(Quanlynhanuoc.vn) – Luật Doanh nghiệp năm 2020 đã tiến một bước dài theo hướng nâng cấp chất lượng doanh nghiệp, thông qua những sửa đổi có tính đột phá đối với khung khổ pháp lý về quản trị doanh nghiệp theo chuẩn mực quốc tế sẽ là nền tảng quan trọng để cải thiện mạnh mẽ chất lượng quản trị doanh nghiệp nói riêng và chất lượng doanh nghiệp nói chung.
Ngày 18/6/2020, Luật Doanh nghiệp “lần thứ 4” đã được Quốc hội thông qua. Đáng lưu ý, mỗi lần sửa đổi Luật Doanh nghiệp đều là một bước cải cách mạnh mẽ về quyền kinh doanh thể hiện thay đổi nền tảng về tư duy kinh tế.
Luật Doanh nghiệp năm 1999 là bước đầu tiên “có tính cách mạng” về thay đổi tư duy quản lý và cải cách gia nhập thị trường, đặt nền tảng cho những cải cách thể chế trong các quy định về kinh doanh đến ngày nay. Đổi mới tư duy về quyền kinh doanh và người dân được quyền tự do kinh doanh những gì mà pháp luật không cấm; thay thế nguyên tắc trước đó là người dân chỉ được làm những gì mà pháp luật cho phép. Gia nhập thị trường đã được giải phóng: tự do thành lập doanh nghiệp với thủ tục đơn giản, ít tốn kém; bãi bỏ yêu cầu vốn tối thiểu, tự do lựa chọn, thay đổi và bổ sung ngành, nghề kinh doanh; tự do lựa chọn địa bàn kinh doanh, mở rộng địa bàn kinh doanh…
Luật Doanh nghiệp năm 2005 và Luật Doanh nghiệp năm 2014 tiếp tục mở rộng quyền tự do kinh doanh và rút ngắn thời gian thành lập doanh nghiệp. Luật Doanh nghiệp năm 2014 bắt đầu đánh dấu một bước mới về chất đó là thiết lập khung pháp lý về quản trị doanh nghiệp tương thích với thông lệ quốc tế tốt, nhằm bảo đảm an toàn, bảo vệ lợi ích nhà đầu tư, đặc biệt là cổ đông thiểu số.
Việc sửa đổi Luật Doanh nghiệp năm 2020 vừa qua đặt trọng tâm vào hoàn thiện khung pháp lý về tổ chức quản trị doanh nghiệp đạt chuẩn phổ biến ở khu vực và quốc tế; thúc đẩy phát triển doanh nghiệp, thu hút vốn, nguồn lực vào sản xuất – kinh doanh; góp phần nâng cao chất lượng môi trường kinh doanh theo mục tiêu mà Chính phủ đã đặt ra.
Mục tiêu và nguyên tắc soạn thảo Luật Doanh nghiệp năm 2020
Mục tiêu của Luật Doanh nghiệp năm 2020 như sau: Mục tiêu tổng quát là hoàn thiện khung khổ pháp lý về tổ chức quản trị doanh nghiệp đạt chuẩn mực của thông lệ tốt và phổ biến ở khu vực và quốc tế; thúc đẩy phát triển doanh nghiệp, thu hút vốn, nguồn lực vào sản xuất-kinh doanh; góp phần nâng cao chất lượng môi trường kinh doanh theo mục tiêu mà Chính phủ đã đặt ra.
Các mục tiêu cụ thể là: (1) Tạo thuận lợi nhất cho hoạt động thành lập và đăng ký doanh nghiệp; cắt giảm chi phí và thời gian trong khởi sự kinh doanh; góp phần nâng xếp hạng chỉ số Khởi sự kinh doanh lên ít nhất 25 bậc theo xếp hạng của Ngân hàng Thế giới (WB).(2) Nâng cao cơ chế bảo vệ hiệu quả quyền và lợi ích hợp pháp của các nhà đầu tư, cổ đông, thành viên của doanh nghiệp; thúc đẩy quản trị doanh nghiệp đạt chuẩn mực theo thông lệ tốt và phổ biến trong khu vực và quốc tế; nâng mức xếp hạng chỉ số Bảo vệ nhà đầu tư lên ít nhất 20 bậc (theo xếp hạng của WB). (3) Nâng cao hiệu lực quản trị, công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình đối với doanh nghiệp mà Nhà nước có phần vốn góp chi phối; tạo thuận lợi hộ kinh doanh phát huy tối đa tiềm năng và lợi ích, đóng góp cho phát triển kinh tế. (4) Tạo thuận lợi hơn, giảm chi phí trong tổ chức lại doanh nghiệp: sáp nhập, hợp nhất, chia, tách và chuyển đổi loại hình doanh nghiệp.
