(Quanlynhanuoc.vn) – Đánh giá hiệu quả quản lý hành chính nhà nước ở cấp xã là một một khâu nền tảng, có vai trò, vị trí đặc biệt quan trọng, bảo đảm đo lường kết quả quản lý, điều hành của bộ máy hành chính nhà nước nói chung và ở cấp xã nói riêng đạt được trong sự tương quan với chi phí bỏ ra, các nguồn lực đầu vào, trong mối quan hệ giữa hiệu quả kinh tế với hiệu quả chính trị và hiệu quả xã hội. Kết quả đánh giá hiệu quả quản lý hành chính nhà nước sẽ cung cấp cơ sở dữ liệu cần thiết để hoạch định chính sách, chương trình, kế hoạch, ban hành các quyết định bố trí và phân bổ nguồn lực hợp lý bảo đảm thực hiện được mục tiêu đã đề ra.
Quan niệm về đánh giá hiệu quả quản lý hành chính nhà nước
Tùy thuộc vào từng lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội, quan niệm về hiệu quả cũng được tiếp cận theo những góc độ khác nhau. Theo Đại từ điển tiếng Việt thì “Hiệu quả là kết quả đích thực”1, tức là kết quả thực tế đã đạt được từ các hoạt động nhất định. Giữa khu vực công và khu vực tư, quan niệm về hiệu quả cũng có sự không đồng nhất. Nếu khu vực tư quan niệm về hiệu quả thường gắn với hiệu quả kinh tế, là hiệu số giữa kết quả và chi phí, nói cách khác là giữa lợi nhuận thu được so với nguồn vốn bỏ ra, thì khu vực công, quan niệm về hiệu quả rộng hơn, bao gồm cả hiệu quả kinh tế, hiệu quả chính trị và hiệu quả văn hóa – xã hội.
Khi xem xét hiệu quả quản lý hành chính nhà nước (QLHCNN) phải gắn liền với hoạt động chấp hành, điều hành của cơ quan QLHCNN và hoạt động của người thực thi công vụ theo quy định của pháp luật. Vì vậy, hiệu quả QLHCNN gắn liền với hiệu lực quản lý; hiệu lực vừa là điều kiện tiên quyết để đạt hiệu quả, vừa là một biểu hiện của hiệu quả quản lý nhà nước.
Từ đó có thể xác định hiệu quả QLHCNN là kết quả đạt được trên tất cả các mặt chính trị, kinh tế, văn hóa – xã hội trong sự so sánh với toàn bộ chi phí các nguồn lực đã sử dụng (nhân lực, vật lực, tài lực) để thực hiện chức năng chấp hành và điều hành của tổ chức hành chính nhà nước.
Đánh giá hiệu quả QLHCNN là phương pháp, trình tự, cách thức, biện pháp nhận xét, so sánh, đối chiếu giữa kết quả QLHCNN với các tiêu chí xác định hiệu quả theo mục tiêu mà các chủ thể đánh giá đặt ra. Vì vậy, để đánh giá khách quan, toàn diện hiệu quả QLHCNN tất yếu khách quan phải xác định đúng mục tiêu đánh giá; xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá toàn diện, khách quan, chính xác trên tất cả các mặt hoạt động QLHCNN; sử dụng phương pháp, hình thức đánh giá phù hợp đối tượng, mục tiêu đặt ra.
Đánh giá hiệu quả quản lý hành chính nhà nước ở cấp xã hiện nay
Đánh giá hiệu quả QLNN ở cấp xã phải xem xét toàn diện từ khâu xác định mục tiêu, hệ thống tiêu chí đánh giá đến phương pháp, cách thức thực hiện, cụ thể:
Về xác định mục tiêu đánh giá. Việc đánh giá hiệu quả QLHCNN các cấp nói chung, đặc biệt ở cấp xã có ý nghĩa to lớn, quan trọng đối với nâng cao năng lực, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của nền hành chính nhà nước trên tất cả 4 yếu tố cấu thành nền hành chính gồm thể chế hành chính; tổ chức bộ máy hành chính nhà nước; đội ngũ cán bộ, công chức (CBCC); tài chính công và các nguồn lực khác.
Trước tiên, việc đánh giá hiệu quả QLHCNN là căn cứ quan trọng để hoàn thiện hệ thống thể chế hành chính nhà nước thuộc phạm vi quản lý nhà nước của xã, phường, thị trấn, cụ thể:
– Kiểm nghiệm tính hiệu lực, hiệu quả của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật từ Trung ương đến địa phương, đặc biệt văn bản quy phạm pháp luật thuộc thẩm quyền UBND xã, phường, thị trấn ban hành.
– Kiểm nghiệm tính đầy đủ, kịp thời của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật phục vụ công tác quản lý, điều hành tại địa phương.
