Những hạn chế của cải cách hành chính giai đoạn 2011 – 2020 và gợi ý khắc phục

(Quanlynhanuoc.vn) – Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2011 – 2020 theo Nghị quyết 30c/NQ-CP ngày 08/11/2011 của Chính phủ được triển khai thực hiện và gặt hái được nhiều thành công. Tuy nhiên, thực tế cho thấy vẫn còn có những điểm hạn chế nhất định, như: hạn chế nảy sinh khi thực hiện chương trình cải cách hành chính; khi khắc phục hạn chế và nguyên nhân hạn chế… Việc nhận diện chỉ rõ nguyên nhân các hạn chế sẽ góp phần chủ động triển khai cải cách hành chính trong thời gian tới.
Phiên họp thứ nhất Ban Chỉ đạo cải cách thủ tục hành chính của Chính phủ, ngày 09/3/2022. Ảnh: TTXVN.
Những hạn chế trong quá trình cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2011 – 2020

Cải cách hành chính nhà nước (CCHC) là một chương trình lớn của Việt Nam, đã thực hiện từ những năm đầu của thế kỷ XXI, qua quá trình thực hiện chương trình CCHC lần thứ hai theo Nghị quyết số 30c/NQ-CP của Chính phủ từ năm 2011 đến nay đã đạt nhiều thắng lợi, song cũng còn những hạn chế được nhận diện vào giữa giai đoạn thực hiện Chương trình tổng thể CCHC nhà nước giai đoạn 2011 – 2020 như sau:

Thứ nhất, công tác lãnh đạo, chỉ đạo CCHC chưa thực sự quyết liệt. Hệ thống pháp luật còn cồng kềnh, phức tạp. Tính đồng bộ, cân đối, khả thi của hệ thống pháp luật tuy đã có nhiều cải thiện nhưng vẫn còn sự chênh lệch, thiếu tính đồng bộ giữa các lĩnh vực. Tình trạng nợ đọng văn bản quy định chi tiết thi hành luật, pháp lệnh vẫn đang là nguyên nhân hạn chế hiệu lực thực tế của cả hệ thống pháp luật.

Thứ hai, thủ tục hành chính (TTHC) trên một số lĩnh vực còn rườm rà, phức tạp. Số lượng các TTHC thực hiện theo cơ chế một cửa liên thông còn ít. Việc công bố, công khai TTHC còn chậm, còn tình trạng công khai TTHC đã hết hiệu lực.

Thứ ba, việc đổi mới chức năng, nhiệm vụ của cả bộ máy hành chính nhà nước còn chậm. Bộ máy của các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, các sở ở cấp tỉnh và các phòng ở cấp huyện còn cồng kềnh, phức tạp, thiếu ổn định. Thực hiện tinh giản biên chế kém hiệu quả. Phân cấp quản lý nhà nước chưa được thực hiện triệt để, nghiêm túc.

Thứ tư, chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức (CBCC) có nơi chưa đồng đều, còn yếu về năng lực phát hiện vấn đề, tham mưu và đề xuất các biện pháp giải quyết; còn có những hành vi nhũng nhiễu, tiêu cực. Công tác kiểm tra, thanh tra công vụ và xử lý CBCC có vi phạm pháp luật chưa thường xuyên, hiệu quả thấp.

Thứ năm, việc thực hiện tự chủ tài chính có nơi chưa thực sự hiệu quả, việc xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ còn mang tính hình thức; chưa thực sự gắn kết giữa giao nhiệm vụ, giao biên chế và giao kinh phí.

Thứ sáu, ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động của cơ quan hành chính còn hạn chế. Một số bộ, ngành, địa phương chưa sâu sát trong chỉ đạo triển khai, chưa thực hiện nghiêm các yêu cầu trong việc áp dụng hệ thống quản lý chất lượng theo TCVN ISO 9001:2008. Việc triển khai đầu tư xây dựng trụ sở cơ quan hành chính cấp xã còn hạn chế.

Thứ bảy, hoạt động của bộ máy hành chính nhà nước từ trung ương đến địa phương vẫn chưa thật sự thống nhất, thông suốt. Kỷ luật, kỷ cương hành chính chưa được thực hiện nghiêm túc, vẫn còn tình trạng tùy tiện, thiếu quy định rõ ràng về quy trình giải quyết công việc ở các cơ quan hành chính.

Những hạn chế trên xuất hiện ngay từ đầu quá trình thực hiện CCHC và kéo dài cho đến khi kết thúc chương trình với mức độ khác nhau, của các ngành, lĩnh vực và các cấp địa phương, có những điểm chung nhưng cũng có những điểm khác biệt nhất định.

