TS. Nguyễn Minh Sản
Phân hiệu Học viện Hành chính và Quản trị công tại tỉnh Đắk Lắk
(Quanlynhanuoc.vn) – Sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách. Tuy nhiên,“lợi ích nhóm”- một trong “những căn bệnh làm cho Đảng đông mà không mạnh”1 có nguy cơ làm suy giảm hiệu lực, hiệu quả của cải cách tổ chức, gây tổn hại đến niềm tin của Nhân dân vào Đảng. Đây là mối nguy hại lớn trong quá trình sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, cần phải nhận diện rõ và có những cách thức phòng, chống tận gốc. Từ đó khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng và niềm tin của Nhân dân với Đảng.
Từ khóa: Xây dựng Đảng; sắp xếp tổ chức bộ máy; phòng, chống “lợi ích nhóm”.
1. Nhận diện những biểu hiện của “lợi ích nhóm” trong bối cảnh sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị ở Việt Nam hiện nay
Nhiều văn kiện, nghị quyết của Đảng đã nhắc đến cụm từ “lợi ích nhóm” với tính chất là biểu hiện tiêu cực của một bộ phận cán bộ, đảng viên, nhất là những người có chức, có quyền. Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII (2016) của Đảng chỉ rõ: “Xây dựng cơ chế phòng, ngừa, ngăn chặn quan hệ “lợi ích nhóm”; chống đặc quyền đặc lợi”2. Lần đầu tiên “lợi ích nhóm” được “định danh”, “chính thức hóa” tại văn kiện của Đảng, cho thấy tính cấp thiết, tầm quan trọng của đấu tranh phòng, chống “lợi ích nhóm” của cán bộ, đảng viên, trước hết là cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp trong hệ thống chính trị phải nhận thức thấu đáo về hệ lụy, tác hại của nó đã gây ra trong quá trình sắp xếp tổ chức bộ máy và công tác cán bộ của Đảng.
“Lợi ích nhóm” là mối liên kết của một tập thể người nhằm bảo vệ hoặc mưu cầu lợi ích chung của họ. Trong điều kiện minh bạch, mối liên kết này có thể góp phần thúc đẩy dân chủ và phát triển. Tuy nhiên, khi bị lợi dụng, thiếu kiểm soát, nó dễ biến tướng thành “nhóm lợi ích tiêu cực” gây tác hại đến lợi ích công và sự vận hành của Nhà nước. Đảng xác định “lợi ích nhóm” tiêu cực là một trong những biểu hiện của suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, cần phải kiên quyết đấu tranh, ngăn chặn.
(1) Những biểu hiện của “lợi ích nhóm”
“Lợi ích nhóm” trong sắp xếp bộ máy của hệ thống chính trị ở Việt Nam hiện nay là vấn đề rất đáng lo ngại, nó làm méo mó chủ trương đúng đắn của Đảng, suy giảm hiệu quả cải cách tổ chức bộ máy, xói mòn niềm tin của cán bộ, đảng viên và Nhân dân.
Một là, trong công tác tổ chức, nhân sự, lợi dụng việc sáp nhập, tổ chức lại cơ quan, đơn vị để bố trí người thân, người cùng nhóm lợi ích vào vị trí chủ chốt, tạo sự thao túng, hình thành phe cánh trong nội bộ. Đưa người không đủ năng lực, phẩm chất vào vị trí quan trọng thông qua quan hệ “hậu thuẫn”, “chống lưng”, dẫn đến hiện tượng “đúng quy trình, sai tiêu chuẩn”. Thay đổi, vận dụng linh hoạt các tiêu chuẩn, điều kiện lựa chọn cán bộ sao cho phù hợp với cá nhân hoặc nhóm đã “định sẵn”. Đưa người của nhóm lợi ích vào các tổ chức có quyền thẩm định, lựa chọn mô hình tổ chức, từ đó tạo lợi thế nội bộ trong việc phân công chức danh.
Hai là, trong cấu trúc bộ máy, qua việc cố tình “phân mảnh quyền lực” hoặc “gom quyền lực” không hợp lý để phục vụ cho một nhóm cán bộ cụ thể, dẫn đến xung đột chức năng, đùn đẩy trách nhiệm giữa các đơn vị. Tạo ra những phòng, ban, tổ chức trung gian không cần thiết, vừa làm tăng gánh nặng biên chế, vừa làm nơi “neo giữ” nhân sự thân hữu. Trong một số trường hợp, việc lựa chọn mô hình tổ chức không dựa trên hiệu quả thực tiễn, mà dựa trên lợi ích của một nhóm thiểu số trong bộ máy. Trì hoãn hoặc làm chậm quá trình tinh giản biên chế, giữ lại các vị trí không cần thiết để tạo “vùng an toàn” cho những cá nhân thân hữu hoặc vì mục đích nhóm lợi ích.
