Nâng cao hiệu quả công tác giáo dục đạo đức cách mạng cho thanh niên trong thời kỳ hội nhập quốc tế

(Quanlynhanuoc.vn) – Giáo dục đạo đức cách mạng cho thanh niên hiện nay là một việc rất quan trọng, bởi họ là lực lượng nòng cốt hiện thực hóa khát vọng dân tộc Việt Nam với mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Thực hiện tốt công tác này sẽ góp phần xây dựng, củng cố niềm tin, bản lĩnh chính trị cho thanh niên, xây dựng cho thế hệ trẻ có lý tưởng, khát vọng và trách nhiệm xứng đáng làm chủ đất nước.
Ảnh minh họa (internet).
Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục đạo đức cách mạng cho thanh niên

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn đánh giá cao vị trí, vai trò quan trọng của thanh niên – lực lượng kế cận đối với sự nghiệp của Đảng, tương lai, vận mệnh của dân tộc, tiền đồ của Tổ quốc. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: “Thanh niên là người chủ tương lai của nước nhà. Thật vậy, nước nhà thịnh hay suy, yếu hay mạnh một phần lớn là do các thanh niên”1. Người cũng khẳng định, thanh niên đóng vai trò quan trọng trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước, là lực lượng hùng hậu, nhiệt tình, năng động, dám nghĩ, dám làm và dám chịu trách nhiệm… Người chỉ rõ, để thanh niên xứng đáng là chủ nhân tương lai của đất nước, là những cán bộ kế cận của Đảng, phải giáo dục, bồi dưỡng cho thanh niên có phẩm chất đạo đức và năng lực: có tài, có đức, “vừa hồng, vừa chuyên”2. Đồng thời, Người yêu cầu thanh niên cần phải tu dưỡng, rèn luyện, phấn đấu học tập nắm lấy tri thức, phải bồi dưỡng ý chí, nghị lực và tinh thần cách mạng, phục vụ Tổ quốc. Vì theo Người, “có đạo đức cách mạng thì khi gặp khó khăn, gian khổ, thất bại, cũng không sợ sệt, rụt rè, lùi bước; vì lợi ích chung của Đảng, của cách mạng, của giai cấp, của dân tộc và của loài người mà không ngần ngại hy sinh tất cả lợi ích riêng của cá nhân mình”3. Xuất phát từ quan điểm, để thanh niên trở thành những cán bộ có đức, có tài, Hồ Chí Minh yêu cầu các cấp ủy đảng, chính quyền, đoàn thể, gia đình và xã hội phải quan tâm giáo dục thanh niên về đạo đức. Đồng thời, đối với mỗi thanh niên, phải rèn luyện tư chất thông qua việc xử lý 3 mối quan hệ: đối với mình, đối với người và đối với công việc.

(1) Đối với mình, mỗi thanh niên xây dựng cho mình tinh thần yêu nước, tư tưởng trung với nước, hiếu với dân, thương dân, hết lòng phục vụ Nhân dân, để được dân tin yêu, quý mến, để trở thành những người có phẩm chất cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư.

(2) Trong quan hệ với người, cụ thể là quan hệ với cấp trên và cấp dưới: “Chớ nịnh hót người trên, chớ xem khinh người dưới. Thái độ phải chân thành, khiêm tốn, phải thật thà, đoàn kết. Phải học người và giúp người tiến tới”4. Hồ Chí Minh căn dặn, khi trở thành cán bộ, phải luôn nhớ rằng, người lãnh đạo là công bộc của Nhân dân chứ không phải là “quan cách mạng”, không phải để “đè đầu cưỡi cổ Nhân dân”.

(3) Đối với việc, để việc công lên trên, lên trước việc tư, việc nhà. Đã phụ trách việc gì thì quyết làm cho được, cho đến nơi, đến chốn, không sợ khó khăn, nguy hiểm, việc thiện thì dù lớn mấy cũng làm, việc ác thì dù nhỏ mấy cũng tránh và “Khi làm bất cứ việc gì cũng đừng nghĩ đến mình trước, khi hưởng thụ thì mình nên sau, phải lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ”5.