Thay đổi quan trọng trong cách tiếp cận sửa đổi Luật Doanh nghiệp năm 2020 thể hiện dưới hai khía cạnh sau: Một là, chuyển từ “bị động” sang “chủ động” sửa đổi, bổ sung quy định pháp luật và không chỉ vì nhằm khắc phục bất cập, hạn chế mà còn chủ động nâng cấp khung khổ pháp luật hướng tới tương thích chuẩn mực quốc tế. Hai là, lấy chuẩn mực, thực tiễn tốt nhất của khu vực và quốc tế làm thước đo và mục tiêu sửa đổi Luật.
Tiếp tục tạo thuận lợi quá trình gia nhập thị trường, khởi sự kinh doanh
Gia nhập thị trường là toàn bộ quá trình lúc nhà đầu tư bắt đầu thực hiện thủ tục đến lúc có thể tiến hành kinh doanh. Quá trình này bao gồm nhiều bước và được điều chỉnh bởi nhiều luật khác nhau. So sánh quốc tế và khu vực, thủ tục thành lập doanh nghiệp và khởi sự kinh doanh ở Việt Nam vẫn còn phức tạp, tốn kém về thời gian và chi phí. Trước thực trạng trên, Luật Doanh nghiệp năm 2020 đã đặt mục tiêu sửa đổi nhằm tạo thuận lợi tối đa cho hoạt động thành lập và đăng ký doanh nghiệp; cắt giảm chi phí và thời gian trong khởi sự kinh doanh; góp phần nâng xếp hạng chỉ số khởi sự kinh doanh lên ít nhất 25 bậc (theo xếp hạng của WB). Cụ thể, Luật Doanh nghiệp năm 2020 đã có nhiều thay đổi quan trọng, như: bổ sung quy định về đăng ký doanh nghiệp qua mạng thông tin điện tử, theo đó người thành lập doanh nghiệp có thể thực hiện đăng ký doanh nghiệp qua mạng với bộ hồ sơ điện tử (không phải nộp thêm bộ hồ sơ giấy như hiện nay). Bãi bỏ các thủ tục hành chính không còn cần thiết, gồm: thủ tục thông báo mẫu dấu, thủ tục báo cáo thay đổi thông tin người quản lý doanh nghiệp,…
Các thay đổi này của Luật Doanh nghiệp năm 2020 và cùng một số cải cách khác đã được thực hiện về thuế môn bài, hóa đơn điện tử,… rút ngắn đáng kể cả thời gian và chi phí cho khởi sự kinh doanh, nâng cao xếp hạng của Việt Nam theo đánh giá của quốc tế (cụ thể là đánh giá của WB).
Cải thiện khung khổ pháp lý về quản trị doanh nghiệp và bảo vệ nhà đầu tư, cổ đông
Bảo vệ nhà đầu tư, cổ đông là một nội dung quan trọng nhất của khung pháp luật về quản trị công ty. Quy định về bảo vệ cổ đông tốt sẽ đóng góp quan trọng làm cho doanh nghiệp trở thành một công cụ kinh doanh an toàn và thông qua đó sẽ thúc đẩy và huy động vốn đầu tư. Nguyên tắc quan trọng của cơ chế bảo vệ cổ đông là bảo đảm đối xử công bằng giữa các cổ đông; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp không bị chiếm đoạt bởi cổ đông lớn hoặc người quản lý công ty; xung đột lợi ích trong công ty phải được kiểm soát; tạo điều kiện dễ dàng cho cổ đông khởi kiện người quản lý công ty khi vi phạm trách nhiệm trong điều hành công ty.
