(QLNN) – Đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức được coi là công cụ cơ bản trong việc phát triển và nâng cao năng lực cho cán bộ, công chức. Do đó, quản lý chất lượng đào tạo, bồi dưỡng là chiến lược quan trọng ở hầu hết các quốc gia trong xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức đủ năng lực, phẩm chất, đáp ứng được yêu cầu cải cách hành chính.
Nhận thức chung về chất lượng và quản lý chất lượng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức
Chất lượng là một khái niệm “động” với nhiều cách tiếp cận khác nhau. Chất lượng có thể được đánh giá từ mức độ đáp ứng mục tiêu, mức độ phù hợp nhu cầu, yêu cầu, mong đợi của các nhóm đối tượng liên quan. Đối với công tác đào tạo, bồi dưỡng (ĐTBD) cán bộ, công chức (CBCC), khái niệm chất lượng càng có tính động và đa chiều hơn.
Chất lượng ĐTBD CBCC phụ thuộc vào các yếu tố đầu vào, quá trình ĐTBD và được thể hiện ở kiến thức, kỹ năng, thái độ, đạo đức nghề nghiệp của CBCC sau quá trình ĐTBD. Từ góc độ tổng thể, chất lượng ĐTBD CBCC là những giá trị thể hiện sự đáp ứng nhu cầu, mục tiêu của các chủ thể liên quan, trong đó có CBCC, cơ quan sử dụng CBCC với tư cách là đối tượng thụ hưởng toàn bộ chu trình ĐTBD.
Để công tác ĐTBD CBCC có kết quả tốt, vấn đề quản lý chất lượng cần được đặt ra như một yêu cầu, một giải pháp bảo đảm. Quản lý chất lượng ĐTBD CBCC có thể xem là tổng thể các hoạt động tác nghiệp nội bộ và các hoạt động phối hợp với các đối tác bên ngoài để định hướng và kiểm soát hệ thống chất lượng ĐTBD nhằm bảo đảm và không ngừng nâng cao chất lượng ĐTBD theo mục tiêu đã đặt ra, đáp ứng được yêu cầu về năng lực thực thi công vụ.
Quản lý chất lượng ĐTBD bao gồm các cấp độ khác nhau. Hiện nay, đang tồn tại ba cấp độ quản lý chất lượng tiêu biểu là: kiểm soát chất lượng; bảo đảm chất lượng và quản lý chất lượng tổng thể.
Thứ nhất, về kiểm soát chất lượng: đây là hoạt động đánh giá sự phù hợp của sản phẩm so với yêu cầu, so sánh mức độ đạt được so với chuẩn thông qua việc cân, đo, thử nghiệm, trắc nghiệm… Đây cũng là cấp độ quản lý chất lượng lâu đời nhất với đặc trưng nổi bật nhất là phát hiện và loại bỏ các sản phẩm không đạt yêu cầu ở từng khâu, công đoạn và ở khâu cuối cùng trước khi đưa sản phẩm ra thị trường.
Kiểm soát chất lượng thể hiện rõ sự tập trung hóa cao độ quyền lực của chủ thể quản lý, coi trọng kiểm tra, kiểm soát từ bên ngoài để phát hiện vi phạm và “xử phạt”. Vì thế, sẽ triệt tiêu vai trò chủ động, tích cực và sáng tạo của đối tượng quản lý. Cấp độ quản lý chất lượng này chỉ phù hợp với các tổ chức trong lĩnh vực sản xuất hàng hóa thông thường, thực hiện theo kiểu quản lý hành chính – tập trung. Trong lĩnh vực ĐTBD, với quan niệm chất lượng sản phẩm gắn với quá trình ĐTBD và sản phẩm đó là nhân cách con người nên kiểm soát chất lượng theo cách tiếp cận này sẽ khó phù hợp.
Thứ hai, về bảo đảm chất lượng: là hoạt động nhằm minh chứng cho khách hàng về chất lượng của sản phẩm với mục đích tạo niềm tin cho khách hàng bằng sự bảo đảm rằng các yêu cầu về chất lượng sẽ được thực hiện. Bảo đảm chất lượng giúp phòng ngừa, ngăn chặn kịp thời các nguyên nhân gây ra chất lượng kém, giảm đáng kể chi phí kiểm tra phát hiện các sai sót. Đồng thời cũng đề cao tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức.