Công tác giáo dục đạo đức cách mạng cho thanh niên hiện nay

Để đào tạo và phát triển toàn diện thanh niên Việt Nam nói chung, giáo dục đạo đức (GDĐĐ) cho thanh niên phục vụ đắc lực sự nghiệp đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế nói riêng, Đảng ta luôn quan tâm đến việc đổi mới toàn diện giáo dục và đào tạo, luôn “coi đầu tư cho giáo dục là đầu tư cơ bản, quan trọng nhất cho sự phát triển toàn diện của đất nước. Gắn chiến lược phát triển giáo dục với chiến lược phát triển kinh tế – xã hội. Đổi mới nền giáo dục với cách làm thích hợp trên các mặt tổ chức và quản lý, dạy và học, nghiên cứu và ứng dụng; quan tâm đến nâng cao dân trí, coi trọng giáo dục nhân cách, lý tưởng, đạo đức, trí lực và thể lực; gắn học với hành, lý thuyết với thực tiễn; ra sức phấn đấu xây dựng một nền giáo dục tiên tiến có quy mô, trình độ và cơ cấu ngành nghề hợp lý. Đó là nền giáo dục thấm nhuần sâu sắc tính Nhân dân, tính dân tộc và tính hiện đại”6.

Thời gian qua, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiểu chủ trương, chính sách về công tác GDĐĐ lối sống cho thanh niên, như: Nghị quyết số 25-NQ/TW ngày 25/7/2008 của Hội nghị lần bảy Ban Chấp hành Trung ương (khóa X) đã khẳng định: “Một trong những thành tựu của công cuộc đổi mới đất nước là đã xây dựng được thế hệ thanh niên thời kỳ mới có đạo đức, nhân cách, tri thức, sức khỏe, tư duy năng động và hành động sáng tạo; tiếp nối truyền thống hào hùng của Đảng và dân tộc, nêu cao lòng yêu nước, ý thức xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa; không ngại khó khăn, gian khổ, tình nguyện vì cộng đồng; có trách nhiệm với gia đình, xã hội; có ý chí vươn lên trong học tập, lao động, lập thân, lập nghiệp, làm giàu chính đáng, quyết tâm đưa đất nước thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu; mong muốn được tin tưởng, được cống hiến cho đất nuớc, có việc làm, thu nhập ổn định, đời sống văn hóa tinh thần lành mạnh phong phú, môi trường sống an toàn”7.

Chỉ thị số 42-CT/TW ngày 24/3/2015 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thế hệ trẻ giai đoạn 2015 – 2030; Chỉ thị số 31/CT-TTg ngày 04/12/2019 của Chính phủ về tăng cường GDĐĐ, lối sống cho học sinh, sinh viên; Kết luận số 01-KL/TW ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị (khóa XII) về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Trong đó, nhấn mạnh việc đổi mới mạnh mẽ nội dung, phương pháp, hình thức học tập, tuyên truyền về tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong công tác xây dựng cán bộ, nhất là cho thế hệ trẻ. Đặc biệt, Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đã nhấn mạnh cần chú trọng giáo dục phẩm chất, năng lực sáng tạo và các giá trị cốt lõi, trong đó “khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc, sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc”8.

Nhờ đó, tuổi trẻ Việt Nam ngày càng có môi trường, điều kiện tốt ra sức học tập, rèn luyện và lao động sản xuất góp phần không nhỏ vào sự ổn định của đất nước, của chế độ và cùng làm nên những thành tựu to lớn trong phát triển kinh tế – xã hội, văn hóa của đất nước.

Thực tế đã chứng minh, phần lớn thanh niên đã và đang ngày càng ý thức được vai trò của mình đối với các vấn đề chính trị – xã hội của đất nước. Báo cáo tổng kết công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu niên năm 2021 cho thấy, có 90,1% thanh niên cho rằng: “Là thanh niên thì phải quan tâm đến chính trị của đất nước”; 97,3% có tinh thần tham gia bảo vệ Tổ quốc khi được yêu cầu; 100% thanh niên, học sinh, sinh viên tình nguyện tham gia các hoạt động xã hội, từ thiện, nhân đạo; 71,2% thể hiện có ý chí phấn đấu trong cuộc sống; 80% sống trung thực, lành mạnh, có văn hóa… Trong năm 2021, có 66.282 gương thanh niên tiên tiến làm theo lời Bác được các cấp Đoàn tuyên dương; giới thiệu 250.000 đoàn viên ưu tú đủ tiêu chuẩn tham gia vào lớp đối tượng Đảng (trong đó gần 52% đoàn viên, thanh niên ưu tú được kết nạp)9. Từ đó cho thấy, công tác GDĐĐ cho thanh niên ngày càng hiệu quả, phần lớn thanh niên nhận biết tầm quan trọng của những chuẩn mực xã hội, coi trọng những giá trị truyền thống, nhân văn; đồng thời, tiếp cận những giá trị của xã hội hiện đại thiết thực và thực tế hơn; sống có lý tưởng, hoài bão, sẵn sàng đem tài năng, tâm huyết của mình để phụng sự đất nước; tích cực học tập, lao động, hoạt động, khắc phục mọi khó khăn, gian khổ, có ý chí phấn đấu bền bỉ, luôn vươn lên trong cuộc sống và biết vượt qua mọi thách thức để làm giàu cho bản thân, gia đình và cống hiến cho đất nước.

