ThS. Nguyễn Thị Thùy Linh
Học viện Chính sách và Phát triển
(Quanlynhanuoc.vn) – Bài viết phân tích các công cụ chính sách mà ngân hàng trung ương và cơ quan giám sát tài chính các nước đã triển khai nhằm đánh giá và quản lý rủi ro tài chính liên quan đến biến đổi khí hậu. Thông qua kinh nghiệm của Anh, Liên minh châu Âu (EU) và Singapore cũng như gợi ý của các tổ chức quốc tế, bài viết chỉ ra cách triển khai và áp dụng các công cụ này. Từ đó, đề xuất bài học thực tiễn cho Việt Nam, bao gồm việc xác định mục tiêu chính sách rõ ràng, lựa chọn ngành ưu tiên, phối hợp liên ngành và triển khai thử nghiệm có lộ trình để tăng cường khả năng chống chịu của hệ thống tài chính trước tác động của biến đổi khí hậu.
Từ khoá: Biến đổi khí hậu; kịch bản khí hậu; rủi ro khí hậu; rủi ro tài chính; kinh nghiệm quốc tế.
1. Đặt vấn đề
Biến đổi khí hậu đe dọa nghiêm trọng đến hệ sinh thái, đời sống xã hội và nền kinh tế, trong đó có tác động đến hệ thống tài chính. Các ngân hàng trung ương trên thế giới đã và đang rất quan tâm với việc ứng phó các tác động không mong muốn của biến đổi khí hậu. Tháng 12/2017, Mạng lưới các Ngân hàng trung ương và Cơ quan giám sát nhằm Xanh hóa hệ thống tài chính (NGFS, 2021) đã thừa nhận rủi ro liên quan đến khí hậu là một nguồn rủi ro tài chính. Do đó, các ngân hàng trung ương và các cơ quan giám sát có nhiệm vụ bảo đảm hệ thống tài chính có khả năng chống chọi với những rủi ro này.
Để quản lý rủi ro tài chính liên quan tới biến đổi khí hậu, các ngân hàng trung ương đã và đang xây dựng nhiều chính sách và công cụ khác nhau, tích hợp chúng vào các chính sách điều hành. Một trong các công cụ phổ biến và được đánh giá hiệu quả, bao gồm: phân tích kịch bản khí hậu (climate scenario analysis) và kiểm tra sức chịu đựng căng thẳng trước các rủi ro khí hậu (climate stress testing). Các công cụ này được sử dụng bởi các ngân hàng trung ương để đánh giá tác động của rủi ro tài chính liên quan tới biến đổi khí hậu lên sự ổn định của hệ thống tài chính tại quốc gia.
2. Phân tích kịch bản khí hậu
Phân tích kịch bản khí hậu là công cụ chính để đánh giá rủi ro tài chính phát sinh từ sự kiện liên quan đến khí hậu trong tương lai. Phân tích kịch bản khí hậu dự báo các kết quả rủi ro và thường được tiến hành theo các bước: (1) Xác định các kịch bản rủi ro vật chất và chuyển tiếp; (2) Liên kết tác động của các kịch bản với rủi ro tài chính; (3) Đánh giá mức độ nhạy cảm của đối tác hoặc ngành đối với những rủi ro đó; (4) Ngoại suy tác động của những mức độ nhạy cảm đó để tính toán thước đo tổng hợp về mức độ ảnh hưởng và tổn thất tiềm ẩn.
Phân tích kịch bản có thể được thực hiện ở các mức độ chi tiết khác nhau để xác định các tác động đối với các rủi ro riêng lẻ hoặc đối với danh mục đầu tư. Bằng cách kiểm tra tác động của một loạt các kịch bản hợp lý, phân tích kịch bản cũng có thể hỗ trợ định lượng rủi ro và có thể làm rõ những điều không chắc chắn vốn có của các rủi ro liên quan đến khí hậu.
