(Quanlynhanuoc.vn) – Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 Hội nghị Trung ương lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XII) về “Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả” định hướng quan trọng cho việc đổi mới bộ máy nhà nước, nhất là ở chính quyền địa phương. Việc đổi mới mô hình tổ chức chính quyền địa phương, đặc biệt là xây dựng chính quyền đô thị ở các thành phố lớn nhằm nâng cao chất lượng phục vụ người dân, doanh nghiệp, thúc đẩy đô thị phát triển nhanh, bền vững là yêu cầu có tính cấp thiết hiện nay, nhất là đối với “đô thị đặc biệt” như TP. Hồ Chí Minh.
Khái quát về tổ chức và hoạt động của chính quyền đô thị TP. Hồ Chí Minh
Thực hiện Nghị quyết số 131/2020/QH14 ngày 16/11/2020 của Quốc hội về tổ chức chínhquyền đô thị (CQĐT) TP. Hồ Chí Minh và Nghị định số 33/2021/NĐ-CP ngày 29/3/2021 của Chính phủ quy định chi tiết và biện pháp thi hành Nghị quyết số 131/2020/QH14, từ ngày 01/7/2021, TP. Hồ Chí Minh chính thức tổ chức thực hiện CQĐT. Đây chính là điểm then chốt, tạo ra nhiều động lực và cơ hội phát triển cho TP. Hồ Chí Minh; nâng cao tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của bộ máy CQĐT; tinh gọn, hiện đại, hiệu lực, hiệu quả; đổi mới mạnh mẽ và linh hoạt hoạt động của bộ máy CQĐT, đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh và bền vững của đô thị đặc biệt và lớn nhất của cả nước hiện nay.
Về tổng thể mô hình CQĐT, cấp chính quyền địa phương (CQĐP) TP. Hồ Chí Minh gồm có:Hội đồng nhân dân (HĐND) và Ủy ban nhân dân (UBND); CQĐP ở quận TP. Hồ Chí Minh có: UBND quận (không tổ chức HĐND quận, riêng CQĐP thành phố thuộc TP. Hồ Chí Minh có HĐND thành phố). UBND quận là cơ quan hành chính nhà nước thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định pháp luật và theo phân cấp, ủy quyền của UBND và chủ tịch UBND TP. Hồ Chí Minh.CQĐP ở phường tại TP. Hồ Chí Minh có: UBND phường (không tổ chức HĐND phường).
Mỗi ban thuộc HĐND thành phố có 1 ủy viên hoạt động chuyên trách do Thường trực HĐND thành phố xem xét, phê chuẩn theo đề nghị của trưởng ban của HĐND. Chức danh ủy viên hoạt động chuyên trách tại các ban thuộc HĐND Thành phố, gồm: Ban Pháp chế; Ban Kinh tế – Ngân sách; Ban Văn hóa – Xã hội; Ban Đô thị.
UBND thành phố thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn quy định tại Luật Tổ chức CQĐP và các quy định khác của pháp luật có liên quan. Một số nhiệm vụ, quyền hạn đặc trưng của CQĐT, gồm: (1) Căn cứ vào nghị quyết của HĐND TP. Hồ Chí Minh về kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội dài hạn, trung hạn và hằng năm của TP. Hồ Chí Minh, quyết định giao nhiệm vụ phát triển kinh tế – xã hội cho UBND quận; phê duyệt kế hoạch đầu tư công trung hạn và hằng năm của UBND quận; (2) Quyết định thành lập, tổ chức lại hoặc giải thể cơ quan chuyên môn thuộc UBND quận; (3) Quyết định và tổ chức thực hiện nhiệm vụ về quốc phòng, an ninh, biện pháp bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, đấu tranh, phòng, chống tội phạm và các hành vi vi phạm pháp luật khác trên địa bàn các quận trực thuộc.
