(Quanlynhanuoc.vn) – Công nghệ và dữ liệu đã đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý và hỗ trợ các cuộc khủng hoảng, ổn định xã hội và nền kinh tế ở các quốc gia có nền tảng chính phủ số mạnh mẽ1. Chính phủ số chuyển đổi thành công sẽ cho phép khu vực công hoạt động hiệu quả trong môi trường kỹ thuật số và cung cấp các dịch vụ công đơn giản và hiệu quả hơn2.
Chính phủ số tại một số quốc gia trên thế giới
Thứ nhất, tại Chi-lê, đã kết hợp các nỗ lực để giảm khoảng cách kỹ thuật số trong khi cung cấp các dịch vụ thông qua chiến lược đa kênh. ChileAtiend tìm cách đưa Chính phủ đến gần hơn với người dân bằng cách cung cấp một mạng đa kênh và đa dịch vụ để cung cấp các dịch vụ công “một cửa”. Mạng lưới kênh dịch vụ bao gồm: (1) Kênh các văn phòng được phân bổ theo địa lý để bao phủ hầu hết dân số của đất nước, cung cấp 91 lợi ích và dịch vụ từ 28 tổ chức cho công chúng; (2) Kênh Kỹ thuật số, một trang web cung cấp thông tin về lợi ích và các dịch vụ bằng ngôn ngữ đơn giản, cũng như các tài khoản Twitter và Facebook để công dân liên hệ trực tiếp; (3) Kênh tổng đài cung cấp thông tin và định hướng về các dịch vụ và lợi ích công; (4) Kênh ChileAtiende được gửi đến các vùng sâu, vùng xa và vùng nông thôn để cung cấp các dịch vụ cho người dân3. Dự án được lấy từ kinh nghiệm của Ca-na-đa, Xinh-ga-po và Ốt-xtrây-li-a, đồng thời, tận dụng cơ hội sử dụng lại các ứng dụng đã cài đặt trước đó.
Thứ hai, ở Bồ Đào Nha, cơ quan hiện đại hóa hành chính (AMA) hoạt động dựa trên ba trụ cột chính: chuyển đổi kỹ thuật số, cung cấp các dịch vụ công (cả vật lý và kỹ thuật số) và sự tham gia của cộng đồng. AMA dẫn đầu trong các lĩnh vực như chiến lược và quản trị ICT, nhận dạng điện tử (eID), khả năng tương tác, dữ liệu mở và các thành phần cơ bản khác của CPS ở Bồ Đào Nha. AMA chịu trách nhiệm thúc đẩy và phát triển hiện đại hóa hành chính ở Bồ Đào Nha giúp xác định các đường lối chiến lược và chiến lược chung liên quan đến quản trị điện tử, đẩy mạnh hiện đại hóa việc cung cấp và cung cấp các dịch vụ công đáp ứng nhu cầu của cá nhân và tổ chức. Để thúc đẩy việc cung cấp các dịch vụ công đa kênh, Chính phủ Bồ Đào Nha đã ưu tiên phát triển các không gian công dân nhỏ và tích hợp. Các văn phòng này do các công chức điều hành và giúp công dân truy cập các dịch vụ công trực tuyến, được phát triển với sự hợp tác của chính quyền thành phố và công ty bưu chính quốc gia. Mạng lưới các Citizen Spots cho phép chính phủ tiếp cận các phân khúc dân số bị hạn chế khả năng truy cập Internet hoặc các kỹ năng cần thiết để sử dụng các dịch vụ trực tuyến4.
Thứ ba, nhằm thúc đẩy các cơ quan cung cấp các dịch vụ tốt hơn cho khách hàng với chi phí thấp hơn, Chiến lược chính phủ số (CPS) được Chính phủ Hoa Kỳ đề ra để thực hiện: (1) Cho phép người dân Mỹ và lực lượng lao động ngày càng chủ động tiếp cận thông tin và dịch vụ kỹ thuật số chất lượng cao của chính phủ ở mọi nơi, mọi lúc, trên mọi thiết bị. Vận hành một mô hình lấy thông tin làm trung tâm, đồng thời, cung cấp các dịch vụ kỹ thuật số không thể sử dụng thiết bị tốt hơn với chi phí thấp hơn. (2) Bảo đảm khi Chính phủ thực hiện chuyển đổi số cần nắm bắt cơ hội và quản lý các thiết bị, ứng dụng và dữ liệu điện tử theo những cách thông minh, an toàn với giá cả phải chăng. (3) Khai thác sức mạnh của dữ liệu chính phủ để thúc đẩy sự đổi mới trên khắp quốc gia và cải thiện chất lượng dịch vụ cho người dân. Nền tảng cho phép công dân, doanh nhân và các chương trình của chính phủ tận dụng tốt hơn nguồn dữ liệu phong phú của liên bang để đổ vào các ứng dụng và dịch vụ bằng cách bảo đảm dữ liệu được mở và máy có thể đọc được theo mặc định5.
