Quản lý nhà nước về tôn giáo ở thành phố Hà Nội

(Quanlynhanuoc.vn) – Giải quyết vấn đề tôn giáo nói chung và ở thành phố Hà Nội nói riêng cần có sự hợp tác, phối hợp của nhiều ngành, nhiều cấp, nhiều địa phương và không thể tách rời việc giải quyết các vấn đề kinh tế – xã hội. Chính vì vậy, cần phải có một hệ thống các giải pháp mang tính cơ bản và toàn diện cho vấn đề này nhằm xây dựng thành phố Hà Nội thực sự là thành phố văn hiến và thành phố vì hòa bình.
 
Nhà thờ lớn Hà Nội (Ảnh: internet).
Thực trạng hoạt động tôn giáo trên địa bàn thành phố Hà Nội

Hà Nội là Thủ đô của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, là thành phố trực thuộc trung ương có diện tích lớn nhất cả nước (3.324,92 km2) với hơn 8 triệu người (thực tế gần 10 triệu người nếu tính cả những người cư trú nhưng không đăng ký)1. Hiện Hà Nội có 7 tôn giáo được Nhà nước công nhận tư cách pháp nhân: Phật giáo, Công giáo, Tin lành, Cao đài, Hồi giáo, Baha’I và Minh sư đạo; đồng thời, tồn tại một số hiện tượng tôn giáo khác (đạo lạ), cụ thể2:

– Phật giáo: số lượng tín đồ khoảng hơn 800.000 người với 2.060 tăng, ni và khoảng hơn 1.000 chức việc, sinh hoạt tôn giáo tại 2.059 ngôi chùa, tự viện3.

– Công giáo: có khoảng 250.000 tín đồ, sinh hoạt ở 400 cơ sở thờ tự, 83 giáo xứ, 306 họ giáo. Hà Nội có 19 cộng đoàn tu sĩ với trên 270 tu sĩ, sinh hoạt tôn giáo ở 20 tu viện. Giáo phẩm Công giáo có 1 Hồng y; 3 giám mục, hơn 90 linh mục và gần 2.000 chức việc. TP. Hà Nội là địa bàn duy nhất trong cả nước có các xứ, họ đạo thuộc sự quản lý của 3 Tòa giám mục là Hà Nội, Hưng Hóa và Bắc Ninh4.

– Tin lành: có 33 hệ phái, trong đó: 7/33 hệ phái được Nhà nước công nhận tư cách pháp nhân với 167 điểm, nhóm và hơn 10.000 tín đồ. Cụ thể: tín đồ là người Việt Nam khoảng trên 6.000 người; Hàn Quốc khoảng 1.400 người và hơn 3.000 tín đồ khác là người nước ngoài thuộc 40 quốc tịch khác nhau đang sinh sống và làm việc tại Hà Nội5.

– Cao đài: có 3 họ đạo Cao đài thuộc Cao đài Bến Tre (Ban chỉnh đạo là 1 họ và Cao đài Tây Ninh 2 họ), với 21 chức sắc, 30 chức việc và gần 400 tín đồ6.

– Hồi giáo: có 1 Thánh đường với 86 tín đồ người Hà Nội, khoảng 300 tín đồ là người Chăm, Tây Ninh; hơn 500 tín đồ là nhân viên các Đại sứ quán, doanh nhân của 18 nước khối Ả Rập đang công tác tại Hà Nội; 1 Ban Quản trị gồm 5 thành viên, trong đó có 1 chức sắc thuộc hàng Imam7.

– Đạo Baha’i: có 15 Hội đồng tinh thần địa phương, trong đó 3 Hội đồng đã được Ủy ban nhân dân (UBND) thành phố công nhận là Hai Bà Trưng, Thanh Trì, Thạch Thất, với khoảng hơn 400 tín đồ và 20 chức việc8.

– Minh sư đạo: có 1 tổ chức Minh sư với 1 chức sắc, 50 tín đồ và 3 chức việc.

– Giáo hội Các Thánh hữu ngày sau của Chúa Giêsu Kitô có 1 Trưởng Ban đại diện; 5 vị trong Ban đại diện với khoảng 200 tín đồ, hoạt động tại 3 điểm nhóm trên địa bàn TP. Hà Nội9.

– Các tín ngưỡng dân gian: có 5.211 di tích đình, đền, nhà thờ họ, lăng, miếu… , trong đó di tích được xếp hạng cấp Quốc gia khoảng 1.200 di tích; cấp thành phố khoảng 900 di tích10.

