(Quanlynhanuoc.vn) – Ngày 04/6/2010, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 800/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 – 2020. Đắk Lắk là tỉnh triển khai chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới với xuất phát điểm thấp hơn nhiều so với các địa phương khác trong cả nước. Sau 10 năm triển khai Chương trình, diện mạo nông thôn của tỉnh đã có nhiều đổi thay, đời sống vật chất, tinh thần của người dân được nâng lên rõ rệt.
Những khó khăn, thách thức của Đắk Lắk khi thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới
Đắk Lắk là tỉnh miền núi, có 49 dân tộc anh em sinh sống, hình thành nên những vùng nông thôn đa sắc tộc, đa văn hóa và đa dạng về cách thức canh tác, chăn nuôi phát triển kinh tế nông thôn, với nhiều phong tục, tập quán ăn sâu bám rễ từ lâu đời. Đây là thế mạnh nhưng cũng là khó khăn cho việc xây dựng nông thôn mới (NTM) theo những tiêu chí định sẵn chung cho cả nước.
Theo nội dung Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày 16/4/2009 của Thủ tướng Chính phủ ban hành bộ tiêu chí quốc gia về NTM thì hầu hết các tiêu chí về xây dựng NTM của tỉnh Đắk Lắk đều đạt thấp và rất thấp. Kết quả tổng hợp năm 2010 của Ban Chỉ đạo xây dựng NTM, trong 135 xã được khảo sát, chỉ có 3 xã đạt trên 50% bộ tiêu chí, 51 xã đạt từ 5 đến 9 tiêu chí, trong khi có đến 81 xã đạt 4 tiêu chí trở xuống, đặc biệt xã Cư Drăm (Krông Bông) không đạt một tiêu chí nào1. Các tiêu chí đã đạt hoặc xấp xỉ đạt chủ yếu là: hệ thống tổ chức chính trị, an ninh trật tự, hình thức tổ chức sản xuất, giáo dục, y tế, văn hóa, điện, trường học. Những tiêu chí có tính chất quan trọng, quyết định đến sự thay đổi của “bộ mặt” nông nghiệp, nông thôn và đời sống của người nông dân như: quy hoạch, giao thông, cơ sở vật chất, văn hóa, nhà ở, cơ cấu lao động, môi trường thì chưa xã nào trên địa bàn đạt.
Ngoài ra, tiêu chí số 4 về điện nông thôn phải có hệ thống điện bảo đảm yêu cầu kỹ thuật của ngành điện và 98% hộ sử dụng điện thường xuyên, an toàn từ các nguồn. Tuy nhiên, tại một số địa phương ở Đắk Lắk, điện vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu sản xuất, sinh hoạt của người dân, nhiều nơi lưới điện xuống cấp, mất an toàn và số xã đạt chuẩn NTM về điện còn thấp. Cụ thể, đến năm 2015, toàn tỉnh có 3.871 km đường dây hạ áp nông thôn, 285.943 hộ dùng điện, trong đó, chỉ có 3.069 km đường dây bảo đảm yêu cầu kỹ thuật an toàn (đạt gần 79,3%) và 275.266 hộ sử dụng điện thường xuyên, an toàn (gần 96,3%). Bên cạnh đó, theo số liệu của Sở Công Thương, hiện mới chỉ có 95/152 xã đạt tiêu chí điện nông thôn, đặc biệt, một số địa phương có số xã đạt tiêu chí số 4 thấp như: huyện Lắk (2/10 xã), Buôn Đôn (2/7 xã), Krông Bông (3/13 xã)2.
Để đạt được tiêu chí về giao thông là khá nan giải đối với các xã, vì nhiều người dân đời sống còn khó khăn, địa bàn các xã lại rộng nên việc có được hệ thống đường trục xã, liên xã nhựa hóa, bê tông hóa đạt chuẩn theo cấp kỹ thuật của Bộ Giao thông vận tải hay đường ngõ, xóm sạch và không lầy lội vào mùa mưa rất khó đạt được trong thời gian ngắn… Tương tự như vậy, tiêu chí cơ sở vật chất văn hóa là nan giải nhất. Tiêu chí nhà ở khu dân cư, quy định 75% nhà ở đạt tiêu chuẩn của Bộ Xây dựng, nhưng tiêu chí này khi thực hiện vẫn còn lúng túng vì đối với đồng bào dân tộc thiểu số chủ yếu sống trong nhà sàn, là đặc trưng văn hóa riêng có cần được gìn giữ, bảo tồn.
