(Quanlynhanuoc.vn) – Nhật Bản là một trong những quốc gia phát triển ở châu Á. Có được thành tựu này không thể không kể tới vai trò của đội ngũ công chức nói chung và đội ngũ công chức chính quyền địa phương nói riêng. Hệ thống các cơ sở đào tạo của Nhật Bản đã đặc biệt quan tâm tới việc áp dụng các phương thức đào tạo, bồi dưỡng khoa học, hợp lý cho đội ngũ công chức.
Các phương thức đào tạo công chức địa phương ở Nhật Bản
Đào tạo tập trung tại các cơ sở đào tạo chuyên nghiệp
Đào tạo tập trung tại các cơ sở đào tạo (CSĐT) là một phương thức rất hữu ích hỗ trợ cho các phương thức đào tạo, bồi dưỡng (ĐTBD) khác, như tự bồi dưỡng hoặc đào tạo tại chức hay đào tạo thông qua luân chuyển… Đây cũng là cách cung cấp cho đội ngũ công chức địa phương những cơ hội để tiếp thu kiến thức một cách có hệ thống, khoa học cũng như mang lại cơ hội phát triển bản thân thông qua giao lưu, tương tác hằng ngày với các công chức ở các cơ quan thuộc chính quyền địa phương (CQĐP) khác hoặc ở các lĩnh vực khác nhau trong quá trình học tập. Các phương thức đào tạo chủ yếu và nổi bật ở các CSĐT công chức CQĐP gồm: đào tạo trực tuyến, liên kết đào tạo quốc tế, đào tạo thông qua các hội thảo, diễn đàn…
Thứ nhất, đào tạo trực tuyến.
Năm 2006, Trường Tự quản địa phương ở Nhật Bản đã bắt đầu giới thiệu hình thức đào tạo trực tuyến sử dụng mạng internet cho một số chương trình cơ bản và các khóa học đặc biệt, mà trước đó được thực hiện hoàn toàn theo hình thức đào tạo tập trung truyền thống. Các môn học được đào tạo trực tuyến, gồm: Luật Công vụ địa phương, Thuế và tài chính địa phương.
Năm 2007, Trường mở rộng nội dung đào tạo trực tuyến đối với một số môn học khác, như: Hiến pháp Nhật Bản, Luật Hành chính, CQĐP (kiến thức chung về quản lý CQĐP). Trong khi đó, Viện Đào tạo nhân sự quản lý đô thị của Nhật Bản cũng đưa chương trình học trực tuyến vào áp dụng như một khóa học cơ bản đối với hệ đào tạo tại chức tập trung cho hai khóa: Lập pháp (Legislative Work Course) năm 2005 và Khóa Thuế địa phương (Local Tax course) năm 2006. Viện đào tạo kỹ năng và trao đổi văn hóa Nhật Bản giới thiệu hình thức đào tạo trực tuyến đối với các khóa đào tạo ngoại ngữ từ năm 2006.
Các CSĐT công chức địa phương của Nhật Bản đã tiến hành đào tạo theo phương thức trực tuyến từ cách đây hơn 15 năm. Cho đến nay, tuy chưa có số liệu thống kê đầy đủ, song nhìn chung số lượng các CSĐT công chức địa phương ở Nhật Bản áp dụng phương thức này là tương đối lớn. Các học phần chung được áp dụng theo hình thức trực tuyến, đó là: Hiến pháp Nhật Bản, Luật Hành chính và Luật Dân sự. Nhiều cơ quan nhà nước đã và đang thực thi đào tạo trực tuyến về hệ thống hành chính và tài chính. Đặc biệt, hầu hết các cơ quan đã thực hiện hoặc dự kiến thực hiện đào tạo trực tuyến về nâng cao kỹ năng sử dụng tin học văn phòng và an ninh thông tin hay nghiên cứu các vấn đề liên quan đến lý thuyết quản lý nguồn nhân lực công, dịch vụ công và sức khỏe tinh thần.
Thứ hai, liên kết đào tạo quốc tế.