Các phong trào hành động cách mạng của tuổi trẻ, như: thanh niên tình nguyện, tuổi trẻ sáng tạo, tuổi trẻ xung kích bảo vệ Tổ quốc; các chương trình đồng hành với thanh niên, như: đồng hành với thanh niên trong học tập; đồng hành với thanh niên khởi nghiệp, lập nghiệp; đồng hành với thanh niên rèn luyện và phát triển kỹ năng trong cuộc sống, nâng cao thể chất, đời sống văn hóa tinh thần đã thu hút hàng triệu thanh niên hưởng ứng tham gia tích cực, tạo nên dấu ấn và làm khởi sắc phong trào thi đua yêu nước hiện nay.

Phong trào “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” và cuộc vận động “Tuổi trẻ Việt Nam học tập và làm theo lời Bác” trong thanh niên, nhất là trong tổ chức Đoàn được đẩy mạnh, trở thành nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên góp phần làm chuyển biến nhận thức, nâng cao ý thức chính trị, củng cố niềm tin của thanh niên vào sự nghiệp đổi mới đất nước theo mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” vững bước đi lên chủ nghĩa xã hội dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Đặc biệt, trong bối cảnh đại dịch Covid-19, cùng chung ý chí “Chống dịch như chống giặc”, nhiều tấm gương thanh niên tình nguyện đã không quản ngày đêm, nguy cơ lây nhiễm, sẵn sàng tham gia vào tuyến đầu chung tay chống dịch. Đó là biểu hiện sinh động của tinh thần xung kích, tình nguyện vì lợi ích của dân tộc và hạnh phúc của Nhân dân – mục đích tối thượng của lý tưởng cách mạng.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được vẫn còn không ít những khó khăn vướng mắc, có một số bộ phận sinh viên không có chí hướng rõ ràng, chưa hiểu biết đầy đủ truyền thống cách mạng của Đảng, của dân tộc, ít quan tâm đến tình hình của đất nước và quốc tế.

Một số thanh niên không có ý thức vươn lên trong học tập và rèn luyện, có những sinh viên giảm sút niềm tin, bản lĩnh non kém, thậm chí bị các thế lực thù địch lôi kéo, kích động tham gia vào các hoạt động vi phạm pháp luật. Một số sinh viên ít quan tâm tới các vấn đề chính trị – xã hội, chưa tích cực tham gia các phong trào hoạt động xã hội.

Nguyên nhân chính là do công tác GDĐĐ cho sinh viên hiện nay chưa kết hợp tốt giữa GDĐĐ, giáo dục văn hóa với giáo dục khoa học – công nghệ hoặc nội dung GDĐĐ chưa phù hợp với nhu cầu và xu thế của thị trường lao động trong nước cũng như quốc tế. Đặc biệt, việc GDĐĐ cho thanh niên còn mang tính hình thức, chưa thực chất, vì vậy, hiệu quả mang lại chưa cao.

Chương trình, nội dung vẫn chỉ tập trung vào những vấn đề, như: giáo dục tư tưởng chính trị, giáo dục tri thức, giáo dục nghề nghiệp, công ăn, việc làm… Mặt khác, giai đoạn phát triển mới của đất nước cũng đang làm nảy sinh trong thanh niên những nhu cầu, định hướng giá trị mới phong phú, đa dạng, đòi hỏi cần có giải pháp giáo dục phù hợp, tạo điều kiện để thanh niên củng cố niềm tin, lý tưởng cách mạng và định hướng giá trị đúng đắn.

Một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác giáo dục đạo đức cách mạng cho thanh niên

Phát huy vai trò to lớn của thanh niên trong sự nghiệp cách mạng là việc làm quan trọng và mang tính cấp thiết. GDĐĐ, lối sống cho thanh niên hiện nay là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, của mỗi gia đình và toàn xã hội với nội dung sâu rộng, hình thức phong phú đa dạng cần tập trung thực hiện có hiệu quả một số giải pháp sau:

Một là, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các cấp, các ngành và toàn xã hội về tầm quan trọng của GDĐĐ cách mạng cho thanh niên.