Bên cạnh đó, công tác quy hoạch và quản lý quy hoạch ở tuyến xã còn nhiều bất cập, chưa bắt kịp yêu cầu phát triển; cơ sở hạ tầng nông thôn so với quy chuẩn của các bộ, ngành trung ương chưa đạt tỷ lệ cao; trình độ cán bộ, công chức cấp xã còn hạn chế, kỹ năng lãnh đạo, quản lý, điều hành một số mặt chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ chính trị ở địa phương; kết quả đạt được trong xây dựng NTM chưa đồng đều, còn khoảng cách lớn giữa các địa phương; việc tổ chức thực hiện một số cơ chế, chính sách chưa thực sự quyết liệt, lúng túng, thiếu đồng bộ; ở một số địa phương, việc xây dựng NTM còn mang tính hình thức.
Kết quả đạt được sau 10 năm triển khai chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới
Đến tháng 12/2020, lũy kế toàn tỉnh có: 66 xã đạt chuẩn NTM, đạt tỷ lệ 43,42%; 11 xã đạt 17 – 18 tiêu chí; 13 xã đạt 15-16 tiêu chí; 16 xã đạt 13-14 tiêu chí; 39 xã đạt 10 – 12 tiêu chí, 7 xã đạt 5 – 9 tiêu chí. Toàn tỉnh đạt 2.359 tiêu chí/2.888 tiêu chí, bằng 81,7%, tăng 109 tiêu chí so với năm 2019; bình quân toàn tỉnh đạt 15,52 tiêu chí/xã. Trên địa bàn tỉnh, ngoài thành phố Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk có thêm thị xã Buôn Hồ hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM.
Chương trình xây dựng NTM được đánh giá là chương trình kinh tế – xã hội thành công nhất trong các chương trình mục tiêu quốc gia được triển khai tại tỉnh Đắk Lắk. Việc triển khai chương trình không chỉ làm thay đổi bộ mặt nông thôn tại các địa phương trên địa bàn tỉnh mà còn góp phần làm thay đổi nhận thức của đa số người dân, thu hút được sự tham gia của đông đảo người dân tự nguyện, nhiệt huyết tham gia đóng góp sức người, sức của để xây dựng quê hương. Đặc biệt, từ chỗ số đông còn tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào đầu tư của Nhà nước, đã chuyển sang chủ động, xác định rõ lợi ích và trách nhiệm của mình với cộng đồng, xác định được vai trò chủ thể của cộng đồng tự lựa chọn công trình, phần việc thiết thực, phù hợp để xây dựng NTM tại địa phương.
Tính từ năm 2011 – 2019, các hộ dân trên địa bàn tỉnh đã hiến 1.140.000 m2đất; đóng góp 1.667 tỷ đồng; 212.000 ngày công lao động để xây dựng các công trình hạ tầng thiết yếu ở nông thôn. Thông qua phong trào “Đắk Lắk chung sức xây dựng nông thôn mới”, các địa phương đã khơi dậy, phát huy được nội lực, tinh thần đoàn kết, tính cộng đồng rất cao trong Nhân dân. Bên cạnh đó, cơ chế trao quyền tự quyết cho cộng đồng (thôn, xã) đã phát huy tinh thần năng động, sáng tạo của các địa phương, sự tham gia của người dân, tạo nên sức mạnh to lớn của toàn xã hội thực hiện Chương trình xây dựng NTM tại tỉnh Đắk Lắk.
Kết quả thực hiện các phong trào, các cuộc vận động đã góp phần tích cực vào việc xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn, xây dựng các thiết chế văn hoá, cải thiện mức sống của người dân tại khu vực nông thôn. Hiện thu nhập bình quân đầu người đạt hơn 29 triệu 400 nghìn đồng; tỷ lệ hộ nghèo giảm hơn 6,5%. Đắk Lắk đã giải quyết việc làm cho hơn 270 nghìn lao động. Toàn tỉnh đã xây dựng được hơn 16.700 km đường giao thông.
Trong năm 2020, tỉnh đã tổ chức Hội đồng đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP cấp tỉnh và công nhận 35 sản phẩm đạt từ 3 – 4 sao (4 sản phẩm đạt 4 sao, 31 sản phẩm đạt 3 sao). Công tác tổ chức bộ máy các cấp để thực hiện Chương trình OCOP thường xuyên được củng cố và kiện toàn; đặc biệt, tỉnh đã thành lập Tổ chuyên trách thực hiện Chương trình OCOP đặt tại Văn phòng Điều phối NTM tỉnh. Tất cả các huyện, thị xã, thành phố đã thành lập Hội đồng đánh giá, phân hạng sản phẩm cấp huyện và phân công công chức phụ trách Chương trình OCOP.
Mức thu nhập bình quân đầu người ước tính năm 2020 của tỉnh là 31.066.494 đồng/người/năm: Ước tính riêng khu vực nông thôn là: 24.746.398 đồng/người/năm. Ước tính riêng khu vực thành thị là: 45.332.164 đồng/người/năm.