Đối với UBND quận, cơ cấu tổ chức gồm: chủ tịch quận; phó chủ tịch quận; trưởng công an quận; chỉ huy trưởng Ban Chỉ huy quân sự quận; các cơ quan chuyên môn thuộc UBND quận; các cơ quan hành chính khác và các đơn vị sự nghiệp công lập thuộc UBND quận. UBND quận làm việc theo chế độ thủ trưởng và bảo đảm nguyên tắc tập trung dân chủ. Đối với UBND thành phố thuộc TP. Hồ Chí Minh (thành phố Thủ Đức), các cơ quan chuyên môn bao gồm: Văn phòng HĐND và UBND; Phòng Nội vụ; Phòng Tư pháp; Phòng Tài chính – Kế hoạch; Phòng Lao động – Thương binh và Xã hội; Phòng Văn hóa và Thông tin; Phòng Quản lý đô thị; Phòng Tài nguyên và Môi trường; Phòng Giáo dục và Đào tạo; Thanh tra quận; Phòng Kinh tế; Phòng Y tế; Phòng Khoa học và Công nghệ.
Ở cấp phường, cơ cấu tổ chức của UBND phường gồm: chủ tịch phường; phó chủ tịch phường; trưởng công an phường; chỉ huy trưởng Ban Chỉ huy quân sự phường; các chức danh công chức: Văn phòng – Thống kê; Địa chính – Xây dựng – Đô thị và Môi trường; Tài chính – Kế toán; Tư pháp – Hộ tịch; Văn hóa – Xã hội. Công chức làm việc tại UBND phường là người được tuyển dụng, bổ nhiệm giữ chức danh thuộc cơ cấu tổ chức của UBND phường (trừ trưởng Công an phường). UBND phường làm việc theo chế độ thủ trưởng. Biên chế công chức bình quân làm việc tại UBND phườnglà 15 người (số bình quân này được tính trên tổng số phường của một quận, thành phố thuộc TP. Hồ Chí Minh).
Đối với UBND quận, phường làm việc theo chế độ thủ trưởng nhưng vẫn phải bảo đảm nguyên tắc tập trung dân chủ. Việc không tổ chức HĐND quận, phường đã làm cho hoạt động của UBND quận, phường có sự thay đổi đáng kể, từ việc phân công nhiệm vụ, xây dựng văn bản quy phạm pháp luật đến công tác tuyển dụng công chức, đối thoại với Nhân dân… phù hợp với tính chất của CQĐT.
Những kết quả, hạn chế về tổ chức và hoạt động của chính quyền đô thị TP. Hồ Chí Minh
Những kết quả bước đầu.
Về tổ chức bộ máy, sau hơn một năm thực hiện Nghị quyết số 131/2020/QH14 của Quốc hội và Nghị định số 33/2021/NĐ-CP của Chính phủ về tổ chức CQĐT, TP. Hồ Chí Minh đã đạt được nhiều kết quả quan trọng. Thành phố Thủ Đức đã được thành lập trên cơ sở sáp nhập 3 quận (Thủ Đức, quận 9 và quận 2). Việc sắp xếp, kiện toàn tổ chức, bộ máy các cơ quan, đơn vị được tiến hành khẩn trương, nghiêm túc, tinh gọn, bảo đảm hiệu lực, hiệu quả hoạt động; công tác cán bộ về cơ bản hoàn thành tốt. Đến nay, đa số cán bộ được sắp xếp, bố trí lại phù hợp với trình độ chuyên môn và nguyện vọng, cơ bản thực hiện tốt nhiệm vụ được giao. Theo đánh giá của chính quyền thành phố, các nhiệm vụ tổ chức CQĐT đã thực hiện đúng kế hoạch, bảo đảm tiến độ các yêu cầu đặt ra cũng như việc chuyển tiếp thực hiện nhiệm vụ giữa 2 giai đoạn. Bộ máy, cơ cấu tổ chức của quận, phường được tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Cơ quan hành chính ở quận, phường tích cực, chủ động điều hành, quyết định nhanh chóng những vấn đề cấp bách tại địa phương; các cấp chính quyền thường xuyên lắng nghe, nắm bắt, giải quyết kịp thời tâm tư, nguyện vọng của Nhân dân
Ngày 16/7/2021, UBND TP. Hồ Chí Minh đã ban hành Quyết định số 2551/QĐ-UBND phê duyệt Đề án sắp xếp đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức (CBCCVC), người lao động, người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã và giải quyết chế độ, chính sách đối với các trường hợp dôi dư khi thực hiện tổ chức CQĐT, sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã và thành lập thành phố Thủ Đức. Theo lộ trình, đến ngày 31/12/2022 sẽ giảm 830 CBCCVC, người lao động, người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã. Cụ thể, có 316 người do triển khai không tổ chức HĐND ở quận, phường; 279 người do thành lập thành phố Thủ Đức; 102 cán bộ, công chức cấp xã và 133 người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã tại 19 phường thuộc quận 3, quận 4, quận 5, quận 10, quận Phú Nhuận và thành phố Thủ Đức do việc sắp xếp lại các đơn vị hành chính cấp xã1.