Đây là một hình thức đào tạo khá hiệu quả giúp công chức dễ dàng tiếp cận với trình độ nghiệp vụ của khu vực và quốc tế cũng như bồi dưỡng khả năng đưa ra các quyết định một cách độc lập. Hoạt động hợp tác quốc tế về đào tạo công chức cho CQĐP được triển khai mạnh mẽ, cụ thể:
(1) Liên kết đào tạo quốc tế tại Trường Tự quản địa phương. Các liên kết này nhằm góp phần vào việc cải thiện các tiêu chuẩn quản lý nhà nước ở địa phương ở các quốc gia thuộc khu vực châu Á – Thái Bình Dương, Trường Tự quản địa phương cung cấp các khóa liên kết đào tạo trên cơ sở phối hợp với Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA). Ngoài ra, Trường còn cung cấp các khóa đào tạo theo yêu cầu của các nước đối tác.
(2) Đào tạo quốc tế tại Viện Đào tạo kỹ năng và trao đổi văn hóa Nhật Bản. Viện này đã ký thỏa thuận hợp tác với Viện Phát triển công chức CQĐP của Hàn Quốc và Tổ chức CQĐP Hàn Quốc về hợp tác quốc tế (KLAFIR) cung cấp các khóa đào tạo nhân sự cho CQĐP ở Hàn Quốc.
(3) Đào tạo quốc tế tại Viện Nghiên cứu chính sách quốc gia Nhật Bản (GRIPS). Năm 2005, Viện đã tiến hành tổ chức khóa đào tạo hai tuần cho các công chức giữ chức vụ lãnh đạo, quản lý ở cơ quan nhà nước của CQĐP Thái Lan. Đến nay, các hoạt động phối hợp ĐTBD đang ngày càng được tiến hành đa dạng và phong phú hơn.
Thứ ba, đào tạo thông qua các hội thảo, diễn đàn.
Đào tạo được thực hiện theo hình thức hội thảo có tác dụng hỗ trợ thêm cho hình thức giảng dạy truyền thống và chủ yếu nhằm hướng đến đào tạo thực hành và đào tạo hoạch định chính sách. Các cuộc thảo luận, đóng vai nhà quản lý hết sức quan trọng trong ĐTBD công chức nói chung và công chức CQĐP ở Nhật Bản nói riêng. Mục tiêu là nhằm nâng cao hiểu biết về tầm quan trọng của các vấn đề mà CQĐP nói chung và chính quyền ở các đô thị nói riêng. Ngoài ra, các khóa học và hội thảo cũng được tổ chức cho các công chức làm việc tại các Ủy ban thư ký Hội đồng thành phố và các tập đoàn cũng như các công ty phát triển đô thị.
Đào tạo trong công việc
Một là, đào tạo tại nơi làm việc.
Việc áp dụng phương thức đào tạo tại nơi làm việc một cách tích cực và có hệ thống được coi là một trong những biện pháp quan trọng trong việc hỗ trợ đào tạo nhân sự cho các cơ quan nhà nước ở địa phương. Phương thức đào tạo này được tiến hành thông qua quan sát việc thực hiện các nhiệm vụ được phân công. Theo đó, các công chức cao cấp (chuyên viên cao cấp) hoặc những người có thâm niên trực tiếp chỉ dẫn và giúp công chức mới vào nghề hiểu về công việc và kiến thức, kỹ năng một cách có hệ thống cũng như các kỹ năng xử lý công việc được giao theo kinh nghiệm mà họ đã làm. Đây là phương thức đào tạo có thể áp dụng cho khu vực công và cả khu vực tư, đó là phương pháp đào tạo nhân sự trung tâm, bởi nó mang lại hiệu quả thiết thực rõ rệt của công chức mới vào nghề cả về kiến thức chung cũng như kỹ năng và phương pháp làm việc cụ thể.
Ngoài việc truyền thụ kinh nghiệm giữa các công chức lâu năm, việc đào tạo tại chỗ còn được tiến hành thông qua tập huấn do người đứng đầu bộ phận tổ chức với các bước: (1) Phân tích, đánh giá nội dung công việc; (2) Xác định những điểm quan trọng mà công chức cần ghi nhớ và thực hiện; (3) Xác định quy trình giải quyết công việc; (4) Lập kế hoạch chi tiết để thực hiện, phân công việc cho từng vị trí; (5) Tiến hành giải quyết công việc theo trình tự được xác lập; (6) Đánh giá kết quả. Với nhiều tình huống khác nhau, các công chức mới sẽ dần làm quen, tích lũy kinh nghiệm tiến tới chủ động xử lý và đưa ra quyết định chính xác để giải quyết công việc với hiệu quả cao nhất.
