(Quanlynhanuoc.vn) – Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân, do Nhân dân địa phương bầu ra, chịu trách nhiệm trước Nhân dân địa phương và cơ quan nhà nước cấp trên. Hội đồng nhân dân quyết định các vấn đề của địa phương do luật định; giám sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật ở địa phương và việc thực hiện nghị quyết của Hội đồng nhân dân. Với vị trí, tính chất đó, người đại biểu Hội đồng nhân dân đại diện cho ý chí, nguyện vọng của Nhân dân địa phương cần có trí tuệ, phẩm chất đạo đức và được trang bị đầy đủ các kỹ năng cơ bản, cần thiết để gánh vác các nhiệm vụ được cử tri giao phó.
Đặt vấn đề
Ngày 23/5/2021 là ngày có ý nghĩa chính trị, lịch sử quan trọng khi cử tri cả nước cầm lá phiếu của mình đi bầu cử Quốc hội khóa XV và Hội đồng nhân dân (HĐND) các cấp nhiệm kỳ 2021 – 2026 nhằm lựa chọn những đại biểu đủ đức, đủ tài, đại diện cho ý chí, nguyện vọng của cử tri cả nước và các địa phương.
Để xác định và nhấn mạnh vai trò, vị trí của HĐND cũng như đại biểu HĐND, Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 đã khẳng định: “Hội đồng nhân dân gồm các đại biểu Hội đồng nhân dân do cử tri ở địa phương bầu ra, là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân, chịu trách nhiệm trước Nhân dân địa phương và cơ quan nhà nước cấp trên. Đại biểu Hội đồng nhân dân là người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của Nhân dân địa phương, chịu trách nhiệm trước cử tri địa phương và trước Hội đồng nhân dân về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn đại biểu của mình”1. Đại biểu HĐND phải liên hệ chặt chẽ với cử tri, chịu sự giám sát của cử tri, thực hiện chế độ tiếp xúc, báo cáo với cử tri về hoạt động của mình và của HĐND, trả lời những yêu cầu, kiến nghị của cử tri; xem xét, đôn đốc việc giải quyết khiếu nại, tố cáo. Đại biểu HĐND có nhiệm vụ vận động Nhân dân thực hiện Hiến pháp và pháp luật, chính sách của Nhà nước, nghị quyết của HĐND, động viên Nhân dân tham gia quản lý nhà nước (QLNN). Đại biểu HĐND bình đẳng trong thảo luận và quyết định các vấn đề thuộc nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND.
HĐND có chức năng quan trọng là hoạt động giám sát. Đây là việc chủ thể theo dõi, xem xét, đánh giá hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát trong việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình, xử lý theo thẩm quyền hoặc yêu cầu, kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý. Giám sát hoạt động cơ bản, quan trọng của HĐND, với vai trò là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân ở địa phương. HĐND thực hiện giám sát việc tuân theo Hiến pháp, pháp luật ở địa phương và việc thực hiện nghị quyết của HĐND cấp mình. Cùng với Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND năm 2015 đã đánh dấu một bước tiến quan trọng trong quá trình hoàn thiện thể chế pháp lý về hoạt động giám sát (HĐGS) của HĐND, đưa HĐGS của HĐND đi vào khuôn khổ, đạt chất lượng và hiệu quả cao hơn. Theo đó, các văn bản luật trên đã quy định khá cụ thể về chủ thể, thẩm quyền, đối tượng và phương thức giám sát của HĐND các cấp.
Giám sát là một trong những nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên của các cơ quan dân cử, đặc biệt là Quốc hội và HĐND các cấp. Hiệu quả hoạt động được bảo đảm bằng việc các cơ quan chức năng thực hiện nghiêm túc, triệt để các kết luận, kiến nghị của cơ quan giám sát. Để HĐGS và kết luận giám sát có chất lượng, đạt hiệu quả cao thì việc đổi mới hoạt động thu thập và xử lý thông tin (XLTT) là việc làm hết sức quan trọng, cần thiết và là khâu đầu tiên mang tính chất quyết định, trực tiếp phục vụ cho HĐGS.
Thu thập, xử lý thông tin phục vụ hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân
Thông tin có tầm quan trọng đặc biệt trong hoạt động công vụ, QLNN. Trong mỗi tổ chức, để các hoạt động được quản lý có hiệu quả thì điều không thể thiếu được là phải xây dựng hệ thống thông tin tối ưu. Thông tin giúp cho cán bộ, công chức nắm bắt được vấn đề, tạo điều kiện để thực hiện nhiệm vụ được giao. Thông tin đầy đủ, bảo đảm khách quan, trung thực, chính xác có ảnh hưởng lớn đến phương thức tiến hành hoạt động công vụ. Đồng thời, việc có thông tin kịp thời, cập nhật đầy đủ còn tiết kiệm được thời gian làm việc cũng như chi phí bỏ ra.
