Thượng tá, TS. Lê Xuân Thanh
Học viện Chính trị, Bộ Quốc Phòng
(Quanlynhanuoc.vn) – Nâng cao nhận thức, trách nhiệm của đội ngũ giảng viên về chuyển đổi số trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội là yêu cầu cấp thiết, đáp ứng xu thế giáo dục hiện đại. Qua đó, hình thành ý thức tự giác, tinh thần trách nhiệm, chủ động ứng dụng công nghệ số, đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo trong Quân đội.
Từ khóa: Nhận thức, giảng dạy, chuyển đổi số, khoa học xã hội và nhân văn, Quân đội.
1. Đặt vấn đề
Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0 và quá trình chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ, việc chuyển đổi số trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn trở thành xu thế tất yếu, nhằm tạo ra những bước đột phá về giáo dục, đào tạo ở các học viện, trường sĩ quan quân đội. Thực hiện chuyển đổi số trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn là trách nhiệm của các tổ chức, lực lượng ở các học viện, trường sĩ quan quân đội, trong đó, đội ngũ giảng viên giữ vai trò nòng cốt. Vì vậy, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của đội ngũ giảng viên là cơ sở tạo sự thống nhất về nhận thức và hành động, trực tiếp nâng cao hiệu quả chuyển đổi số trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội hiện nay.
2. Thực tiễn chuyển đổi số trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội
Những năm qua, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học, công nghệ và chủ trương chuyển đổi số quốc gia và trong quân đội, đội ngũ giảng viên các học viện, trường sĩ quan quân đội đã có sự chuyển biến tích cực về nhận thức và trách nhiệm đối với việc chuyển đổi số trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn. Đại đa số giảng viên đã hiểu rõ ý nghĩa, vai trò, tầm quan trọng của chuyển đổi số trong công tác giáo dục, đào tạo nói chung và giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn nói riêng. Theo đó, đại đa số giảng viên đã nhận thức sâu sắc, chuyển đổi số không chỉ là xu thế tất yếu mà còn là yêu cầu khách quan để nâng cao chất lượng, hiệu quả giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội.
Đa số giảng viên đã chủ động nghiên cứu, tìm hiểu và cập nhật kiến thức, kỹ năng liên quan đến công nghệ thông tin, học liệu số, giảng dạy trực tuyến và các công cụ hỗ trợ giảng dạy hiện đại. Đội ngũ giảng viên ở các học viện, trường sĩ quan quân đội đã nắm được những nội dung cơ bản về chính phủ số, xã hội số, công dân số, qua đó hình thành tư duy đổi mới trong tổ chức giảng dạy, phát huy tính tích cực, sáng tạo của người học trong thời đại công nghệ số. Trên cơ sở đó, đội ngũ giảng viên đã thể hiện tinh thần gương mẫu, chủ động và nghiêm túc trong thực hiện chủ trương chuyển đổi số của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng và của từng nhà trường; tích cực áp dụng các mô hình, phương pháp, hình thức giảng dạy mới như lớp học đảo ngược, giảng dạy kết hợp, sử dụng hệ thống quản lý học tập, học liệu điện tử, video bài giảng, bản đồ tư duy số… Từ đó, quá trình truyền thụ tri thức các môn khoa học xã hội và nhân văn đã trở nên sinh động, hấp dẫn và gần gũi hơn với các đối tượng học viên.
Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan, nhận thức, trách nhiệm của một số giảng viên về chuyển đổi số trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội còn hạn chế. Nhận thức của một số giảng viên về ý nghĩa, tầm quan trọng và tính cấp thiết của chuyển đổi số trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn có nội dung chưa đầy đủ và chưa sâu sắc; chưa chủ động cập nhật tri thức, kỹ năng số; còn tâm lý ngại thay đổi phương pháp giảng dạy truyền thống. Trách nhiệm cá nhân trong việc khai thác, ứng dụng công nghệ số của một số giảng viên chưa cao; chưa coi việc chuyển đổi số là yêu cầu bắt buộc trong nâng cao chất lượng giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn; việc đầu tư thời gian nghiên cứu, thiết kế bài giảng số, khai thác học liệu điện tử còn hình thức, chưa đồng bộ; một số giảng viên chưa thực sự phát huy tinh thần tự học, tự bồi dưỡng năng lực số.