Ba là, trong quản lý tài chính, tài sản công, qua việc phân bổ ngân sách, tài sản công, trụ sở, phương tiện… thiên lệch, ưu tiên cho đơn vị, địa phương hoặc cá nhân có liên quan đến nhóm lợi ích. Tận dụng việc tổ chức lại để trục lợi từ việc mua sắm, đầu tư cơ sở vật chất mới, thông qua các mối quan hệ “sân sau” trong doanh nghiệp cung ứng. Cấu kết giữa cán bộ có quyền và doanh nghiệp để can thiệp vào quá trình tổ chức lại bộ máy nhằm “mở đường” cho những dự án, kế hoạch có lợi ích kinh tế đằng sau.
Bốn là, trong quy trình và minh bạch hóa thông tin, qua việc không công khai đầy đủ thông tin về kế hoạch tổ chức lại bộ máy, tiêu chuẩn và phương án nhân sự sau sáp nhập, khiến quá trình thiếu minh bạch, khó kiểm tra, giám sát. Không tổ chức lấy ý kiến rộng rãi hoặc chỉ thực hiện hình thức để “hợp thức hóa” các quyết định đã có sẵn. Gian lận trong đánh giá hiệu quả mô hình sau sáp nhập, hợp thức hóa sự tồn tại của các tổ chức hoạt động kém hiệu quả. Trong kiểm soát quyền lực và giám sát xã hội, qua việc cản trở vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức đoàn thể và báo chí. Tạo ra “vùng đặc quyền” trong các cơ quan quyền lực. Lợi dụng việc cơ cấu lại tổ chức bộ máy để điều chỉnh các vị trí quan trọng, “nhạy cảm”.
Những biểu hiện trên cho thấy, “lợi ích nhóm” có thể len lỏi vào hầu hết các khâu trong quá trình sắp xếp tổ chức bộ máy – từ thiết kế mô hình, phân công chức năng, bố trí nhân sự đến phân bổ nguồn lực và giám sát thực hiện. Nhận diện đầy đủ các biểu hiện này là cơ sở quan trọng để kiểm soát quyền lực, hoàn thiện thể chế và nâng cao hiệu quả xây dựng, chỉnh đốn Đảng trong bối cảnh đổi mới hệ thống chính trị hiện nay.
(2) Nguyên nhân của “lợi ích nhóm”
Nguyên nhân sâu xa của “lợi ích nhóm” là do ảnh hưởng của tâm lý tiểu nông, tâm lý sản xuất nhỏ của những người có tầm nhìn ngắn hạn, chỉ nghĩ đến lợi ích trước mắt, không tính đến lợi ích lâu dài, chỉ vun vén cho bản thân mà buông lơi lợi ích tập thể, xem nhẹ lợi ích quốc gia, dân tộc. “Lợi ích nhóm” được xem như căn bệnh ác tính, phát sinh từ căn “bệnh mẹ”, “bệnh gốc” là chủ nghĩa cá nhân được lây lan với tốc độ “phi mã” trong quá trình sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị ở Việt Nam.
Nguyên nhân về thể chế và pháp lý: các quy định về kiểm soát quyền lực trong tổ chức bộ máy chưa hoàn thiện. Những kẽ hở thể chế vẫn tồn tại, chưa đủ ràng buộc trách nhiệm giải trình và giám sát trong các quyết định về tổ chức, nhân sự. Phân cấp nhưng thiếu giám sát đã tạo “khoảng trống quyền lực”, dễ bị lợi dụng để hợp thức hóa “lợi ích nhóm”. Tiêu chuẩn, tiêu chí lựa chọn cán bộ còn hình thức, thiếu minh bạch.
Nguyên nhân từ công tác cán bộ và tổ chức: công tác quy hoạch, bổ nhiệm cán bộ còn chịu ảnh hưởng của “quan hệ – thân hữu”; thiếu khách quan, minh bạch trong đánh giá cán bộ; tình trạng “cục bộ địa phương”, “lợi ích phòng ban” còn tồn tại, phân chia quyền lực không vì mục tiêu chung.
Nguyên nhân từ cơ chế giám sát, phản biện: do thiếu kênh giám sát độc lập và hiệu quả dẫn đến vai trò giám sát của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị – xã hội, báo chí… còn mờ nhạt, mang tính hình thức, không đủ sức ngăn chặn hoặc cảnh báo sớm các biểu hiện hoặc thiếu công khai, minh bạch thông tin để giám sát, tạo môi trường thuận lợi cho “lợi ích nhóm” thao túng.
Nguyên nhân từ môi trường chính trị, hành chính: từ tâm lý “an toàn”, “ổn định quyền lực” chi phối việc sắp xếp bộ máy, thực hiện sáp nhập chỉ ưu tiên duy trì vị trí, ảnh hưởng quyền lực hơn cải cách thực chất. Áp lực thành tích, tiến độ làm cho quá trình tinh gọn bộ máy nhiều nơi bị thúc ép. Lợi ích kinh tế gắn với quyền lực chính trị, nhóm lợi ích coi đây là cơ hội để giành quyền kiểm soát các “địa bàn lợi ích” thông qua điều chỉnh mô hình tổ chức hoặc bố trí nhân sự.