Để giúp các ngân hàng trung ương và cơ quan giám sát, NGFS xuất bản sách hướng dẫn về cách sử dụng phân tích kịch bản để đánh giá khí hậu tác động rủi ro. Các kịch bản khí hậu tham khảo của NGFS cung cấp một điểm khởi đầu để khám phá các tác động kinh tế và rủi ro tài chính phát sinh từ biến đổi khí hậu. Mỗi kịch bản khám phá một tập hợp các giả định khác nhau về chính sách khí hậu, khí thải và nhiệt độ phát triển như thế nào. Các kịch bản được đặc trưng bởi mức độ tổng thể của chúng về rủi ro vật chất và chuyển tiếp. Các cấp độ này dựa trên các giả định liên quan đến tham vọng chính sách, thời gian, phối hợp và phát triển công nghệ. Các kịch bản NGFS được chia thành ba loại: có trật tự, mất trật tự và “thế giới nóng”. Mỗi loại bao gồm hai kịch bản phản ánh các mức độ khác nhau của rủi ro vật chất và chuyển tiếp. Các danh mục và kịch bản như sau:
Bảng 1. Các kịch bản khí hậu do NGFS đề xuất
| Tên kịch bản | Kịch bản thứ nhất | Kịch bản thứ hai |
| Các kịch bản có trật tự giả định rằng, các chính sách khí hậu nghiêm ngặt được đưa ra sớm và dần trở nên hiệu quả hơn, cho phép giảm thiểu các rủi ro về vật chất và quá trình chuyển đổi | Net Zero 2050, nơi sự nóng lên toàn cầu được giới hạn ở mức 1,5°C các chính sách khí hậu nghiêm ngặt được thông qua, đạt mức phát thải carbon dioxide (CO2) bằng không vào khoảng năm 2050 | Dưới 2°C, các chính sách nghiêm ngặt hơn mang lại 67% cơ hội hạn chế sự nóng lên toàn cầu xuống dưới 2°C. |
| Các kịch bản rối loạn khám phá các mức độ rủi ro chuyển tiếp cao hơn do các chính sách bị trì hoãn hoặc khác nhau giữa các quốc gia và các ngành. | Divergent Net Zero, đạt được mức 0 ròng vào khoảng năm 2050 nhưng với chi phí cao hơn do các chính sách khác nhau được đưa ra giữa các ngành để loại bỏ dần nhiên liệu hóa thạch | Chuyển đổi bị trì hoãn, trong đó lượng khí thải hằng năm được cho là không giảm trước năm 2030 và do đó, cần có những chính sách khắc nghiệt hơn sau năm 2030 để hạn chế sự nóng lên toàn cầu xuống dưới 2°C. |
| Kịch bản thế giới nóng giả định những nỗ lực toàn cầu là không đủ để ngăn chặn sự nóng lên toàn cầu và dẫn đến những tác động kinh tế bất lợi nhất trong dài hạn. Những kịch bản này dẫn đến nghiêm trọng rủi ro vật chất, bao gồm các tác động không thể đảo ngược như mực nước biển dâng nhưng rủi ro chuyển đổi thấp. | Chính sách hiện tại, bất lợi nhất trong tất cả các kịch bản, chỉ một vài chính sách được triển khai và nhiệt độ trung bình tăng 4°C vào năm 2100 | Sự đóng góp của mỗi quốc gia, xem xét tất cả các mục tiêu đã cam kết ngay cả khi chưa được hỗ trợ bởi các chính sách đã thực hiện. Rủi ro vật chất sẽ thấp hơn theo Chính sách hiện tại nhưng trung bình nhiệt độ sẽ vượt quá 3°C vào năm 2100. |
Tại Vương quốc Anh, Cơ quan Luật lệ An toàn (PRA) trực thuộc Ngân hàng Trung ương Anh (BOE) đã công bố Tuyên bố Giám sát vào năm 2019, trong đó đưa ra những kỳ vọng có liên quan tới việc triển khai phân tích kịch bản khí hậu tại các tổ chức tài chính mà PRA giám sát. Cụ thể:
(1) Nếu phù hợp, PRA mong muốn các tổ chức tài chính tiến hành phân tích kịch bản để cung cấp thông tin cho việc lập kế hoạch chiến lược và xác định tác động của các rủi ro tài chính do biến đổi khí hậu đối với rủi ro tổng thể của tổ chức tài chính.
(2) Phân tích kịch bản cũng nên được sử dụng để khám phá khả năng phục hồi và tính dễ bị tổn thương của mô hình kinh doanh của tổ chức tài chính đối với một loạt các kết quả. PRA mong đợi các phương pháp phân tích kịch bản sẽ phát triển và hoàn thiện theo thời gian.
(3) PRA kỳ vọng phân tích kịch bản của một tổ chức tài chính sẽ gợi ý các cách tiếp cận liên quan đến các cách thức chuyển đổi khác nhau sang nền kinh tế các-bon thấp và tình huống không có quá trình chuyển đổi nào xảy ra.
(4) PRA mong muốn các tổ chức tài chính sử dụng các kịch bản này để hiểu về tác động tài chính của các rủi ro có nguồn gốc từ biến đổi khí hậu đối với khả năng thanh toán, thanh khoản và đối với các công ty bảo hiểm, khả năng chi trả của người mua bảo hiểm.