Chính phủ liên bang ở Hoa Kỳ đã đạt được tiến bộ trong các lĩnh vực thực thi nền tảng như áp dụng “công nghệ số” (ví dụ: điện toán đám mây), dịch vụ chia sẻ (như công nghệ thông tin (CNTT) hàng hóa), các phương pháp tiếp cận mô-đun để phát triển và mua lại CNTT và cải thiện quản lý chương trình CNTT. Dựa trên Đạo luật xây dựng chính sách, các cơ quan Chính phủ liên bang Hoa Kỳ được ủy nhiệm chỉ định một giám đốc dữ liệu chịu trách nhiệm về các hoạt động nhằm tận dụng việc sử dụng tốt hơn dữ liệu của Chính phủ. Cơ quan quản trị dữ liệu mới được thành lập bên trong cơ quan tương ứng của họ, cơ quan này sẽ quyết định và thực thi các ưu tiên để quản lý dữ liệu như một tài sản chiến lược.
Thứ tư, tại Vương quốc Anh, “Dịch vụ chính phủ số” (GDS) là một phần của Nội các, Chính phủ. Hoạt động của GDS là để giúp công dân tương tác với Chính phủ và hỗ trợ Chính phủ hoạt động hiệu quả hơn. Trách nhiệm của GDS phải: (1) Duy trì và phát triển thông tin, dịch vụ của Chính phủ trên GOV.UK; (2) Hướng tới việc cung cấp các dịch vụ và thông tin trực tuyến được cá nhân hóa, liền mạch và trực quan cho người dùng thông qua tài khoản GOV.UK và giải pháp nhận dạng kỹ thuật số; (3) Xây dựng và hỗ trợ các nền tảng, dịch vụ, thành phần và công cụ chung; (4) Cung cấp các chuyên gia kỹ thuật số, dữ liệu và công nghệ để hỗ trợ chuyển đổi số của Chính phủ; (5) Nền tảng bảo đảm cung cấp dịch vụ cho người dân và tổ chức thông qua quyền truy cập vào cơ sở dữ liệu, tạo và truyền các tập dữ liệu lớn và tìm kiếm trực tuyến; (6) Bảo mật nền tảng được bảo đảm thông qua mã hóa6. Hệ thống cho phép các tổ chức tham gia sở hữu dữ liệu của họ nhưng đồng thời cho phép họ, chia sẻ dữ liệu hoặc truy cập dữ liệu của các tổ chức khác khi cần thiết. Nền tảng này đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp tăng cường sử dụng các nền tảng và thành phần được chia sẻ giữa các chính phủ, giúp giảm chi phí và tăng hiệu quả.
Thứ năm, Quốc hội Tây Ban Nha đã thông qua Luật số 11/2007 (vào tháng 6/2007), quy định quyền giao tiếp của mọi người với các cơ quan hành chính dịch vụ công trực tuyến. Luật này đã hình thành cơ sở cho sự phát triển của CPS ở Tây Ban Nha. Các điều khoản quan trọng nhất của CPS là7: (1) Cung cấp dịch vụ kỹ thuật số được bảo đảm, theo đó, các cơ quan quản lý nhà nước bảo đảm tất cả các giao dịch và dịch vụ của chính phủ hoàn toàn có sẵn và được cập nhật trực tuyến; (2) Quyền lựa chọn trong số các kênh dịch vụ hiện có khi giao tiếp với các cơ quan chức năng; (3) Các nhà chức trách được yêu cầu cung cấp và sử dụng nền tảng kỹ thuật số và các quy trình dịch vụ theo yêu cầu của công dân; (4) Quyền bình đẳng trong việc tiếp cận các dịch vụ công trực tuyến; (5) Bảo đảm các luật bổ sung và các sắc lệnh hoàng gia đã thúc đẩy hơn nữa số hóa trên tất cả các lĩnh vực của chính phủ. Trong đó, có Carpeta Ciudadana (Thư mục công dân) – đơn giản hóa mối quan hệ của công dân với các cơ quan hành chính nhà nước và cung cấp cho công dân một điểm truy cập đơn giản, duy nhất để có được thông tin về các hoạt động và thủ tục hành chính công hiện tại. Công dân cũng có thể liên hệ trực tiếp với các cơ quan nhà nước có trách nhiệm để cập nhập thông tin8.
