(Quanlynhanuoc.vn) – Văn hóa có vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách con người và bản sắc, cốt cách dân tộc. Vì thế, xây dựng văn hóa, con người Việt Nam trước yêu cầu phát triển bền vững đất nước là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu hiện nay. Với vai trò xung kích trên mặt trận văn hóa – tư tưởng, báo chí ngày càng khẳng định tầm quan trọng và sự ảnh hưởng to lớn trong việc định hình cũng như lan tỏa chuẩn mực văn hóa ứng xử trong xã hội, góp phần xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam.
Quan điểm của Đảng về văn hóa Việt Nam
Văn hóa Việt Nam được kết tinh từ hàng nghìn năm lao động sáng tạo, đấu tranh kiên cường dựng nước và giữ nước của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, là kết quả giao lưu và tiếp biến tinh hoa của nhiều nền văn minh thế giới, hình thành nên những giá trị văn hóa Việt Nam cao đẹp, bền vững, đó là: tinh thần yêu nước, ý thức về quốc gia, về dân tộc, đoàn kết, tình làng – nghĩa xóm, cần cù lao động, dũng cảm, tài trí, sáng tạo, hòa hiếu, khoan dung…
Kế thừa và phát huy truyền thống tốt đẹp của văn hóa dân tộc, ngay từ khi mới giành được chính quyền, xây dựng nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á – nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã xác định: văn hóa là một mặt trận quan trọng, “Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi”1. Sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng về xây dựng nền văn hóa Việt Nam là nhất quán, xuyên suốt và được bồi đắp qua nhiều cương lĩnh, chiến lược, chỉ thị, nghị quyết. Nhờ đó, lĩnh vực văn hóa có những bước phát triển cả về nhận thức, lý luận và tầm nhìn.
Trong thời kỳ đổi mới, Đảng và Nhà nước luôn quan tâm kế thừa, phát triển tư duy lý luận về văn hóa và chăm lo phát triển văn hóa, con người Việt Nam, coi văn hóa là nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế và thực hiện khát vọng xây dựng đất nước phát triển phồn vinh, hạnh phúc.
Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) của Đảng khẳng định: “Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội”2. Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc là điều kiện để thực hiện lý tưởng cao đẹp là xây dựng một nước Việt Nam giàu mạnh, văn minh, người dân được ấm no, hạnh phúc. Đến Nghị quyết Hội nghị Trung ương 9 (khóa XI) về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước, Đảng ta tiếp tục nhấn mạnh: xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân – thiện – mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học. Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực phát triển bền vững đất nước.
Đến Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, nội dung về văn hóa được xác định: “Phát triển toàn diện, đồng bộ các lĩnh vực văn hóa, môi trường văn hóa, đời sống văn hóa phong phú, đa dạng, văn minh, lành mạnh; vừa phát huy giá trị tốt đẹp của dân tộc, vừa tiếp thu tinh hoa văn hóa của nhân loại để văn hóa thật sự là nền tảng tinh thần, nguồn lực nội sinh và động lực đột phá cho phát triển kinh tế – xã hội và hội nhập quốc tế”3; “Xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, gắn kết chặt chẽ, hài hòa giữa giá trị truyền thống và giá trị hiện đại”4.
Ngày 24/11/2021, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã tổ chức Hội nghị Văn hóa toàn quốc theo hình thức trực tuyến từ điểm cầu tại phòng họp Diên Hồng, Tòa nhà Quốc hội, Thủ đô Hà Nội đến các điểm cầu các bộ, ban, ngành, địa phương cả nước để triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng về lĩnh vực văn hóa. Hội nghị đã tập trung đánh giá việc triển khai đường lối, chủ trương, các nghị quyết, chỉ thị, kết luận của Đảng về công tác văn hóa, văn nghệ; kết quả xây dựng văn hóa, con người Việt Nam sau hơn 35 năm thực hiện công cuộc đổi mới đất nước; kết quả thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng về công tác văn hóa, văn nghệ.