Sự ra đời Nghị quyết số 25-NQ/TW ngày 12/3/2003 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về công tác tôn giáo; Pháp lệnh Tín ngưỡng, tôn giáo (TNTG) năm 2003; Nghị định số 22/2005/NĐ-CP ngày 01/3/2005 về hướng dẫn thi hành một số điều của Pháp lệnh TNTG; Luật TNTG năm 2016; Chỉ thị số 1940/CT-TTg ngày 31/12/2008 của Thủ tướng Chính phủ về nhà, đất liên quan đến tôn giáo… đã tạo hành lang pháp lý ổn định, nhất quán, bảo đảm thực hiện quyền tự do TNTG của công dân.

Hà Nội đã tổ chức Hội nghị truyền thông chủ đề: Văn minh, tiết kiệm trong hoạt động tại các cơ sở thờ tự Phật giáo trên địa bàn TP. Hà Nội (Nguồn: https://www.phatsuonline.com).

Như vậy, các chính sách, pháp luật đã thể hiện sự quan tâm đặc biệt, sâu sắc của Đảng, Nhà nước đến quyền tự do TNTG, nhu cầu tín ngưỡng của tín đồ, chức sắc các tôn giáo, để quần chúng nhân dân tích cực tham gia các phong trào lao động sản xuất, phát triển kinh tế – xã hội, góp phần bảo đảm an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội.

 Những kết quả đạt được trong công tác quản lý nhà nước về tôn giáo

Thứ nhất, Ban Tôn giáo thành phố đã phối hợp chặt chẽ với Sở Xây dựng, Sở Tài nguyên và Môi trường và UBND các quận, huyện trên địa bàn cấp phép sửa chữa, cải tạo và xây mới cho trên 1.500 cơ sở tôn giáo. Cấp 540 m2 đất xây dựng nhà nguyện ở giáo xứ Hoàng Nguyên (Phú Xuyên); cấp 600 m2 đất xây dựng tượng Chúa Giêsu Kitô Vua tại giáo xứ Xuy Xá (Mỹ Đức), cấp 297 m2 đất xây dựng nhà nguyện họ giáo Lục Xuân (Phúc Thọ), cấp 1.000 m2 đất xây dựng nhà nguyện tại giáo xứ Bái Xuyên (Phú Xuyên)…11. Các vấn đề liên quan đến khiếu kiện, khiếu nại, tranh chấp đất đai có liên quan đến tôn giáo đã được các cấp chính quyền thành phố quan tâm, xem xét và giải quyết đúng quy định pháp luật.

Đối với những vụ việc phát sinh, tiềm ẩn phức tạp, Ban Tôn giáo thành phố đã chủ động phối hợp với UBND các quận, huyện nơi phát sinh vụ việc giải quyết theo thẩm quyền, ổn định tình hình tại địa phương, không làm phát sinh các vấn đề phức tạp, giữ vững an ninh, trật tự trên địa bàn.

Thứ hai, mở lớp tuyên truyền, phổ biến pháp luật cho đội ngũ chức sắc, chức việc các tôn giáo trên địa bàn. Từ năm 2012 đến nay, mỗi năm thành phố mở được từ 6 – 10 lớp, mỗi lớp  từ 100 – 150 học viên12. Ngoài ra, mở một số lớp bồi dưỡng chuyên hoạt động về tôn giáo; chấp thuận việc phong phẩm, bổ nhiệm, thuyên chuyển các chức sắc tôn giáo theo đúng quy định.

Thứ ba, giải quyết kịp thời các nhu cầu sinh hoạt tôn giáo chính đáng, như: đề nghị thành lập các tổ chức tôn giáo trực thuộc; chấp thuận đăng ký hoạt động của Ủy ban Bác ái Xã hội (Caritas) Tổng giáo phận Hà Nội; tôn giáo Baha’i tổ chức Đại hội bầu đại biểu dự Đại hội cộng đồng tôn giáo Baha’i lần thứ IV. Đồng ý cho Tổng giáo phận Hà Nội tổ chức các đại hội Giáo lý viên; Tòa Giám mục Hưng Hóa kỷ niệm 30 năm tuyên thánh tử đạo; kỷ niệm 100 năm Hội thánh Tin lành Việt Nam; chấp thuận cho các tổ chức tôn giáo người nước ngoài đăng ký sinh hoạt tôn giáo tập trung tại 3 điểm nhóm Tin lành Hàn Quốc.

Thứ tư, Ban Tôn giáo thành phố đã phối hợp chặt chẽ với cơ quan chức năng tổ chức các hoạt động tôn giáo trong dịp lễ, tết trọng đại: Lễ Phật đản, Phục sinh, Khai đạo… và Tết Nguyên đán. Ủy ban Bác ái Xã hội – Caritas thuộc Tổng Giáo phận Hà Nội tổ chức các hoạt động từ thiện phẫu thuật mắt cho người nghèo; trao gần 2.000 xuất quà cho người nghèo trong thời gian cách ly đại dịch Covid-19 vừa qua; đặt quầy hàng tặng nhu yếu phẩm cần thiết tại Giáo xứ Hà Đông và Tòa Tổng Giám mục; đặt cây ATM gạo tại sân nhà thờ Chính tòa tặng cho người dân gặp khó khăn. Bắt đầu từ ngày 04/5/2020, cây ATM gạo sẽ được di chuyển về Nhà thờ Thịnh Liệt (Kẻ Sét) và Nhà thờ giáo họ Pháp Vân13.