Thông tin thu thập được tuy là rất quý, nhưng không phải mọi vấn đề cần biết hay cần làm sáng tỏ đều có sẵn từ những thông tin đã thu thập được. Theo đó, thông tin cần phải thực hiện qua một bước trước khi đưa ra quyết định quản lý là XLTT. XLTT trong quản lý hành chính là việc cán bộ, công chức căn cứ các thông tin thu thập được, qua đó, thực hiện các phương pháp theo trình tự tác động vào thông tin nhằm rút ra những thông tin mới cần thiết cho quá trình thực hiện nhiệm vụ. Thực tế chỉ ra rằng, thông tin thu thập được cần phải sàng lọc, xử lý, khi đó giá trị của thông tin sẽ tăng lên.
Thu thập thông tin chính xác sẽ giúp cho việc lựa chọn nội dung giám sát vừa bao quát, vừa có trọng tâm, trọng điểm, đúng, trúng, sát thực tiễn, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ, mong muốn của cử tri, đồng thời cũng giúp cho việc xây dựng kế hoạch giám sát một cách hợp lý, khoa học, hiệu quả. Ngược lại, nếu không có thông tin hoặc thông tin không đầy đủ, thiếu chính xác sẽ có những tác động, ảnh hưởng đến kết quả giám sát, ảnh hưởng đến chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của HĐND2. Thu thập, XLTT có vai trò quan trọng nâng cao chất lượng, hiệu quả giám sát của HĐND. Qua giám sát sẽ giúp cho các đơn vị, đối tượng giám sát kịp thời khắc phục hạn chế trong thực hiện chức năng, nhiệm vụ.
Thông tin tồn tại trong xã hội luôn phong phú, đa dạng, tuy nhiên, không phải thông tin nào cũng có giá trị phục vụ cho HĐGS của HĐND và Đại biểu HĐND. Trên thực tế, thông tin mà HĐND thu thập được chủ yếu từ các nguồn, như:
Một là, được các cơ quan chức năng cung cấp theo quy định. Nguồn thông tin này có số lượng lớn, nhiều chủng loại, không mất nhiều thời gian thu thập, không phải kiểm tra về tính hợp pháp, chính thống, có tính hệ thống nên có giá trị tương đối cao. Đơn cử, tại HĐND thành phố Hà Nội, Thường trực HĐND thành phố luôn coi trọng và chỉ đạo làm tốt công tác thu thập, XLTT phục vụ cho HĐGS của HĐND. Theo đó, đã phân công cán bộ, chuyên viên theo dõi quận, huyện và yêu cầu phải thường xuyên nắm bắt tình hình chung của các quận, huyện và hoạt động của Tổ đại biểu HĐND thành phố, tình hình hoạt động của HĐND các cấp ở địa phương; thường xuyên báo cáo, phản ánh về Thường trực HĐND Thành phố thông qua giao ban tuần, tháng…3.
Hai là, nguồn thông tin do bản thân đại biểu hoặc cơ quan giúp việc thu thập được từ các phương tiện thông tin đại chúng, bao gồm cả trên mạng internet. Đây là dư luận xã hội liên quan đến việc thực thi các chính sách, pháp luật trong cuộc sống. Tuy nhiên, khi tiếp cận các thông tin này cần hết sức lưu ý về tình trạng các thông tin sai trái hoặc tính kiểm chứng thấp xuất hiện tương đối phổ biến trên mạng xã hội hiện nay.
Ba là, nguồn thông tin khác mà HĐND thu thập được là do đơn vị được giám sát cung cấp. Đây là các thông tin do các đơn vị được giám sát quan tâm, phản ánh đầy đủ, trung thực kết quả thực hiện các chức năng nhiệm vụ của mình và thẳng thắn nhìn nhận các vấn đề còn tồn tại, đề ra các giải pháp, kiến nghị cụ thể. Tuy nhiên, qua các cuộc giám sát của Thường trực HĐND, các ban HĐND và Đại biểu HĐND cho thấy: số đơn vị được giám sát có tình trạng các báo cáo vẫn còn mang tính hình thức, né tránh, đối phó, chiếu lệ; chưa cung cấp đầy đủ và bảo đảm chất lượng, số liệu chưa đủ tin cậy; chỉ báo cáo các thành tích có lợi cho mình, chưa thẳng thắn nhìn nhận trách nhiệm về mình, chủ yếu chỉ đưa ra các hạn chế khách quan. Hơn nữa, do ngại va chạm với cơ quan QLNN nên không báo cáo, dẫn đến cơ quan giám sát gặp không ít khó khăn trong việc thu thập và XLTT nên nhiều trường hợp phải yêu cầu báo cáo bổ sung.