3. Kiểm tra sức chịu đựng do biến đổi khí hậu
Kiểm tra sức chịu đựng là một tập hợp con cụ thể của phân tích kịch bản, thường được sử dụng để đánh giá khả năng phục hồi ngắn hạn của một tổ chức tài chính đối với các cú sốc kinh tế, thường thông qua mục tiêu về mức đủ vốn. Gần đây, kiểm tra sức chịu đựng đã được một số ngân hàng và cơ quan giám sát mở rộng để bao quát các rủi ro tài chính có nguồn gốc do biến đổi khí hậu gây ra. Các cuộc thử nghiệm hướng đến đánh giá tác động của các kịch bản khí hậu khắc nghiệt nhưng hợp lý đối với khả năng phục hồi của các tổ chức hoặc hệ thống tài chính.
Các cuộc kiểm tra là yếu tố quan trọng giúp các ngân hàng trung ương hiểu về khả năng phục hồi của các tổ chức tài chính và rộng hơn là hệ thống tài chính. Nếu các cuộc kiểm tra phát hiện ra, các rủi ro liên quan đến khí hậu là quan trọng, thì các bộ đệm vốn có thể được áp dụng để giảm thiểu tác động của các rủi ro này. Trên thực tế, trọng tâm chính của các ngân hàng trung ương và cơ quan giám sát tài chính ở giai đoạn này là giúp các tổ chức tài chính làm quen với phân tích kịch bản và tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng các biện pháp đó trong quản lý rủi ro nội bộ.
Bảng 2. Sự khác biệt giữa bài tập kiểm tra sức chịu đựng thông thường và bài kiểm tra liên quan tới rủi ro do biến đổi khí hậu
| Bài tập kiểm tra sức chịu đựng thông thường | Bài tập kiểm tra sức chịu đựng có liên quan tới rủi ro BĐKH | |
| Mục đích | Đánh giá liệu các ngân hàng có chuẩn bị tài chính để hấp thụ tổn thất trong thời kỳ suy thoái nghiêm trọng hay không | Đánh giá khả năng dễ bị tổn thương của các ngân hàng đối với rủi ro vật chất, chuyển đổi khí hậu và khả năng của họ để thực hiện các phân tích đó |
| Các kịch bản thành phần | Các kịch bản suy thoái được mô tả bởi một tập hợp các biến tài chính vĩ mô (chẳng hạn như GDP, lạm phát và tỷ lệ thất nghiệp) | Các kịch bản về lộ trình chính sách phát thải và khí hậu, và các tác động kinh tế của chúng được mô tả bằng một tập hợp các biến khí hậu, phát thải và tài chính vĩ mô |
| Nguồn gốc kịch bản | Phần lớn dựa trên dữ liệu tài chính vĩ mô từ các cuộc suy thoái lịch sử và suy thoái kinh tế | Các mô hình đánh giá tích hợp quy mô lớn dự báo rủi ro vật chất và chuyển tiếp trong tương lai từ các kịch bản chính sách giả định; dự báo từ các mô hình thống kê |
| Thời gian | 12 quý | 30 năm, nhưng thay đổi phần lớn tùy thuộc vào bài tập và loại rủi ro |
| Kết quả | Xác định xem các yêu cầu về vốn đối với các ngân hàng lớn có được đáp ứng hay không | Đang được xem xét |
Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) tiến hành kiểm tra sức chịu đựng rủi ro do biến đổi khí hậu đối với 41 định chế tài chính trong EU trong năm 2021. Kết quả cho thấy, trung bình danh mục cho vay doanh nghiệp của các ngân hàng ở EU có xác suất 8% có thể bị vỡ nợ vào năm 2050, giả sử danh mục đầu tư không thay đổi và các biện pháp giảm thiểu không được thực hiện. Trong kịch bản khó khăn nhất (các chính phủ hành động muộn để chống lại sự nóng lên toàn cầu, hạn hán và lũ lụt, lượng carbon cao và các hiện tượng thời tiết cực đoan), các tổ chức tài chính được khảo sát sẽ phải đối mặt với khả năng thiệt hại 70 tỷ Euro về tín dụng và thị trường do thiên tai gia tăng cùng những thay đổi sâu rộng trong các ngành kinh tế. ECB cho biết, những phát hiện này tái khẳng định quan điểm rằng, các ngân hàng phải tăng cường tập trung vào rủi ro khí hậu (ECB, 2022).
Ngân hàng Trung ương Anh (BOE) sử dụng bài kiểm tra sức chịu đựng rủi ro khí hậu tiến hành hai năm một lần (Climate Biennial Exploratory Scenario – CBES) để khám phá rủi ro tài chính do biến đổi khí hậu gây ra nhằm kiểm tra khả năng phục hồi của các mô hình kinh doanh hiện tại của các tổ chức tài chính quan trọng nhất. CBES tổ chức lần đầu vào năm 2021 có một số điểm đặc biệt sau (BOE 2021).