Quản lý chất lượng kiểu này phù hợp với các tổ chức thực hiện theo kiểu quản lý phi tập trung và áp dụng phương pháp quản lý theo chuẩn mực và theo quá trình. Cấp độ này có thể áp dụng cho các tổ chức đang mới chuyển đổi từ phương thức quản lý hành chính – tập trung sang quản lý chất lượng.
Thứ ba, về quản lý chất lượng một cách toàn diện, tổng thể: “Quản lý chất lượng tổng thể là tất cả mọi người bất kỳ ở cương vị nào, vào bất kỳ thời điểm nào cũng đều là người quản lý chất lượng của phần việc mình được giao và hoàn thành nó một cách tốt nhất, với mục đích tối cao là thỏa mãn nhu cầu của khách hàng”1 .
Trong lĩnh vực ĐTBD CBCC, quản lý chất lượng một cách toàn diện, tổng thể là quản lý chất lượng tất cả các hoạt động của ĐTBD, cải tiến liên tục nhằm không ngừng nâng cao chất lượng ĐTBD ở tất cả các khâu, hướng mục tiêu chất lượng tới sự thỏa mãn nhu cầu của các khách hàng trong quá trình ĐTBD.
Cải cách hành chính nhà nước và sự cần thiết phải quản lý chất lượng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức
Một trong 5 mục tiêu của Chương trình tổng thể cải cách hành chính (CCHC) nhà nước giai đoạn 2011 – 2020 là xây dựng đội ngũ CBCC, viên chức có đủ phẩm chất, năng lực và trình độ, đáp ứng yêu cầu phục vụ nhân dân và sự phát triển của đất nước. Xây dựng và nâng cao chất lượng đội ngũ CBCC, viên chức trở thành một nhiệm vụ của CCHC. Yếu tố đội ngũ CBCC trên thực tế là yếu tố quan trọng nhất của CCHC. CBCC vừa là chủ thể, vừa là đối tượng của CCHC. Nếu đội ngũ CBCC có năng lực, có đạo đức công vụ thì các vấn đề về thể chế, thủ tục hành chính có thể sớm được giải quyết.
Để nâng cao chất lượng CBCC thì ngoài các giải pháp về tuyển dụng, tạo động lực, kiểm tra, giám sát trong quá trình thực thi công vụ, ĐTBD là một cách tiếp cận, một giải pháp quan trọng. Tuy nhiên, ĐTBD chỉ có ý nghĩa khi quá trình này là công cụ để phát triển năng lực, định hướng giá trị, đạo đức công vụ cho đội ngũ CBCC. Nói cách khác, quản lý chất lượng ĐTBD CBCC cần được đặt ra để ĐTBD thực sự hoàn thành được sứ mệnh của mình đối với mục tiêu nâng cao chất lượng đội ngũ CBCC.
Từ thực tiễn ĐTBD CBCC những năm qua cho thấy, tư duy về ĐTBD CBCC chưa phản ánh đầy đủ bản chất của ĐTBD CBCC. Bản chất của quá trình này phải là quá trình phát triển năng lực cho CBCC. Vì vậy, việc ĐTBD phải xác định những khiếm khuyết, những khoảng trống trong năng lực của CBCC để “lấp đầy”, đồng thời, tìm ra những năng lực cần có của CBCC trong giai đoạn tiếp theo để xây dựng cho họ thông qua công tác ĐTBD, chuẩn bị năng lực cho CBCC trước những biến động của môi trường quản lý.
Chính vì tư duy ĐTBD chưa gắn với phát triển năng lực nên việc thiết kế chương trình, phương thức đào tạo chưa hướng đến bổ sung năng lực và bảo đảm xây dựng năng lực của CBCC đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của quá trình thực thi công vụ. Điều này sẽ được khắc phục bằng tư duy quản lý chất lượng.