Bốn là, các thông tin thu thập từ thực tế và qua tiếp xúc cử tri; qua việc tổ chức đối thoại. Đặc điểm của các thông tin này thường phản ánh những vấn đề còn nhiều bức xúc, trăn trở của Nhân dân, cử tri đối với các lĩnh vực QLNN về đất đai, y tế, giáo dục, chế độ, chính sách, môi trường… Đây là những thông tin thực tế cực kỳ quan trọng phản ánh bức tranh cuộc sống phong phú, đa dạng, cụ thể, sinh động liên quan trực tiếp tới lợi ích của người dân; là nguồn tham khảo quan trọng trong xem xét hiệu quả thật sự của chính sách, thực thi pháp luật và là những tâm tư nguyện vọng của cử tri gửi gắm các vị đại biểu đại diện cho Nhân dân chuyển tải đến các kỳ họp và các cơ quan chức năng nghiên cứu, xem xét, xử lý. Tuy nhiên thông tin thu được từ ý kiến cử tri có trường hợp chỉ là bề nổi, hiện tượng, chưa đúng bản chất vấn đề. Tại các kỳ họp HĐND những thông tin này được cơ quan dân cử tổng hợp, xử lý trước khi yêu cầu các cơ quan chức năng trả lời cho cử tri được biết4.
Năm là, các thông tin thu thập được từ dư luận xã hội. Kênh thông tin này đòi hỏi HĐND và đại biểu HĐND cần phát huy sự tinh tế, chắt lọc, bởi dư luận xã hội là tập hợp các ý kiến, quan điểm, thái độ có tính chất phán xét, đánh giá của các nhóm xã hội hay xã hội nói chung trước những vấn đề mang tính thời sự, có liên quan tới lợi ích chung, thu hút được sự quan tâm của nhiều người và được thể hiện trong các nhận định hoặc hành động thực tiễn của họ. Điều này, đòi hỏi HĐND và đại biểu HĐND cần phải thận trọng, tập trung trong việc chọn lọc nội dung thích hợp, cần thiết phục vụ trực tiếp cho HĐGS của HĐND và đại biểu HĐND.
Như vậy, thông tin do HĐND và đại biểu HĐND thu thập, xử lý bao gồm từ nhiều nguồn khác nhau nhưng có 2 loại chính: (1) Thông tin chính thức (mang tính chính thống, có giá trị pháp lý, do các cơ quan chức năng ban hành, cung cấp cho đại biểu HĐND theo Luật định hoặc do đại biểu HĐND tự mình thu thập được, như: chủ trương, chính sách, văn bản pháp luật, tờ trình, báo cáo, giám sát, chất vấn, giải trình…). (2) Thông tin tham khảo (thông tin xuất phát từ các cơ quan truyền thông, báo chí, là kết quả nghiên cứu, khảo sát, hội nghị, hội thảo, thông tin từ các chuyên gia, từ internet…).
Việc thu thập thông tin là khâu hết sức quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng, sự thành công của hoạt động giám sát. Mỗi đại biểu HĐND cần lắng nghe thông tin từ phía cử tri, phân tích, đánh giá tính chính xác, đồng thời, đối chiếu với các quy định của pháp luật hiện hành để xem xét vấn đề một cách toàn diện. Cũng trên cơ sở các thông tin đại biểu đã thu thập được, có thể lựa chọn những thông tin đang được dư luận và xã hội quan tâm, có ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của người dân và việc phát triển kinh tế – xã hội của địa phương; trong đó cần tập trung vào những vấn đề nổi cộm, bức xúc đa số cử tri quan tâm, như: chương trình, dự án, quy hoạch, chính sách có ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của đa số Nhân dân; các vấn đề liên quan đến quản lý tài chính, đất đai, cải cách thủ tục hành chính… Từ đó, đề ra kiến nghị đúng quy định của pháp luật và phù hợp với yêu cầu thực tiễn của địa phương, yêu cầu các cơ quan, cá nhân có thẩm quyền xem xét, giải quyết. Đồng thời, có căn cứ để chuẩn bị câu hỏi chất vấn, giải trình đối với thủ trưởng các cơ quan liên quan tại kỳ họp HĐND, phiên họp Thường trực HĐND. Có như vậy, khi chất vấn, giải trình, đại biểu có nhiều thông tin, cơ sở cụ thể để truy vấn, yêu cầu cơ quan chức năng trả lời, giải quyết thấu đáo.
