(QLNN) – Cách mạng công nghiệp 4.0 tác động toàn diện, sâu rộng và nhanh chóng đến mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Trong đó có hoạt động đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng hành chính cho cán bộ, công chức trong khu vực công nhằm đáp ứng yêu cầu xã hội trong thời kỳ mới. Xây dựng nền hành chính phục vụ cần một đội ngũ CBCC có kiến thức mới, có kỹ năng thao tác nghề nghiệp chuẩn mực.
Kỹ năng và kỹ năng hành chính (KNHC)
Có thể hiểu, “Kỹ năng là khả năng vận dụng những kiến thức thu nhận được trong một lĩnh vực nào đó vào thực tế” 1. Đó là khả năng vận dụng kiến thức vào thực hiện một công việc cụ thể trong thực tế một cách thành thạo, muốn có được kỹ năng phải qua rèn tập. Kỹ năng “là giai đoạn trung gian giữa tri thức và kỹ xảo trong quá trình nắm vững một phương thức hành động…” 2. Theo cách giải thích này, kỹ năng được nhấn mạnh đến phương thức hành động và kỹ xảo; phương thức hành động (cả về mặt tư duy và hành động thực tế) là cách thức hành động được sắp xếp logic trên cơ sở lý thuyết và thực tiễn nhằm đạt được kết quả mong muốn. Kỹ xảo được hiểu là những thủ thuật, những chuẩn mực nghề nghiệp… để tiến hành thực hiện một công việc nào đó đạt kết quả mong muốn.
Theo từ điển Thuật ngữ hành chính thì: “Kỹ năng là năng lực thực hiện một cách thuận lợi và thích hợp với mô thức hành vi phức tạp và có lý lẽ nhằm đạt được mục đích hay mục tiêu nào đó” 3. Như vậy, kỹ năng là khả năng của một chủ thể thực hiện chuẩn mực, thuần thục một hay một chuỗi các hành động trên cơ sở kiến thức hoặc kinh nghiệm nhằm tạo ra kết quả công việc cao.
KNHC có thể hiểu là khả năng của cán bộ, công chức (CBCC) được thể hiện một cách chuẩn mực, thuần thục trong quá trình thực thi công việc của các cơ quan hành chính nhà nước. Theo đó, KNHC có nghĩa là mức độ chuyên nghiệp, tính chuyên sâu, trình độ hiểu biết và kỹ năng thực thi của CBCC thừa hành cũng như cách thức giải quyết, mức độ xử lý các vấn đề quản lý cả ở tầm vĩ mô và vi mô của CBCC hành chính nhà nước phải đáp ứng yêu cầu của một nền hành chính hiện đại.
Những cơ hội và thách thức của cách mạng công nghiệp 4.0 đối với đào tạo, bồi dưỡng (ĐTBD) kỹ năng hành chính hiện nay
Cuộc CMCN 4.0 tác động mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực, với sự xuất hiện và ứng dụng ngày càng nhiều các sản phẩm “trí tuệ nhân tạo” với nền tảng là một hệ thống internet siêu nhanh, siêu mạnh, siêu kết nối trên toàn cầu, ở hầu hết các lĩnh vực của đời sống xã hội. Chính vì vậy, CMCN 4.0 đã và đang đặt ra nhiều cơ hội và thách thức cho giáo dục nói chung và hoạt động ĐTBD KNHC cho CBCC nói riêng.
Đối với hoạt động ĐTBD KNHC, đặc biệt là việc bồi dưỡng kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ CBCC khu vực công, CMCN 4.0 sẽ có ảnh hưởng lớn đến một số phương diện, như: (1) Nội dung, chương trình ĐTBD: có một số nội dung mới, kỹ năng mới sẽ ra đời và một số chuyên đề, nội dung sẽ không còn đáp ứng nhu cầu thực tiễn nếu không có sự cải tiến. (2) Mô hình ĐTBD, phương pháp giảng dạy sẽ theo hướng mở và thoáng, không bị giới hạn của không gian, thời gian và môi trường. (3) Chất lượng đội ngũ giảng viên: việc ĐTBD KNHC đòi hỏi giảng viên không chỉ giỏi về lý thuyết mà còn phải có kinh nghiệm, trải nghiệm thực tế, tức là thành thục về nghiệp vụ, kinh nghiệm giải quyết các công việc trong thực tiễn.