Thứ năm, xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác tôn giáo vững về chuyên môn, nghiệp vụ, gần gũi với chức sắc, tín đồ tôn giáo. Đồng thời, đưa các hoạt động tôn giáo đi vào nền nếp, từng bước giúp chức sắc, tín đồ hành đạo trong khuôn khổ pháp luật, xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân.

 Một số tồn tại, hạn chế

Bên cạnh những kết quả đã đạt được, công tác QLNN về tôn giáo trên địa bàn TP. Hà Nội vẫn còn một số tồn tại:

Một là, một bộ phận chức sắc vẫn có biểu hiện lấn lướt chính quyền, một số linh mục, tu sĩ lợi dụng vấn đề tự do tôn giáo, tự do dân chủ để thực hiện diễn biến hòa bình, bạo loạn lật đổ14. Việc chống đối của các linh mục tập trung ở các hoạt động, như: phong chức, phong phẩm cho các tu sĩ không báo cáo cơ quan chức năng; không đăng ký chương trình sinh hoạt tôn giáo hằng năm với cơ quan có thẩm quyền. Đặc biệt, có hiện tượng kích động chức sắc và tín đồ Công giáo khiếu kiện đông người, cổ vũ các hoạt động chống đối chính quyền xảy ra ở các địa phương khác15.

Hai là, một số cán bộ, đảng viên cấp cơ sở chưa nhận thức rõ tầm quan trọng của công tác tôn giáo nên chưa phát huy hết sức mạnh của cả hệ thống chính trị do Đảng lãnh đạo, mà phổ biến còn “giao khoán” cho Mặt trận Tổ quốc và các ngành chức năng. Bên cạnh đó, cán bộ làm công tác tôn giáo cấp quận, huyện nhiều nơi còn kiêm nhiệm và thay đổi qua các kỳ bầu Hội đồng nhân dân. Vì vậy, xây dựng đội ngũ cán bộ chuyên trách công tác tôn giáo ở các cấp là vấn đề có ý nghĩa then chốt và quyết định.

Ba là, QLNN đối với hoạt động tôn giáo của các cấp chính quyền còn nhiều sơ hở, việc xây dựng những quy định, văn bản pháp quy để chủ động hướng dẫn các tôn giáo thực hiện chính sách tôn giáo còn nhiều hạn chế. Do vậy, bị động trong việc đưa ra các biện pháp giải quyết, để sự việc lan rộng, kéo dài, nhất là những khiếu kiện, khiếu nại liên quan đến nhà đất, xây dựng, cải tạo lại nơi thờ tự, thuyên chuyển giáo sĩ…

Bốn là, công tác tuyên truyền giáo dục,  vận động chức sắc tuy đạt được một số kết quả, song chưa thường xuyên. Kinh phí cho công tác vận động, tranh thủ giáo sĩ, giáo dân còn quá hạn hẹp.

Năm là, công tác xây dựng Đảng trong vùng có đông đồng bào có đạo hiện chưa được chính quyền cơ sở và các đoàn thể quan tâm. Do vậy, đội ngũ nòng cốt, cốt cán, đảng viên, đoàn viên còn ít, tác dụng còn hạn chế.

Như vậy, công tác QLNN về tôn giáo hiện nay cần sự phối hợp của các ngành, các cấp chính quyền địa phương và không thể tách rời việc giải quyết các vấn đề kinh tế – xã hội. Vì vậy, công tác tôn giáo, nhất là công tác giải quyết các vụ việc khiếu kiện có liên quan đến các tôn giáo cần có một hệ thống giải pháp mang tính cơ bản và toàn diện.

Bài học kinh nghiệm trong công tác quản lý nhà nước về tôn giáo

Thứ nhất, TNTG là nhu cầu tinh thần của một bộ phận nhân dân, đang và sẽ tồn tại cùng dân tộc trong quá trình xây dựng Nhà nước xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Đồng bào các tôn giáo là bộ phận của khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Theo đó, cần thực hiện nhất quán chính sách tôn trọng và bảo đảm quyền tự do TNTG, quyền sinh hoạt tôn giáo bình thường theo đúng pháp luật. Các tôn giáo cũng phải hoạt động trong khuôn khổ pháp luật, bình đẳng trước pháp luật. Nghiêm cấm lợi dụng TNTG để hoạt động mê tín, dị đoan, hoạt động trái pháp luật và chính sách của Nhà nước, kích động chia rẽ dân tộc, gây rối, xâm phạm an ninh quốc gia.