– Kiểm nghiệm chất lượng ban hành, chất lượng tổ chức thực hiện và kịp thời phát hiện, xử lý các bất cập, vướng mắc trong ban hành và tổ chức thực hiện văn bản thuộc phạm vi quản lý nhà nước của xã, phường, thị trấn.
Bên cạnh đó, việc đánh giá hiệu quả QLHCNN là căn cứ quan trọng để hoàn thiện, tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động; xây dựng mô hình tổ chức chính quyền đô thị và nông thôn phù hợp, cụ thể:
– Kiểm nghiệm tính đúng đắn, chính xác của việc xác định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, phạm vi quản lý của chính quyền cấp xã; của tập thể lãnh đạo, quản lý và của người đứng đầu các cơ quan nhà nước cấp xã.
– Kiểm nghiệm tính hợp lý về quy mô của cơ quan; mối quan hệ giữa các bộ phận bên trong cơ quan nhà nước; mức độ phối hợp giữa các cơ quan cùng cấp, giữa cấp trên và cấp dưới trong hệ thống quản lý nhà nước.
– Kiểm nghiệm mức độ hợp lý về mối quan hệ giữa tầng cấp quản lý và phạm vi quản lý của tổ chức hành chính.
– Kiểm nghiệm tính hiệu lực, hiệu quả của các mô hình kiêm nhiệm, mô hình thí điểm, mô hình tổ chức chính quyền đô thị và nông thôn.
Đánh giá hiệu quả QLHCNN còn là biện pháp quan trọng để nâng cao chất lượng, hiệu quả lãnh đạo, quản lý; chất lượng thực thi công vụ của CBCC. Thông qua việc đánh giá hiệu quả có thể:
– Xác định được yêu cầu về số lượng, cơ cấu, chất lượng của đội CBCC.
– Xác định được tiêu chuẩn, yêu cầu về phẩm chất, trình độ, năng lực, kỹ năng lãnh đạo quản lý và thực thi công vụ.
– Đánh giá được tính hiệu quả của các chế độ, chính sách đãi ngộ, biện pháp động viên, khích lệ, khen thưởng, kỷ luật CBCC.
– Kiểm nghiệm được tính hợp lý, nghiêm minh hệ thống quy định về hoạt động công vụ của đội ngũ CBCC ở cấp xã.
Cuối cùng, mục đích của đánh giá hiệu quả là áp dụng các biện pháp để nâng cao hiệu suất sử dụng các nguồn lực của tổ chức hành chính nhà nước. Thông qua việc đánh giá hiệu quả QLHCNN có thể so sánh đối chiếu giữa nguồn lực đầu vào với kết quả đầu ra, từ đó có thể xây dựng, hoàn thiện các biện pháp sử dụng có hiệu quả các nguồn lực, tạo cơ sở cho xây dựng quy hoạch, kế hoạch quản lý, sử dụng hợp lý, tiết kiệm nguồn nhân lực, tài chính, cơ sở vật chất, phương tiện, trang thiết bị kỹ thuật.
Về xác định tiêu chí đánh giá. Đánh giá về hiệu quả QLHCNN trong thời gian qua được nhiều tổ chức, nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu ở nhiều cấp độ khác nhau. Nếu xem xét đánh giá về quản trị nhà nước cấp quốc gia, Ngân hàng Thế giới (World Bank) đưa ra 6 tiêu chí để đánh giá khả năng quản trị nhà nước gồm: Tiếng nói và trách nhiệm giải trình; ổn định chính trị và khả năng của bạo lực; hiệu năng chính phủ; chất lượng quản lý; thi hành pháp luật; kiểm soát tham nhũng2. Ủy ban Kinh tế và xã hội đối với châu Á và Thái Bình Dương của Liên hiệp quốc (UNESCAP) đưa ra 8 tiêu chí để đánh giá quản trị nhà nước tốt như sau: quản lý theo các quy định của pháp luật; bảo đảm tính minh bạch; tính thích ứng linh hoạt đối với sự thay đổi; bảo đảm sự định hướng và đồng thuận; bình đẳng và công bằng; hiệu lực và hiệu quả; trách nhiệm báo cáo, giải trình; bảo đảm sự tham gia của các chủ thể trong xã hội3.
Nếu xem xét đánh giá hoạt động QLHCNN cấp tỉnh thì trong những năm gần đây có hệ thống các chỉ số được sử dụng để đánh giá, như: Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI – Provincial Competitiveness Index) đánh giá về chất lượng, hiệu quả hoạt động của chính quyền cấp tỉnh mà trọng tâm là vấn đề tạo lập môi trường kinh doanh; chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh (PAPI – Provencial Governance and Public Administration Performance Index) đo lường và đánh giá tính hiệu quả về quản trị và hệ thống hành chính công cấp tỉnh dựa vào cảm nhận và trải nghiệm của người dân; chỉ số hài lòng của người dân đối với dịch vụ hành chính công (SIPAS – Satisfy Index for Public Administration Service); chỉ số cải cách hành chính (PAR INDEX – Public Administration Reform Index) là công cụ quan trọng để theo dõi, đánh giá hoạt động cải cách hành chính hằng năm của hệ thống các cơ quan hành chính nhà nước.