Tuy vậy, trong quá trình thu thập và XLTT phục vụ HĐGS của HĐND còn gặp một số khó khăn nhất định. Cụ thể:
Thứ nhất, trong giai đoạn thu thập thông tin. Đại biểu HĐND thường thu thập được các thông tin tham khảo đa dạng, phong phú nhưng không có sự cân đối giữa các lĩnh vực khác nhau. Đối với các lĩnh vực kinh tế – xã hội nói chung thì thông tin đa dạng và phong phú hơn. Ngược lại, đối với các lĩnh vực nhạy cảm hoặc lĩnh vực chuyên ngành hẹp, sâu thì thông tin thường rất hiếm, do đó, việc tìm kiếm, thu thập cũng gặp nhiều khó khăn hơn ảnh hưởng không nhỏ đến các kết luận giám sát.
Thứ hai, trong giai đoạn phân tích và XLTT. Đại biểu HĐND gặp nhiều khó khăn trong việc đánh giá chất lượng thông tin, kiểm chứng mức độ tin cậy, tính phù hợp và tính chính xác của thông tin. Đặc biệt, trong trường hợp thông tin thu thập được một cách đa dạng, phong phú thì việc phân tích, XLTT càng mất nhiều thời gian. Nếu thông tin thu thập được là những thông tin thô, chưa được xử lý đúng mức độ, chưa bảo đảm độ tin cậy, chính xác thì sẽ gây ra nhiều khó khăn, gây mất thời gian của đại biểu HĐND.
Thứ ba, trong tình hình hiện nay, khi chúng ta đang phải đương đầu với đại dịch Covid-19, khi toàn bộ hệ thống chính trị đang phải tập trung toàn lực cho việc phòng, chống dịch bệnh. Việc phải thay đổi tư duy, phương thức, hình thức, cách tiếp cận trong hoạt động công vụ nói chung cũng như hoạt động của HĐND nói riêng đặt ra không ít thách thức. Việc thay đổi phương pháp, hình thức trong thu thập, XLTT từ những cách làm truyền thống chuyển sang thu thập, XLTT dưới hình thức trực tuyến, ứng dụng công nghệ thông tin nhiều hơn tạo ra những sự thay đổi mà trước mắt khó có thể thích ứng kịp. Đó là những rào cản, cản trở tác động trực tiếp tới hoạt động của HĐND và đại biểu HĐND.
Giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động thu thập và xử lý thông tin phục vụ hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân
Để công tác giám sát của HĐND và đại biểu HĐND thực hiện theo quy định của pháp luật, bảo đảm chất lượng và đưa ra được các kết luận giám sát chính xác, kịp thời, cần quan tâm một số vấn đề để đổi mới công tác thu thập, XLTT.
Một là, đổi mới phương thức, cách thức, hình thức thu thập, XLTT phục vụ HĐGS của HĐND. Trước khi giám sát, đại biểu HĐND có thể yêu cầu đối tượng được giám sát báo cáo cung cấp thông tin theo chuyên đề đã được định hướng. Sau đó, phân loại và hệ thống các thông tin vào những vấn đề quan tâm, yêu cầu cung cấp thêm những thông tin còn thiếu trong chuyên đề đó. Phát hiện những sai lệch và khoảng cách giữa các thông tin được cung cấp với những thông tin được sử dụng vào các báo cáo chính thức phục vụ giám sát. Chọn lựa vấn đề đã được sàng lọc, lựa chọn để tiếp tục yêu cầu bổ sung thông tin cần thiết hay tự thu thập từ nguồn khác để sử dụng các thông tin đó trong HĐGS thích hợp. Đối với những thông tin thu thập được qua tiếp xúc cử tri, hoạt động đối thoại và khảo sát thực tiễn: đại biểu HĐND tiến hành phân loại theo hệ thống, tính phổ biến, tiêu biểu và các tiêu chí khác nhau. Tập trung thu thập, sử dụng những thông tin chính thống, hợp pháp mà đại biểu HĐND đã được cung cấp hoặc đã thu thập được từ các nguồn, các kênh khác. Khi thu thập thông tin cần đa dạng, phong phú về hình thức, các dữ liệu cần chính xác, cụ thể về cá nhân, tổ chức, địa phương, đơn vị… phản ánh thông tin tạo điều kiện thuận lợi cho việc XLTT.
