Lê Minh Duẩn
NCS. Học viện Hành chính và Quản trị công
(Quanlynhanuoc.vn) – Hoạt động quản lý nhà nước về môi trường trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh bị tác động bởi nhiều yếu tố từ điều kiện tự nhiên, biến đổi khí hậu, hạ tầng cơ sở cho đến phát triển nóng của đô thị hóa và công nghiệp hóa. Theo đó, cơ quan chức năng cần nắm bắt được sự tác động của những yếu tố này đến môi trường để có những giải pháp, chính sách hữu hiệu tăng cường quản lý nhà nước về môi trường trên địa bàn thành phố trong những năm tới.
Từ khóa: Bảo vệ môi trường, thách thức, yếu tố tác động, đô thị hóa, TP. Hồ Chí Minh.
1. Đặt vấn đề
Quản lý nhà nước về môi trường trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh là hoạt động của nhiều cơ quan nhà nước, từ cấp thành phố cho đến cấp phường, xã. Hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về môi trường của các cơ quan này bị tác động, chi phối bởi nhiều yếu tố. Do đó, cần nghiên cứu để nắm bắt được mức độ tác động của các yếu tố, trên cơ sở đó đề ra các giải pháp phù hợp nhằm tăng cường quản lý nhà nước về môi trường trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh. Bài viết phân tích, xác định các yếu tố ảnh hưởng đến thực tiễn công tác quản lý nhà nước về môi trường trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh, qua đó đề xuất các giải pháp tăng cường quản lý nhà nước về môi trường Thành phố trong những năm tới.
2. Thách thức trong công tác bảo vệ môi trường ở TP. Hồ Chí Minh
Tại TP. Hồ Chí Minh dưới tác động của biến đổi khí hậu đang làm cho đất liền ngày càng hạ thấp so với mực nước biển, mực nước biển ngày càng dâng cao, dẫn đến tình trạng thủy triều dâng cao, xâm ngập mặn, mưa trái mùa cực đoan, ngập úng diện rộng sau mỗi cơn mưa, các loại dịch bệnh phát triển, nhất là các bệnh liên quan đến đường hô hấp, da liễu. Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế đánh giá TP. Hồ Chí Minh là một trong mười thành phố trên thế giới bị đe dọa nhiều nhất bởi biến đổi khí hậu. Với hơn mười triệu người dân sinh sống, là trung tâm kinh tế, việc ứng phó với biến đổi khí hậu, giải quyết các vấn đề môi trường đang là thách thức lớn đối với TP. Hồ Chí Minh. Dự báo đến năm 2050, khoảng 70% diện tích sẽ bị ngập, ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường và quá trình phát triển kinh tế – xã hội của thành phố1.
TP. Hồ Chí Minh cũng đang phải đối diện với những vấn đề của một đô thị lớn có dân số tăng nhanh. Trong nội ô thành phố, đường sá trở nên quá tải, thường xuyên ùn tắc; hệ thống giao thông công cộng kém hiệu quả. Môi trường thành phố cũng đang bị ô nhiễm do phương tiện giao thông, các công trường xây dựng và công nghiệp sản xuất. Tốc độ gia tăng dân số của thành phố khá nhanh. Tính đến năm 2024 đã có gần 8,9 triệu người, nếu tính cả những người không đăng ký hộ khẩu thì dân số thực tế lên đến khoảng gần 14 triệu người2; số lượng cơ sở khám, chữa, có 129 bệnh viện, 22 trung tâm y tế quận, huyện và thành phố Thủ Đức, 310 trạm y tế phường, xã, thị trấn, hơn 8.000 phòng khám tư nhân3.
