(Quanlynhanuoc.vn) – Thế giới đang đối mặt với nhiều vấn đề cấp bách, như: biến đổi khí hậu, diễn biến phức tạp của đại dịch Covid-19, vấn nạn nghèo đói, xung đột vũ trang ở nhiều quốc gia… Trước tình hình đó, ngành Ngoại giao Việt Nam đã tích cực triển khai các hoạt động nhằm phát huy vai trò tiên phong của công tác đối ngoại, thúc đẩy hội nhập quốc tế toàn diện và sâu rộng, từ đó, khẳng định vị thế và vai trò của Việt Nam trên trường quốc tế.
Hoạt động đối ngoại nổi bật của ngành Ngoại giao thời gian qua
Đại hội lần thứ XIII của Đảng nêu rõ nhiệm vụ: “Chủ động và tích cực hội nhập quốc tế, giải quyết tốt mối quan hệ giữa độc lập, tự chủ và hội nhập quốc tế; hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng, linh hoạt, hiệu quả, vì lợi ích quốc gia – dân tộc, bảo đảm độc lập, tự chủ, chủ quyền quốc gia”1. Phát huy vai trò tiên phong, trong năm đầu tiên thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, ngành Ngoại giao Việt Nam đã đạt được những thành tựu đáng ghi nhận trên tất cả các trụ cột.
Thứ nhất, về ngoại giao chính trị, ngành Ngoại giao Việt Nam đã tích cực thúc đẩy mối quan hệ song phương và đa phương giữa Việt Nam với các đối tác, góp phần củng cố vị thế Việt Nam trên trường quốc tế. Mối quan hệ song phương giữa Việt Nam với các đối tác đang ngày càng sâu sắc và thực chất hơn, mở đường cho những cơ hội hợp tác sâu rộng hơn trên nhiều lĩnh vực. Với các đối tác chiến lược quan trọng, Việt Nam đã và đang tích cực củng cố quan hệ hợp tác, đa dạng hóa các lĩnh vực có tiềm năng hợp tác giữa hai bên, tạo điều kiện cho việc nâng cấp quan hệ song phương, một trong số đó có thể kể đến như Tuyên bố chung về tầm nhìn quan hệ đối tác chiến lược toàn diện Việt Nam – Nga đến năm 2030, một bước tiến lớn trong việc khẳng định tình hữu nghị và quan hệ hợp tác bền chặt của hai quốc gia2.
Bên cạnh đó, trên phạm vi khu vực và quốc tế, Việt Nam đã và đang củng cố vai trò và vị thế của mình trên mọi lĩnh vực, luôn nêu cao tinh thần trách nhiệm, là thành viên tích cực của các tổ chức quốc tế, chủ động xây dựng và nâng cao hiệu quả hợp tác giữa các quốc gia. Đáng chú ý, trong năm 2021, Việt Nam đã đảm nhiệm thành công vai trò chủ tịch luân phiên Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc, chủ trì 4 sự kiện quan trọng, có ý nghĩa thiết thực, gồm: Phiên thảo luận cấp cao của Hội đồng Bảo An với chủ đề: Tăng cường hợp tác giữa Liên hiệp quốc và các tổ chức khu vực nhằm thúc đẩy xây dựng lòng tin và đối thoại trong ngăn ngừa và giải quyết xung đột; 2 phiên thảo luận cấp bộ trưởng về chủ đề: “Khắc phục hậu quả bom mìn và duy trì hòa bình bền vững: Tăng cường gắn kết để hành động hiệu quả hơn và Bảo vệ cơ sở hạ tầng thiết yếu đối với sự sống của người dân” và Phiên thảo luận mở thường niên về bạo lực tình dục trong xung đột3.