Nguyên nhân từ sự suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức công vụ: một bộ phận cán bộ lãnh đạo không đặt lợi ích tập thể, lâu dài lên hàng đầu. Tình trạng né tránh, nể nang của nội bộ tổ chức Đảng, chính quyền trong công tác tổ chức – cán bộ, tạo môi trường cho nhóm lợi ích hoạt động.
Như vậy, “lợi ích nhóm” trong sắp xếp bộ máy của hệ thống chính trị ở Việt Nam là kết quả của sự kết hợp giữa lỗ hổng thể chế, khoảng trống giám sát và sự suy thoái tư tưởng đạo đức của một bộ phận cán bộ, đảng viên.
(3) Tác hại của “lợi ích nhóm”
Thứ nhất, “lợi ích nhóm” trong sắp xếp tổ chức bộ máy làm xuất hiện bộ phận cán bộ, đảng viên có tham vọng chính trị lớn, xây dựng nhóm lợi ích, kết bè phái, trù dập những người không theo phe nhóm, kể cả nhân tài ở các cơ quan, đơn vị… gây mất đoàn kết nội bộ, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước bị thực hiện sai lệch, làm suy yếu tinh thần phê và tự phê bình, xói mòn lòng tin của cán bộ, đảng viên và nhân dân vào chủ trương đúng đắn của Đảng, Nhà nước.
Thứ hai, “lợi ích nhóm” trong sắp xếp tổ chức bộ máy làm méo mó mục tiêu tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả của bộ máy; thường dẫn đến tăng thêm khâu trung gian, đi ngược chủ trương tinh giản biên chế, bố trí nhân sự không theo năng lực, chuyên môn mà theo quan hệ thân hữu, “đúng quy trình, sai phẩm chất” – khiến tổ chức không gọn, bộ máy cồng kềnh, kém linh hoạt, làm suy giảm khả năng hoạch định và triển khai chính sách.
Thứ ba, “lợi ích nhóm” làm suy thoái môi trường chính trị nội bộ, nuôi dưỡng chủ nghĩa thân hữu và phe cánh. Khi lợi ích nhóm chi phối quá trình tổ chức lại bộ máy sẽ nảy sinh tư duy “chạy chức, chạy quyền”, đặc biệt ở những vị trí có quyền lực, hình thành các phe nhóm chính trị trong nội bộ tổ chức Đảng và chính quyền, gây chia rẽ, mất đoàn kết nội bộ, tạo môi trường thiếu lành mạnh, làm suy yếu năng lực lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành của tổ chức, dẫn đến tình trạng trì trệ hoặc “trên nóng – dưới lạnh”.
Thứ tư, “lợi ích nhóm” làm suy yếu công tác cán bộ, gây mất động lực phấn đấu trong đội ngũ; khiến cho quy hoạch, đề bạt, bổ nhiệm cán bộ không dựa trên phẩm chất – năng lực – uy tín, mà dựa trên quan hệ và sự “chống lưng”, người có tài, có đức bị gạt ra bên lề, không được tạo cơ hội phát triển; cán bộ trung thực, thẳng thắn, có chính kiến bị cô lập, tạo hiệu ứng “thủ tiêu phản biện”; cán bộ trẻ mất niềm tin vào con đường tiến thân bằng năng lực, dẫn tới tâm lý làm việc cầm chừng, an phận.
Thứ năm, “lợi ích nhóm” làm sai lệch các quyết sách về tổ chức bộ máy và phát sinh sai phạm trong quản lý công. Lợi dụng việc tổ chức lại bộ máy để thao túng chính sách, tạo thuận lợi cho các hành vi trục lợi ngân sách; bố trí nhân sự tại các vị trí “nhạy cảm” phục vụ lợi ích kinh tế của nhóm hoặc cá nhân, tiếp tay cho tham nhũng, tiêu cực, gây lãng phí nguồn lực công, đe dọa trực tiếp đến hiệu quả quản trị quốc gia và sự liêm chính của bộ máy công quyền.
Thứ sáu, “lợi ích nhóm” làm chậm tiến trình đổi mới hệ thống chính trị, ảnh hưởng đến sự nghiệp xây dựng và chỉnh đốn Đảng; tạo lực cản trong nội bộ, nhiều chủ trương đổi mới không được thực hiện, bị biến dạng hoặc hình thức. Một số đề án tổ chức bộ máy chỉ mang tính đối phó, không xuất phát từ yêu cầu thực tiễn. Tình trạng “hợp thức hóa cái đã có, giữ lại cái không cần thiết” để bảo vệ lợi ích cục bộ tiếp tục kéo dài, gây ảnh hưởng trực tiếp đến công cuộc xây dựng, chỉnh đốn Đảng và làm suy yếu nội lực của hệ thống chính trị.