Về công tác chỉ đạo, điều hành CCHC có lúc, có nơi còn chưa chủ động, chủ yếu dựa vào nội dung hướng dẫn của cấp trên. Mức độ chuyên nghiệp, tính chuyên sâu về kỹ năng hành chính của đội ngũ cán bộ chưa cao, cán bộ làm công tác CCHC đa số là kiêm nhiệm, mặt khác chưa được tập huấn, hướng dẫn chuyên sâu về công tác CCHC nên khó khăn, hạn chế trong việc tham mưu, đề xuất. Một số quy định về quy trình, thủ tục và thời gian giải quyết hồ sơ có thời điểm không còn phù hợp, chưa được cấp trên hướng dẫn cụ thể hoặc chưa được bổ sung, thay thế kịp thời, gây lúng túng cho việc thực hiện; việc niêm yết các TTHC thuộc thẩm quyền giải quyết ở một số nơi chưa đúng quy định gây khó khăn trong việc tiếp cận, thực hiện của công dân, như: Bộ Công an, Văn phòng Chính phủ, Bộ Nội vụ, Bộ Tư pháp, Bộ Tài chính, Bộ Tài nguyên và Môi trường… trong suốt chương trình CCHC vừa qua1.

Đối với các địa phương, công tác chỉ đạo điều hành CCHC ở một số nơi chưa hoàn thành 100% mục tiêu, nhiệm vụ CCHC theo kế hoạch năm đã đề ra; chưa xử lý dứt điểm các tồn tại, hạn chế phát hiện qua kiểm tra CCHC; chưa hoàn thành các nhiệm vụ được Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ giao. Vẫn còn tình trạng chưa thực hiện đúng quy định về ban hành TTHC theo thẩm quyền được giao; chưa kịp thời công khai đầy đủ nội dung, quy định TTHC trên cổng dịch vụ công hoặc các trang/cổng thông tin điện tử sau khi công bố; có nơi vẫn công khai các quy định TTHC tại văn bản đã hết hiệu lực thi hành, chưa tạo điều kiện thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp tra cứu và thực hiện TTHC như tại tỉnh Gia Lai2.

Ngoài ra, tỷ lệ giảm biên chế ở một số địa phương còn thấp, chưa đạt yêu cầu đề ra. Qua đánh giá, còn tình trạng một số địa phương bố trí công chức, viên chức chưa đúng với vị trí việc làm đã phê duyệt hoặc chưa hoàn thành Đề án xác định vị trí việc làm theo quy định. Các cơ quan thanh tra, kiểm tra đã phát hiện và xử lý sai phạm trong tuyển dụng, bổ nhiệm công chức, viên chức tại một số tỉnh, thành phố như tại tỉnh Thái Nguyên3. Còn có địa phương không hoàn thành giải ngân kế hoạch đầu tư vốn ngân sách nhà nước; chậm thực hiện các kiến nghị, kết luận của thanh tra, kiểm toán về công tác tài chính, ngân sách; một số nơi chưa ban hành đầy đủ văn bản về quản lý, sử dụng tài sản công theo quy định; tỷ lệ hồ sơ xử lý trực tuyến mức độ 3, 4 còn thấp như tại tỉnh Khánh Hòa4

Ngoài ra, CCHC ở cấp huyện và cấp xã cũng còn những tồn tại, hạn chế như việc chỉ đạo thực hiện CCHC chưa sâu sát, kịp thời, báo cáo định kỳ về CCHC của một số cơ quan, đơn vị còn chậm; tỷ lệ hồ sơ TTHC tiếp nhận và xử lý trực tuyến mức độ 3, 4; tỷ lệ hồ sơ TTHC tiếp nhận và trả kết quả giải quyết qua dịch vụ bưu chính công ích còn thấp. Việc giao tự chủ, tự chịu trách nhiệm đối với đơn vị sự nghiệp công lập của các huyện, thành phố còn chậm. Việc duy trì, cải tiến hệ thống quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn TCVN ISO 9001 còn hạn chế.

Một số UBND xã vừa mới được xây dựng nên bố trí phòng bộ phận một cửa khang trang nhưng thiếu trang thiết bị; chưa ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý văn bản nên chưa phát huy hiệu quả trong cải cách TTHC. Quy trình xử lý công việc còn nhiều hạn chế, qua nhiều đầu mối trung gian, do đó, thời gian giải quyết TTHC còn kéo dài, không bảo đảm tiến độ, gây ảnh hưởng đến người dân.

Nguyên nhân của những hạn chế trong cải cách hành chính vừa qua

Có nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan dẫn đến hạn chế trong quá trình thực hiện Chương trình CCHC vừa qua, có thể chỉ ra các nguyên nhân chủ yếu sau:

Một là, CCHC là công việc khó khăn, phức tạp, chưa thực sự xác định là nhiệm vụ trọng tâm ưu tiên. Phương pháp tổ chức triển khai thực hiện chưa có nhiều giải pháp tập trung, quyết liệt. Công tác truyền thông phục vụ cho việc triển khai các chương trình, nhiệm vụ CCHC chưa tạo ra sự thống nhất cao về nhận thức trong toàn bộ hệ thống chính trị cũng như sự đồng thuận trong nhân dân.