Thứ hai, về ngoại giao kinh tế, ngành Ngoại giao Việt Nam đã chủ động đóng góp tích cực trong quá trình ký kết và thực thi các hiệp định thương mại tự do, góp phần giúp Việt Nam đa dạng hóa thị trường và sản phẩm, đưa hàng hóa Việt Nam ra thế giới. Thời gian qua, ngành Ngoại giao đã đôn đốc triển khai và đưa các hiệp định thương mại tự do đã có hiệu lực đi vào thực chất, đạt hiệu quả. Hiệp định EVFTA giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EU) có hiệu lực từ tháng 8/2020 đã góp phần thúc đẩy quan hệ thương mại giữa hai nền kinh tế. Chỉ trong năm 2021, thương mại hai chiều giữa Việt Nam và EU đạt 63,6 tỷ USD, tăng trưởng 14,8%, trong đó, Việt Nam xuất sang EU đạt 4,8 tỷ USD, tăng 14,2% so với năm 2020. Bên cạnh đó, hiệp định UKVFTA giữa Việt Nam và Vương quốc Anh có hiệu lực từ năm 2021 cũng đã góp phần thúc đẩy thương mại hai chiều giữa hai quốc gia, với tổng giá trị 6,6 tỷ USD4.
Cùng với sự hỗ trợ của ngành Ngoại giao, thời gian qua, Việt Nam cũng đã không ngừng tích cực hoàn thiện khung pháp lý, phê chuẩn hiệp định RCEP trước tháng 11/2021 và dự kiến Hiệp định này sẽ có hiệu lực từ tháng 01/20225. Với sự tham gia của nhiều nền kinh tế lớn và có mối quan hệ sâu rộng với Việt Nam, như: Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản…, RCEP hứa hẹn sẽ mở ra nhiều cơ hội hơn nữa cho các sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam. Ngoài ra, các cơ quan đại diện của Việt Nam tại nước ngoài luôn tích cực trong việc giúp đỡ, tạo điều kiện cho thương nhân và nhà đầu tư trong nước tiếp cận với các thị trường mới thông qua quá trình trao đổi thông tin như tổ chức các buổi tiếp xúc, gặp mặt, trao đổi thông tin về thị trường cho các doanh nghiệp trong nước và nước ngoài.
Bộ Ngoại giao cũng đã phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành, dưới sự chỉ đạo của Chính phủ, triển khai đồng bộ và hiệu quả nhiều chính sách, biện pháp phục hồi kinh tế trong và sau đại dịch như bảo đảm duy trì chuỗi cung ứng, giao thương hàng hóa, dịch vụ trong nước cũng như giữa Việt Nam với nước ngoài; tiếp tục đẩy mạnh cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh, cắt giảm thủ tục, chi phí cho doanh nghiệp, phát triển kết cấu hạ tầng, logistics…; tích cực triển khai các hiệp định thương mại tự do với các đối tác; hỗ trợ các doanh nghiệp, nhà đầu tư tháo gỡ khó khăn do dịch đại dịch gây ra.
Thứ ba, về ngoại giao văn hóa. Các cơ quan đại diện Việt Nam đã tích cực phối hợp với các đơn vị trong nước cũng như chính quyền, người dân sở tại để tổ chức nhiều hoạt động ngoại giao văn hóa với sự đa dạng về nội dung, hình thức, góp phần giới thiệu, quảng bá hiệu quả về đường lối, chính sách, tiềm năng, thế mạnh cũng như về lịch sử, vẻ đẹp văn hóa, đất nước và con người Việt Nam. Trong thời gian qua, các cơ quan đại diện Việt Nam đã chủ động tổ chức các chương trình giao lưu trong khuôn khổ Chương trình Ngày Việt Nam ở nước ngoài được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt từ năm 20106. Các chương trình này đã mang lại hiệu quả rất lớn trong việc giới thiệu Việt Nam đến với bạn bè quốc tế, từ đó thu hút thêm các nhà đầu tư, các đối tác thương mại đến với Việt Nam. Ngoài ra, Đại sứ quán Việt Nam tại một số quốc gia cũng đã chủ động tổ chức các hoạt động nhằm bảo tồn và phổ biến tiếng Việt tại nước ngoài thông qua các hình thức như giao lưu với sinh viên học tiếng Việt, hỗ trợ tư vấn về quá trình học và các tài liệu học tiếng Việt… Những hoạt động kể trên của các cơ quan đại diện không những góp phần giới thiệu hình ảnh và nét đẹp của tiếng Việt ra cộng đồng quốc tế mà còn là một cách hiệu quả để truyền bá nét đẹp văn hóa Việt Nam, thúc đẩy mối quan hệ bền chặt giữa Việt Nam với bạn bè quốc tế.