“Lợi ích nhóm” trong sắp xếp tổ chức bộ máy không chỉ đơn thuần là vi phạm nguyên tắc công bằng, minh bạch mà là biểu hiện của sự tha hóa quyền lực, gây thiệt hại tài sản của Nhà nước, cản trở quá trình đổi mới, làm xói mòn, suy giảm niềm tin, phá vỡ tính chính danh và hiệu lực của hệ thống chính trị. Việc đấu tranh phòng, chống “lợi ích nhóm” không chỉ dừng ở việc phát hiện hậu quả mà phải bằng cơ chế kiểm soát quyền lực, công khai, giám sát độc lập và nâng cao đạo đức công vụ của cán bộ, đảng viên. Đây là công việc hệ trọng, cấp bách, phải được thực hiện với quyết tâm chính trị rất cao.
2. Một số giải pháp phòng, chống “lợi ích nhóm”
Một là, nâng cao nhận thức của các chủ thể về biểu hiện và tác hại của “lợi ích nhóm”.
Mỗi cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ giữ chức vụ lãnh đạo, quản lý cần xác định một cách rõ ràng trong nhận thức, “phải đặt lợi ích của cách mạng, của Đảng, của nhân dân lên trên hết, trước hết”3 và “Phải kiên quyết quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng, bồi dưỡng tư tưởng tập thể, tinh thần đoàn kết, tính tổ chức và kỷ luật”4. Đề cao lý tưởng cống hiến, sẵn sáng hy sinh vì lợi ích của Đảng, của Tổ quốc và Nhân dân; kiên quyết đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân để không rơi vào bệnh “lợi ích nhóm”.
Truyền thông để định hướng dư luận, nâng cao nhận thức về tác hại của “lợi ích nhóm” trong tổ chức bộ máy. Đưa nội dung phòng, chống “lợi ích nhóm” trong tổ chức bộ máy vào sinh hoạt chi bộ định kỳ, tập huấn giảng viên giảng dạy của hệ thống Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. Mỗi chủ thể cần nhận thức đúng, đầy đủ về biểu hiện và tác hại của “lợi ích nhóm”, có “tầm nhìn trí tuệ, bản lĩnh, trong sạch” để có biện pháp phòng, chống hữu hiệu. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “Người đảng viên, người cán bộ tốt muốn trở thành người cách mạng chân chính, không có gì là khó cả. Điều đó hoàn toàn do lòng mình mà ra. Lòng mình chỉ biết vì Đảng, vì Tổ quốc, vì đồng bào thì mình sẽ tiến đến chỗ chí công vô tư thì khuyết điểm sẽ càng ngày càng ít”5.
Hai là, hoàn thiện thể chế và pháp luật.
Hoàn thiện thể chế kiểm soát quyền lực và phòng, chống “lợi ích nhóm”. Thể chế hóa rõ ràng và thực hiện nghiêm các quy định về phân quyền, phân cấp, kiểm soát quyền lực trong tổ chức bộ máy. Ban hành các tiêu chí định tính, định lượng về tổ chức bộ máy, vị trí việc làm, tránh việc tùy tiện kiến tạo mô hình vì lợi ích cục bộ. Sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 2013, Luật Cán bộ, công chức, Luật Phòng, chống tham nhũng theo hướng cụ thể hóa các hành vi, trách nhiệm xử lý việc lợi dụng tổ chức bộ máy để trục lợi.
Thiết lập cơ chế công khai, giải trình các phương án tổ chức lại bộ máy, nhân sự chủ chốt gắn với trách nhiệm cá nhân người đứng đầu. Rà soát quy trình xây dựng đề án tổ chức lại, bắt buộc phải có đánh giá độc lập về hiệu quả tổ chức sau sắp xếp (trước và sau ít nhất 12 tháng).
Ba là, thực hiện tốt công tác cán bộ.
Siết chặt quy trình, tiêu chuẩn hóa và minh bạch hóa việc bố trí cán bộ. Xây dựng bộ tiêu chuẩn bắt buộc, mang tính định lượng đối với các vị trí chủ chốt sau sắp xếp, ngăn chặn việc “đo ni đóng giày” nhân sự theo nhóm lợi ích. Bảo đảm công khai, cạnh tranh minh bạch trong giới thiệu, lựa chọn nhân sự – tăng cường thi tuyển, trình bày đề án công khai trước tập thể.
Thực hiện kiểm soát đối với các vị trí “nhạy cảm”. Ban hành danh mục các vị trí dễ phát sinh xung đột lợi ích hoặc dễ bị thao túng, như tổ chức cán bộ, tài chính, quy hoạch, thanh tra… Áp dụng luân chuyển định kỳ, thẩm định nhân sự ba vòng độc lập, không để nhóm lợi ích “neo người” tại các vị trí này. Kiên quyết đấu tranh với những biểu hiện tiêu cực, việc làm sai trái với các quy định của Đảng, Nhà nước trong công tác cán bộ.
Bốn là, tăng cường minh bạch, kiểm tra, giám sát và phản biện xã hội để đẩy lùi “lợi ích nhóm”.
Tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy đảng, ủy ban kiểm tra các cấp về minh bạch, công khai hóa kế hoạch, tiêu chí, phương án sắp xếp tổ chức lại bộ máy trên Cổng thông tin điện tử của cấp ủy, chính quyền. Công bố kết quả đánh giá độc lập và báo cáo giám sát của cơ quan dân cử, Mặt trận Tổ quốc về kết quả sắp xếp. Xây dựng cơ chế giám sát quyền lực hiệu quả trong toàn hệ thống chính trị; thực thi thiết chế về kiểm soát quyền lực trong nội bộ Đảng và cơ chế giám sát quyền lực đối với tổ chức đảng, đảng viên thì mới chủ động phòng, ngừa các sai phạm, “lợi ích nhóm” có thể xảy ra.
Tăng cường vai trò giám sát của Mặt trận Tổ quốc, báo chí, Nhân dân. Quy định bắt buộc lấy ý kiến rộng rãi của cán bộ, đảng viên, nhân dân tại đơn vị/bộ phận bị sắp xếp trước khi quyết định. Tăng quyền cho Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể trong việc phản biện các phương án tổ chức bộ máy; bảo vệ người dân, cán bộ tố giác sai phạm trong tổ chức bộ máy. Phát triển hệ thống cảnh báo sớm hành vi lợi dụng tổ chức bộ máy. Xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu kết nối đa ngành về tổ chức bộ máy, nhân sự, phân bổ ngân sách, ứng dụng trí tuệ nhân tạo, phân tích dữ liệu lớn (big data) để phát hiện những hành vi “lợi ích nhóm”.
Năm là, tổ chức thực thi và xử lý vi phạm.
Xác định rõ trách nhiệm cá nhân trong quyết định tổ chức lại bộ máy. Tăng cường chế tài xử lý trách nhiệm người đứng đầu khi có hành vi lợi dụng cải cách bộ máy để trục lợi, bố trí nhân sự sai nguyên tắc. Kiên quyết thu hồi các quyết định tổ chức sai, bố trí nhân sự không đúng tiêu chuẩn. Gắn kết quả sắp xếp bộ máy với đánh giá công tác Đảng và chính quyền. Xem kết quả thực chất của việc tổ chức lại bộ máy là tiêu chí đánh giá cán bộ, tổ chức Đảng và tiêu chuẩn tái cử, tái bổ nhiệm. Xử lý nghiêm minh hành vi chạy chức, chạy quyền, bao che, tiếp tay cho chạy chức, chạy quyền; chủ động ngăn ngừa, xử lý cán bộ, đảng viên có biểu hiện “lợi ích nhóm”.
Yêu cầu mỗi cán bộ, đảng viên nghiêm túc thực hiện trách nhiệm, nghĩa vụ đấu tranh phòng, chống biểu hiện “lợi ích nhóm”. Thiết lập và thực thi nghiêm quy định xử lý trách nhiệm đối với người đứng đầu, cán bộ lãnh đạo, quản lý tại những đơn vị để xảy ra “lợi ích nhóm”, cục bộ địa phương, tham nhũng, suy thoái, biến chất về đạo đức và kiên quyết xem xét miễn nhiệm, cho từ chức, bảo đảm tính răn đe, giữ vững kỷ cương của Đảng.
Sáu là, nâng cao trách nhiệm nêu gương, xây dựng văn hóa liêm chính, đạo đức công vụ của cán bộ, đảng viên, đấu tranh ngăn chặn “lợi ích nhóm”.
Đấu tranh với “lợi ích nhóm” là vấn đề phức tạp, nó mang tính chiến lược, cấp bách hàng đầu trong công tác tổ chức, cán bộ của Đảng hiện nay. Phải lấy sự gương mẫu, nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo giữ chức vụ cao trong hệ thống chính trị là điều tiên quyết. Phải luôn đề cao phẩm chất đạo đức, cách mạng, tinh thần cống hiến, hy sinh để căn bệnh “lợi ích nhóm” sẽ không còn đất sống, không thể gây phương hại đến cá nhân, tập thể, xã hội và lợi ích của quốc gia, dân tộc. “Thực hiện nghiêm các quy định của Đảng về trách nhiệm nêu gương, chức vụ càng cao càng phải gương mẫu để khẳng định vị trí lãnh đạo, vai trò tiên phong, gương mẫu, tạo sự lan tỏa, thúc đẩy các phong trào cách mạng”6.
Mỗi cán bộ, đảng viên, đặc biệt là đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp phải không ngừng tự giác soi xét, rèn luyện bản thân trên cơ sở những tiêu chí, quy định về nêu gương và chuẩn mực đạo đức cách mạng trong giai đoạn mới. Từ lời nói đến hành động, từ thái độ đến phương pháp công tác, tất cả đều phải thể hiện tinh thần tự phê bình và phê bình nghiêm túc, tự sửa mình một cách chân thành và cầu thị.
