trên ứng dụng “Thanh niên Việt Nam”. https://nhandan.vn/thi-tim-hieu-lich-su-van-hoa-dan-toc-tren-ung-dung-thanh-nien-viet-nam-post679069.html.
13. Chờ đón Diễn đàn “Tiếng nói tuổi trẻ – Hành động của Đoàn” năm 2025. https://tienphong.vn/cho-don-dien-dan-tieng-noi-tuoi-tre-hanh-dong-cua-doan-nam-2025-post1724146.tpo.
14. Tìm kiếm ý tưởng khởi nghiệp về AI xuất sắc nhất của thanh niên Việt Nam toàn cầu. https://nhandan.vn/tim-kiem-y-tuong-khoi-nghiep-ve-ai-xuat-sac-nhat-cua-thanh-nien-viet-nam-toan-cau.html.
Tài liệu tham khảo:
1. Phạm Thanh Hà (2014). Giữ gìn bản sắc dân tộc Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. H. NXB Chính trị quốc gia.
2. Hồ Chí Minh (2021). Thư gửi thanh niên: Tuyển chọn các bài viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng cho thanh niên. NXB Trẻ, TP. Hồ Chí Minh.
3. Phát huy vai trò của thanh niên trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay. https://tapchiqptd.vn/vi/nhung-chu-truong-cong-tac-lon/phat-huy-vai-tro-cua-thanh-nien-trong-su-nghiep-xay-dung-va-bao-ve-to-quoc-hien-nay/5187.html.