Thứ sáu, để giúp các bệnh viện ở Ốt-xtrây-li-a đạt được mục tiêu điều trị bệnh nhân trong phòng cấp cứu trong bốn giờ, Tổ chức Nghiên cứu Khoa học và Công nghiệp Khối Thịnh vượng chung đã tạo ra công cụ Dự đoán và Tiếp nhận bệnh nhân (PAPT). Công cụ này sử dụng các thuật toán để xác định các mẫu trong quá trình tiếp nhận và xuất viện của bệnh nhân trước đây, vì vậy, các bệnh viện có thể lập kế hoạch khi nào mở và đóng giường bệnh cũng như thay đổi kế hoạch xuất viện của bệnh nhân. Công cụ hiện được sử dụng tại 50 bệnh viện Queensland và có tỷ lệ chính xác lên đến 95%. Các bệnh viện công ở Queensland tiết kiệm được 2,5 triệu đô mỗi năm bằng cách sử dụng một công cụ dự đoán trước số lượng bệnh nhân trong bệnh viện và loại chấn thương… Lợi ích trên toàn quốc từ việc sử dụng PAPT có thể lên tới 80 triệu đô la mỗi năm9.
Thứ bảy, năm 2010, Chính phủ Cô-lôm-bi-a thành lập Urna de Cristal với mục đích thúc đẩy sự tham gia của người dân vào các phương tiện kỹ thuật số và sự minh bạch của chính phủ. Urna de Cristal bao gồm một nền tảng đa kênh kết hợp giữa phương tiện truyền thống (truyền hình và radio) với phương tiện kỹ thuật số (mạng xã hội, SMS và trang web). Các kênh này được cung cấp cho các cơ quan chính phủ quốc gia và vùng lãnh thổ nhằm cải thiện mối quan hệ công dân – công chức. Bằng cách này, người dân Cô-lôm-bi-a có thể tác động đến quyết định của các nhà lãnh đạo của họ và tìm hiểu về các chương trình, tiến độ và kết quả công tác của Chính phủ, chủ động nêu mối quan tâm và đề xuất của họ, thăm các cơ quan chính phủ, tham gia và tương tác với Chính phủ giám sát dịch vụ và chính sách công. Điều này tạo ra sự gắn bó mật thiết giữa công dân và Nhà nước.
Bộ Thông tin, Công nghệ và Truyền thông Cô-lôm-bi-a (MINTIC) đã phát triển một chiến lược truyền thông hoạt động như một đòn bẩy chính trị để thông báo cho người dân về kết quả của chiến lược CPS và các sáng kiến của Chính phủ. Chỉ định các công cụ và bộ công cụ giao tiếp có sẵn mà các quan chức có thể sử dụng để chủ động giao tiếp với công chúng. Chiến lược truyền thông này cải thiện năng lực dự đoán và tổ chức của Chính phủ Cô-lôm-bi-a trong việc tương tác với người dân và hướng các quan chức nhanh chóng giao tiếp với công chúng khi kết quả chiến lược của Chính phủ hoặc số lượng của sáng kiến xuất hiện trùng lặp10. Bằng cách thúc đẩy sự minh bạch về kết quả dự án và tăng cường công khai, chiến lược này củng cố lòng tin của công chúng đối với Chính phủ, do đó, củng cố tính hợp pháp của các hành động của Chính phủ.