Thế giới tiếp tục chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của Cách mạng công nghiệp 4.0, đặc biệt là sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số và trí tuệ nhân tạo (AI), thúc đẩy quá trình tái định hình nền giáo dục toàn cầu, làm thay đổi căn bản phương thức học tập, giảng dạy và quản lý giáo dục, đặt ra yêu cầu cấp thiết phải nâng cao nhận thức, trách nhiệm của đội ngũ giảng viên về chuyển đổi số trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội. Ở trong nước, chuyển đổi số được Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng tiếp tục đẩy mạnh trong nhiều quyết sách quan trọng, nhằm thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ kinh tế – xã hội, quân sự, quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc trong kỷ nguyên phát triển mới. Bên cạnh đó, yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại và nhà trường quân đội thông minh, hiện đại đòi hỏi đội ngũ giảng viên, nhất là giảng viên các môn khoa học xã hội và nhân văn, phải nhận thức sâu sắc vai trò, trách nhiệm của mình trong chuyển đổi số, nâng cao năng lực số nhằm đáp ứng yêu cầu giáo dục, đào tạo nói chung, giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn nói riêng trong điều kiện mới.
3. Một số giải pháp
Một là, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức về chuyển đổi số trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội cho đội ngũ giảng viên.
Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục để đội ngũ giảng viên nhận thức toàn diện, đầy đủ và sâu sắc ý nghĩa, vai trò, tầm quan trọng, tính tất yếu của chuyển đổi số trong giáo dục, đào tạo nói chung, giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội nói riêng. Theo đó, các học viện, trường sĩ quan quân đội thường xuyên quán triệt, giáo dục, tuyên truyền làm cho đội ngũ giảng viên nhận thức toàn diện, đầy đủ và sâu sắc các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng về chuyển đổi số trong công tác giáo dục, đào tạo, trọng tâm là: Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo; Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 của Quân ủy Trung ương về đổi mới công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng quân đội trong tình hình mới; Nghị quyết số 3488-NQ/QUTW ngày 29/01/2025 của Quân ủy Trung ương về đột phá phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong Quân đội,… Tổ chức tốt các đợt sinh hoạt chính trị, hội thảo, tọa đàm, tuyên truyền chuyên đề về chuyển đổi số trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn; vai trò của đội ngũ giảng viên trong môi trường số.
Các khoa, bộ môn tích cực chủ động lồng ghép nội dung tuyên truyền về chuyển đổi số trong các hội nghị giao ban, sinh hoạt chi bộ, sinh hoạt chuyên môn, nhằm tạo môi trường trao đổi, chia sẻ thường xuyên nâng cao nhận thức cho đội ngũ giảng viên về chuyển đổi số trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn. Đặc biệt, lãnh đạo, chỉ huy và cán bộ chủ trì các khoa giáo viên gương mẫu, đi đầu trong nhận thức và hành động, làm nòng cốt lan tỏa tinh thần đổi mới, chủ động học tập, khai thác công nghệ số trong giảng dạy, tạo động lực thúc đẩy đội ngũ giảng viên tích cực, tự giác nâng cao nhận thức về chuyển đổi số trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn.
Hai là, tăng cường bồi dưỡng, tập huấn nâng cao năng lực số và kỹ năng sử dụng công nghệ cho giảng viên trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội.
Nâng cao nhận thức phải gắn liền với nâng cao năng lực thực hành công nghệ, vì chỉ khi giảng viên có kỹ năng sử dụng công cụ số thì họ mới thấy rõ giá trị, lợi ích và trách nhiệm chuyển đổi số trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn. Các học viện, trường sĩ quan cần xây dựng kế hoạch bồi dưỡng, tập huấn về năng lực số cho giảng viên theo hướng thiết thực, phân tầng theo trình độ, nhu cầu và đặc thù từng bộ môn; gắn nội dung bồi dưỡng, tập huấn nâng cao năng lực số và kỹ năng sử dụng công nghệ với yêu cầu đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn trong điều kiện mới.