Chất lượng, hiệu quả trong thực hiện nhiệm vụ được giao cùng với mức độ tín nhiệm của đồng nghiệp và quần chúng nhân dân chính là thước đo khách quan, là cơ sở quan trọng để mỗi cán bộ, đảng viên tiếp tục phấn đấu, hoàn thiện và trưởng thành. Lấy chất lượng, hiệu quả hoàn thành nhiệm vụ, sự tín nhiệm của cán bộ, đảng viên và nhân dân làm cơ sở để tiếp tục “xây dựng bản lĩnh chính trị vững vàng trước mọi khó khăn, thử thách. Dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đổi mới, sáng tạo, dám đương đầu với khó khăn, thách thức, hành động vì lợi ích chung, vì nước, vì dân”7. Đồng thời, xây dựng văn hóa liêm chính, chỉ số đạo đức công vụ, cam kết minh bạch, công bằng trong tổ chức bộ máy và áp dụng đánh giá làm cơ sở cho xét thi đua, bổ nhiệm.
Các giải pháp phòng, chống “lợi ích nhóm” không chỉ nhằm bảo vệ tính chính danh của cải cách tổ chức bộ máy mà còn là điều kiện tiên quyết để xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, xứng đáng với niềm tin của Nhân dân.
3. Vai trò phòng, chống “lợi ích nhóm” trong sắp xếp bộ máy của hệ thống chính trị đối với công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng ở Việt Nam hiện nay
Việc nâng cao nhận thức đúng đắn về phòng, chống “lợi ích nhóm”, về bảo vệ sự trong sạch, vững mạnh của công tác tổ chức bộ máy, cán bộ của Đảng không chỉ là yêu cầu cấp thiết của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng mà còn là nhiệm vụ trọng tâm trên mặt trận đấu tranh tư tưởng, lý luận chính trị hiện nay.
(1) Góp phần nâng cao đạo đức, phẩm chất, tinh thần trách nhiệm của cán bộ, đảng viên.
Đảng đã khẳng định, “lợi ích nhóm” chính là một trong những rào cản lớn trong công tác xây dựng Đảng hiện nay. Các cấp ủy đảng phải nhận thức đúng bản chất, tính nguy hiểm, đặc biệt là ảnh hưởng tiêu cực của “lợi ích nhóm” tới công tác sắp xếp tổ chức bộ máy của Đảng. Trên cơ sở đó, quán triệt các cấp ủy đảng, chỉ đạo tuyên truyền, phổ biến cho cán bộ, đảng viên, các tầng lớp nhân dân thấy rõ tính chất nguy hại của “lợi ích nhóm”, nâng cao nhận thức cho toàn xã hội về phòng, chống “lợi ích nhóm”.
Thông qua đấu tranh phòng, chống “lợi ích nhóm”, để chấn chỉnh công tác sắp xếp tổ chức bộ máy, nâng cao hiệu quả công tác giáo dục chính trị tư tưởng, hoàn thiện cơ sở pháp lý để đấu tranh với cán bộ lãnh đạo, quản lý có hành vi “lợi ích nhóm”. Đồng thời, phải tích cực, chủ động và kiên quyết chỉ đạo các cơ quan bảo vệ pháp luật xét xử công khai, nghiêm túc các vụ án tham nhũng lớn gắn với trách nhiệm của cá nhân và tập thể để làm gương cho cán bộ lãnh đạo, quản lý, tạo sức mạnh răn đe trong toàn xã hội.
Đẩy lùi và vượt qua “lợi ích nhóm” là đồng nghĩa với việc góp phần nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức cách mạng, lối sống mẫu mực, chống chủ nghĩa cá nhân của cán bộ, đảng viên, lãnh đạo, quản lý các cấp. Mỗi cán bộ, đảng viên phải nhận thức rõ quyền và trách nhiệm với nhiệm vụ xây dựng Đảng, Nhà nước trong sạch, vững mạnh; xác định việc đấu tranh phòng, chống “lợi ích nhóm” tới hiệu quả của sắp xếp tổ chức bộ máy, cán bộ là nhiệm vụ chính trị, tư tưởng phải thực hiện thường xuyên, kiên trì, bền bỉ… với quyết tâm chính trị phải rất cao. Coi trọng rèn luyện đạo đức cách mạng, để cao trách nhiệm của cán bộ, đảng viên trong kiên quyết đấu tranh phòng, chống sự tha hóa quyền lực, tham nhũng, lãng phí, “lợi ích nhóm”.
(2) Góp phần hiện thực hóa mục tiêu “xây dựng Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh toàn diện”.
Xây dựng, chỉnh đốn Đảng là nhiệm vụ then chốt, xuyên suốt được Đảng ta khẳng định qua nhiều nhiệm kỳ. Trong đó, việc sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị là khâu đột phá nhằm tinh gọn, nâng cao hiệu lực, hiệu quả, tránh chồng chéo, dàn trải. Tuy nhiên, nếu không kiểm soát hiệu quả biểu hiện “lợi ích nhóm” len lỏi trong quá trình này, sẽ làm biến dạng chủ trương, dẫn đến tha hóa tổ chức Đảng, suy thoái cán bộ, tạo rào cản cho quá trình đổi mới bộ máy. Phòng, chống “lợi ích nhóm” chính là hàng rào để bảo vệ tính chính danh, chính nghĩa của công cuộc xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh toàn diện.