Kết cấu hạ tầng của thành phố đang bị quá tải, sân bay và hệ thống giao thông đường bộ thường xuyên xảy ra tình trạng kẹt xe nghiêm trọng; chưa có cảng biển nước sâu để đón tàu tải trọng lớn; tình trạng ngập úng thường xuyên xảy ra sau cơn mưa. Trên địa bàn đang phát sinh rất nhiều vấn đề ảnh hưởng xấu đến môi trường và công tác quản lý nhà nước về môi trường, như: lượng rác thải phát sinh trên địa bàn Thành phố trung bình khoảng 9.800 tấn/ngày, trong đó lượng rác thải được thu gom và xử lý chỉ đạt khoảng 9.000 tấn/ngày, khoảng 800 tấn/ngày chưa được thu gom và xử lý. Hàm lượng BOD, COD, NH3, Colifirm trong nước tại nhiều khu vực vượt quá tiêu chuẩn cho phép từ 1,5 đến 3 lần. Hiện trạng cá chết, tảo nở hoa xảy ra thường xuyên, đặc biệt là vào mùa mưa4.
Tốc độ đô thị hóa, công nghiệp hóa trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh trong thời gian qua diễn ra nhanh chóng, tạo ra nhiều thách thức cho các cấp ủy, chính quyền và Nhân dân thành phố trong việc phát triển thành phố đi đôi với việc giữ gìn và bảo vệ môi trường sống. Việc gia tăng dân số nhanh kéo theo lượng lớn phương tiện tham gia giao thông, nhưng cơ sở hạ tầng lại chưa theo kịp. Phát triển hạ tầng các khu công nghiệp trên địa bàn chưa gắn với phát triển đô thị, phát triển nhà ở, đặc biệt là nhà ở xã hội.
Trong thực tiễn một bộ phận người dân chưa có ý thức bảo vệ môi trường, xả rác thải sinh hoạt ra đường phố và các con sông trên địa bàn. Nếu như khối lượng chất thải lớn này không được xử lý đúng cách thì chắc chắn sẽ gây ra ô nhiễm cho môi trường xung quanh. Ngoài ra, công tác bảo vệ môi trường đòi hỏi nhiều chi phí, phương tiện hiện đại, chuyên môn, kỹ thuật cao để xử lý các vấn đề ô nhiễm môi trường. Nếu chỉ có hệ thống pháp luật về bảo vệ môi trường và nguồn lực con người thì chưa đủ mà cần phải có cơ sở vật chất kỹ thuật. Tuy nhiên, vấn đề tài chính của nhà nước thường không đáp ứng được yêu cầu, không đủ chi cho hoạt động bảo vệ môi trường. Hằng năm, bên cạnh cơ sở các nguồn lực của nhà nước dành riêng cho bảo vệ môi trường, Ủy ban nhân dân TP. Hồ Chí Minh kêu gọi sự góp sức của các tổ chức kinh tế, chính trị xã hội của doanh nghiệp và của người dân cùng chung sức bảo vệ môi trường.
Nhiều dự án bảo vệ môi trường trọng điểm đòi hỏi một nguồn vốn rất lớn nhưng nguồn kinh phí của Trung ương và thành phố có hạn không đủ để thực hiện các dự án. Chẳng hạn, như các dự án: Nhà máy xử lý nước thải Bình Hưng có quy mô 42 ha, với công suất xử lý nước thải 469.000m3/ngày đêm; dự án thu gom, xử lý nước thải cho lưu vực kênh Tàu Hủ – Bến Nghé với tổng diện tích gần 5.000 ha5. Thành phố đang tiếp tục kêu gọi đầu tư xây dựng nhà máy nước Tây Sài Gòn với công suất 150.000m3/ngày; Nhà máy Bắc Sài Gòn 1 với công suất 170.000m3/ngày; nâng cấp, mở rộng nhà máy xử lý nước thải Bình Hưng Hòa với công suất 180.000m3/ngày. Ngoài ra, Sở Xây dựng thành phố cũng tập trung điều chỉnh theo hướng gom các nhà máy: Tây Sài Gòn công suất 150.000m3/ngày, Tân Hóa Lò Gốm công suất 300.000m3/ngày, Bình Tây nước công suất 180.000m3/ngày thành một nhà máy tại Bình Hưng Hòa để triển khai đầu tư. Riêng nhà máy Bắc Sài Gòn với công suất 170.000m3/ngày hiện đang được kêu gọi đầu tư6.