Tổ chức tốt việc khảo sát, đánh giá thực trạng năng lực công nghệ của đội ngũ giảng viên để xác định nhu cầu, nội dung, hình thức và phương pháp bồi dưỡng, tập huấn cho phù hợp, tránh hình thức, dàn trải, không sát thực tiễn. Việc tổ chức bồi dưỡng, tập huấn phải bảo đảm tính hệ thống, liên tục, thiết thực, cập nhật theo các xu hướng công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, thực tế ảo, phân tích dữ liệu, các nền tảng học tập trực tuyến, công cụ hỗ trợ thiết kế bài giảng số, quản lý lớp học và đánh giá người học qua môi trường số; đảm bảo an toàn, bảo mật thông tin trong môi trường số.
Phát huy tinh thần tự học, tự nghiên cứu của giảng viên bằng việc khuyến khích đăng ký học các khóa học trực tuyến, tổ chức các nhóm “chuyển đổi số” trong từng khoa để chia sẻ kinh nghiệm, giải pháp kỹ thuật, mô hình bài giảng điện tử tiêu biểu. Thông qua đó, giúp cho giảng viên không chỉ làm chủ công nghệ, mà còn hình thành văn hóa học tập số trong đội ngũ nhà giáo quân đội. Áp dụng mô hình “học qua làm”, kết hợp giảng viên trẻ thành thạo công nghệ với giảng viên lớn tuổi để hỗ trợ, hướng dẫn trực tiếp.
Đánh giá kết quả bồi dưỡng, tập huấn năng lực số và kỹ năng sử dụng công nghệ gắn với chuẩn nghề nghiệp, coi khả năng ứng dụng công nghệ số là một tiêu chí thi đua giảng viên giỏi. Mời giảng viên, chuyên gia từ các đại học, viện nghiên cứu công nghệ tham gia giảng dạy, chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn, nâng cao năng lực số và kỹ năng sử dụng công nghệ cho giảng viên trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn. Mỗi khoa cần có một nhóm giảng viên nòng cốt làm đầu mối tư vấn, hỗ trợ đồng nghiệp ứng dụng công nghệ số vào giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn.
Ba là, đẩy mạnh các hoạt động nghiên cứu khoa học của giảng viên về đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp giảng dạy gắn với chuyển đổi số trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội.
Tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chỉ huy và cơ quan chức năng các cấp ở các học viện, trường sĩ quan quân đội đối với hoạt động nghiên cứu khoa học của giảng viên về đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp giảng dạy gắn với chuyển đổi số. Mỗi học viện, trường sĩ quan quân đội cần cụ thể hóa chủ trương, định hướng nghiên cứu khoa học gắn với mục tiêu đổi mới giáo dục, đào tạo trong điều kiện chuyển đổi số, bảo đảm sản phẩm nghiên cứu khoa học phải phục vụ trực tiếp cho việc nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập các môn khoa học xã hội và nhân văn.
Tăng cường triển khai các đề tài, đề án, sáng kiến kinh nghiệm tập trung vào việc ứng dụng công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, các nền tảng học tập trực tuyến và công cụ hỗ trợ số trong đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn. Đặc biệt, khuyến khích các công trình nghiên cứu liên ngành, nghiên cứu ứng dụng nhằm xây dựng mô hình “lớp học thông minh”, “bài giảng số”, “học liệu điện tử” và các sản phẩm khoa học phục vụ công tác giảng dạy, học tập hiệu quả các môn khoa học xã hội và nhân văn.