Đây là giải pháp cơ bản nhằm xây dựng, hình thành nhân cách con người mới xã hội chủ nghĩa cho thanh niên, vì đạo đức là “gốc của người cách mạng”. Chú trọng giáo dục làm cho thanh niên nhận thức đúng các giá trị chân, thiện, mỹ, những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Nhà trường, gia đình, các tổ chức đoàn thể, đặc biệt là Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh cần thường xuyên quan tâm bồi dưỡng cho thanh niên những tình cảm cao đẹp về tình yêu quê hương, đất nước.

Bên cạnh đó, hệ thống các trường luôn phát huy vai trò trách nhiệm phối hợp giữa phòng công tác sinh viên và với các khoa, bộ môn giảng dạy về lý luận chính trị, cố vấn học tập. Cần coi công tác đấu tranh bảo vệ chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, phê phán các quan điểm sai trái, thù địch là một bộ phận cơ bản, không thể thiếu trong các tài liệu, giáo trình, bài giảng lý luận chính trị. Đồng thời, phối hợp, chủ động tổ chức hội thảo, các buổi giao lưu, trao đổi, tọa đàm về đạo đức cách mạng trong giáo dục lý luận chính trị với sự tham gia của các chuyên gia có uy tín trong lĩnh vực này nhằm tăng cường bản lĩnh chính trị, năng lực đấu tranh của sinh viên đối với các quan điểm sai trái, phản động.

Hai là, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, giảng viên làm công tác giảng dạy các môn khoa học Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh.

Với đội ngũ cán bộ, giảng viên giảng dạy các môn lý luận chính trị, tư tưởng cần trau dồi kỹ năng, kiến thức để khơi dậy, kích thích nhu cầu nhận thức, tiếp nhận thông tin, hứng thú, ham thích, say mê nhận thức và đặc biệt là vận dụng kiến thức chính trị tư tưởng đã học được vào thực tiễn cuộc sống.

Trong giảng dạy, truyền đạt kiến thức, giảng viên cần định hướng giá trị sống có lý tưởng cách mạng, hun đúc ý chí vươn lên trong học tập và cuộc sống; điều chỉnh phương pháp giảng dạy, giảm thuyết trình, tăng cường trao đổi, gợi mở vấn đề cho sinh viên thảo luận và tăng cường khả năng tự nghiên cứu. Giảng viên cần giới thiệu những vấn đề căn bản, mang tính nguyên lý về chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; áp dụng những phương pháp giảng dạy tích cực để định hướng sinh viên biết tìm đọc tài liệu tham khảo, tự học, tự nghiên cứu để thu nhận và mở mang tri thức. Bên cạnh đó, cần đa dạng hóa các phương pháp như đóng vai, thảo luận nhóm, tổ chức các trò chơi có liên quan đến nội dung học tập, tạo nên không khí học tập sôi nổi hấp dẫn sinh viên.

Ba là, cần đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức GDĐĐ, kỹ năng sống cho học sinh, sinh viên.

Khuyến khích xây dựng các bài giảng có video, hình ảnh, bài viết về GDĐĐ, lối sống phù hợp với từng cấp học, ngành học. Xây dựng môi trường học đường an toàn, lành mạnh, thân thiện. Cần chú trọng hướng dẫn học sinh, sinh viên các kỹ năng học tập, làm việc, như: phương pháp tự học, tự nghiên cứu; tăng cường tổ chức làm việc nhóm; khuyến khích, hướng dẫn và tạo điều kiện cho học sinh, sinh viên nghiên cứu khoa học để vận dụng những kiến thức đã học vào thực tế.

Tăng cường giáo dục các kỹ năng xã hội, kỹ năng ứng xử nhằm giúp học sinh, sinh viên có thái độ và hành vi tích cực, có khả năng nhìn nhận vấn đề, giải quyết tình huống theo hướng tích cực, biết thích nghi với từng hoàn cảnh cụ thể, tránh xa cái xấu, chống lại sự cám dỗ của các tệ nạn xã hội, bạo lực học đường… Chú trọng kết hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội bằng nhiều hoạt động trải nghiệm đa dạng, phong phú, như: hoạt động văn hóa, nghệ thuật, hoạt động xã hội, hoạt động ngoại khóa, hoạt động tham quan, dã ngoại; qua các hoạt động đoàn, đội…

Bốn là, tổ chức hiệu quả các phong trào của các tổ chức Đoàn, Hội trong và ngoài nhà trường.