Về hoạt động, kết quả nổi bật của CQĐT là tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm, quyền làm chủ của Nhân dân được bảo đảm và phát huy. Đồng thời, huy động ngày càng nhiều nguồn lực cho sự phát triển của TP. Hồ Chí Minh, hướng đến mục tiêu nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho Nhân dân, góp phần xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh. Công tác phân cấp, phân quyền, ủy quyền được đẩy mạnh, giúp giảm khâu trung gian, rút ngắn thời gian giải quyết thủ tục hành chính, tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp. Bên cạnh đó, để thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội tại các địa phương, một số dự án đầu tư công nhóm B, nhóm C thuộc thẩm quyền phê duyệt của Chủ tịch UBND TP. Hồ Chí Minh đã được ủy quyền cho UBND thành phố Thủ Đức và các quận, huyện.
Một số lĩnh vực đạt kết quả tốt khi vận hành CQĐT, trong đó tiêu biểu là cải cách hành chính. Thành phố đã ứng dụng công nghệ thông tin để thực hiện dịch vụ công trực tuyến mức độ 3, 4; cắt giảm nhiều thủ tục hành chính trong đầu tư, kinh doanh; liên thông trong giải quyết hồ sơ giữa các sở, ngành. Để giải quyết nhanh công việc của người dân, chủ tịch UBND các phường đã ủy quyền cho công chức giữ chức danh tư pháp – hộ tịch ký chứng thực và đóng dấu của UBND phường đối với việc chứng thực văn bản2.
Một số hạn chế, vướng mắc.
Thực tế thời gian qua cho thấy, HĐND quận và phường ở các thành phố trực thuộc Trung ương bộc lộ những bất cập, như: thiếu linh hoạt, khả năng tự quyết, tự chịu trách nhiệm, chưa giải quyết kịp thời các vấn đề đặt ra trong quá trình phát triển đô thị. Khi không còn tổ chức HĐND quận và phường thì chức năng giám sát, quyền đại diện của người dân cần có nghiên cứu, đánh giá quá trình triển khai thực hiện3. Bên cạnh đó, số biên chế tại địa phương đang nhiều hơn số được trung ương phê duyệt do tốc độ gia tăng dân số cao, số lượng bệnh viện, trường học tăng dần theo từng năm, các sở, ngành vẫn đang thiếu nhân lực (nhất là ngành y tế). Việc sắp xếp đội ngũ CBCCVC, người lao động, người hoạt động không chuyên trách ở phường tại thành phố Thủ Đức rất khó khăn, kéo dài.
Mô hình CQĐT sau một thời gian vận hành đã bộc bộ một số bất cập, như: công tác huy động nguồn lực thực hiện dự án phát triển kinh tế – xã hội chậm hoặc ách tắc do một số cơ chế, chính sách về tài chính, ngân sách còn bất cập; tiềm năng, lợi thế của TP. Hồ Chí Minh chưa được khai thác tối đa để phát triển nhanh, bền vững. Thành phố Thủ Đức được thành lập từ ngày 01/01/2021 nhưng đến nay chưa tạo được sự phát triển đột phá như kỳ vọng, trong đó có nguyên nhân đến từ việc chưa có cơ chế, chính sách đặc thù tương xứng với vai trò, vị trí. Ngoài ra, nhiều huyện đang cần thay đổi về “chất” (chuyển tổ chức chính quyền từ cấp huyện sang quận hoặc thành phố) do quy mô, cơ chế của chính quyền hiện tại khó đáp ứng yêu cầu phát triển trong tình hình mới…
Bên cạnh đó, việc phân bổ cán bộ, công chức UBND các phường khi thực hiện CQĐT bình quân thấp hơn so với trước là chưa phù hợp với khối lượng công việc, quy mô dân số và đặc điểm an ninh, chính trị, trật tự, an toàn xã hội, quản lý hạ tầng cơ sở trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh. Những vấn đề này ảnh hưởng đến công tác phục vụ người dân và doanh nghiệp.