Quản lý chất lượng là công cụ để khắc phục việc cào bằng trong ĐTBD CBCC. Từ tư duy ĐTBD chưa gắn với mục tiêu phát triển năng lực nên phương thức đào tạo hiện nay chủ yếu theo chức nghiệp, nhằm đáp ứng tiêu chuẩn ngạch, bậc của công chức, chưa chú trọng đầy đủ tới những kiến thức và kỹ năng để xây dựng cho người công chức năng lực thực hiện tốt hơn công việc và nhiệm vụ được giao.
Trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, các loại hình dịch vụ cần được cá nhân hóa, được tùy biến để thích ứng với từng đối tượng, trong khi đó, ĐTBD CBCC vẫn còn tồn tại tư duy đào tạo đại trà cho nhiều nhóm đối tượng khác nhau. ĐTBD chưa chú ý đúng mức đến việc phân tầng, phân loại kiến thức, kỹ năng cho từng nhóm đối tượng. Sự dàn trải về nội dung ĐTBD dẫn đến không phải nội dung nào cũng phù hợp với đối tượng ĐTBD, làm giảm hiệu quả đào tạo.
Hiện nay, công tác ĐTBD đang gây ra tình trạng hẫng hụt về năng lực thực thi, năng lực thích ứng với yêu cầu quản lý và phát triển của đất nước ngay trong giai đoạn trước mắt và nếu nhìn xa hơn trong tương lai, nếu hiện trạng này không được cải thiện thì sự hẫng hụt đó càng trở thành thách thức lớn đối với năng lực, hiệu quả của nền công vụ.
Quản lý chất lượng cần được thực hiện một cách khoa học và hiệu quả. Trên thực tế, do thiếu mô hình quản lý chất lượng ĐTBD CBCC phù hợp nên quy trình ĐTBD CBCC chưa được chú ý thực hiện một cách khoa học. Hoạt động đánh giá nhu cầu ĐTBD thường được thực hiện trong phạm vi tương đối hẹp, chưa phản ánh đầy đủ nhu cầu ĐTBD của CBCC, chưa xác định đúng những thiếu hụt về kiến thức, kỹ năng của đội ngũ CBCC cần được bổ sung, cập nhật.
Chính vì vậy, dẫn đến tình trạng CBCC tham gia nhiều khóa tập huấn nhưng vẫn thiếu kiến thức, thiếu kỹ năng làm việc, bởi lẽ CBCC chưa được học đúng nội dung kiến thức, kỹ năng còn thiếu hụt. Cách mạng công nghiệp 4.0 cho thấy, CBCC cần bổ sung thêm nhiều kiến thức và kỹ năng mới, có khả năng thích ứng, dám thích ứng và biết thích ứng với yêu cầu quản trị nhà nước ở giai đoạn mới. CBCC cần có tư duy tổng hợp, khả năng khai thác các tiện ích công nghệ, hệ thống cơ sở dữ liệu để đưa ra các quyết định quản lý tối ưu.
Một số giải pháp để quản lý chất lượng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức
Thứ nhất, hoàn thiện bộ tiêu chuẩn chất lượng ĐTBD và bộ tiêu chí đánh giá chất lượng ĐTBD, làm cơ sở cho công tác đánh giá.
Tiêu chuẩn chất lượng ĐTBD CBCC là những yêu cầu, chuẩn mực trong ĐTBD được dùng để đánh giá, phân loại chất lượng ĐTBD nhằm nâng cao chất lượng ĐTBD. Tiêu chuẩn là chuẩn mực để các cơ sở ĐTBD hướng tới, là công cụ giám sát, đánh giá hoạt động ĐTBD CBCC. Tiêu chí đánh giá chất lượng ĐTBD CBCC là các dấu hiệu, điều kiện, đặc trưng, các chỉ số định tính, định lượng làm căn cứ để đưa ra các nhận định về những giá trị thể hiện sự đáp ứng các nhu cầu của CBCC với tư cách là người thụ hưởng toàn bộ chu trình ĐTBD.