Hai là, nâng cao hơn nữa tinh thần trách nhiệm cá nhân của đại biểu HĐND đối với việc thu thập, XLTT. Mỗi đại biểu cần chủ động nâng cao trình độ, rèn luyện kỹ năng để thực hiện tốt nhiệm vụ theo luật định. Cần tích cực nghiên cứu, nắm vững chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước và Nghị quyết của HĐND; thường xuyên trau dồi kỹ năng các hoạt động, đặc biệt là kỹ năng thu thập và XLTT để giúp HĐND ban hành nghị quyết đúng đắn, thực hiện tốt chức năng giám sát theo luật định và bảo đảm phù hợp với thực tiễn của địa phương. Tăng cường tiếp xúc cử tri để lắng nghe tâm tư, nguyện vọng của Nhân dân, đặc biệt là phát hiện những bất cập, vướng mắc trong quá trình tổ chức triển khai thực hiện các nhiệm vụ để kiến nghị sửa đổi, tháo gỡ kịp thời, qua đó, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động HĐND và thật sự là người đại biểu đại diện của Nhân dân. Thường xuyên bồi dưỡng kiến thức, các kỹ năng hoạt động cho đại biểu HĐND, nhất là các kiến thức về QLNN, pháp luật, kỹ năng nghiên cứu tài liệu, thu thập thông tin, tiếp xúc cử tri, giám sát tại kỳ họp, giám sát thường xuyên, chất vấn và trả lời chất vấn, kỹ năng thẩm tra cho đại biểu HĐND, giúp đại biểu tăng cường vai trò của mình tại các kỳ họp HĐND.
Ba là, đại biểu HĐND phải chủ động, tích cực cập nhật pháp luật và tuyên truyền vận động cử tri thực hiện tốt chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. HĐND phải thường xuyên cung cấp đầy đủ tài liệu, nhất là các chủ trương, chính sách mới của Đảng và Nhà nước, các văn bản quy phạm mới được ban hành, các thông tin về tình hình kinh tế – xã hội của địa phương cho đại biểu HĐND. Đồng thời, mỗi đại biểu phải chủ động cập nhật pháp luật, tích cực nắm bắt thông tin, nắm tình hình thực tế của địa phương để tham gia thực hiện tốt công tác giám sát, thẩm tra, thảo luận và quyết định những vấn đề quan trọng tại các kỳ họp của HĐND. Đại biểu HĐND trong quá trình tiếp xúc cử tri kết hợp phổ biến, tuyên truyền, vận động mọi người thực hiện tốt mọi chủ trương, chính sách, pháp luật.
Bốn là, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong việc thu thập, XLTT cũng như mọi hoạt động của HĐND. Ứng dụng công nghệ thông tin là một trong những giải pháp hàng đầu nhằm đạt mục tiêu cải cách hành chính một cách hiệu quả, chất lượng, đặc biệt trong cách thức chỉ đạo, hoạt động, điều hành của HĐND các cấp. Trong đó, công nghệ thông tin tham gia vào tất cả các hoạt động của HĐND và từng hoạt động của đại biểu HĐND. Với khối lượng công việc ngày càng lớn, đòi hỏi cao về năng lực thực thi công vụ của mỗi đại biểu HĐND, một trong những giải pháp mang tính quyết định là bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng cho đại biểu HĐND đã trở thành yêu cầu khách quan không chỉ đối với cơ quan dân cử mà còn là nhu cầu tự thân của mỗi đại biểu. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong việc thu thập, XLTT nhằm nâng cao hơn nữa hiệu quả góp phần phục vụ cho mọi hoạt động của HĐND.
Thu thập và XLTT là một yêu cầu và là kỹ năng quan trọng trong hoạt động của HĐND và đại biểu HĐND. Việc thu thập và XLTT chính xác, hợp pháp, kịp thời sẽ giúp cho việc lựa chọn nội dung giám sát của HĐND và đại biểu HĐND bảo đảm tính bao quát, có trọng tâm, trọng điểm, sát yêu cầu nhiệm vụ, mong muốn và tâm tư nguyện vọng của cử tri. Đồng thời, cũng giúp cho việc xây dựng kế hoạch giám sát một cách hợp lý, khoa học, hiệu quả và đưa ra được các kết luận giám sát của HĐND làm cho các chủ thể chịu sự giám sát, người được nghe kết luận giám sát thực sự tin tưởng và “tâm phục, khẩu phục”. Qua đó, thực hiện tốt các chức năng, nhiệm vụ của HĐND, thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội và góp phần xây dựng hệ thống chính trị ở địa phương.