Kế hoạch thực hiện nông thôn mới trong các giai đoạn tiếp theo
Để phát huy những kết quả đạt được và khắc phục một số tồn tại, hạn chế, chính quyền các cấp nâng cao vai trò trách nhiệm trong triển khai chương trình xây dựng NTM giai đoạn 2021 – 2025, tầm nhìn năm 2030 nhằm tiếp tục hướng đến mục tiêu nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người dân, thu hẹp khoảng cách vùng miền trong tỉnh. Kế hoạch triển khai xây dựng xã NTM nâng cao và xã NTM kiểu mẫu trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, xác định các nhiệm vụ cụ thể như sau:
Thứ nhất, làm tốt công tác thông tin, tuyên truyền, nâng cao nhận thức về mục đích, ý nghĩa, nội dung của chương trình xây dựng thôn NTM giai đoạn 2021 – 2025 cho cán bộ, đảng viên và dân cư nông thôn, tạo sự đồng thuận, đoàn kết và tinh thần thi đua chung sức xây dựng NTM.Nâng cao hơn nữa vai trò, trách nhiệm của cấp ủy, chính quyền các cấp và cả hệ thống chính trị trong xây dựng NTM, nhất là vai trò của người đứng đầu, phải xem xây dựng NTM là một cuộc cách mạng, một nhiệm vụ chính trị trọng tâm cần thực hiện kiên trì, kiên nhẫn, thường xuyên và liên tục.
Thứ hai, thực hiện hiệu quả quy hoạch, kế hoạch phát triển sản xuất hàng hóa chủ lực, Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) trên cơ sở cơ cấu lại sản xuất nông nghiệp, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn. Xây dựng vùng sản xuất hàng hóa tập trung, thực hiện liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị hàng hóa đối với sản phẩm chủ lực của từng địa phương trong toàn tỉnh, bảo đảm chất lượng, đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn và gắn với định hướng phát triển du lịch của địa phương và thích ứng với biến đổi khí hậu. Xây dựng, phát triển các loại hình hợp tác xã nhằm hướng đến sản xuất tập trung, tăng tính cạnh tranh. Thực hiện cơ giới hóa sản xuất nông nghiệp đối với cây trồng chủ lực và ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất và chế biến sản phẩm.
Thứ ba, rà soát, hoàn thiện cơ chế chính sách hỗ trợ xây dựng NTM, bảo đảm phù hợp với điều kiện thực tế giai đoạn 2021 – 2025, định hướng đến năm 2030; tạo điều kiện để các địa phương chủ động ban hành cơ chế đặc thù hỗ trợ thực hiện các nội dung của Chương trình theo hướng nâng cao chất lượng, đi vào chiều sâu và bền vững; đề xuất cơ chế, chính sách, giải pháp thích hợp và đủ mạnh để thực sự khuyến khích việc tổ chức lại sản xuất theo hướng liên kết, hợp tác, ứng dụng khoa học – công nghệ, thu hút doanh nghiệp đầu tư vào địa bàn nông thôn phát triển sản xuất – kinh doanh trong nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ; chú trọng công nghiệp chế biến nông sản và công nghiệp thu hút nhiều lao động.
Thứ tư, thực hiện có các biện pháp nâng cao trình độ dân trí của người dân, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo các cấp; nâng cao tỷ lệ lao động có việc làm qua đào tạo. Nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe ban đầu và mức hưởng thụ các dịch vụ y tế ban đầu cho người dân được bảo đảm; thực hiện hiệu quả công tác kiểm soát các bệnh truyền nhiễm và bệnh gây dịch. Chất lượng các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao được bảo đảm, thu hút nhiều người dân tham gia; bảo tồn và phát huy những giá trị tốt đẹp văn hóa truyền thống địa phương; xây dựng cộng đồng dân cư văn minh, dân chủ, đoàn kết, tương trợ, giúp đỡ nhau, thực hiện tốt các hoạt động nhân đạo từ thiện. Xây dựng mô hình hoạt động văn hóa, thể thao cộng đồng thu hút người dân tham gia.
Thứ năm, đẩy mạnh khai hiệu quả Chương trình khoa học – công nghệ phục vụ xây dựng NTM giai đoạn 2021 – 2025 để góp phần nghiên cứu, giải quyết các vấn đề từ thực tiễn đặt ra trong phát triển sản xuất và nâng cao đời sống của người dân, phù hợp với điều kiện đặc thù của các địa phương; tham gia xây dựng cơ chế, chính sách thực hiện Chương trình khoa học – công nghệ và tổng kết, đánh giá, nhân rộng các mô hình hiệu quả vào thực tiễn.