Để thực hiện tốt công tác GDĐĐ cho sinh viên, Đoàn Thanh niên và Hội Sinh viên cần phát huy hơn nữa tính chủ động, tích cực trong công tác này, đặc biệt là trong việc tổ chức các hoạt động giao lưu thu hút sinh viên tham gia, tạo sự gắn kết giữa cá nhân với cộng đồng và xã hội. Ngoài ra, việc tìm hiểu tâm tư, nguyện vọng của sinh viên giúp cho các tổ chức Đoàn, Hội có những định hướng đúng đắn, thiết thực. Đoàn và Hội phải là tổ chức đi đầu trong việc nêu gương, giáo dục định hướng lý tưởng, lòng yêu nước, tinh thần cách mạng cho sinh viên, giúp họ nhận thức đúng về các giá trị đạo đức. Đây là những nhiệm vụ cần thiết giúp mỗi sinh viên ý thức hơn về trách nhiệm của mình, luôn tu dưỡng đạo đức vươn tới các giá trị chân, thiện, mỹ, tránh xa cái xấu, cái ác…

Năm là, phát huy vai trò tự học tập, tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của thanh niên.

Thanh niên là lớp người trẻ, khỏe, có nhiệt huyết cách mạng, nhanh, nhạy cảm với cái mới. Phát huy vai trò của thanh niên trong tự học tập, tự tu dưỡng đạo đức lối sống là biện pháp quan trọng giúp họ nhanh chóng tiến bộ, trưởng thành. Đó còn là điều kiện quyết định kết quả rèn luyện của mỗi cá nhân. Trước hết, phải hình thành cho thanh niên nhu cầu, động cơ phấn đấu, rèn luyện đúng đắn, làm cho mỗi người có ý thức làm chủ, ham học hỏi, cầu tiến bộ vươn lên tự khẳng định mình.

Cần tạo mọi điều kiện thuận lợi để thanh niên phấn đấu, rèn luyện; đồng thời, phải thường xuyên theo dõi, kiểm tra, đánh giá kết quả, định hướng phấn đấu cho thanh niên. Quan tâm đáp ứng những nhu cầu chính đáng của thanh niên về vật chất, tinh thần; giao nhiệm vụ phù hợp với sở trường, năng khiếu đặc điểm tâm, sinh lý của họ, điều đó, tạo điều kiện tốt để thanh niên rèn luyện đạo đức, lối sống.

Mỗi thanh niên phải xác định rõ trách nhiệm trước Tổ quốc và Nhân dân, sống có lý tưởng, có hoài bão, khát khao vươn tới cái mới, cái tiến bộ.

Kết luận

Hiện nay, đất nước đang ngày càng hội nhập quốc tế sâu rộng với nền khoa học và kỹ thuật phát triển như vũ bão, thanh niên Việt Nam càng cần phải trau dồi cho mình đạo đức cách mạng, có khả năng thích ứng với sự phát triển của xã hội, có tư duy đột phá, vững bước vượt qua mọi khó khăn, xứng đáng với niềm tin và sự kỳ vọng của Đảng và Nhân dân. Với nhiệt huyết, nghị lực, ý chí vươn lên mạnh mẽ thanh niên Việt Nam nhất định sẽ nêu cao tinh thần tiên phong, bản lĩnh, đoàn kết, sáng tạo góp phần cùng toàn Đảng, toàn quân, toàn dân giữ vững và phát huy các thành quả cách mạng, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam ngày càng phồn vinh, hạnh phúc.

Chú thích:
1. Hồ Chí Minh. Toàn tập. Tập 5. H. NXB Chính trị quốc gia, 2011, tr. 216.
2. Hồ Chí Minh. Toàn tập. Tập 15. H. NXB Chính trị quốc gia, 2011, tr. 616.
3. Hồ Chí Minh. Toàn tập. Tập 11. H. NXB Chính trị quốc gia, 2011, tr. 602.
4. Hồ Chí Minh. Toàn tập. Tập 9. H. NXB Chính trị quốc gia, 2011, tr. 284.
5. Hồ Chí Minh. Toàn tập. Tập 6. H. NXB Chính trị quốc gia, 2011, tr. 129 – 130.
6. Hồ Chí Minh. Toàn tập. Tập 12. H. NXB Chính trị quốc gia, 2011, tr. 257.
7. Nghị quyết số 25-NQ/TW ngày 25/7/2008 của Hội nghị lần bảy, Ban Chấp hành Trung ương (khóa X) về Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thanh niên thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa.
8. Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, 2021, tr. 34.
9. Ban Chấp hành Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh. Báo cáo tổng kết công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu nhi năm 2021, H. 2021, tr. 6.
Tài liệu tham khảo:
1. Nghiên cứu này được tài trợ bởi Trường Đại học Hàng hải Việt Nam trong đề tài mã số: DT21-22.101.
2. Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa X. H. NXB Chính trị quốc gia, 2008.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI. H. NXB Chính trị quốc gia, 2011.
TS. Hoàng Thị Bích Phương
Trường Đại học Hàng hải Việt Nam