Hai là, CCHC có mối quan hệ hữu cơ với cải cách lập pháp và cải cách tư pháp và đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng. Hiện tại chưa có giải pháp phù hợp để bảo đảm sự kết nối có hiệu quả các nội dung cải cách, đổi mới của cả hệ thống chính trị. Một số mục tiêu CCHC xây dựng định tính nên rất khó đánh giá đúng hiệu quả và trách nhiệm của cơ quan, tập thể, cá nhân liên quan trong tổ chức thực hiện.

Ba là, quá trình triển khai CCHC còn lúng túng. Nhiệm vụ đề ra nhiều nhưng chưa thực sự gắn với các biện pháp và điều kiện bảo đảm cần thiết. Việc tổ chức mô hình thí điểm còn có nơi làm chưa đồng bộ, thiếu tổng kết, rút kinh nghiệm kịp thời.

Bốn là, nguồn lực và những điều kiện bảo đảm cần thiết cho CCHC còn nhiều hạn chế. Tính chuyên nghiệp, kỹ năng hành chính của CBCC còn thấp. Việc áp dụng công nghệ thông tin vào hoạt động hành chính, trang thiết bị công sở còn lạc hậu so với mặt bằng chung trong khu vực và thế giới.

Năm là, vai trò, trách nhiệm người đứng đầu cơ quan hành chính đối với CCHC tại một số cơ quan, đơn vị còn hạn chế; chưa quyết liệt trong chỉ đạo, điều hành, chưa đầu tư thời gian, nguồn lực thích đáng cho thực hiện CCHC.

Sáu là, tệ cửa quyền, quan liêu, tham nhũng vẫn còn, tính công khai, minh bạch của nền hành chính còn nhiều thách thức, một bộ phận CBCC suy giảm lý tưởng, lối sống và vi phạm đạo đức công vụ, gây bất bình trong Nhân dân.

Bảy là, công tác tuyên truyền về CCHC hiệu quả chưa cao; người dân và doanh nghiệp còn tâm lý e dè khi tham gia hoạt động CCHC; trình độ sử dụng công nghệ thông tin còn yếu, bên cạnh đó, phần mềm dịch vụ phục vụ CCHC có những hạn chế nhất định.

Một số kiến nghị

(1) Những hạn chế trong quá trình thực hiện Chương trình CCHC còn xuất hiện ở tất cả các cấp hành chính, trên tất cả lĩnh vực của CCHC. Do vậy, trong thời gian triển khai Chương trình tổng thể CCHC nhà nước giai đoạn 2021 – 2030, các cơ quan, đơn vị cần thường xuyên chủ động rà soát và phòng ngừa không để những hạn chế như trong giai đoạn CCHC vừa qua bị lặp lại ở cơ quan, đơn vị mình.

(2) Mức độ khắc phục các hạn chế nói trên còn chậm, chưa triệt để dù chúng ta đã phát hiện các hạn chế đó qua các năm theo thời gian ngay từ đầu đến giữa và cuối Chương trình tổng thể CCHC nhà nước giai đoạn 2011 – 2020. Do đó, nếu có những hạn chế nảy sinh trong giai đoạn của Chương trình tổng thể CCHC nhà nước 2021 – 2030, các chủ thể có trách nhiệm cần chủ động tổ chức khắc phục ngay, không để kéo dài như giai đoạn trước đây.

(3) Việc nhận diện đúng, trúng các hạn chế trong Chương trình CCHC vừa qua hy vọng sẽ giúp chúng ta có cách phòng ngừa, chủ động hơn trong CCHC thời gian tới. Do đó, cần truyền thông rộng rãi những hạn chế của CCHC trong giai đoạn vừa qua để toàn xã hội, nhất là những người làm công tác CCHC nắm rõ được các hạn chế đó, nguyên nhân của chúng, từ đó chủ động hơn trong thay đổi nhận thức và hành động thực tiễn giúp CCHC nhà nước hiệu quả hơn.

Như vậy, trong quá trình triển khai Chương trình CCHC giai đoạn tới chúng ta cần quyết tâm chủ động nhận diện và khắc phục triệt để những hạn chế phát sinh ngay từ đầu, xuyên suốt quá trình CCHC để góp phần CCHC nhà nước hiệu quả hơn.

Chú thích:
1, 4. Tài liệu Hội nghị tổng kết đánh giá Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2011 – 2020 và định hướng cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2021 – 2030 do Bộ Nội vụ tổ chức tháng 11/2020.
2. Cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2011 – 2020 – những kết quả khả quan. http://baogialai.com.vn, ngày 18/8/2020.
3. Còn nhiều hạn chế trong cải cách hành chính. http://www.baothainguyen.com.vn, ngày  18/8/2020.
Tài liệu tham khảo:
1. Nghị quyết 30c/NQ-CP ngày 08/11/2011 của Chính phủ  ban hành Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2011 – 2020.
2. Ban Chỉ đạo cải cách hành chính của Chính phủ ban hành quy chế hoạt động. http://www.caicachhanhchinh.gov.vn, ngày 27/4/2022.
3. Hội thảo khoa học cải cách hành chính nhà nước. http://www.caicachhanhchinh.gov.vn, ngày 10/8/2021.
ThS. Nguyễn Ngọc Toán
Học viện Hành chính Quốc gia