CMCN 4.0 tạo ra cơ hội nhưng đồng thời cũng tạo thách thức đối với ĐTBD KNHC, cụ thể:
Thứ nhất, các chương trình ĐTBD KNHC hiện nay chưa đủ linh hoạt; nội dung chưa phù hợp với vị trí công việc hoặc là thực tế công việc của chính người học; chưa theo kịp thay đổi của xã hội, của nền hành chính nhà nước trong CMCN 4.0. Việc xây dựng các chuyên đề liên quan đến kỹ năng, chuyên môn, nghiệp vụ sẽ bị tác động rất mạnh và toàn diện.
Trên thực tế, các chương trình, nội dung ĐTBD cho CBCC thực hiện theo hai hướng: một là, đáp ứng theo sự định hướng của Nhà nước (theo đúng chương trình khung của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định); hai là, bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ gắn với nhu cầu của xã hội, của người học (hướng này cần có hiệu quả cao hơn, cập nhật nội dung mới giúp đội ngũ CBCC vận dụng thực tế công việc mà họ đang cần).
Song hiện tại, việc ĐTBD theo hướng thứ hai còn khiêm tốn, bởi các chương trình ĐTBD CBCC mới đáp ứng mục tiêu chính trị, còn nhu cầu thực tiễn, đặc biệt các KNHC, kỹ năng mới phục vụ cho cuộc CMCN 4.0 vẫn còn hạn chế, chưa thực sự đáp ứng yêu cầu thực tiễn của từng lĩnh vực nhất định. Tính liên ngành và xuyên ngành còn hạn chế ở một số kỹ năng, như: khả năng tư duy có hệ thống; kỹ năng phản biện; kỹ năng tổng hợp; khả năng liên kết giữa thế giới thực và ảo; kỹ năng phối hợp liên ngành… còn thiếu vắng trong các chương trình ĐTBD hành chính hiện nay.
Thứ hai, CMCN 4.0 đòi hỏi phương thức ĐTBD và phương pháp giảng dạy phải thay đổi ứng dụng công nghệ thông tin, công nghệ kỹ thuật số và hệ thống mạng vào quá trình tổ chức ĐTBD và giảng dạy. Các hình thức đào tạo online, số hóa bài giảng… sẽ là xu hướng đào tạo phổ biến trong tương lai. Điều này sẽ tạo áp lực lớn cho các cơ sở ĐTBD trong việc chuẩn bị nguồn lực từ cơ sở vật chất đến việc tổ chức giảng dạy, đặc biệt là đội ngũ cán bộ giảng dạy vừa phải có kiến thức chuyên môn sâu, vừa phải có kinh nghiệm thực tế; có hiểu biết về tính liên ngành trong hoạt động quản lý hành chính nhà nước, vừa phải có khả năng sử dụng công nghệ tiên tiến vào giảng dạy; xây dựng không gian học tập mở, trao đổi, giải đáp và thực sự người thầy phải là chuyên gia trong lĩnh vực đó.
Thứ ba, CMCN 4.0 đòi hỏi phải nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên. Trong thời gian gần đây, đội ngũ giảng viên trong các trường bồi dưỡng đã được chuẩn hóa về bằng cấp, đa số có bằng thạc sỹ, tiến sỹ. Tuy nhiên, kiến thức thực tiễn và năng lực nghiên cứu của một bộ phận giảng viên còn hạn chế. Trong bối cảnh khoa học – công nghệ phát triển như hiện nay, học viên có thể tự trau dồi kiến thức, tìm kiếm tri thức và rèn luyện kỹ năng trong thực tế thông qua nhiều kênh khác nhau. Chính vì vậy, yêu cầu của giảng viên trong các trường ĐTBD, đặc biệt là giảng dạy về KNHC là phải tinh thông về chuyên môn, nghiệp vụ và kinh nghiệm thực tế, nếu không sẽ làm mất vai trò chủ đạo của người thầy.
Thứ tư, các cơ sở ĐTBD CBCC còn bộc lộ nhiều hạn chế: ĐTBD chưa mang lại hiệu quả; thiếu gắn kết giữa ĐTBD với nhu cầu thực tế công việc của CBCC, gây ra tình trạng nhiều bằng cấp, nhiều chứng chỉ mà năng lực thực hạn chế, dẫn đến việc một bộ phận CBCC không đáp ứng nhu cầu công việc, mặc dù đã được ĐTBD, gây lãng phí lớn. Bên cạnh đó, người học là đội ngũ CBCC đang làm việc trong các cơ quan nhà nước có sức ỳ khá lớn, ngại thay đổi; việc sử dụng công nghệ tiên tiến còn hạn chế; thậm chí thiếu và yếu kiến thức và kỹ năng, đặc biệt là kỹ năng giải quyết công việc liên quan đến vị trí của mình đảm nhiệm.