Đổi mới cơ chế khuyến khích, đánh giá và khen thưởng trong hoạt động nghiên cứu khoa học, tạo động lực để giảng viên tích cực, chủ động tham gia nghiên cứu đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp giảng dạy gắn với chuyển đổi số trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn. Có chính sách ưu tiên cho các công trình khoa học của đội ngũ giảng viên có giá trị ứng dụng thực tiễn cao, góp phần trực tiếp nâng cao chất lượng bài giảng, hiệu quả học tập và phát triển năng lực số cho học viên. Mỗi giảng viên cần được tạo điều kiện tiếp cận các nguồn dữ liệu, tài liệu khoa học mới, được tham gia các hội thảo, tọa đàm, lớp bồi dưỡng về phương pháp nghiên cứu và chuyển đổi số trong giáo dục, đào tạo.
Phát huy vai trò của các tổ bộ môn, khoa, viện nghiên cứu trong định hướng, hướng dẫn, hỗ trợ giảng viên thực hiện các công trình khoa học, đặc biệt là các nghiên cứu thực nghiệm về đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp giảng dạy gắn với chuyển đổi số trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn. Xây dựng môi trường học thuật dân chủ, sáng tạo, khuyến khích trao đổi, thảo luận, phản biện khoa học trong các hoạt động nghiên cứu khoa học của giảng viên về đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp giảng dạy gắn với chuyển đổi số trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn. Đẩy mạnh hợp tác nghiên cứu khoa học giữa các học viện, trường sĩ quan quân đội với các cơ sở đào tạo, viện nghiên cứu, trung tâm công nghệ trong và ngoài quân đội, nhằm chia sẻ nguồn lực, kinh nghiệm, công nghệ và tri thức khoa học hiện đại.
Bốn là, đổi mới cơ chế quản lý, đánh giá, khuyến khích giảng viên ứng dụng chuyển đổi số trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội.
Cần rà soát, bổ sung, hoàn thiện cơ chế, quy định về quản lý hoạt động giảng dạy, nghiên cứu, ứng dụng công nghệ thông tin, bảo đảm phù hợp với tiến trình chuyển đổi số của toàn quân và của từng học viện, trường sĩ quan quân đội. Xây dựng các tiêu chí, chỉ số cụ thể trong đánh giá, xếp loại giảng viên, trong đó coi việc ứng dụng công nghệ số, sử dụng học liệu điện tử, tham gia xây dựng bài giảng số, kho học liệu dùng chung là một tiêu chí quan trọng.
Tăng cường phân cấp, trao quyền chủ động cho các khoa, bộ môn trong việc triển khai, thử nghiệm và nhân rộng các mô hình giảng dạy số, gắn với trách nhiệm cá nhân của giảng viên. Các học viện, trường sĩ quan quân đội thường xuyên thực hiện tốt các chính sách khen thưởng, ưu tiên trong đánh giá thi đua, xét danh hiệu, bổ nhiệm chức danh chuyên môn, hoặc hỗ trợ về thời gian, kinh phí, phương tiện cho giảng viên tích cực ứng dụng chuyển đổi số trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn. Đồng thời, phê bình, nhắc nhở các trường hợp chậm đổi mới, chưa tích cực học tập nâng cao năng lực số và chuyển đổi số trong giảng dạy. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá chất lượng giảng dạy của giảng viên theo hướng lấy khả năng đổi mới sáng tạo và mức độ ứng dụng công nghệ số làm thước đo chủ yếu trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội.
4. Kết luận
Nâng cao nhận thức, trách nhiệm của đội ngũ giảng viên về chuyển đổi số trong giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội là yêu cầu tất yếu, góp phần thực hiện thắng lợi các mục tiêu đột phá về giáo dục, đào tạo trong Quân đội. Khi đội ngũ giảng viên có nhận thức đúng, trách nhiệm cao và năng lực số vững vàng, họ sẽ chủ động ứng dụng công nghệ số gắn với đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp, nâng cao chất lượng giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại trong tình hình mới.
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Chính trị (2024). Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
2. Bộ Chính trị (2025). Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo.
3. Quân ủy Trung ương (2022). Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 về đổi mới công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng quân đội trong tình hình mới.
4. Quân ủy Trung ương (2025). Nghị quyết số 3488-NQ/QUTW ngày 29/01/2025 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong Quân đội.