Các thay đổi quan trọng của Luật Doanh nghiệp năm 2020 so với Luật Doanh nghiệp năm 2014 là: mở rộng mức độ và phạm vi quyền của cổ đông nhằm tạo điều kiện thuận lợi để cổ đông bảo vệ lợi ích hợp pháp của mình; hạn chế người quản lý lạm dụng địa vị, quyền hạn gây thiệt hại cho công ty và cổ đông; mở rộng quyền tiếp cận thông tin của cổ đông về tình hình hoạt động của công ty (giảm yêu cầu điều kiện về tỷ lệ sở hữu cổ phần từ 10% xuống 5% để cổ đông thực hiện quyền quan trọng về tiếp cận thông tin về hoạt động công ty, triệu tập họp đại hội đồng cổ đông,…); tạo thuận lợi hơn cho cổ đông thực hiện quyền khởi kiện người quản lý (bổ sung quyền yêu cầu tòa án buộc công ty cung cấp thông tin cần thiết để thực hiện quyền khởi kiện người quản lý); thúc đẩy mô hình quản trị theo chuẩn mực và thông lệ quốc tế tốt (bỏ yêu cầu bắt buộc thành lập Ban kiểm soát đối với công ty trách nhiệm hữu hạn mà không phải là doanh nghiệp nhà nước, thay vào đó công ty có thể lựa chọn mô hình quản trị và kiểm soát phù hợp tình hình kinh doanh và thông lệ quốc tế),…
Thực tế đã cho thấy, quản trị công ty không chỉ là vấn đề thể chế mà còn là yếu tố quan trọng trong kinh doanh và phát triển bền vững của chính doanh nghiệp. Một môi trường thể chế tốt được đo lường dựa trên 8 yếu tố quan trọng, trong đó có yếu tố là thể chế về quản trị công ty. Quản trị công ty tốt không chỉ giúp doanh nghiệp tăng năng lực cạnh tranh, nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh mà còn giúp doanh nghiệp phát triển bền vững; giảm thiểu xung đột, tranh chấp nội bộ. Quản trị tốt giúp ngăn ngừa rủi ro, hệ thống vận hành ổn định, có thể kiểm soát tốt hơn chi phí, nhờ vậy doanh nghiệp tập trung nhiều hơn cho tăng trưởng doanh thu và lợi nhuận. Theo kết quả hoạt động của các công ty niêm yết ở Việt Nam, các doanh nghiệp thuộc nhóm quản trị tốt có mức lợi nhuận trung bình cao hơn so với các doanh nghiệp thuộc nhóm quản trị kém.
Quản trị doanh nghiệp tốt và hoạt động kinh doanh hiệu quả
Thực tiễn những năm qua ở Việt Nam cho thấy, vấn đề quản trị doanh nghiệp đã trở nên đáng báo động cả về nhận thức, thực tiễn và hậu quả đang diễn ra. Những vụ việc tranh chấp nội bộ gần đây trong lĩnh vực cà phê một số vụ án trong lĩnh vực ngân hàng, tài chính đều có một nguyên nhân rất lớn từ quản trị doanh nghiệp yếu kém. Thiếu một khung khổ quản trị tốt trong doanh nghiệp đã làm cho mâu thuẫn trong gia đình trở thành tranh chấp trong doanh nghiệp, tranh chấp giữa các doanh nghiệp và làm suy yếu hoạt động của doanh nghiệp.
Quản trị doanh nghiệp yếu kém sẽ dẫn đến không kiểm soát được xung đột lợi ích, một cổ đông lớn chi phối toàn bộ hoạt động của doanh nghiệp và bộ máy quản trị, quản lý bị vô hiệu; cổ đông nhỏ bị lạm dụng và chiếm đoạt lợi ích, và có thể dẫn đến sụp đổ của doanh nghiệp. Các cuộc khủng hoảng về tài chính ở khu vực và trên thế giới, nổi bật nhất là khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008-2009, đều có nguyên nhân từ quản trị doanh nghiệp yếu kém. Chính vì vậy, một trong những yêu cầu và thay đổi lớn nhất sau khủng hoảng chính là quản trị doanh nghiệp.
Do đó, thay đổi của Luật Doanh nghiệp năm 2020 chính là hướng trực tiếp tới thúc đẩy quản trị doanh nghiệp. Tác động của Luật Doanh nghiệp ở nội dung này được kỳ vọng là điểm đột phá, nâng cao chất lượng, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và góp phần xây dựng lực lượng doanh nghiệp lớn mạnh về chất.