Công tác tổ chức cán bộ của Đảng mà trọng tâm là đấu tranh phòng, chống sự tha hóa quyền lực chính trị, tham nhũng và các biểu hiện “lợi ích nhóm”, hiện nay không chỉ là nhiệm vụ cấp bách trước mắt mà còn là nhiệm vụ chiến lược, lâu dài của toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta. Đây là trách nhiệm chung của cả hệ thống chính trị dưới sự lãnh đạo thống nhất, toàn diện của Đảng nhằm tạo nên sức mạnh tổng hợp để thực hiện thắng lợi các mục tiêu đã đề ra.
Mỗi cấp ủy đảng, đặc biệt là đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý phải thể hiện vai trò nêu gương, trực tiếp lãnh đạo, chỉ đạo, nhận diện đúng bản chất, nội dung, hình thức biểu hiện, mức độ, thủ đoạn và nguyên nhân phát sinh của “lợi ích nhóm” để đề ra những giải pháp cụ thể, hiệu quả nhằm phòng ngừa, ngăn chặn và đẩy lùi tận gốc. Đồng thời, mỗi cán bộ, đảng viên phải tự giác trở thành một chiến sĩ tiên phong trên mặt trận đấu tranh này, kiên quyết nói không với “lợi ích nhóm”, góp phần xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức.
Xây dựng Đảng và hệ thống chính trị vững mạnh sẽ nâng cao uy tín của Đảng và hệ thống chính trị, tạo ra những yêu cầu, nhiệm vụ và môi trường giáo dục, đào tạo, rèn luyện, sàng lọc đội ngũ cán bộ của Đảng “Không để lọt những người không xứng đáng, không bảo đảm tiêu chuẩn, điều kiện, có biểu hiện cơ hội chính trị, tham vọng quyền lực vào đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp nhưng cũng không để sót những cán bộ thực sự có đức, có tài”8. Đây là biện pháp căn cơ phòng ngừa tham nhũng, suy thoái trong nội bộ Đảng, góp phần làm trong sạch hệ thống chính trị, nâng cao hiệu quả phục vụ Nhân dân, tạo tiền đề quan trọng để đổi mới, hoàn thiện thể chế chính trị và cải cách nền hành chính quốc gia.
(3) Bảo đảm nguyên tắc “tập trung dân chủ”, nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Đảng.
Tập trung dân chủ là nguyên tắc cốt lõi của tổ chức Đảng, là “vũ khí” chống lại biểu hiện cá nhân chủ nghĩa, phe cánh, cục bộ địa phương. Khi “lợi ích nhóm” chi phối tổ chức bộ máy, quyền lực dễ bị gom vào tay một nhóm cán bộ không đủ phẩm chất – năng lực, phá vỡ tính thống nhất, dẫn đến tình trạng “ý chí nhóm thay thế ý chí Đảng”. Việc phòng, chống “lợi ích nhóm” giúp củng cố nguyên tắc tổ chức Đảng, tránh hiện tượng “Đảng trong Đảng”, qua đó giữ vững vai trò lãnh đạo toàn diện của Đảng; xác lập được hệ thống phòng, ngừa, đấu tranh ngăn chặn, hạn chế, khắc phục và tiến tới đầy lùi hiểm họa từ bệnh “lợi ích nhóm”, đầy lùi sự tha hóa quyền lực chính trị, nhất là việc lạm quyền, lộng quyền một cách vững chắc.
Để nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Đảng, đặt ra yêu cầu phòng, chống “lợi ích nhóm”, kỷ luật nghiêm những cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức, lãnh đạo, quản lý thoái hóa, biến chất, góp phần giữ vững ổn định chính trị, phát triển kinh tế – xã hội; củng cố lòng tin của Nhân dân; xây dựng Đảng, Nhà nước trong sạch, vững mạnh, đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức có “bản lĩnh, đổi mới, sáng tạo, hội nhập”, “đoàn kết, kỷ cương, tình thương, trách nhiệm”9.
(4) Khẳng định quyết tâm chính trị, bản lĩnh lãnh đạo của Đảng góp phần đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch.
Nhận diện và quyết liệt phòng, chống “lợi ích nhóm” trong sắp xếp bộ máy là phép thử năng lực lãnh đạo của Đảng trước những vấn đề khó, nhạy cảm, dễ bị phản ứng xã hội. Đây là một thông điệp mạnh mẽ khẳng định tinh thần không khoan nhượng với tham nhũng, tiêu cực, bất kể người đó là ai, giữ vị trí nào. Thành công trong cuộc đấu tranh này sẽ củng cố vững chắc vị thế, uy tín và sức chiến đấu của Đảng là nền tảng để hiện thực hóa khát vọng phát triển đất nước đến năm 2045.