Bộ máy quản lý nhà nước về môi trường dù đã được kiện toàn nhiều lần nhưng vẫn chưa đồng bộ và thống nhất từ Trung ương đến địa phương; chưa đáp ứng tốt chức năng, nhiệm vụ được giao; chưa giải quyết hiệu quả các vấn đề liên ngành, liên vùng, xuyên quốc gia, chưa đáp ứng yêu cầu bảo vệ môi trường trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa của thành phố trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Việc phân công nhiệm vụ quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường còn phân tán, chồng chéo và chưa hợp lý, nhất là trong quản lý chất thải và xử lý các vấn đề ô nhiễm môi trường trên địa bàn. Đội ngũ cán bộ làm công tác quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường thiếu về số lượng, yếu về chất lượng, chưa theo kịp các yêu cầu mới đặt ra, nhất là ở cấp chính quyền địa phương cơ sở.
Các cơ quan chức năng của thành phố vẫn chưa chủ động trong việc nghiên cứu, đề xuất các giải pháp giải quyết những khó khăn, vướng mắc trong thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật về bảo vệ môi trường. Đồng thời, qua kiểm tra, giám sát và thanh tra về bảo vệ môi trường cũng còn không ít trường hợp doanh nghiệp chấp hành các quy định về bảo vệ môi trường chưa nghiêm, chưa thực hiện đầy đủ các quy định việc xử lý chất thải, nhất là nước thải, khí thải. Đây là những vấn đề đòi hỏi các cơ quan quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường ở địa phương phải tích cực thực hiện trong thời gian tới.
3. Nhiệm vụ, giải pháp
Một là, tiếp tục thực hiện cuộc vận động “Người dân TP. Hồ Chí Minh không xả rác ra đường và kênh rạch, vì Thành phố sạch và giảm ngập nước”, tiếp tục thực hiện cuộc vận động “Người dân TP. Hồ Chí Minh không xả rác ra đường và kênh rạch, vì Thành phố sạch, xanh và thân thiện môi trường”. Tăng cường các giải pháp, tiếp tục triển khai thực hiện phổ biến, nhân rộng, lan tỏa các công trình, giải pháp, sáng kiến và mô hình có hiệu quả về bảo vệ môi trường và đề xuất các giải pháp triển khai thực hiện kế hoạch xây dựng Thành phố Xanh – Thân thiện môi trường. Đẩy mạnh công tác kiểm tra, giám sát và xử lý những hành vi vi phạm trong công tác bảo vệ môi trường, bỏ rác không đúng nơi quy định.
Hai là, lồng ghép công tác bảo vệ môi trường trong các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch và dự án phát triển của các cấp, các ngành và thực hiện một cách nghiêm túc. Tăng cường đầu tư cho bảo vệ môi trường cần phải có những chuyển biến về tư duy và hành động trong quan điểm về đầu tư, mức đầu tư cũng như hiệu quả đầu tư đối với công tác bảo vệ môi trường. Đa dạng hóa nguồn lực tài chính đầu tư cho bảo vệ môi trường thông qua các tổ chức quốc tế, cá nhân và xã hội hóa hoạt động bảo vệ môi trường.
Ba là, bảo vệ môi trường đem lại lợi ích cho toàn xã hội, đòi hỏi mỗi tổ chức, cá nhân, hộ gia đình phải tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường. Bảo vệ môi trường phải được xem là nét văn hóa, đạo đức của con người trong xã hội văn minh. Mỗi người dân phải có hành xử văn hóa với môi trường, thiên nhiên, không thực hiện các hành vi gây ô nhiễm, suy thoái môi trường, phải sống hài hòa và thân thiện với thiên nhiên. Quy định các tiêu chí đo lường cụ thể về sự chấp hành của người dân trong mọi mặt đời sống nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm của cộng đồng xã hội với môi trường.
Bốn là, khắc phục ô nhiễm, suy thoái và sự cố môi trường là việc làm khó khăn, tốn kém. Phòng ngừa và hạn chế tác động xấu đối với môi trường là biện pháp hiệu quả nhất và phù hợp nhất. Nếu công tác phòng ngừa, hạn chế các tác động xấu đối với môi trường được thực hiện khoa học, nghiêm túc và hiệu quả thì sẽ tiết kiệm được nguồn lực lớn cho công tác khắc phục, phục hồi môi trường sau này. Phải thực hiện các nội dung bảo vệ môi trường ở ngay từ khâu lập, thẩm định và phê duyệt các chiến lược, chính sách, quy hoạch, kế hoạch và dự án phát triển nhằm tránh và không để xuất hiện các nguồn gây ô nhiễm trong tương lai.