Thứ tư, nhờ vào sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan đại diện Việt Nam tại nước ngoài và các cơ quan trong nước, công tác bảo hộ công dân tại nước ngoài thời gian qua đã đạt được những kết quả tích cực. Trong trường hợp có tình huống khẩn cấp, các cơ quan đại diện đã luôn chủ động triển khai các biện pháp nghiệp vụ, trao đổi thông tin với các cơ quan chức năng tại quốc gia sở tại và trong nước để tiến hành bảo hộ công dân. Cụ thể, thời gian qua, trước thông tin về việc người lao động Việt Nam tại một số quốc gia bị bóc lột, phải làm việc trong điều kiện không đáp ứng an toàn, các cơ quan đại diện Việt Nam đã chủ động xác minh các sự việc và liên hệ với các cơ quan chức năng để có hành động cần thiết bảo vệ và bảo đảm quyền lợi của người lao động Việt Nam7.
Về công tác phòng, chống dịch Covid-19, Bộ Ngoại giao Việt Nam cũng đã tổ chức các buổi trao tặng vật tư, thiết bị y tế cho nhiều quốc gia và đối tác của Việt Nam, thể hiện sự chủ động, tích cực của Chính phủ và Nhân dân Việt Nam trong công cuộc đẩy lùi dịch bệnh, đồng thời, thể hiện hình ảnh của một Việt Nam đoàn kết, đồng lòng, tương thân tương ái. Ngoài ra, tính từ đầu năm 2020, Đại sứ quán, Lãnh sự quán Việt Nam tại nước ngoài đã tổ chức, kết hợp với các hãng hàng không và cơ quan liên quan của Việt Nam để đưa hàng nghìn công dân Việt Nam mắc kẹt trong đại dịch về nước, giúp cộng đồng người Việt tại nước ngoài nhanh chóng thoát khỏi tình trạng khó khăn do ảnh hưởng của đại dịch Covid-198.
Như vậy, có thể thấy, ngành Ngoại giao Việt Nam đã đóng góp to lớn vào công cuộc đẩy lùi dịch bệnh Covid-19 và nỗ lực phục hồi kinh tế đất nước, đồng thời giữ vững ổn định chính trị, xã hội, tạo lập môi trường hòa bình để tiến hành công cuộc đổi mới, hội nhập quốc tế sâu rộng.
Thách thức của ngành Ngoại giao trong thời gian tới
Trong thời gian tới, thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng đang đứng trước những khó khăn, thách thức lớn, đòi hỏi sự nỗ lực hơn nữa của ngành Ngoại giao trong công cuộc phát triển đất nước.
Một là, cùng với sự phát triển nhanh chóng một số quốc gia lớn và sự thay đổi về tương quan lực lượng giữa các cường quốc, xu hướng đa cực, đa trung tâm sẽ vẫn tiếp tục giữ vị trí chủ đạo và diễn biến ngày một phức tạp hơn. Cạnh tranh và hợp tác sẽ tiếp tục song song tồn tại, tuy nhiên, sự cạnh tranh sẽ có xu hướng trỗi dậy nhiều hơn trước, đặc biệt là khi các cường quốc đang nỗ lực gia tăng sự hiện diện và sức ảnh hưởng của mình trên phạm vi toàn cầu. Trước tình hình đó, Việt Nam sẽ không thể tránh khỏi ảnh hưởng từ các cuộc đối đầu giữa họ, đặc biệt khi nước ta có vị trí đại chiến lược quan trọng trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương và có quan hệ đối tác với hầu hết các quốc gia lớn.
Hai là, xu hướng tự do hóa và toàn cầu hóa sẽ tiếp tục là xu hướng tất yếu. Các cơ chế hợp tác khu vực và các hiệp định thương mại tự do sẽ tiếp tục phát huy vai trò của mình trong thời gian tới, tuy nhiên, những cơ chế hợp tác hiện hành có thể sẽ gặp phải những khó khăn nhất định khi chủ nghĩa bảo hộ và chủ nghĩa dân túy đã và đang nổi lên ở nhiều quốc gia, gây cản trở nhất định đến xu hướng tự do hóa và tạo ra ảnh hưởng tiêu cực đến các quốc gia có nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào hoạt động xuất, nhập khẩu, trong đó có Việt Nam.