Thông qua bộ tiêu chí, hoạt động ĐTBD CBCC có thể được đo lường và đánh giá mức độ đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng. Đánh giá hoạt động ĐTBD dựa trên hệ thống tiêu chí, chỉ số khoa học, đo lường khách quan giúp đánh giá đúng mặt mạnh, đồng thời chỉ ra được những điểm hạn chế trong hoạt động này, từ đó có giải pháp hợp lý để nâng cao chất lượng.
Có nhiều cách tiếp cận trong xây dựng các tiêu chí đánh giá2. Cho dù tiếp cận theo cách nào thì việc xây dựng các tiêu chí phải bảo đảm tính toàn diện, bao quát các yếu tố đầu vào, quy trình, kết quả và tác động của hoạt động ĐTBD CBCC, trong đó nhấn mạnh đến khía cạnh kết quả và tác động.
Ở nước ta, Bộ Nội vụ đã ban hành văn bản hướng dẫn thực hiện công tác đánh giá theo Bộ chỉ số đánh giá chất lượng ĐTBD CBCC. Đó là Thông tư số 10/2017/TT-BNV ngày 29/12/2017 quy định về đánh giá chất lượng bồi dưỡng CBCC. Theo đó, các nội dung, tiêu chí, chỉ báo đánh giá chất lượng ĐTBD CBCC bao gồm: (1) Chương trình; (2) Học viên; (3) Giảng viên; (4) Cơ sở vật chất; (5) Khóa bồi dưỡng; (6) Hiệu quả sau bồi dưỡng.
Tuy nhiên, một số tiêu chí vẫn còn thiếu các chỉ số cụ thể, chủ yếu gắn liền với ĐTBD truyền thống mà chưa phản ánh được xu hướng ĐTBD theo vị trí việc làm, chưa xây dựng tiêu chí đánh giá hình thức và phương pháp ĐTBD, các tiêu chí đánh giá chất lượng đội ngũ giảng viên cũng chưa cụ thể. Vì vậy, tiếp tục nghiên cứu để hoàn thiện các tiêu chí đánh giá, từng bước đi đến xây dựng bộ công cụ đánh giá hệ thống và toàn diện, bảo đảm tính khách quan, chính xác, nhưng cũng cần căn cứ vào điều kiện thực hiện, các nguồn lực cho hoạt động đánh giá, khả năng thu thập thông tin liên quan đến các tiêu chí để bảo đảm tính khả thi của các tiêu chí.
Thứ hai, tổ chức thực hiện tốt công tác đánh giá chất lượng ĐTBD CBCC.
Đánh giá chất lượng ĐTBD CBCC là việc cơ quan hoặc người có thẩm quyền đưa ra nhận định về những giá trị thể hiện sự đáp ứng các nhu cầu của CBCC với tư cách là người thụ hưởng toàn bộ chu trình ĐTBD. Muốn quản lý được chất lượng ĐTBD CBCC thì phải đánh giá để xác định được chất lượng ĐTBD CBCC trong thực tế nhằm kiểm soát và có những giải pháp phù hợp nâng cao chất lượng ĐTBD.
Vì vậy, quản lý chất lượng ĐTBD, bên cạnh việc xây dựng các tiêu chí đánh giá còn phải tổ chức thực hiện tốt việc đánh giá ĐTBD trong thực tiễn. Để việc đánh giá khách quan, cần phải đa dạng hóa chủ thể đánh giá. Không chỉ các cơ quan quản lý, cơ sở ĐTBD, giảng viên tiến hành đánh giá mà quan trọng nhất phải là người học – người thụ hưởng trực tiếp dịch vụ ĐTBD. Đánh giá không chỉ được tiến hành trước, trong mà còn sau khi thực hiện công tác ĐTBD.
Bên cạnh đó, phải cơ chế khen thưởng và chế tài rõ ràng đối với công tác đánh giá. Cần có sự đánh giá về chất lượng ĐTBD đối với các cơ sở ĐTBD CBCC để giao nhiệm vụ ĐTBD phù hợp với năng lực, với khả năng bảo đảm chất lượng ĐTBD CBCC. Tăng cường đánh giá chất lượng ĐTBD CBCC từ bên ngoài chứ không chỉ tiến hành trong nội bộ cơ sở ĐTBD, đồng thời, sớm nghiên cứu để có tổ chức độc lập thực hiện việc đánh giá nhằm bảo đảm tính khách quan, chuyên nghiệp.