(1) Nhiều kịch bản: CBES kiểm tra khả năng phục hồi của các công ty riêng lẻ và hệ thống tài chính trước ba môi trường kịch bản. Cụ thể, đó là các kịch bản thể hiện rủi ro khi các hành động chính sách được thực hiện sớm hơn và muộn hơn để đạt được mục tiêu của Hiệp định Paris về khí hậu và kịch bản tệ nhất là khi “không có hành động chính sách bổ sung” trong đó mục tiêu của Hiệp định Paris không đạt được và kết quả là những rủi ro vật chất nghiêm trọng hơn đã trở nên hiện hữu.
(2) Đối tượng tham gia rộng rãi: BES sẽ kiểm tra khả năng phục hồi của cả ngân hàng và công ty bảo hiểm lớn nhất của Vương quốc Anh đối với rủi ro liên quan đến khí hậu.
(3) Phạm vi lập mô hình mở rộng: BES sẽ sử dụng phạm vi mô hình hóa 30 năm. Điều này là do biến đổi khí hậu và các chính sách để giảm thiểu cũng sẽ diễn ra trong một khung thời gian dài.
Trong năm 2021, Cơ quan giám sát tiền tệ của Singapore (MAS) đã thực hiện một bài tập phân tích kịch bản khí hậu đối với các ngân hàng và công ty bảo hiểm (MAS 2023). Hoạt động này nhằm mục đích nâng cao nhận thức về tác động kinh tế và tài chính tiềm ẩn của các rủi ro khí hậu; đồng thời, tạo điều kiện học tập cho cả MAS và các tổ chức tài chính của MAS. Đồng thời, cũng áp dụng các kịch bản tương tự như của ECB trong dài hạn (giai đoạn 2021 – 2050) và bổ sung thêm một kịch bản ngắn hạn cho giai đoạn 2021 – 2024 với giả định các cú sốc do hiện tượng lũ lụt nghiêm trọng xảy ra trong khu vực ASEAN-5.
Kết quả kiểm tra cho thấy, xác suất vỡ nợ của các khoản cho vay đối với sáu ngành công nghiệp chính (nhạy cảm nhất với biến đổi khí hậu) đều tăng lên trong tất cả các kịch bản. Chẳng hạn, tổn thất tín dụng được ghi nhận đối với kịch bản tệ nhất vào năm 2040 đã tăng gấp đôi quy mô thực tế của tổn thất được ghi nhận vào năm 2021. Tương tự, giá trị thị trường dự kiến của danh mục nợ nắm giữ bởi các công ty bảo hiểm cũng bị giảm 20% giá trị vào năm 2025. Đây là những cơ sở đề MAS và các tổ chức tài chính tham gia đánh giá nhận thức rõ hơn về tác động của biến đổi khí hậu cũng như sự cần thiết của các chính sách giảm thiểu rủi ro trong tương lai.
4. Một số bài học kinh nghiệm cho Việt Nam
Thứ nhất, Việt Nam có thể học hỏi theo khuyến nghị của các tổ chức quốc tế và tận dụng bộ kịch bản NGFS làm khung tham chiếu ban đầu: NGFS cung cấp các kịch bản “có trật tự”, “mất trật tự”, và “thế giới nóng”, có thể áp dụng cho bối cảnh Việt Nam, đặc biệt trong việc xây dựng mô hình giả định về chính sách carbon, sự phát triển công nghệ và biến đổi khí hậu. Các cuộc thử nghiệm cần sử dụng mô hình dài hạn (tới năm 2050) để phản ánh tính chất đặc biệt của rủi ro khí hậu và để phản ánh tính tích lũy và phi tuyến của tác động khí hậu.
Thứ hai, Việt Nam nên bắt đầu với phạm vi hạn chế và mở rộng dần như MAS (Singapore) đã làm, giai đoạn đầu nên tập trung vào các ngành chịu tác động lớn nhất (ví dụ: nông nghiệp, năng lượng, xây dựng), và có thể bắt đầu với kịch bản ngắn hạn (3 – 5 năm) trước khi tiến tới dài hạn (30 năm). Áp dụng thử nghiệm kịch bản của NGFS và ECB cho một số ngân hàng thương mại có danh mục cho vay lớn trong các ngành phát thải cao (như bất động sản, năng lượng). Ngoài ra, MAS chỉ ra 6 ngành nhạy cảm nhất (năng lượng, bất động sản, chế biến, giao thông…), Việt Nam cũng nên chọn ngành phù hợp với bối cảnh kinh tế để làm bài thử nghiệm ban đầu.