Ba là, hòa bình và an ninh trên thế giới đang bị đe dọa bởi các vấn đề an ninh truyền thống và phi truyền thống. Chiến tranh và xung đột nội bộ vẫn tiếp tục xảy ra trên nhiều lục địa, quốc gia, đe dọa đến cuộc sống và sự ổn định của người dân. Ngoài ra, các vấn đề an ninh phi truyền thống như biến đổi khí hậu, dịch bệnh, tội phạm xuyên quốc gia, khủng bố… vẫn sẽ là mối nguy hàng đầu, thách thức nỗ lực hợp tác của các quốc gia. Tình hình dịch Covid-19 hiện nay cũng đã gióng hồi chuông cảnh báo về những đại dịch mới có thể xảy ra trong tương lai, đòi hỏi các quốc gia phải luôn sẵn sàng để ứng phó. Bên cạnh đó, hoạt động khủng bố và tội phạm xuyên quốc gia cũng ngày càng diễn biến phức tạp, khó lường hơn khi mà các tổ chức tội phạm lợi dụng những lỗ hổng của cuộc cách mạng công nghệ 4.0 để thực hiện âm mưu chống phá, lật đổ chính quyền.
Đối với vấn đề an ninh khu vực, khu vực châu Á – Thái Bình Dương tiếp tục sẽ đóng vai trò trọng tâm trong chính sách của các nước lớn. Việc Mỹ và các đồng minh gia tăng hợp tác quân sự trong khu vực này có nguy cơ tạo ra một cuộc chạy đua về quân sự, đặc biệt là khu vực biển Đông, nơi đang xảy ra các vụ tranh chấp chủ quyền biển đảo giữa Trung Quốc và một số quốc gia trong khu vực, trong đó có Việt Nam.
Ngoài các thách thức từ bên ngoài, hiện nay, Việt Nam cũng đang đối mặt với những thách thức nội tại bên trong.
(1) Nền kinh tế Việt Nam tuy thời gian qua đã có những thành tựu nhất định về mức tăng trưởng nhưng còn phụ thuộc rất nhiều về nguồn cung nguyên vật liệu và công nghệ sản xuất từ bên ngoài. Việc phụ thuộc quá nhiều sẽ khiến cho Việt Nam dễ tổn thương trước những biến động của nền kinh tế thế giới. Ngoài ra, nền kinh tế Việt Nam còn phát triển chưa bền vững, tác động của quá trình phát triển kinh tế lên môi trường còn rất lớn, gây ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống của người dân và môi trường tự nhiên. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp Việt Nam đa phần là doanh nghiệp vừa và nhỏ, nguồn lực ít, nhiều doanh nghiệp chưa chủ động trong việc thích ứng với xu hướng hội nhập quốc tế, chuyển đổi số của thế giới.
(2) Việt Nam hiện cũng đang đối mặt với các thách thức phi truyền thống mà trong đó phải kể đến âm mưu kích động, chống phá, lật đổ. Việc các nhóm tội phạm chống lại đường lối, chính sách và phương hướng phát triển đất nước thường xuyên được thực hiện tinh vi và dưới nhiều hình thức khác nhau, nổi bật nhất là các hội nhóm hoạt động, tuyên truyền trên các nền tảng mạng xã hội, thu hút đông đảo người quan tâm. Những phần tử thực hiện các âm mưu này sẽ tiếp tục là mối nguy hại đối với an ninh của quốc gia và đe dọa đến tinh thần đoàn kết, niềm tin của Nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước.
(3) Xu hướng già hóa dân số nhanh là một trong những thách thức lớn mà Việt Nam phải giải quyết. Số lượng người già tăng lên nhanh chóng sẽ là tổn thất lớn cho thị trường lao động Việt Nam; đồng thời, cũng tạo ra áp lực đối với công tác bảo đảm an sinh cho người cao tuổi. Trước tình hình đó, nước ta cần phải có những chiến lược phát triển kinh tế bền vững hơn, phù hợp với xu hướng số hóa để có thể giải quyết được vấn đề này.