Thứ tám, ở Mê-xi-cô, hướng dẫn thiết lập các quy tắc và hướng dẫn cho mã nguồn mở, mô tả một loạt các phương pháp hay nhất cho phần mềm miễn phí và xác định cách tiếp cận quản trị để quản lý tốt hơn các đóng góp của hơn 500 dữ liệu ưu tiên sẽ giúp cho việc xây dựng cơ sở hạ tầng mã nguồn mở (IDMX) của Chính phủ Mê-xi-cô đối với sự phát triển kinh tế – xã hội của đất nước. IDMX là kết quả sự tham gia của cộng đồng trong một cuộc khảo sát của hơn 2.000 người dùng từ xã hội dân sự, công dân và khu vực tư nhân đã lựa chọn và bỏ phiếu về các tập dữ liệu có lợi ích, mức độ liên quan lớn nhất và tiềm năng bùng nổ để ảnh hưởng đến các yếu tố cần được ưu tiên. Các trục của chương trình nghị sự chính trị và xã hội của Mê-xi-cô là: đấu tranh chống tham nhũng; đổi mới và phát triển kinh tế; dịch vụ công cộng; khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu; bảo đảm quyền con người. IDMX được tạo ra để cân bằng cung và cầu dữ liệu để tạo ra giá trị công11.
Thứ chín, chương trình AuroraAI do DigiMe hỗ trợ ở Phần Lan kết hợp dữ liệu từ nhiều miền để xây dựng mạng lưới ứng dụng trí tuệ nhân tạo tập trung cung cấp mô hình hoạt động dựa trên nhu cầu của con người, trong đó, trí tuệ nhân tạo giúp công dân và doanh nghiệp cung cấp dịch vụ kịp thời và bền vững về mặt đạo đức. AuroraAI tạo ra các điều kiện tiên quyết kỹ thuật cần thiết để cho phép trao đổi thông tin và khả năng tương tác giữa các dịch vụ và nền tảng khác nhau. Hoạt động của các cơ quan liên quan được tổ chức theo cách hỗ trợ các sự kiện trong đời sống của người dân và các sự kiện liên quan đến hoạt động thương mại của các công ty nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các dịch vụ công cộng phát triển và đáp ứng nhu cầu của người dân Phần Lan12. Đặc biệt như, Phần Lan mở ra một loại hình chăm sóc sức khỏe mới cho người dân và tăng cường khả năng của các nhà cung cấp dịch vụ trong việc thiết kế chuỗi dịch vụ năng động theo hướng khách hàng hợp tác với các nhà khai thác khác và kiểm soát hoạt động dựa trên thông tin hiện tại. AuroraAI sử dụng các bộ ký tự ẩn danh để xác định các mẫu sẽ được sử dụng để tùy chỉnh tốt hơn các dịch vụ trong tương lai. Với cách tiếp cận này, các dịch vụ được phân phối một cách hiệu quả theo quan điểm tài chính của Chính phủ và tránh được tình trạng lãng phí cũng như việc sử dụng không đầy đủ các nguồn lực.
Kinh nghiệm cho Việt Nam
Từ việc phân tích và tổng hợp từ kinh nghiệm quốc tế, chúng tôi đề xuất các gợi ý chính sách nhằm thúc đẩy, cải thiện chính sách xây dựng CPS tại Việt Nam như sau:
Một là, xây dựng khung chính sách CPS chung nhằm hỗ trợ Chính phủ phân tích và lập khung cho việc xây dựng các khuyến nghị chính sách, giúp thực hiện chuyển đổi từ chính phủ điện tử sang CPS. OECD đã xây dựng một khung chính sách CPS (DGPF)13. Khung chính sách này quy định rất rõ các yêu cầu cần thiết và bước tiến để xây dựng một CPS. Dựa trên những tiêu chí này, chính phủ của các quốc gia có thể hiểu rõ các yêu cầu để xây dựng một CPS phù hợp điều kiện kinh tế – xã hội, văn hóa của dân tộc mình. Tây Ban Nha là một trong những quốc gia đã thông qua luật về dịch vụ công trực tiếp, từ đó hình thành cơ sở cho sự phát triển của CPS. Thông qua hệ thống luật được quy định rõ ràng, các ban ngành có thể thực hiện và áp dụng một cách nhanh chóng, tránh tình trạng hiểu sai và đáp ứng sai các yêu cầu về CPS. Giảm bớt thời gian thực thi cũng như thiết kế chính sách cho các cơ quan, ban, ngành trong việc thực hiện chuyển đổi CPS. Để thực hiện được điều này, Chính phủ Việt Nam nên hình thành luật riêng về CPS và có các yêu cầu rõ ràng khi xây dựng và thực hiện CPS. Từ đó, làm căn cứ để đưa ra, đề xuất các chính sách phụ trợ, khuyến khích sự phát triển của CPS sao cho phù hợp với từng bối cảnh, sự phát triển kinh tế của đất nước.