Ngoài ra, các biểu mẫu giải quyết thủ tục hành chính cấp huyện liên quan lĩnh vực đất đai theo quy định của Luật Đất đai thuộc thẩm quyền chung của UBND quận, song khi thực hiện CQĐT, UBND quận làm việc theo chế độ thủ trưởng nên thể thức ký thay mặt đã không còn phù hợp.
Một số kiến nghị hoàn thiện tổ chức, hoạt động của chính quyền đô thị TP. Hồ Chí Minh
Xây dựng CQĐT là chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước và được Nhân dân đồng tình ủng hộ. Với vị thế là một đô thị đặc biệt, đầu tàu kinh tế của cả nước, TP. Hồ Chí Minh đã và đang tiên phong trong xây dựng và vận hành CQĐT. Những kết quả bước đầu là niềm động viên, động lực to lớn cho cả hệ thống chính trị trong việc tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước. Tuy nhiên, do tính chất mới, phức tạp trong xây dựng và vận hành CQĐT nên những hạn chế, khó khăn, bất cập là không thể tránh khỏi mà nguyên nhân chủ yếu từ một số cơ chế, chính sách chưa thực sự phù hợp; nhận thức về CQĐT còn thấp, chưa đồng đều; năng lực của đội ngũ CBCCVC chưa đạt như kỳ vọng; hoạt động trên một số lĩnh vực còn vướng mắc, như: ngân sách, tài chính, ban hành văn bản quy phạm pháp luật…
Để nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, phát huy tối đa giá trị của CQĐT, thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội, thời gian tới, TP. Hồ Chí Minh cần triển khai đồng bộ, quyết liệt nhiều giải pháp tiếp tục xây dựng, hoàn thiện tổ chức và hoạt động của CQĐT. Một số giải pháp trọng tâm là:
Thứ nhất, nâng cao nhận thức về xây dựng CQĐT tại TP. Hồ Chí Minh. Để tạo sự đồng thuận, thống nhất trong nhận thức và hành động của mọi người dân, các cơ quan truyền thông, báo chí cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục, phổ biến các nội dung, điểm mới trong các chủ trương của Đảng, nghị quyết của Quốc hội cũng như các đề án, chương trình hành động, kế hoạch triển khai của Thành ủy, UBND TP. Hồ Chí Minh về việc xây dựng CQĐT.
Hình thức tuyên truyền phù hợp với từng đối tượng, lứa tuổi, nghề nghiệp, địa bàn cư trú. Ngoài các hình thức tuyên truyền trực tiếp, truyền thống, cần đẩy mạnh việc tuyên truyền gián tiếp thông qua các trang mạng xã hội, các nền tảng ứng dụng, các chương trình truyền hình, phát thanh, báo chí… nhằm nâng cao nhận thức để người dân không chỉ đồng tình, ủng hộ, hưởng ứng các chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước, chương trình hành động, kế hoạch của Thành phố, mà còn có thể đóng góp nhiều ý kiến giá trị cho việc xây dựng CQĐT.
Đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục giúp người dân hiểu rõ hơn về quyền lợi, nghĩa vụ của mình; thuận lợi trong việc liên hệ với chính quyền giải quyết công việc khi cần thiết.