Đánh giá tại Hội nghị về những thành tựu trên lĩnh vực xây dựng và phát triển văn hóa Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng, đặc biệt là trong 35 năm đổi mới, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã khẳng định: “Nhận thức về văn hóa ngày càng toàn diện và sâu sắc hơn trên các lĩnh vực, các loại hình; các sản phẩm văn hóa ngày càng đa dạng, phong phú, đáp ứng yêu cầu mới, nhiều mặt của xã hội. Nhiều giá trị văn hóa truyền thống và di sản văn hóa của dân tộc được kế thừa, bảo tồn và phát triển”5. Nhiều tấm gương sáng trong phong trào thi đua yêu nước, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” đã được biểu dương, lan tỏa vào đời sống xã hội, củng cố niềm tin của Nhân dân đối với sự nghiệp xây dựng nền văn hóa nói riêng, xây dựng và phát triển đất nước nói chung.
Phát triển văn hóa trong giai đoạn hiện nay được Đảng ta xác định là một nhiệm vụ chiến lược, trong đó hướng đến việc thực hiện các mục tiêu: (1) Nâng cao nhận thức về văn hóa, nhìn nhận văn hóa trong sự đa dạng, công bằng, văn hóa có trong mọi mặt đời sống xã hội; (2) Xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, có trí tuệ, đạo đức, thể chất, năng lực sáng tạo tốt, có trách nhiệm, tuân thủ pháp luật, có lòng yêu nước, tự hào dân tộc, có tính nhân văn, lối sống văn hóa, khoan dung; (3) Đầu tư cho văn hóa ngang hàng với đầu tư cho kinh tế; văn hóa phải trở thành yếu tố bên trong giúp định vị cơ cấu và vận hành hệ thống chính trị; (4) Xây dựng và hoàn thiện thị trường văn hóa lành mạnh, phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, công nghiệp sáng tạo, gia tăng sức mạnh mềm văn hóa trong đối thoại kinh tế, chính trị, ngoại giao…
Báo chí với phát triển văn hóa
Chúng ta đều biết, báo chí là một bộ phận của văn hóa, văn hóa chính là môi sinh để báo chí hoạt động, mối quan hệ giữa báo chí và văn hóa là mối quan hệ hữu cơ, gắn bó. Các nhà báo vừa làm nhiệm vụ truyền tải thông tin nhưng cũng là truyền tải ánh sáng văn hóa, báo chí chỉ có thể làm tốt nhiệm vụ của mình khi làm tốt chức năng truyền tải văn hóa. Báo chí sáng tạo, cải biến và lưu truyền văn hóa. Trong văn hóa có báo chí, trong báo chí có văn hóa. Mỗi tác phẩm báo chí là một tác phẩm văn hóa và mỗi nhà báo là một chiến sĩ văn hóa trên mặt trận tư tưởng.
Với vai trò xung kích trên mặt trận văn hóa – tư tưởng, báo chí đã góp phần rất lớn trong việc định hình và lan tỏa chuẩn mực văn hóa ứng xử trong xã hội, góp phần xây dựng và phát triển văn hóa, con người mới theo nội dung cơ bản trong Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) năm 1998 của Đảng về “Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc”; Nghị quyết số 23-NQ/TW ngày 16/6/2008 của Bộ Chính trị về tiếp tục xây dựng và phát triển văn học, nghệ thuật trong thời kỳ mới; Nghị quyết số 33 NQ/TW ngày 09/6/2014 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước;…
Thực tiễn đã chứng minh, những năm gần đây, các cơ quan báo chí, bao gồm cả báo in, báo điện tử, phát thanh, truyền hình trong cả nước đã đẩy mạnh hoạt động phổ biến tác phẩm văn học, nghệ thuật bằng nhiều hình thức trên các ấn phẩm báo chí… bằng việc sản xuất nhiều tin, bài, chương trình, chuyên trang, chuyên mục phản ánh đa dạng, có chiều sâu các vấn đề về văn hóa, văn học, nghệ thuật; phổ biến nhiều tác phẩm văn học, nghệ thuật có giá trị trên phương tiện truyền thông của mình. Các chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng, Nhà nước về văn hóa, văn học, nghệ thuật đã được các cơ quan báo chí chủ động thông tin đầy đủ, kịp thời, công khai, minh bạch, qua đó đã tác động tích cực đến dư luận xã hội, đến tư tưởng, tình cảm, cảm hứng sáng tạo và trách nhiệm công dân của các văn nghệ sĩ, lực lượng quyết định tạo nên những tác phẩm văn học, nghệ thuật có giá trị tư tưởng và nghệ thuật cao.