Hiện nay, toàn Đảng đang tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị đi đôi với bố trí đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý theo các nghị quyết, kết luận của Đảng. Đây cũng là thời điểm các thế lực thù địch lợi dụng công tác cán bộ, những hệ quả tiêu cực của “lợi ích nhóm” để chống phá Đảng, Một Đảng cầm quyền không thể thực hiện được vai trò của mình nếu từ bỏ công tác cán bộ. Chuẩn bị đội ngũ cán bộ “vừa hồng, vừa chuyên”, lựa chọn, bố trí cán bộ là chức năng chính và trở thành phương thức cầm quyền của Đảng.
Để tiếp tục đấu tranh không khoan nhượng với những cán bộ có biểu hiện “lợi ích nhóm”, với các thế lực thù địch trong công cuộc tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy và công tác cán bộ, Đảng phải tự đổi mới, tự chỉnh đốn, khắc phục những yếu kém. Xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh là cách tốt nhất để bảo vệ Đảng. Khơi dậy niềm tin vững chắc của Nhân dân đối với sự lãnh đạo của Đảng chính là nhân tố quyết định bảo đảm cho sự ổn định chính trị – xã hội, tạo nền tảng để Đảng ta giữ vững vai trò lãnh đạo tuyệt đối, toàn diện đối với sự nghiệp cách mạng.
Nhiệm vụ cấp bách đặt ra hiện nay là phải tiếp tục đẩy mạnh, đổi mới mạnh mẽ và thực chất công cuộc sắp xếp tổ chức bộ máy, tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; khắc phục triệt để tình trạng chậm trễ trong thể chế hóa, cụ thể hóa các chủ trương, nghị quyết của Đảng, nhất là những vấn đề liên quan trực tiếp đến công tác tổ chức cán bộ. Đặc biệt, phải kiên quyết, kiên trì đấu tranh không khoan nhượng với các biểu hiện “lợi ích nhóm”, sự tha hóa quyền lực, tham nhũng, tiêu cực trong mọi khâu của công tác tổ chức bộ máy và quản lý cán bộ. Chỉ khi nào công tác cán bộ thật sự trong sạch, công tâm, khách quan, vì lợi ích chung, khi đó niềm tin của Nhân dân vào Đảng mới được củng cố bền vững, tạo nên sức mạnh to lớn để đưa sự nghiệp đổi mới đất nước đi đến thắng lợi.
4. Kết luận
Khẳng định với bề dày kinh nghiệm và bản lĩnh kiên định với công cuộc đổi mới tổ chức bộ máy, công tác tổ chức cán bộ và phương thức lãnh đạo của Đảng, uy tín, năng lực và niềm tin, vị thế của Đảng ngày càng được đề cao. Với đội ngũ cán bộ lãnh đạo được đào tạo, bồi dưỡng, quy hoạch tốt trong giai đoạn mới, có “kiến thức, kỹ năng, năng lực công tác, làm việc trong môi trường quốc tế”, có sự kế thừa, chỉ dẫn. Đảng ta sẽ tiếp tục lãnh đạo đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam. Đó cũng là cơ sở để tin tưởng “lợi ích nhóm” sẽ không còn đất hoành hành trong giai đoạn toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta “về đích” trong thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội Đảng XIII, hướng tới Đại hội XIV của Đảng.
Chú thích:
1. Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại sống mãi trong sự nghiệp của chúng ta! https://hvctcand.bocongan.gov.vn/llct-xdll-cand/xay-dung-dang/chu-tich-ho-chi-minh-vi-dai-voi-su-nghiep-doi-moi-phat-trien-va-bao-ve-to-quoc-1448
2. Đảng Cộng sản Việt Nam (2016). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 213.
3, 4. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 15. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 547; 547.
5. Đề nghị kỷ luật Chủ nhiệm Ủy ban kiểm tra tỉnh ủy. https://xaydungchinhsach.chinhphu.vn/de-nghi-ky-luat-chu-nhiem-uy-ban-kiem-tra-tinh-uy-119231029054926821.htm.
6. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 183 – 184.
7, 9. Đảng Cộng sản Việt Nam (2024). Quy định số 144-QĐ/TW ngày 09/5/2024, quy định chuẩn mực đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên trong giai đoạn mới.
8. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập II. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 243.
Tài liệu tham khảo:
1. Ban Chấp hành Trung ương Đảng (2017). Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 một số vấn đề về đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.
2. Nguyễn Phú Trọng (2023). Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh. https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/thong-tin-ly-luan/-/2018/826962/kien-quyet%2C-kien-tri–dau-tranh-phong%2C-chong-tham-nhung%2C-tieu-cuc%2C-gop-phan-xay-dung-dang-va-nha-nuoc-ta-ngay-cang-trong-sach%2C-vung-manh.aspx.
3. Ban Bí thư kỷ luật, khai trừ đảng, cách chức 2 cán bộ. https://xaydungchinhsach.chinhphu.vn/ban-bi-thu-ky-luat-khai-tru-dang-cach -chuc-2-can-bo-119231215153134465.htm.