Thứ hai, thực hiện các nhiệm vụ tôn giáo là trách nhiệm của toàn bộ hệ thống chính trị của thành phố do Thành ủy thành phố Hà Nội lãnh đạo, trong đó đội ngũ cán bộ chuyên trách làm công tác tôn giáo là lực lượng tham mưu nòng cốt. Tổ chức bộ máy làm công tác tôn giáo cần được củng cố, kiện toàn, nhất là ở cơ sở, những địa bàn trọng điểm có đông đồng bào tôn giáo. Tăng cường đoàn kết đồng bào các tôn giáo trong khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Thứ ba, thành phố thống nhất phương châm “Kiên trì – đồng bộ – linh hoạt – đúng pháp luật”16 trên cơ sở chính sách tôn giáo và các quy định của pháp luật để giải quyết các vấn đề về tôn giáo. Trong quá trình giải quyết, phải tranh thủ cảm hóa, tạo được sự đồng tình, ủng hộ của các chức sắc, tín đồ, kết hợp chặt chẽ với công tác tuyên truyền, vận động, đối thoại, thuyết phục để giải quyết kiến nghị, khiếu nại đòi nhà, đất có nguồn gốc tôn giáo và giải quyết các vấn đề phức tạp liên quan đến tôn giáo. Cụ thể là: kiên trì vận động, thuyết phục giáo sĩ, giáo dân chấp hành đúng pháp luật; thực hiện đồng bộ các biện pháp vừa kiên trì vận động, thuyết phục, vừa tuyên truyền, phê phán, lên án, tập trung phân hóa, cô lập; đấu tranh với các đối tượng chủ mưu, xúi giục; xử lý bằng pháp luật đối với những đối tượng quá khích để răn đe, chuẩn bị sẵn sàng các phương án đối phó với hoạt động quá khích biểu tình, gây rối hoặc cưỡng chế giải tỏa khi cần thiết. Linh hoạt trong việc thực hiện các biện pháp xử lý trong từng trường hợp và từng thời điểm cụ thể.

Tuyệt đối không để xảy ra sai sót, không thực hiện đúng quy định của pháp luật trong quá trình xử lý các vụ việc, tình huống phức tạp để tạo cớ cho các đối tượng xấu lợi dụng, tuyên truyền xuyên tạc, kích động.

Thứ tư, thường xuyên phối hợp chặt chẽ với các tỉnh, thành phố trong cả nước để chủ động làm tốt công tác ngăn ngừa, giảm thiểu số lượng giáo dân bị tuyên truyền xuyên tạc, lôi kéo, kích động tập trung về Hà Nội và có những hành vi vi phạm pháp luật.

Thứ năm, thống nhất quan điểm việc xử lý đòi nhà, đất có nguồn gốc tôn giáo trên địa bàn thành phố phải được giải quyết theo đúng pháp luật. Đồng thời, quan tâm giải quyết nhu cầu, nguyện vọng chính đáng của giáo sĩ, giáo dân phù hợp với các quy định của pháp luật.

Như vậy, giải quyết vấn đề tôn giáo hiện nay cần có sự hợp tác, phối hợp của nhiều ngành, nhiều cấp, nhiều địa phương và không thể tách rời việc giải quyết các vấn đề kinh tế – xã hội. Cần phải có một hệ thống các giải pháp mang tính cơ bản và toàn diện cho vấn đề này nhằm xây dựng thành phố Hà Nội thực sự là thành phố văn hiến và thành phố vì hòa bình.

Chú thích:
1. Bách khoa toàn thư Wikipedia.

2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9. Ban Tôn giáo thành phố Hà Nội. Số liệu thống kê về công tác tôn giáo năm 2019.
10, 11, 12, 15. Ban Tôn giáo thành phố Hà Nội. Báo cáo tình hình tôn giáo và kết quả công tác quản lý nhà nước về tôn giáo năm 2011 – 2019.

13. Tổng Giáo phận Hà Nội. https://tonggiaophanhanoi.org, ngày 03/5/2020.
14, 16. Ban Tôn giáo thành phố Hà Nội. Báo cáo về việc thực hiện công tác nhân quyền trong lĩnh vực tôn giáo trên địa bàn thành phố Hà Nội năm 2015 – 2019.
Tài liệu tham khảo:
Pháp lệnh Tín ngưỡng, tôn giáo năm 2003.

Luật Tín ngưỡng, tôn giáo năm 2016.
Nghị quyết số 25-NQ/TW ngày 12/3/2003 của Ban Chấp hành Trung ương về công tác tôn giáo.
4. Chỉ thị số 1940/CT-TTg ngày 31/12/2008 của Thủ tướng Chính phủ về nhà, đất liên quan đến tôn giáo.
ThS. Vũ Thế Duy
Học viện Hành chính Quốc gia