Phương hướng phát triển ngành Ngoại giao thời gian tới
Để giải quyết những thách thức trên, ngành Ngoại giao Việt Nam cần tiếp tục nỗ lực hơn nữa để góp phần vào công cuộc xây dựng và phát triển đất nước trong giai đoạn tiếp theo. Đó là:
Thứ nhất, ngành Ngoại giao cần tiếp tục củng cố niềm tin chính trị của Việt Nam với các đối tác, đưa quan hệ của Việt Nam với các đối tác, nhất là các nước láng giềng, khu vực, các nước lớn và các nước bạn bè truyền thống vào thực chất và hợp tác trên tinh thần bình đẳng, đôi bên cùng có lợi, tôn trọng lẫn nhau, phù hợp với luật pháp quốc tế.
Ngành Ngoại giao cùng với các bộ, ban, ngành cần tích cực tìm kiếm và thúc đẩy các cơ hội về kinh tế – thương mại, đầu tư khoa học – công nghệ, đặc biệt là công nghệ số, các xu hướng phát triển xanh, bền vững… Bên cạnh đó, cần tăng cường thúc đẩy và nâng tầm quan hệ với mạng lưới các đối tác chiến lược, đối tác toàn diện và đối tác chiến lược toàn diện để tìm kiếm những cơ hội hợp tác mới, từng bước xử lý ổn thỏa các vấn đề tồn tại, phát sinh trong quan hệ với nhiều đối tác chủ chốt.
Thứ hai, cần chủ động đẩy mạnh hội nhập quốc tế toàn diện và sâu rộng, với trọng tâm là hội nhập kinh tế quốc tế, đồng thời, thúc đẩy và nâng cao chất lượng hội nhập quốc tế trong các lĩnh vực xã hội, môi trường, khoa học và công nghệ, giáo dục và đào tạo, văn hóa, du lịch…, qua đó, thu hút thêm nhiều nguồn lực, đưa đất nước phát triển nhanh và bền vững hơn. Ngoài ra, Việt Nam cần tích cực tham gia và phát huy vai trò của mình tại các cơ chế đa phương, đặc biệt là ASEAN, Liên hiệp quốc, APEC, hợp tác tiểu vùng sông Mê kông, từng bước khẳng định vị thế và vai trò của Việt Nam trên trường quốc tế.
Thứ ba, ngành Ngoại giao cần chủ động đa dạng hóa nội dung, phương pháp ngoại giao văn hóa, tuyên truyền đối ngoại, bảo hộ công dân, triển khai toàn diện và mạnh mẽ hơn công tác người Việt Nam ở nước ngoài để bảo đảm quyền lợi của công dân Việt Nam, đồng thời, tận dụng sức mạnh mềm để giới thiệu, tuyên truyền hình ảnh năng động, thân thiện và cởi mở của Việt Nam ra thế giới.
Thứ tư, chủ động, tích cực xây dựng ngành Ngoại giao hiện đại, đồng thời, luôn nêu cao tinh thần kế thừa truyền thống ngoại giao Việt Nam, vì lợi ích quốc gia – dân tộc, dựa trên cơ sở các nguyên tắc của luật pháp quốc tế và tinh thần bình đẳng, cùng có lợi. Đội ngũ nhân lực của ngành Ngoại giao cần có đầy đủ kiến thức, kỹ năng; khả năng thích ứng linh hoạt, nhạy bén với sự thay đổi của tình hình thế giới.
Thứ năm, cần tăng cường công tác nghiên cứu, dự báo, tham mưu chiến lược về đối ngoại, an ninh và phát triển, từ đó chủ động đề xuất các chiến lược phù hợp để phát triển đất nước. Đặc biệt, với trọng tâm phục vụ phát triển, mạng lưới các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài cần phát huy tốt hơn nữa khả năng tiếp cận các nguồn thông tin về chính trị, kinh tế thế giới, khoa học – công nghệ, thị trường, qua đó, hỗ trợ hiệu quả hơn cho công cuộc phát triển kinh tế trong nước.
Thứ sáu, cần tiếp tục tích cực tuyên truyền đường lối, chính sách mà Đảng và Nhà nước đã đề ra đối với công dân Việt Nam, bất kể là công dân trong nước hay cộng đồng người Việt sinh sống tại nước ngoài, để góp phần củng cố niềm tin và sức mạnh đoàn kết giữa Nhân dân với Đảng, Nhà nước. Từ đó, tập hợp sức mạnh đoàn kết của toàn dân để phục vụ cho công cuộc xây dựng và phát triển đất nước, sớm đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển, có thu nhập cao vào năm 2045 như Đại hội XIII của Đảng đã đề ra.