Thực hiện việc thông tin, tuyên truyền về văn học, nghệ thuật bảo đảm theo đúng chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; các cơ quan báo chí đã tích cực đấu tranh chống các quan điểm thù địch, sai trái, chống âm mưu “diễn biến hòa bình”, trước hết là trong lĩnh vực tư tưởng, bảo vệ Đảng, bảo vệ chính quyền, bảo vệ nhân dân. Báo chí cũng đã phản ánh sinh động, cổ vũ động viên cán bộ, nhân dân hăng hái thi đua lao động sản xuất, xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp, văn minh, hạnh phúc… Nhờ vai trò hướng tới sự nhân văn và sự gìn giữ truyền thống văn hóa dân tộc, báo chí đã góp phần quan trọng đưa hoạt động văn học, nghệ thuật phát triển lên tầm cao mới cả về bề rộng và chiều sâu, đóng góp tích cực vào công cuộc xây dựng đời sống tinh thần của Nhân dân.
Diện phủ sóng các chương trình phát thanh, truyền hình ngày càng được mở rộng, số lượng các chương trình văn hóa, văn nghệ được phát sóng trực tiếp, thời lượng phim Việt trên sóng ngày càng nhiều hơn, chất lượng chương trình (nội dung, hình ảnh, âm thanh…) có nhiều chuyển biến rõ rệt. Nhiều chương trình ca nhạc, sân khấu, thi tài năng, tìm hiểu văn học, nghệ thuật được các cơ quan báo chí quan tâm sản xuất, đăng tải trên các ấn phẩm, phương tiện truyền thông đã thu hút được rất lớn sự quan tâm công chúng. Hầu hết các báo, đài đã dành thời lượng đáng kể cho nội dung này cho tất cả các ấn phẩm báo chí: in, điện tử, phát thanh, truyền hình. Đơn cử như: báo Thanh niên dành 6/24 trang số thường kỳ cho văn hóa, thể thao và du lịch; chuyên mục văn hóa, thể thao, giải trí trên báo Thanh niên điện tử với lưu lượng truy cập khoảng 62 triệu lượt xem/tháng. Đài phát thanh và truyền hình các tỉnh miền núi cũng đã dành thời lượng khá lớn cho chương trình tiếng dân tộc thiểu số, như: tiếng Thái, Hà Nhì, Mông ở Lai Châu; tiếng Jrai, Bhanar ở Gia Lai…
Tuy nhiên, bên cạnh những thành công, báo chí cũng còn những hạn chế, tồn tại trong việc tuyên truyền, phản ánh về văn hóa, về phát triển văn hóa, như: chưa có nhiều ấn phẩm báo chí chuyên sâu, thông tin tuyên truyền về văn học, nghệ thuật, hiệu quả hoạt động chưa tương xứng, chưa quan tâm đúng mức đến yêu cầu xây dựng con người, phát triển văn hóa. Tỷ lệ tin, bài mang tính chất phê bình, đấu tranh với những tồn tại trong lĩnh vực xây dựng và phát triển văn hóa, nghệ thuật chưa cao; một số chương trình, tác phẩm chưa đầu tư công sức thỏa đáng, chưa để lại dấu ấn trong lòng khán thính giả. Một số báo chí chuyên trang, chuyên mục về văn hóa, nghệ thuật chưa chú trọng đăng tải nhiều tác phẩm văn học – nghệ thuật để giúp người dân hướng đến những điều tốt đẹp, tích cực và văn minh mà chỉ giới thiệu, công bố, truyền bá những tác phẩm văn học – nghệ thuật chạy theo thị hiếu tầm thường của một bộ phận công chúng; chưa coi trọng biên tập, công bố các tác phẩm phê bình văn học – nghệ thuật có giá trị thẩm định và định hướng cho dư luận xã hội trước những vấn đề về văn học, nghệ thuật còn tranh cãi.