Hai là, xây dựng hành lang pháp lý bắt buộc thực thi khi triển khai CPS tại tất cả các bộ, ban, ngành, địa phương các cấp. Điều này giúp gia tăng tính trách nhiệm của người thực hiện, thúc đẩy quá trình thực hiện CPS. Việc xây dựng đưa ra chế tài xử phạt trong thực thi và triển khai CPS cũng sẽ góp phần thúc đẩy quá trình thực thi CPS ở tất cả các cấp và ban ngành, giúp cải thiện sự chênh lệch giữa các bên liên quan. Tránh để xảy ra vấn đề đứt đoạn mạch dữ liệu do quá trình triển khai không đồng bộ giữa các cơ quan, tổ chức.
Ba là, nâng cao nhận thức, đề cao công tác tuyên truyền về CPS với người dân, cán bộ, doanh nghiệp. Ở Mê-xi-cô, người dân được tham gia trực tiếp trong quá trình xây dựng CPS. Hay như Chính phủ Cô-lôm-bi-a thành lập Urna de Cristal với mục đích thúc đẩy sự tham gia của người dân sử dụng dịch vụ CPS. Điều này góp phần xây dựng một CPS phù hợp với yêu cầu thực tế của người dân. Từ đó cũng thúc đẩy người dân, doanh nghiệp tham gia sử dụng các dịch vụ liên quan của CPS.
Bốn là, thường xuyên tổ chức đào tạo để nâng cao trình độ, kỹ năng tin học của cán bộ, công chức, viên chức, tổ chức kiểm tra trình độ các cán bộ, xây dựng khung khen thưởng và hình phạt đối với kết quả kiểm tra năng lực làm việc trên nền tảng số của các cán bộ. Ngoại trừ các yếu tố liên quan đến máy móc kỹ thuật thì con người cũng là một yếu tố quan trọng trong việc xây dựng và hoàn thiện CPS. Nhân lực có trình độ đáp ứng được yêu cầu vận hành CPS là yêu cầu cấp thiết. Chính vì vậy, đào tạo nhân lực có năng lực vận hành là việc bắt buộc phải thực hiện.
Năm là, ưu tiên phân bổ kinh phí xây dựng cơ sở hạ tầng CNTT cho các cơ quan nhà nước ở vùng sâu, vùng xa. Ưu tiên phân bổ ngân sách cho các vùng, địa phương đang có hệ thống CPS bị chênh lệch nhiều so với mặt bằng chung cả nước. Dựa theo kinh nghiệm của Chi-lê, Việt Nam cần tích cực xây dựng CPS tại các địa phương vùng núi, vùng hẻo lánh để tạo sự công bằng với người dân giữa các vùng miền, thực hiện mục tiêu “không ai bị bỏ lại phía sau”. Tại các vùng hải đảo, vùng núi nên thường xuyên cử người có nhiều kinh nghiệm trong xây dựng CPS (từ các nơi có mô hình đã thực hiện thành công) đến làm việc trực tiếp. Giảm bớt khó khăn và sai sót trong quá trình thực hiện tại các địa phương.
Sáu là, tổ chức cơ chế giám sát, thường xuyên rà soát các trang cung cấp dịch vụ công của các bộ, ban, ngành các cấp. Cần có một cơ quan thường xuyên kiểm tra, đốc thúc các địa phương trong việc triển khai thực hiện chức năng này. Đồng thời, cũng chỉ ra các sai sót trong quá trình thực hiện để sửa các lỗi sai một cách nhanh chóng, tránh lãng phí nguồn lực và thời gian.
Bảy là, thường xuyên đánh giá, khảo sát nhu cầu và phản hồi của người sử dụng dịch vụ để điều chỉnh, xây dựng nền tảng CPS một cách nhanh chóng, phù hợp với thực tiễn. Mức độ 4 về dịch vụ công trực tuyến đạt 100% năm 2021.
Tám là, tổ chức hợp tác quốc tế và hợp tác với doanh nghiệp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng và cập nhập ứng dụng công nghệ kỹ thuật. Ngoài ra, để các doanh nghiệp trong nước tham gia vào quá trình phát triển CPS cũng phần nào góp phần giảm bớt gánh nặng cho chính phủ trong việc thực thi và nghiên cứu phát triển CPS.