Thứ ba, xây dựng hệ thống thông tin quản lý chuẩn xác và kịp thời phục vụ cho quản lý chất lượng ĐTBD CBCC.
Tổ chức thông tin chuẩn xác và kịp thời là nguyên tắc quan trọng trong quản lý chất lượng ĐTBD CBCC theo quan điểm quản lý chất lượng tổng thể. Ở cấp độ QLNN, cơ quan QLNN cần có thông tin phản hồi về chất lượng ĐTBD CBCC, hiệu quả thực hiện các văn bản quản lý ĐTBD CBCC. Ở cấp độ cơ sở ĐTBD CBCC, hệ thống thông tin cho phép nắm bắt nhanh nhạy và chính xác nhu cầu của CBCC, từ đó, các cơ sở ĐTBD CBCC cải tiến, điều chỉnh quá trình ĐTBD nhằm đạt chất lượng như mong muốn.
Trong quản lý chất lượng tổng thể, thông tin phản hồi đóng vai trò trọng yếu. Có thể chia thành 2 dạng thông tin: thông tin trong nội bộ cơ sở đào tạo (thông tin lãnh đạo xuống các đơn vị đào tạo, xuống tới học viên và ngược lại, giúp các nhà quản lý cải tiến và điều chỉnh chất lượng kịp thời trong quá trình đào tạo) và thông tin với CBCC, cơ quan sử dụng CBCC (phục vụ quá trình đổi mới, nâng cao chất lượng ĐTBD).
Để có thông tin đáp ứng yêu cầu quản lý chất lượng ĐTBD, cần phải xây dựng quy trình thu thập thông tin; xác lập hệ thống thu thập thông tin; xây dựng mục tiêu, yêu cầu, nội dung thu thập thông tin; thiết lập phương thức thu thập và xử lý thông tin. Cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin truyền thông vào quá trình thu thập, xử lý thông tin phục vụ công tác quản lý chất lượng ĐTBD để nâng cao chất lượng ĐTBD.
Thứ tư, xây dựng “văn hóa chất lượng” trong ĐTBD CBCC.
Quản lý chất lượng ĐTBD CBCC không có nghĩa chỉ đơn giản là đưa ra những chuẩn mực tiêu chuẩn chất lượng, những hệ thống nguyên tắc, công cụ để quản lý chất lượng ĐTBD CBCC mà để quản lý được chất lượng, đòi hỏi cách thay đổi nhận thức, quan niệm về các chuẩn mực đó, hệ thống giá trị và niềm tin, dần hình thành văn hóa chất lượng trong ĐTBD CBCC. Lãnh đạo các cơ sở ĐTBD phải nhận thức đầy đủ về triết lý cũng như những nguyên tắc của quản lý chất lượng, những lợi ích trước mắt, lâu dài cũng như thương hiệu của cơ sở ĐTBD do quản lý chất lượng mang lại.
Những người quản lý sẽ là người tác động trực tiếp vào các thành viên trong tổ chức để họ thay đổi nhận thức và thay đổi các chuẩn mực hành vi, hệ thống giá trị và thói quen để cùng tham gia vào quản lý chất lượng ĐTBD ở mọi lúc, mọi nơi. Cũng chính những người quản lý sẽ xây dựng kế hoạch để quản lý chất lượng ĐTBD và cam kết về chất lượng ĐTBD với các đối tượng khách hàng. Có thể hiểu văn hóa chất lượng cao trong ĐTBD CBCC là: mọi cơ quan QLNN, cơ sở ĐTBD, mọi thành viên trong mỗi cơ sở ĐTBD (từ người đứng đầu xuống tới nhân viên, học viên) ở mọi lúc, mọi nơi luôn nhận thức đầy đủ về chức trách, nhiệm vụ của mình và hoàn thành một cách tốt nhất, thường xuyên cải tiến, nâng cao hiệu quả, chất lượng công việc.