Việc tiếp phát sóng, khai thác các chương trình trò chơi của truyền hình nước ngoài, nhập khẩu các chương trình ca nhạc, đặc biệt là phát sóng phim của nước ngoài thiếu chọn lọc, đã góp phần cổ súy cho văn hóa ngoại lai, làm giảm hiệu quả thông tin, tuyên truyền, đặc biệt là thông tin, tuyên truyền về văn hóa, văn học, nghệ thuật Việt Nam. Việc phổ biến các tác phẩm văn học, nghệ thuật có giá trị của dân tộc chưa được chú trọng đúng mức; thời lượng các chương trình, chuyên đề chuyên sâu về lĩnh vực văn học, nghệ thuật chưa nhiều, chưa đều.
Để báo chí thực hiện tốt nhiệm vụ truyên truyền, quảng bá văn hóa
Sự đổi mới của báo chí hiện đại Việt Nam ngày càng thể hiện rõ nét trong hội nhập quốc tế, đặc biệt là khẳng định vai trò quan trọng đối với việc gìn giữ, phát huy văn hóa dân tộc, văn hóa và con người Việt Nam. Để báo chí Việt Nam tiếp tục thực hiện tốt nhiệm vụ tuyên truyền, quảng bá về đất nước, về văn hóa con người Việt Nam với toàn thế giới theo đúng tinh thần của Đảng: “Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hóa, con người Việt Nam thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc”6, chúng ta cần:
Thứ nhất, tiếp tục tăng cường tuyên truyền nhằm loại bỏ những ảnh hưởng tiêu cực, mặt trái của toàn cầu hóa đối với văn hóa, nghệ thuật trong nước; đấu tranh phòng, chống sự xâm nhập và tác hại của các sản phẩm văn hóa độc hại; ngăn chặn các hoạt động báo chí, văn hóa, văn nghệ theo xu hướng thương mại hóa, buông lỏng quản lý nội dung, xã hội hóa sai nguyên tắc. Kịp thời thông tin tuyên truyền khẳng định, tôn vinh cái đúng, cái tốt, tích cực, cao thượng; nhân rộng các giá trị cao đẹp, nhân văn; biểu dương những điển hình tốt, gương tiêu biểu trong việc giữ gìn đạo đức, thuần phong mỹ tục, xây dựng gia đình văn hóa và công tác phòng, chống, bài trừ, phê phán các sản phẩm văn hóa độc hại.
Thứ hai, xác lập cơ chế thông tin thật phù hợp, khoa học, minh bạch và kịp thời. Để phát huy hơn nữa vai trò của báo chí trong việc xây dựng và phát triển văn hóa, con người mới, các cơ quan chỉ đạo, quản lý về văn hóa cần tăng cường sự chỉ đạo, định hướng và cung cấp thông tin để báo chí kịp thời thông tin, tuyên truyền góp phần nâng cao nhận thức, trách nhiệm và hành động của các ngành, các cấp và của người dân đối với việc xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Đồng thời, cần có sự phối hợp chặt chẽ, nhịp nhàng, đồng bộ giữa cơ quan chỉ đạo, quản lý về văn hóa với cơ quan chỉ đạo, quản lý về báo chí trong định hướng và quản lý thông tin báo chí, truyền thông về văn hóa, hướng đến mục tiêu xuyên suốt khơi dậy khát vọng và phát huy mạnh mẽ giá trị văn hóa, con người Việt Nam, nhất là trong điều kiện cách mạng công nghiệp 4.0, chuyển đổi số trên nền tảng internet phát triển mạnh mẽ không biên giới hiện nay.
