TS. Nguyễn Việt Thanh
Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vĩnh Long
(Quanlynhanuoc.vn) – Chủ động tấn công tham nhũng, lãng phí, tiêu cực là biện pháp quan trọng để củng cố, giữ vững niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng, quyết định đến công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, đáp ứng với yêu cầu, nhiệm vụ hiện nay. Bài viết làm rõ vai trò của công tác chủ động tấn công tham nhũng, lãng phí, tiêu cực của Đảng; kết quả về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực của Đảng thời gian qua; từ đó, đề xuất các biện pháp bảo đảm cho việc chủ động tấn công vào tham nhũng, lãng phí, tiêu cực của Đảng đạt kết quả cao hơn nữa để góp phần nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của tổ chức cơ sở đảng trong giai đoạn hiện nay.
Từ khóa: Chủ động tấn công, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, hệ thống chính trị.
1. Đặt vấn đề
Mỗi quốc gia, dân tộc trong quá trình ra đời, tồn tại, phát triển đều phải quan tâm, chăm lo đến sự hưng thịnh của đất nước; đời sống của các tầng lớp nhân dân; đồng thời, chú trọng đến công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực bảo đảm cho sự phát triển ổn định, bền vững của quốc gia, dân tộc mình. Đối với phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực không chỉ là yêu cầu mệnh lệnh từ cuộc sống mà còn là đòi hỏi cấp bách mang tính sống còn đến sự tồn vong của chế độ. Chủ động tấn công, xử lý nghiêm các hành vi tham nhũng, tiêu cực, suy thoái trong cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức là yếu tố quan trọng quyết định thắng lợi của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh đáp ứng với yêu cầu, nhiệm vụ đặt ra ngày càng cao của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc, hùng cường, thịnh vượng, sánh vai cường quốc năm châu thế giới như sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh hằng mong ước.
2. Sự cần thiết phải chủ động tấn công tham nhũng, tiêu cực
Tham nhũng, lãng phí, tiêu cực là hai thuật ngữ khác nhau về nội hàm, mức độ, phạm vi biểu hiện, song giữa chúng có mối quan hệ thống nhất, biện chứng tác động qua lại và chuyển hóa cho nhau; tham nhũng là một bộ phận của lãng phí, tiêu cực, nằm trong tiêu cực; thực tiễn các vụ án tham nhũng xảy ra trong thời gian qua đều chứa đựng những yếu tố của tiêu cực và tiêu cực dung dưỡng cho tham nhũng và tham nhũng làm trầm trọng hơn những vấn đề tiêu cực.
Tham nhũng, lãng phí, tiêu cực là căn bệnh trầm kha có ở mọi chế độ, mọi xã hội, nó nảy sinh từ lòng tham của con người, không bao giờ bằng lòng với những gì đã có mà luôn mong muốn đã có rồi thì có thật nhiều hơn nữa; ông cha đã khái quát, đúc kết ra nhưng câu ca dao, thành ngữ hết sức chua cay để nói về lòng tham, sự tham lam của con người: “Con rô cũng tiếc, con diếc cũng muốn”, “Tham thì thâm”, “Lòng tham không đáy”, “Máu tham hễ thấy hơi đồng thì mê”… cho thấy, xưa kia ông cha ta cũng vô cùng căm ghét, khinh bỉ lòng tham không có giới hạn của con người. Chủ tịch Hồ Chí Minh gọi tham nhũng là hành vi “ăn cắp của công thành của tư”1. Tham nhũng là một loại hành vi tiêu cực do người có chức vụ, quyền hạn thực hiện, là loại biểu hiện cụ thể của suy thoái về tư tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống2.
Trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, ông cha ta đã đứng lên chống giặc ngoại xâm để bảo vệ giang sơn đất nước; kẻ thù với binh hùng, tướng mạnh trong tay, được trang bị vũ khí tối tân hiện đại vào bậc nhất thế giới. Song, ông cha ta không hề run sợ, nêu cao khí phách, bản lĩnh của con người Việt Nam, xông pha vào những nơi mũi tên, hòn đạn “nhằm thẳng quân thù mà bắn”, “Bao giờ người Tây nhổ hết cỏ nước Nam thì mới hết người Nam đánh Tây”… giành độc lập, tự do cho Tổ quốc, hạnh phúc của nhân dân. Trở về cuộc sống đời thường, trước những cám dỗ, ánh hào quang của tiền tài, địa vị, danh vọng một bộ phận cán bộ, đảng viên có chức vụ, quyền hạn xa vào chủ nghĩa cá nhân, cho mình có đặc quyền, đặc lợi cao hơn lợi ích của tập thể, lợi ích của Đảng; mưu cầu lợi ích, công danh, tiền tài. Ngay khi Đảng ta ra đời và trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Đảng ta luôn chú trọng đến công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng đáp ứng với yêu cầu, nhiệm vụ cách mạng ở mỗi giai đoạn, thời kỳ đặt ra.
Trong những năm tháng chiến tranh ác liệt, nhiều cán bộ, đảng viên, như Trần Phú, Lê Hồng Phong, Hà Huy Tập, Đoàn Văn Cừ, Trường Chinh, Tôn Đức Thắng, Tố Hữu… bị địch bắt, tra tấn, tù đày vô cùng tàn khốc, dã man nhưng không bao giờ phản bội, xưng khai, giữ vững khí tiết của người chiến sĩ cộng sản, niềm tin, lời thề sắc son với Đảng. Vì vậy, những cán bộ, đảng viên thời chiến tranh là niềm tự hào của cả dân tộc, sẵn sàng hy sinh cả tính mạng cho Tổ quốc, không đắn đo, do dự. Chủ động tấn công là một thuật ngữ được dùng phổ biến trong hoạt động quân sự để muốn nói lên tính chủ động của ta trong triển khai tổ chức lực lượng chiếm lấy lãnh thổ của đối phương, tiêu diệt đối phương làm chủ trận địa.
Thực tiễn lịch sử đã chứng minh cho tính chủ động tấn công địch của quân và dân ta trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh ta đã chủ động mở các chiến dịch làm phá sản mọi âm mưu, thủ đoạn xâm chiếm lãnh thổ của quân địch, từng bước làm chủ mọi trận đánh, kết thúc chiến tranh theo chiều hướng có lợi cho ta. Đối với công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực chủ động tấn công là biện pháp quan trọng có ý nghĩa quyết định đến thắng lợi của việc xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị hiện nay.
Chủ động tấn công là không thụ động phòng, chống nữa mà tuyên chiến với tham nhũng, tiêu cực, coi đây là một loại “giặc nội xâm” bên trong cần phải đấu tranh loại bỏ ra khỏi cơ quan lãnh đạo của Đảng và bộ máy chính quyền các cấp; việc làm này cần được làm ngay, làm gấp, không trần chừ, nể nang, né tránh phải hành động mạnh mẽ, quyết liệt, cùng với sự vào cuộc tích cực, chủ động của cả hệ thống chính trị “làm cho quần chúng khinh ghét tệ tham ô, lãng phí, quan liêu; biến hàng ức, hàng triệu con mắt, lỗ tai cảnh giác của quần chúng thành những ngọn đèn pha soi sáng khắp mọi nơi, không để cho tệ tham ô, lãng phí, quan liêu còn chỗ ẩn nấp”3; phải luôn ở trong tâm thế sẵn sàng chiến đấu, chủ động trong mọi công việc, làm cho những cán bộ, đảng viên có chức, có quyền có ý định, tư tưởng tham nhũng, lãng phí, tiêu cực phải bỏ ngay, lo sợ, ăn không ngon, ngủ không yên, từ đó biết dừng lại, tự “gột rửa” những khuyết điểm, sai lầm do bản thân gây ra.
Nhận thức rõ tham nhũng, lãng phí, tiêu cực là một trong những lực cản trên con đường phát triển đi lên của đất nước, sẽ làm giảm sút uy tín, niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng. Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khoá VII của Đảng (tháng 01/1994) đã xác định tham nhũng là một trong bốn nguy cơ đe doạ đến sự tồn vong của chế độ xã hội chủ nghĩa. Đặc biệt, Đại hội IX của Đảng (năm 2001) xác định tham nhũng là một nguy cơ đe doạ đến sự sống còn của chế độ. Đại hội XI của Đảng nhấn mạnh: “Quan liêu, tham nhũng, lãng phí vẫn còn nghiêm trọng, với những biểu hiện tinh vi, phức tạp, chưa được ngăn chặn, đẩy lùi, gây bức xúc xã hội”4.