Thứ hai, giải quyết dứt điểm, có hiệu quả tình trạng đội ngũ CBCCVC và người hoạt động không chuyên trách dôi dư do tổ chức CQĐT. Trước hết, cần tiến hành tổng rà soát, đánh giá toàn bộ CBCCVC, người hoạt động không chuyên trách trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh với các tiêu chí cụ thể, như: độ tuổi, giới tính, trình độ chuyên môn, năng lực, thâm niên công tác, nguyện vọng… Dựa trên căn cứ đó sẽ sắp xếp, bố trí nhân sự theo yêu cầu vị trí việc làm, nhiệm vụ mới, bảo đảm tính khách quan, khoa học, đúng người, đúng việc, đúng pháp luật; chú trọng năng lực, hiệu quả, uy tín trong công tác làm ưu tiên hàng đầu khi sắp xếp, bố trí, bổ nhiệm. Đối với những trường hợp dôi dư sau khi sắp xếp hoặc không còn nguyện vọng công tác, cần làm tốt công tác tư tưởng; có sự hỗ trợ về kinh phí để họ ổn định cuộc sống trong khoảng thời gian chưa bố trí công việc mới; thực hiện tốt các chế độ, chính sách đối với những người nghỉ hưu sớm, nghỉ việc để vừa động viên, vừa bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của họ.
Thứ ba, tiếp tục hoàn thiện mô hình, tổ chức CQĐT. Thời gian tới, TP. Hồ Chí Minh cần hoàn chỉnh đề án đầu tư xây dựng các huyện thành quận hoặc thành phố thuộc thành phố giai đoạn 2021 – 2030 để trình các cấp có thẩm quyền; tiếp tục nâng cao năng lực, chất lượng đội ngũ CBCCVC đáp ứng yêu cầu phát triển trong tình hình mới. Thành phố cũng cần nghiên cứu, đề xuất bổ sung phân cấp quản lý nhà nước trên một số lĩnh vực; thêm cơ chế, chính sách đặc thù đối với thành phố Thủ Đức và một số quận, huyện có quy mô dân số đông.
Thứ tư, bảo đảm kiểm soát quyền lực hiệu quả trong điều kiện xây dựng CQĐT. Thực hiện chính sách thi tuyển để chọn lãnh đạo quận, phường. Phát huy và tôn trọng nguyên tắc tập trung dân chủ; có cơ chế kiểm tra, giám sát để ngăn chặn kịp thời những sai sót, lạm quyền, tha hóa quyền lực; cần tạo môi trường, điều kiện thuận lợi hơn nữa để phát huy vai trò giám sát của các tổ chức xã hội, của người dân, dư luận xã hội, đặc biệt là báo chí, truyền thông. Đồng thời, cần tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra công vụ, xử lý nghiêm những CBCCVC có hành vi cửa quyền, tham nhũng, lãng phí; đẩy mạnh dân chủ, công khai, minh bạch trong hoạt động quản lý điều hành các cấp.
CQĐT không tổ chức HĐND quận, phường thì quyền giám sát, đại diện cho người dân thuộc về đại biểu Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội, HĐND, đại biểu HĐND TP. Hồ Chí Minh, các ban, các tổ đại biểu HĐND… Để hoạt động giám sát thực hiện tốt, bảo đảm các quyền đại diện của người dân, cần nâng cao hơn nữa năng lực, trách nhiệm của HĐND TP. Hồ Chí Minh và đại biểu HĐND, đại biểu Quốc hội trong đổi mới hoạt động giám sát, đặc biệt là các hoạt động giám sát chuyên đề.
Thứ năm, hoàn thiện quy trình hoạt động trong một số lĩnh vực cụ thể. Trong lĩnh vực tư pháp, cần đề xuất Bộ Tư pháp, Bộ Nội vụ hướng dẫn hình thức và thể thức ban hành các văn bản, kể cả văn bản quy phạm pháp luật thuộc thẩm quyền ban hành của UBND quận, phường khi thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định. Trong lĩnh vực tài chính, sớm đề xuất Bộ Nội vụ, Bộ Tài chính báo cáo Chính phủ, báo cáo Quốc hội cho phép đơn vị dự toán ngân sách quận thuộc TP. Hồ Chí Minh có dự phòng ngân sách như cấp ngân sách; có hướng dẫn về quy trình hoặc ban hành cơ chế đặc thù cho phép UBND quận thực hiện giao, quản lý, điều chỉnh, bổ sung dự toán ngân sách của đơn vị sử dụng ngân sách trực thuộc như cấp ngân sách trước đây nhằm bảo đảm tính chủ động, kịp thời cho UBND quận trong công tác điều hành ngân sách.