Trong thời đại nào, con người cũng luôn là yếu tố trung tâm. Muốn xây dựng chính phủ kiến tạo, phục vụ, muốn nắm bắt kịp và hoà nhập vào cuộc CMCN 4.0, cần phải có nguồn nhân lực chất lượng cao; đội ngũ CBCC có phẩm chất đạo đức tốt, năng lực chuyên môn giỏi “vừa hồng, vừa chuyên” phải là yếu tố được đặt lên hàng đầu. Vì thế, để đội ngũ CBCC có KNHC tốt, thích ứng với kỷ nguyên mới, bắt buộc các cơ sở ĐTBD phải thay đổi tư duy về giáo dục, đổi mới mô hình, chương trình và phương thức đào tạo theo hướng CMCN 4.0; nâng cao năng lực, phương pháp giảng dạy cho giảng viên. Mục tiêu không còn là ĐTBD CBCC để có đủ chứng chỉ nâng ngạch hay bổ nhiệm nữa mà phải ĐTBD nâng cao năng lực; đổi mới tư duy, sáng tạo và đủ tố chất để vận hành tổ chức, giải quyết công việc. Đồng thời, tiếp cận được các kỹ thuật tiên tiến trong kỷ nguyên cách mạng số và hơn thế nữa, đáp ứng yêu cầu của một nền hành chính quốc gia hiện đại.
Những yêu cầu đặt ra đối với đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng hành chính trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0
Để đội ngũ CBCC có chất lượng, đáp ứng yêu cầu trong thời kỳ mới; đồng thời, khai thác sử dụng thích đáng với cuộc CMCN 4.0, các cơ sở ĐTBD, các cấp có thẩm quyền phê duyệt chương trình ĐTBD; người học và người dạy cần chủ động thực hiện một số yêu cầu cụ thể sau:
Một là, cá nhân người đứng đầu các cơ sở ĐTBD và cơ quan chức năng có thẩm quyền quyết định cần thay đổi tư duy, sẵn sàng tiếp nhận những thách thức từ sự phát triển. Cơ sở đào tạo phải định hướng nội dung đào tạo trọng tâm gắn với nhu cầu thực tiễn, với sự thay đổi không ngừng của xã hội, của khu vực và thế giới. Theo đó, cơ sở ĐTBD cần thiết kế chương trình đào tạo linh hoạt, mềm dẻo, dễ dàng cập nhật kiến thức, hướng tới phát triển các kỹ năng cần thiết cho CBCC trong cuộc CMCN 4.0; cần phát triển tư duy hệ thống và liên ngành cho người học.
Cơ sở đào tạo có thể khai thác hệ thống máy tính và dữ liệu lớn để thiết kế chương trình, tổ chức giảng dạy cho từng đối tượng theo vị trí việc làm, theo tiêu chuẩn chức danh một cách hiệu quả nhất. Tổ chức thu thập dữ liệu cá nhân để tạo ra dữ liệu lớn về thời lượng học, phương pháp, lộ trình đào tạo, mức độ tương tác, kết quả học tập… rồi sử dụng các thuật toán để đưa ra phương pháp, lộ trình giáo dục tốt nhất phù hợp với từng đối tượng. Ngoài ra, việc thiết kế chương trình cần chú trọng đến mảng kiến thức, KNHC cần thiết để người học có khả năng thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ, hình thành kỹ năng làm việc hiệu quả trong môi trường có tính kết nối cao, giữa các lĩnh vực, giữa thế giới ảo và thật.