Hai là, đào tạo thông qua luân chuyển.
Phương thức này gồm hai hình thức:
(1) Luân chuyển ngắn hạn là nhằm mục đích bổ sung cho việc tự đào tạo thông qua những thói quen làm việc hằng ngày của mỗi công chức. Luân chuyển sẽ giúp họ được trải nghiệm thực tế với các dịch vụ khách hàng ở các doanh nghiệp tư nhân hoặc trải nghiệm với việc cung ứng các dịch vụ phúc lợi xã hội tại các cơ quan quản lý, cung ứng dịch vụ công ở cùng lĩnh vực. Ngoài ra, trên thực tế, các công chức địa phương cũng thường xuyên được trải nghiệm với các công việc thực tiễn liên quan tới các hoạt động nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp hay các hoạt động tình nguyện nhằm đóng góp lợi ích trực tiếp cho xã hội cùng các tổ chức phi lợi nhuận khác. Phương thức này thông thường được các cơ quan nhà nước ở địa phương của Nhật Bản tổ chức trong thời gian tối thiểu từ vài ngày cho đến tối đa là 3 tháng.
(2) Luân chuyển dài hạn là phương thức được thực hiện thông qua việc cử công chức đến công tác trong thời gian dài tại các cơ quan nhà nước ở trung ương, địa phương khác hoặc thậm chí là đến các doanh nghiệp tư nhân, với mục đích giúp họ nâng cao nhận thức về các quy trình hành chính và các chính sách tiên tiến cũng như các kỹ năng mới đáp ứng yêu cầu công việc. Đồng thời, xây dựng được mối quan hệ đối với các tổ chức, doanh nghiệp nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc giải quyết các công việc có liên quan trong quá trình công tác sau này. Mỗi CQĐP đều chủ động thực hiện phương thức này thông qua việc ký kết hợp đồng với các cơ quan nhà nước ở trung ương hay các cơ quan nhà nước ở CQĐP khác hoặc các doanh nghiệp tư nhân. Phương thức đào tạo này thông thường kéo dài từ khoảng trên 3 tháng đến một năm, tùy từng trường hợp và tùy từng vị trí cụ thể.
Một số hàm ý đối với việc vận dụng ở Việt Nam
Qua nghiên cứu về các phương thức đào tạo đối với công chức ở các cấp CQĐP Nhật Bản, có thể nhận thấy, các CSĐT công chức địa phương đã áp dụng rất nhiều phương thức đào tạo phong phú, đa dạng, không chỉ ở các phương thức đào tạo truyền thống mà còn có cả các phương thức đào tạo hiện đại đáng để các quốc gia khác, trong đó có Việt Nam nghiên cứu, tham khảo và áp dụng, cụ thể:
Một là, phương thức đào tạo tập trung tại các CSĐT chuyên nghiệp.
Các CSĐT công chức địa phương của Nhật Bản (đặc biệt là ở Trường Tự quản địa phương) bên cạnh các khóa ĐTBD về chuyên môn, đồng thời cũng có kèm theo bồi dưỡng về nghiệp vụ sư phạm và cấp chứng chỉ về nghiệp vụ huấn luyện, giảng dạy cho công chức đối với một số khóa nhất định. Đây là nội dung cần thiết giúp các công chức sau khi được ĐTBD tập trung sẽ có điều kiện tham gia huấn luyện, đào tạo lại đối với các công chức ở các cơ quan nhà nước ở tỉnh hoặc thành phố nơi họ công tác. Thông qua phương thức này Việt Nam có thể tham khảo, xây dựng và tích hợp vào các chương trình bồi dưỡng nhằm hỗ trợ cho hoạt động đào tạo tại nơi làm việc cho công chức mới vào nghề.
Thứ hai, phương thức đào tạo trực tuyến.