Thứ năm, nâng cao ý thức trách nhiệm và năng lực của các chủ thể liên quan đến quản lý chất lượng ĐTBD CBCC.
Quản lý chất lượng ĐTBD là quản lý toàn diện, tổng thể tất cả các hoạt động của ĐTBD: quản lý chất lượng của các quy định, thể chế về ĐTBD CBCC, chất lượng đội ngũ giảng viên, chất lượng chương trình, tài liệu ĐTBD, chất lượng xây dựng và thực hiện kế hoạch ĐTBD, chất lượng giám sát, đánh giá hoạt động ĐTBD, kết quả của ĐTBD. Vì vậy, các chủ thể tham gia vào quản lý toàn diện ĐTBD cũng rất đa dạng: các cơ quan QLNN về CBCC nói chung và ĐTBD CBCC nói riêng, các cơ sở ĐTBD CBCC với các đơn vị, bộ phận, giảng viên và cán bộ quản lý; người học, cơ quan sử dụng CBCC…
Nâng cao ý thức trách nhiệm của những người tham gia quản lý ĐTBD CBCC, đặc biệt là trách nhiệm của người đứng đầu các cơ quan, đơn vị có liên quan là yếu tố quan trọng để quản lý chất lượng ĐTBD. Cần làm cho cán bộ quản lý ĐTBD hiểu được ý nghĩa của quản lý chất lượng ĐTBD đối với cơ sở ĐTBD và đối với người học, từ đó họ sẽ có trách nhiệm hơn khi tham gia vào quy trình đánh giá. Hơn nữa, để quản lý chất lượng ĐTBD CBCC thành công, các chủ thể cần có năng lực để quản lý và thực hiện tốt công tác đánh giá cũng như kiểm soát được chất lượng ĐTBD CBCC.
Thứ sáu, tăng cường giám sát, kiểm tra công tác ĐTBD CBCC nói chung và đánh giá chất lượng ĐTBD nói riêng ở các cơ sở ĐTBD.
Giám sát, kiểm tra công tác ĐTBD là một hoạt động cơ bản nhằm quản lý được chất lượng ĐTBD. Mục đích giám sát, kiểm tra giúp bảo đảm hoạt động ĐTBD tuân thủ các quy định của pháp luật, bảo đảm cho công tác đánh giá chất lượng ĐTBD được thực hiện thống nhất và thường xuyên. Điều này đòi hỏi một mặt phải quy định thống nhất và công khai về mục đích, nội dung, quy trình, tiêu chuẩn chất lượng ĐTBD cho tất cả các cơ sở ĐTBD, mặt khác, trong quá trình giám sát, kiểm tra công tác đánh giá chất lượng ĐTBD, cần lấy chất lượng ĐTBD làm trung tâm, bảo đảm khách quan, công tâm. Giám sát, kiểm tra công tác ĐTBD CBCC không chỉ nhằm phát hiện những lệch chuẩn, sai phạm để uốn nắn mà còn giúp tăng cường trách nhiệm, phát triển năng lực và bổ sung những điều kiện cần thiết nhằm bảo đảm chất lượng ĐTBDr
Chú thích:
1. Nguyễn Đức Chính. Kiểm định chất lượng trong giáo dục đại học. H. NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2002, tr. 56.
2. Ví dụ: Mô hình của Donald Kirkpatrick với 4 mức đánh giá: sự phản hồi của người học, kết quả nhận thức của người học (kiến thức, kỹ năng, thái độ), hành vi thay đổi sau khi học (sự thay đổi, sự tiến bộ về thái độ trong lĩnh vực nghề nghiệp, kết quả người học mang lại trong công việc sau khi học (những hiệu ứng, tác động đến cơ quan sử dụng cán bộ, công chức từ chương trình đào tạo); hay mô hình của Kaufman đưa ra 6 nội dung đánh giá: đầu vào, quá trình đào tạo, kết quả đào tạo, đầu ra đáp ứng nhu cầu kinh tế – xã hội, hiệu quả.
PGS.TS Nguyễn Thị Hồng Hải – TS. Đoàn Văn Dũng
Học viện Hành chính Quốc gia