Hai là, chú trọng nội dung ĐTBD những KNHC cần có trước yêu cầu của CMCN 4.0. Các kỹ năng quan trọng đối với nguồn nhân lực tương lai và đối với những người đang làm việc trong môi trường tương tác công nghệ cần phải được đưa vào chuẩn đầu ra của chương trình đào tạo, như: kỹ năng giải quyết các vấn đề phức tạp, kỹ năng tư duy phản biện, kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng sáng tạo, kỹ năng tư duy hệ thống, kỹ năng trí tuệ cảm xúc… Đặc biệt, cần cho người học ý thức được phương pháp tiếp cận và ý thức học tập suốt đời. Nhu cầu của người lao động đang làm việc trong kỷ nguyên CMCN 4.0 rất cần bổ sung kiến thức khi có sự chuyển dịch trong cơ cấu ngành nghề, sự thay đổi công nghệ, yêu cầu về năng lực riêng biệt để đáp ứng với sự thay đổi công nghệ và nhu cầu giải quyết công việc.
Ba là, cách thức tổ chức và phương pháp giảng dạy cũng cần thay đổi để đáp ứng yêu cầu của CMCN 4.0. Cơ sở ĐTBD nên sử dụng nhiều hơn các phương thức đào tạo, như: đào tạo trực tuyến, thiết kế môi trường ảo, tổ chức thực hành các kỹ năng hay phòng mô phỏng ảo, các lớp học không có giảng viên… để người học và người dạy có thể tương tác dễ dàng và thuận tiện trong quá trình dạy – học.
Bốn là, nâng cao năng lực của đội ngũ giảng viên và cán bộ quản lý bởi người thầy đóng vai trò quan trọng cho dù khoa học công nghệ có phát triển hiện đại đến đâu cũng không thể thay thế được vai trò của người thầy. Vì vậy, để đáp ứng được yêu cầu ĐTBD KNHC trong môi trường CMCN 4.0, đòi hỏi đội ngũ giáo viên phải có những năng lực mới, phẩm chất và tính sáng tạo thông qua hoạt động ĐTBD; tự ĐTBD kiến thức chuyên môn; sử dụng phương pháp giảng dạy hiện đại. Muốn vậy, một mặt, giảng viên phải tự nghiên cứu trau dồi tri thức, hình thành phông kiến thức đủ rộng và sâu; đồng thời, còn có khả năng vận dụng, liên hệ với các đối tượng học viên thuộc các lĩnh vực khác nhau. Mặt khác, các cơ sở ĐTBD cần tổ chức các khóa tập huấn bồi dưỡng kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ và phương pháp sư phạm, phương pháp nghiên cứu khoa học, nghiên cứu thực tiễn và thậm chí là cả kỹ năng mềm cho giảng viên.
CMCN 4.0 đã và đang phát triển mạnh mẽ, mở ra kỷ nguyên mới cho sự tiến bộ của nhân loại, đem đến hàng loạt sự thay đổi tích cực. Cuộc cách mạng này được dự báo sẽ làm thay đổi hoàn toàn các khái niệm và tư duy trước đây, mở ra nhiều phương thức sản xuất mới, góp phần tăng cao hiệu quả nền kinh tế toàn cầu. Hoạt động ĐTBD KNHC cho CBCC trong khu vực công cũng cần đáp ứng yêu cầu xã hội trong thời kỳ mới. Xây dựng nền hành chính phục vụ cần đội ngũ CBCC có kiến thức mới, kỹ năng thao tác nghề nghiệp chuẩn mực. Điều này đòi hỏi người dạy, người học và đặc biệt là nhà quản lý các cơ sở ĐTBD CBCC phải có sự thay đổi trong nhận thức và cơ chế quản lý. Đồng thời, phải tích cực, chủ động định hướng và triển khai các giải pháp phù hợp để có thể đào tạo ra nguồn nhân lực khu vực công có chất lượng, đáp ứng nhu cầu của xã hội, của nền hành chính hiện đại trong giai đoạn phát triển mới.
Chú thích:
1. Từ điển Khoa học xã hội. H. NXB Khoa học xã hội, 1998, tr. 543.
2. Từ điển Bách khoa Việt Nam.Tập 2. H. NXB Từ điển Bách khoa, 2002, tr. 549.
3. Từ điển giải thích thuật ngữ hành chính. H. NXB Lao động, 2002, tr. 312.
Tài liệu tham khảo:
1. Báo cáo Giáo dục đại học trong thời đại cách mạng công nghiệp lần thứ 4: Xu hướng và quan điểm. Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh, 6/2017.
2. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư: Cơ hội và thách thức đối với Việt Nam. http://irgamme.uet.vnu.edu.vn
TS. Nguyễn Thị Hà
Học viện Hành chính Quốc gia