Thứ ba, nên xác định mục tiêu chính sách rõ ràng, như: kinh nghiệm của ngân hàng trung ươngchâu Âu, phân tích kịch bản cần định hướng hỗ trợ lập kế hoạch chiến lược, kiểm tra khả năng chống chịu mô hình kinh doanh và tìm hiểu rủi ro tài chính do biến đổi khí hậu tới khả năng thanh toán và thanh khoản. Thời gian đầu mới triển khai, các cuộc thử nghiệm hướng tới việc nâng cao năng lực nhận diện rủi ro, giúp các tổ chức tín dụng làm quen với rủi ro khí hậu.
Thứ tư, do rủi ro khí hậu liên quan đến cả yếu tố tài chính và vật lý (khí tượng, nông nghiệp, năng lượng) cần thiết lập cơ chế chia sẻ dữ liệu và hợp tác liên bộ, ngành. Thành lập nhóm công tác liên ngành do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chủ trì, với sự tham gia của các bộ, ngành có liên quan để triển khai thử nghiệm công cụ phân tích rủi ro khí hậu cho một số tổ chức tín dụng lớn.
5. Kết luận
Biến đổi khí hậu có thể gây ra rủi ro vật chất (thiệt hại tài sản do thiên tai) và rủi ro chuyển đổi (tác động kinh tế do chuyển đổi sang nền kinh tế carbon thấp), ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế, lạm phát và sự ổn định của thị trường tài chính quốc gia. Do đó, việc chủ động phân tích kịch bản khí hậu và kiểm tra căng thẳng do rủi ro biến đổi khí hậu sẽ giúp các ngân hàng trung ương đánh giá được ảnh hưởng những rủi ro này đối với các tổ chức tài chính và sự ổn định của hệ thống tài chính nói chung.Từ bài học kinh nghiệm của một số quốc gia, Việt Nam có thể sử dụng kịch bản NGFS làm tham chiếu để bắt đầu với một số ngành chịu tác động lớn nhất của rủi ro biến đổi khí hậu trước khi mở rộng phạm vi áp dụng, trên cơ sở xác định mục tiêu chính sách phù hợp từng giai đoạn và có sự phối kết hợp giữa các cơ quan nhà nước liên quan và các tổ chức tín dụng. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cũng có thể hợp tác với các ngân hàng trung ương trên thế giới để cùng nghiên cứu và phát triển các phương pháp phân tích rủi ro khí hậu phù hợp với tình hình nền kinh tế Việt Nam, để bảo vệ sự ổn định của hệ thống tài chính và hỗ trợ quá trình chuyển đổi sang một nền kinh tế bền vững hơn.
Tài liệu tham khảo:
1. Bank of England (2019). Enhancing banks’ and insurers’ approaches to managing the financial risks from climate change. https://www.bankofengland.co.uk/-/media/boe/files/prudential-regulation/supervisory-statement/2019/ss319.pdf
2. Bank of England (2021). Key elements of the 2021 Biennial Exploratory Scenario: Financial risks from climate change. https://www.bankofengland.co.uk/stress-testing/2021/key-elements-2021-biennial-exploratory-scenario-financial-risks-climate-change”
3. Bolton, P., Despres, M., Da Silva, L. A. P., Samama, F., & Svartzman, R. (2020). The green swan. Central Banking, Financial stability in the age of climate change. BIS Books.
4. Dikau, S., & Volz, U. (2021). Central bank mandates, sustainability objectives and the promotion of green finance. Ecological Economics, 184, 107022.
5. ECB (2022). Results of the 2022 climate risk stress test of the Eurosystem balance sheet.https://www.ecb.europa.eu/pub/economic-bulletin/focus/2023/html/ecb.ebbox202302_06~0e721fa2e8.en.html
6. FSB (2022). Climate Scenario Analysis by Jurisdictions Initial findings and lessons. https://www.fsb.org/wp-content/uploads/P151122.pdf
7. Monetary Authority of Singapore (2023). Climate scenario analysis in MAS industry wide stress test. https://www.mas.gov.sg/development/sustainable-finance/regulatory-and-supervisory-approach
8. NGFS (2021). Guide on climate-related disclosure for central banks. https://www.ngfs.net/sites/default/files/medias/documents/guide_on_climate-related_disclosure_for_central_banks.pdf
9. UNEP (2021). Good Practice Guide to Climate Stress Testing. https://www.unepfi.org/themes/climate-change/good-practice-guide-to-climate-stress-testing/.