Đại hội lần thứ XII của Đảng tiếp tục nhấn mạnh: “Tình trạng tham nhũng, lãng phí vẫn còn nghiêm trọng, với biểu hiện ngày càng tinh vi, phức tạp, gây bức xúc trong dư luận, ảnh hưởng đến niềm tin của nhân dân với Đảng và Nhà nước”5. Đại hội lần thứ XIII của Đảng một lần nữa khẳng định: “Tham nhũng, lãng phí trên một số lĩnh vực, địa bàn vẫn còn nghiêm trọng, phức tạp, với những biểu hiện ngày càng tinh vi, gây bức xúc trong xã hội. Tham nhũng vẫn là một trong những nguy cơ đe doạ sự tồn vong của Đảng và chế độ ta”6.
Với quyết tâm chính trị rất cao, cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực của Đảng luôn nhận được sự đồng tình, ủng hộ của cán bộ, đảng viên và Nhân dân. Chủ động tấn công phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực của Đảng mà thường xuyên, trực tiếp là Ban Chỉ đạo Trung ương phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, Uỷ Ban Kiểm tra Trung ương, Ban Nội chính ở các tỉnh sẽ làm cho những cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức, đặc biệt là cán bộ có chức, có quyền phải run sợ để “không thể”, “không dám”, “không muốn”, ”không cần” tham nhũng, tiêu cực.
3. Thực tiễn công tác chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực của Đảng thời gian qua
Dưới sự lãnh đạo đúng đắn, sáng tạo, hợp lòng dân của Đảng, cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực diễn ra trên tất cả các lĩnh vực, ngành nghề, mọi đối tượng từ cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức trong Đảng, bộ máy hành chính Nhà nước đến khu vực kinh tế tư nhân; từ cán bộ đương chức cho đến cán bộ đã nghỉ hưu, với tinh thần “không có vùng cấm”, “không có ngoại lệ”, “bất kể người đó là ai”, “không chịu sức ép từ bất kỳ cá nhân, tổ chức nào”, nếu tham nhũng, tiêu cực đều bị xử lý theo đúng quy định của pháp luật.
Uỷ ban Kiểm tra Trung ương, Ban Nội chính Trung ương đã tích cực, chủ động tổ chức những đoàn thanh tra, kiểm tra, giám sát về công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu ở các cơ quan, đơn vị, địa phương và đã xử lý nhiều cán bộ, đảng viên, tổ chức đảng tham nhũng, tiêu cực; kiến trị Bộ Chính trị, Ban Bí thư xử lý kỷ luật Đảng đối với cán bộ cao cấp cả đương chức và đã nghỉ hưu tham nhũng, tiêu cực…
Các tỉnh, thành chủ động tấn công tham nhũng, lãng phí, tiêu cực đạt được nhiều kết quả quan trọng; tính tích cực, chủ động tấn công tham nhũng, lãng phí, tiêu cực không dừng lại ở những lời nói, khẩu hiệu suông mà đã trở thành hiện thực sinh động trong đời sống sinh hoạt chính trị của Đảng ta; là mệnh lệnh của cuộc sống, là yêu cầu cấp bách sống còn của chế độ ta và đã nhận được sự đồng tình, ủng hộ của đông đảo cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức và được bạn bè quốc tế đánh giá cao.
Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được tính chủ động tấn công tham nhũng, lãng phí, tiêu cực ở một số cơ quan, đơn vị, địa phương còn một số hạn chế: một số cấp uỷ, tổ chức đảng, người đứng đầu cơ quan, đơn vị, địa phương chưa tích cực, chủ động trong tấn công vào tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, còn trông chờ, dựa dẫm vào cấp trên; Uỷ ban kiểm tra các cấp chưa phát huy hết vai trò, trách nhiệm trong thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động ở một số lĩnh vực như tài chính, đất đai, đấu thầu; ở một số nơi nhiều năm không phát hiện ra tham nhũng, tiêu cực, nhiều vụ án để tồn đọng trong thời gian dài, không được giải quyết triệt để; một số cán bộ, đảng viên chủ chốt thiếu gương mẫu, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống…
Nguyên nhân của hạn chế, khuyết điểm trên là do: (1) Nhận thức, trách nhiệm của cấp uỷ, tổ chức đảng, người đứng đầu cơ quan, đơn vị, địa phương chưa sâu sắc, toàn diện, chưa có quyết tâm chính trị thật cao để chủ động tấn công tham nhũng, lãng phí, tiêu cực. (2) Cán bộ lãnh đạo chủ chốt ở một số cơ quan, đơn vị, địa phương thiếu tu dưỡng, rèn luyện về đạo đức, lối sống, buông lỏng lãnh đạo, quản lý, thiếu sâu sát, cụ thể trong kiểm tra, giám sát các hoạt động của cấp dưới. (3) Một số cơ chế, chính sách về tính chủ động trong tấn công phòng, chống tham nhũng, tiêu cực chưa toàn diện, đầy đủ, còn có những kẻ hở. (4) Vai trò, trách nhiệm của cơ quan, ban ngành có liên quan trong phòng, chống tham nhũng, tiêu cực chưa tốt, chưa có sự phối hợp nhịp nhàng đồng bộ, ăn khớp trong từng khâu, từng bước, tạo ra ê kíp làm việc, vận hành thông suốt ở từng lĩnh vực, hoạt động cụ thể.
4. Một số biện pháp nâng cao tính chủ động tấn công tham nhũng, lãng phí, tiêu cực để xây dựng, chỉnh đốn Đảng
Thứ nhất, kiên quyết, kiên trì, liên tục, bền bỉ, không nghỉ, không ngừng; chủ động, tích cực phòng ngừa, đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực, trong đó phòng là chính, là cơ bản, lâu dài, chống là quan trọng cấp bách6. Theo đó, củng cố ý chí quyết tâm mạnh mẽ trong toàn Đảng, toàn dân và toàn quân về tính chủ động tấn công tham nhũng, lãng phí, tiêu cực; không sợ khó khăn, gian khổ; quyết chiến, quyết thắng với “giặc nội xâm”; đề cao tinh thần đoàn kết, thống nhất về nhận thức, hành động trong toàn xã hội để chủ động tấn công tham nhũng, lãng phí, tiêu cực; đặc biệt không ngừng bồi đắp giữ vững niềm tin của các tầng lớp nhân dân về tính tất yếu thắng lợi của cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực đặt dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng; đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng phù hợp với yêu cầu, nhiệm vụ của từng thời điểm, giai đoạn đòi hỏi; mỗi cơ quan, đơn vị, địa phương, nhất là người đứng đầu phải có dũng khí trong đề ra chương trình, kế hoạch, hành động chủ động tấn công tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, khi phát hiện những tổ chức, cá nhân có dấu hiệu tiêu cực lập tức cho cơ quan, chức năng, ban, ngành có liên quan vào cuộc thanh tra, kiểm tra.
Hai là, tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách, quy định về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực.
Tiếp tục nghiên cứu, bổ sung, phát triển, hoàn thiện những văn bản mới về tính chủ động tấn công phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực phù hợp với thực tiễn đang đặt ra; những văn bản đã cũ không còn phù hợp cần loại bỏ, văn bản còn sử dụng được cần kế thừa, bổ sung, hoàn thiện cho phù hợp với tình hình mới; các văn bản đưa ra phải ngắn gọn, dễ thực hiện theo hướng mở rộng phạm vi, quyền hạn của cơ quan phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; bịt kín những “lỗ hổng, kẻ hở” không để xảy ra sai xót trong văn bản; đặt ra những yêu cầu thật cao cho cán bộ, đảng viên có chức, có quyền trong thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao.
Mọi quyền lực đều phải được kiểm soát chặt chẽ bằng cơ chế; quyền lực phải được ràng buộc bằng trách nhiệm, quyền lực đến đâu thì trách nhiệm đến đó… Phải “nhốt” quyền lực vào trong lồng cơ chế7. Để xây dựng, ban hành các cơ chế, chính sách trong xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị đúng, trúng và hợp lòng dân, đòi hỏi những người tham gia vào quá trình soạn thảo văn bản có trình độ, năng lực, am hiểu sâu sắc các vấn đề xã hội, có phẩm chất đạo đức, đặt lợi ích của Đảng, của đất nước lên trên hết, trước hết. Mỗi cơ chế, chính sách khi được ban hành phải được sự đồng tình, ủng hộ của cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức và quần chúng nhân dân, đi vào thực tiễn cuộc sống, khơi dậy ý chí, khát vọng phấn đấu vươn lên của mỗi người; thúc đẩy kinh tế – xã hội phát triển.