Thứ ba, cần tăng cường quảng bá những chương trình nghệ thuật đích thực, các sản phẩm văn hóa đích thực, các gương mặt nghệ sỹ xuất sắc, các vận động viên thể thao giỏi… Đối với các vấn đề nóng, các vấn đề bức xúc mà dư luận xã hội quan tâm, khi có khủng hoảng về truyền thông, thì phải kịp thời được đánh giá nhận xét và có thông tin một cách rõ ràng, nhất là truyền thông kỹ thuật số, mạng xã hội phát triển như hiện nay. Bên cạnh đó, hằng năm, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với Hội Nhà báo Việt Nam để có một giải báo chí toàn quốc về xây dựng và phát triển văn hóa. Giải thưởng này sẽ thu hút và khích lệ được hoạt động báo chí trong lĩnh vực văn hóa và thúc đẩy phát triển các hoạt động văn hóa.
Thứ tư, xây dựng các chuyên mục, các chương trình phát sóng định kỳ hằng tuần, hằng tháng để giới thiệu tác giả, tác phẩm văn học, nghệ thuật tiêu biểu, có giá trị với diện tích và thời lượng phù hợp. Tiếp tục nâng cao chất lượng, số lượng chương trình, tin, bài thông tin về các hoạt động văn học, nghệ thuật. Không ngừng cải tiến nội dung, hình thức thông tin, chất lượng thông tin, bảo đảm cho độc giả, khán giả, thính giả được tiếp cận với tác phẩm văn học, nghệ thuật một cách thuận tiện nhất; đưa văn học, nghệ thuật đến mọi vùng, miền, mọi đối tượng, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa lành mạnh của Nhân dân.
Thứ năm, với phương châm tuyên truyền: “lấy cái đẹp dẹp cái xấu”, các báo, đài cần tăng lượng bài viết phản ánh về hành vi ứng xử văn hóa, việc thiết thực như văn hóa ứng xử giữa con người với con người; giữa con người với môi trường… trong các chuyên mục “người tốt việc tốt”, “nét đẹp cuộc sống”… Các bài viết phải có sự kết hợp, tham gia không chỉ của các nhà báo mà cả các nhà văn hóa, nhà khoa học để nghiên cứu, phân tích dễ hiểu, có sức thuyết phục, kết hợp với các phương thức truyền thông mới, phù hợp trong điều kiện hiện nay để mọi người dần quen với những hành vi ứng xử có văn hóa, tránh những hành vi thiếu văn hóa, phản văn hóa.
Thứ sáu, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ nhà báo viết về lĩnh vực văn hóa.
Văn hóa là một lĩnh vực đặc thù, phạm vi rất rộng, tuyên truyền, quảng bá về văn hóa đòi hỏi nhà báo cũng phải có “phông” kiến thức về văn hóa. Kiến thức chuyên sâu, “phông” văn hóa rộng sẽ giúp nhà báo có cái nhìn sâu sắc về từng lĩnh vực, có vốn tài liệu, tư liệu để khái quát, so sánh, đối chiếu, xây dựng nên tác phẩm của mình sâu sắc và có cá tính riêng, nhà báo phải vừa có kiến thức chuyên sâu về nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội, vừa có trình độ học vấn cơ bản và chắc chắn thì mới tạo nên cái nền văn hóa chung bảo đảm sự phát triển nghề nghiệp, chuyên môn của mình. Do vậy, cần phải tổ chức các lớp tập huấn cho lực lượng phóng viên chuyên viết về văn hóa, nội dung này rất quan trọng, Hội Nhà báo Việt Nam nên phối kết hợp với các bộ, ngành, cơ sở đào tạo báo chí, như: Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch, Bộ Thông tin và Truyền thông, Học viện Báo chí Tuyên truyền, các cơ quan báo chí… tổ chức các lớp tập huấn cho phóng viên, biên tập viên chuyên viết về lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật. Mặt khác, cũng cần tổ chức các cuộc hội thảo, tọa đàm, diễn đàn liên quan đến các hoạt động trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, nhất là những vấn đề đang được dư luận quan tâm, để các nhà báo tham gia, học hỏi, nâng cao năng lực, kỹ năng viết về mảng đề tài này.