Năm là, bảo vệ môi trường phải được ưu tiên, thực hiện thường xuyên, lâu dài và đòi hỏi phải có sự lãnh đạo, chỉ đạo và quản lý thống nhất cũng như sự tham gia của các cấp, các ngành và toàn xã hội. Đây là nhiệm vụ cấp thiết trong bối cảnh ô nhiễm, suy thoái môi trường đang ngày càng nghiêm trọng, đã và đang ảnh hưởng xấu trực tiếp đến sức khỏe, môi trường sống của Nhân dân và phát triển bền vững của Thành phố. Để thực hiện công tác bảo vệ môi trường hiệu quả cần xác định những vấn đề ưu tiên, trọng tâm và cấp bách để xử lý, giải quyết, tránh thực hiện dàn trải.
Sáu là, hoàn thiện thể chế và pháp luật bảo vệ môi trường theo hướng quy định rõ quyền, nghĩa vụ của các chủ thể, kết hợp giữa quản lý tài nguyên với bảo vệ môi trường, nâng cao năng lực của bộ máy nhà nước và cán bộ làm công tác quản lý môi trường.
Bảy là, đẩy mạnh xã hội hóa công tác bảo vệ môi trường, có cơ chế, chính sách, khuyến khích các tổ chức, cá nhân, cộng đồng tham gia bảo vệ môi trường. Tăng cường sự giám sát của cộng đồng, các đoàn thể nhân dân đối với bảo vệ môi trường của các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân. Mọi tổ chức, cá nhân gây ô nhiễm, suy thoái môi trường phải có trách nhiệm khắc phục, phục hồi, bồi thường thiệt hại.
4. Kết luận
Để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về môi trường trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh cần phải tiếp tục hoàn thiện thể chế, đẩy mạnh cải cách hành chính, hoàn thiện bộ máy; phát triển đội ngũ cán bộ, công chức có trình độ chuyên môn cao, trình độ nhận thức, nhạy bén, linh hoạt trong các tình huống; đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức của người dân ý thức trong việc giữ gìn vệ sinh chung, phân loại rác thải tại nguồn, tuyên truyền, vận động doanh nghiệp vừa và nhỏ đầu tư hệ thống xử lý chất thải, rác thải nguy hại. Chỉ khi các yếu tố này được đồng bộ hóa và phát huy tối đa, công tác quản lý nhà nước về môi trường mới thật sự đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững trong thời gian tới.
Chú thích:
1. Nguyên Vỹ (2023). Đến năm 2050, TP. Hồ Chí Minh có khoảng 70% diện tích bị ngập vì biến đổi khí hậu. Dân Việt bản điện tử, ngày 10/11/2023.
2. Kim Ngân (2024). Đô thị Sài Gòn – TP. Hồ Chí Minh, diện mạo đổi thay sau gần 50 năm. Báo điện tử Chính phủ – chuyên trang TP. Hồ Chí Minh.
3. Phát triển hệ thống y tế chuyên sâu tại TP. Hồ Chí Minh https://tphcm.dangcongsan.vn/tin-tuc/phat-trien-he-thong-y-te-chuyen-sau-tai-tp- ho-chi-minh- 602375.html.
4. Công ty Cổ phần Công nghệ môi trường ENVICO (2024). Tình trạng ô nhiễm nước ở TP. Hồ Chí Minh mới nhất năm 2024.
5. Quốc Hùng (2020). Mời gọi đầu tư 3 nhà máy xử lý nước thải. Báo Sài Gòn giải phóng online, ngày 19/7/2020.
6. Chi Mai (2024). TP. Hồ Chí Minh khánh thành nhà máy xử lý nước thải Bình Hưng. Báo Điện tử Đảng cộng sản Việt Nam, ngày 30/8/2024.