Ba là, phát huy vai trò, trách nhiệm của cơ quan, ban ngành đối với công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực.
Phát huy vai trò, trách nhiệm của cơ quan, ban ngành kiểm tra các cấp, như: Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; Uỷ ban kiểm tra các cấp, kiểm toán, Viện kiểm sát… có vai trò rất quan trọng đối với công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, đặc biệt với công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực.
Thông qua công tác kiểm tra, giám sát, thanh tra của cơ quan, ban ngành mà những sai phạm, khuyết điểm của cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức, nhất là người đứng đầu cơ quan, đơn vị, địa phương được phát hiện, xử lý kịp thời, hiệu quả, có tác dụng quan trọng trong việc giáo dục, cảnh tỉnh, ngăn ngừa, phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực; đồng thời, qua kiểm tra, giám sát, thanh tra của các cấp góp phần nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của tổ chức cơ sở đảng và đảng viên, làm cho Đảng ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, giữ vững, củng cố và tăng cường niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng.
Theo đó, những người làm việc ở cơ quan, ban ngành về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực phải có năng lực làm việc, nắm chắc các văn bản của Đảng, Nhà nước, có kiến thức, kỹ năng; có phẩm chất đạo đức, lối sống trong sạch, lành mạnh, có dũng khí, bản lĩnh, có mưu lược trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực; luôn đặt lợi ích của Đảng lên trên hết, trước hết; chủ động tấn công bất kỳ cơ quan, đơn vị, địa phương nào không chỉ về công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực mà còn đối với lĩnh vực khác, hoạt động khác; cơ quan, ban ngành giúp việc cho Đảng về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực thật sự là “nhưng bao công” trong thời đại mới, là “thanh kiếm” sắc bén, góp phần xây dựng Đảng ta, Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh cả về chính trị, tư tưởng, tổ chức, đạo đức, lối sống.
Bốn là, từng cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức, đặc biệt là cán bộ có chức, có quyền phải thường xuyên “tự soi”, “tự sửa”.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “một dân tộc, một đảng và mỗi con người ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không nhất định ngày hôm nay và ngày mai vẫn được mọi người yêu mến và ca ngợi, nếu lòng dạ không trong sáng nữa, nếu xa vào chủ nghĩa cá nhân”8. Từng cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức dù ở cương vị, chức trách nào hãy nói và làm theo đúng quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật Nhà nước
Thực tiễn phong phú, sinh động của cách mạng Việt Nam trong 90 năm qua đã chứng tỏ, sự lãnh đạo đúng đắn và sáng suốt của Đảng là nhân tố hàng đầu quyết định mọi thắng lợi của cách mạng, lập nên nhiều kỹ tích trên đất nước Việt Nam. Mỗi người dân Việt Nam là con lạc cháu hồng, với chức trách, nhiệm vụ khác nhau hãy hành động vì một Việt Nam dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, hãy “đồng tình, đồng sức, đồng lòng, đồng minh” để cuộc tấn công vào cuộc chiến đấu chống lại tham nhũng, lãng phí, tiêu cực do Đảng ta khởi xướng, phát động đến thắng lợi hoàn toàn như chúng ta đã rất nhiều lần giành thắng lợi trong đấu tranh chống giặc ngoại xâm.
Chú thích:
1. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 7. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 355.
2, 7. Nguyễn Phú Trọng (2023). Kiên quyết, kiên trì phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 16, 117 – 118.
3. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 13. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 419.
4. Đảng Cộng sản Việt Nam (2011). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI. H. NXB Chính trị quốc gia, tr. 65.
5. Đảng Cộng sản Việt Nam (2016). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII. H. NXB Chính trị quốc gia, tr. 185.
6. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia, tr. 93.
8. Hồ Chí Minh toàn tập (2011). Tập 15. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr. 672.