Phương thức này hiện đã được Nhật Bản tiến hành triển khai vào đầu thế kỷ XXI cho đến nay nó đã cho thấy tính hiệu quả và hợp xu thế phát triển của thời đại. Đào tạo trực tuyến hiện nay đã được nhiều cơ sở giáo dục, đào tạo nói chung và ĐTBD cán bộ, công chức ở Việt Nam nói riêng đã và đang áp dụng tương đối phổ biến, đặc biệt là kể từ khi đại dịch Covid-19 bùng phát và làm “gián đoạn” các hoạt động giảng dạy trực tiếp. Qua đó, các cơ sở ĐTBD cán bộ, công chức ở nước ta cũng có thể áp dụng các công nghệ mới để hỗ trợ nhằm mang lại hiệu quả cao hơn cho các chương trình ĐTBD trực tuyến hiện nay.
Thứ ba, phương thức đào tạo thông qua luân chuyển.
Hoạt động này trên thực tế cũng đã được áp dụng từ lâu tại các cơ quan nhà nước ở Việt Nam. Tuy nhiên, có nhiều nơi, nhiều lúc chưa phát huy được hiệu quả thực chất. Ở các nước phát triển, trong đó có Nhật Bản, công chức địa phương không chỉ được luân chuyển trong cùng hệ thống các cơ quan trong bộ máy nhà nước ở địa phương mà còn được luân chuyển tới các doanh nghiệp tư nhân để có điều kiện nắm bắt về các quy trình hoạt động và các chính sách tiên tiến cũng như phát triển các kỹ năng, xây dựng được mối quan hệ với các tổ chức khác. Do đó, cơ quan nhà nước ở Việt Nam có thể tham khảo để siết chặt lại quy trình luân chuyển, bảo đảm luân chuyển đúng đối tượng vì mục đích chung là bồi dưỡng năng lực thực tiễn cho công chức được luân chuyển, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước ở địa phương.
Thứ tư, phương thức liên kết đào tạo quốc tế.
CQĐP và các CSĐT công chức ở các địa phương của Nhật Bản rất coi trọng việc hợp tác và liên kết đào tạo với nước ngoài, đặc biệt là các quốc gia châu Á, như: Hàn Quốc, Trung Quốc và các quốc gia Đông Nam Á. Bởi các quốc gia này có nhiều điểm tương đồng về văn hóa, thể chế chính trị nên thuận lợi cho việc hợp tác, ứng dụng các mô hình thực tiễn trong quản lý nhà nước ở địa phương. Việc hợp tác này không chỉ thông qua các cơ quan nhà nước mà còn thông qua hợp tác trực tiếp với các cơ sở nghiên cứu và đào tạo công chức ở các quốc gia đó, chẳng hạn: Tổ chức CQĐP Hàn Quốc về hợp tác quốc tế (KLAFIR), Viện Phát triển công chức CQĐP của Hàn Quốc (LOGODI)…
Việt Nam là một quốc gia đang phát triển và đang trong quá trình hội nhập sâu rộng với các nước trong khu vực và trên thế giới, việc nghiên cứu, học hỏi một số kinh nghiệm của Nhật Bản về các phương thức ĐTBD công chức là việc làm có ý nghĩa cấp thiết và quan trọng hiện nay. Tuy nhiên, để các phương thức ĐTBD trên được áp dụng có hiệu quả, điều quan trọng nhất là cần kết hợp với hình thức tự bồi dưỡng, phát triển của mỗi cá nhân công chức. Bên cạnh đó, các cấp quản lý là những người đi trước, cần chủ động, đề cao tinh thần nêu gương và đi đầu trong việc áp dụng và tham gia các phương thức ĐTBD này. Ngoài ra, họ cũng là những người đưa ra các quan điểm và giải pháp để khuyến khích đội ngũ nhân sự tự học, đổi mới cũng như khuyến khích và bồi dưỡng các sáng kiến của chính họ.
Vì vậy, để cán bộ, công chức có điều kiện tiếp cận được với nền công vụ tiên tiến ở các nước phát triển thì điều kiện bắt buộc là trang bị các kiến thức và kỹ năng về tin học và ngoại ngữ. Đây cũng là hai nội dung quan trọng mà các CSĐT công chức CQĐP ở Nhật Bản cũng đã thiết kế và tổ chức nhiều khóa đào tạo về ngoại ngữ, tin học, thậm chí là thiết kế các chương trình ĐTBD sử dụng hoàn toàn bằng tiếng Anh nhằm đáp ứng các yêu cầu của quá trình hội nhập quốc tế.