Nâng cao hiệu lực quản trị, hiệu quả hoạt động doanh nghiệp có sở hữu nhà nước, thúc đẩy phát triển thị trường vốn
Cơ cấu lại, đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động doanh nghiệp nhà nước (DNNN) là một chủ trương lớn của Đảng và Chính phủ. Nghị quyết số 12-NQ/TW ngày 03/6/2017 của Hội nghị Trung ương 5 khóa XII về tiếp tục cơ cấu lại, đổi mới và nâng cao hiệu quả DNNN đã chỉ rõ các quan điểm chỉ đạo: DNNN hoạt động theo cơ chế thị trường, lấy hiệu quả kinh tế làm tiêu chí đánh giá chủ yếu, tự chủ, tự chịu trách nhiệm, cạnh tranh bình đẳng với doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác theo quy định của pháp luật. Bảo đảm công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình của DNNN.
Luật Doanh nghiệp năm 2020 đã sửa đổi nhiều quy định về doanh nghiệp có sở hữu nhà nước nhằm nâng cao hiệu lực quản trị như: tăng mức độ kiểm soát tập quyền, chống xung đột lợi ích và bảo đảm tính minh bạch hóa trong hoạt động của DNNN, bổ sung quy định để mở rộng phạm vi đối tượng, người có liên quan (bao gồm thêm đối tượng: con rể, con dâu, anh em bên chồng) trong cơ cấu quản trị và kiểm soát giao dịch có nguy cơ phát sinh tư lợi; bổ sung quy định công khai hóa thông tin của doanh nghiệp…
Những thay đổi của khung pháp lý về quản trị doanh nghiệp sẽ nâng cao mức độ bảo vệ cổ đông, qua đó sẽ đóng góp quan trọng làm cho doanh nghiệp trở thành một công cụ kinh doanh an toàn và, nhờ vậy, thúc đẩy và huy động vốn đầu tư. Quản trị tốt độ an toàn sẽ tăng niềm tin cho nhà đầu tư và góp phần phát triển thị trường vốn.
Ngoài ra, Luật Doanh nghiệp năm 2020, đã bổ sung quy định về Chứng chỉ lưu ký không có quyền biểu quyết (viết tắt là NVDR). NVDR được phát hành bởi cổ đông là Tổ chức phát hành NVDR tương ứng với cổ phần phổ thông được lưu ký làm tài sản cơ sở. NVDR có đầy đủ lợi ích, quyền và nghĩa vụ tương ứng với cổ phần phổ thông cơ sở, trừ quyền biểu quyết.
Các nội dung về NVDR trong Luật được kỳ vọng sẽ góp phần đa dạng hóa thêm sản phẩm giao dịch cho thị trường chứng khoán; đồng thời, giúp các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp kinh doanh ngành nghề hạn chế sở hữu nhà đầu tư nước ngoài có cơ hội lớn hơn trong thu hút vốn từ nhà đầu tư, bao gồm cả nhà đầu tư nước ngoài. Trong trường hợp này, mục tiêu quản lý nhà nước vẫn được bảo đảm, nhưng doanh nghiệp có thể huy động thêm vốn từ nhà đầu tư mà nếu không có công cụ này thì doanh nghiệp không thể làm được.
Như vậy, xét cả trực tiếp và gián tiếp thì Luật Doanh nghiệp năm 2020 sẽ tác động rất lớn đến phát triển thị trường vốn, giúp doanh nghiệp cơ hội lớn hơn trong huy động nguồn vốn đầu tư ngoài nguồn vốn vay từ tài chính tín dụng truyền thống. Tuy nhiên, việc hoàn thiện và thực thi luật pháp chỉ hướng tới tạo lập môi trường, mở rộng cơ hội cho doanh nghiệp. Việc tận dụng thành công cơ hội sẽ phụ thuộc phần lớn, nếu không nói chủ yếu vào chính doanh nghiệp: các doanh nghiệp có nhận thức và nỗ lực tích cực thì sẽ có nhiều điều kiện để thành công lớn hơn hoặc nhanh hơn.
ThS. Trần Thị Nga
Học viện Hành chính Quốc gia