Về phương pháp đánh giá. Có thể đánh giá hiệu quả QLHCNN theo nhiều phương pháp, cách thức với quy trình thực hiện khác nhau phù hợp với mục tiêu, nội dung đánh giá. Căn cứ vào tính chất, chủ thể, tiêu chuẩn, thời gian đánh giá có thể phân ra các loại phương pháp đánh giá khác nhau, như:
Theo tính chất đánh giá có thể chia thành: đánh giá định tính và đánh giá định lượng. Đánh giá định tính là tiến hành nhận xét, xác định về tính chất kết quả, thành tích công tác của tổ chức, chủ yếu được thực hiện trên cơ sở kinh nghiệm và ấn tượng chủ quan của chủ thể đánh giá, vì thế chịu ảnh hưởng rất lớn của các nhân tố bên ngoài và nhân tố chủ quan của chủ thể đánh giá. Đánh giá định lượng chủ yếu dựa vào phương pháp thống kê và số học trên cơ sở xác định, lượng hóa kết quả, thành tích, sau đó tiến hành chỉnh lý, phân tích, tổng hợp các số liệu đã thu thập. Đánh giá định lượng có tính chuyên nghiệp cao, nó bổ sung, phát triển nâng cao cho đánh giá định tính, nên đánh giá tương đối chính xác, nhưng nó đòi hỏi hệ thống chỉ tiêu đánh giá phải khoa học, xác định số liệu cụ thể.
Theo chủ thể đánh giá, có thể phân thành đánh giá do tổ chức hành chính cấp trên tiến hành, tự đánh giá do tổ chức hành chính tiến hành, đánh giá do các thành viên tổ chức tiến hành, đánh giá do tổ chức hành chính cấp dưới tiến hành, đánh giá của cộng đồng xã hội và đánh giá của các chuyên gia.
Theo thời gian đánh giá có phương pháp đánh giá thường xuyên; định kỳ (thông thường năm/lần), đột xuất (không theo định kỳ).
Theo yếu tố nguồn lực, có phương pháp đánh giá đầu vào để thống kê các nguồn lực được sử dụng để tiến hành các hoạt động quản lý hoặc cung ứng dịch vụ công; phương pháp đánh giá đầu ra để xác định các sản phẩm, dịch vụ mà tổ chức hành chính nhà nước tạo ra; số lượng, chất lượng dịch vụ; sự hài lòng của người dân;… Nếu đánh giá quá trình quản lý thì đánh giá mức độ dân chủ, công khai, minh bạch, thái độ phục vụ của cán bộ, công chức,…
Một số biện pháp nâng cao chất lượng đánh giá hiệu quả quản lý hành chính cấp xã
Thứ nhất, nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của đánh giá hiệu quả QLHCNN cấp xã.
Xuất phát từ vị trí, vai trò là đơn vị hành chính cấp cơ sở, cấp cuối cùng, cấp gần dân nhất, các xã, phường, thị trấn đóng vai trò quan trọng trong quá trình thực hiện hoạt động QLHCNN, vì vậy cần phải nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của công tác đánh giá hiệu quả QLHCNN ở cấp xã, trong đó nhấn mạnh:
Đánh giá hiệu quả QLHCNN trước tiên là kênh cung cấp thông tin kịp thời, chính xác cho chính hệ thống hành chính nhà nước xác định đúng quá trình thực hiện hoạt động quản lý tại địa phương; tự xác định được hiệu quả của hệ thống quy định, chính sách, mức độ ưu tiên và tỷ lệ đầu tư các nguồn lực, trên cơ sở chất lượng đầu ra từ đó giúp tập thể lãnh đạo, quản lý, người đứng đầu chính quyền cấp cơ sở có các quyết sách đúng đắn cho việc tiếp tục thực hiện hoặc điều chỉnh hoặc đình chỉ chính sách.
Việc đánh giá hiệu quả QLHCNN cấp xã không chỉ nhằm mục đích xếp hạng cao hay thấp mà các thông tin trong quá trình đánh giá cũng như kết quả đánh giá giúp Ủy ban nhân dân (UBND) cấp huyện, cấp tỉnh xác định chính xác, khách quan chất lượng hoạt động của chính quyền cấp xã, từ đó định hướng mục tiêu, nhiệm vụ sát đúng, phù hợp với tình hình thực tiễn của cơ sở; phát huy, nhân rộng những mô hình, cách làm sáng tạo trong nâng cao hiệu quả quản lý; đồng thời có biện pháp điều chỉnh, can thiệp những hạn chế, khuyết điểm; kịp thời tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc.
Bên cạnh đó, đánh giá hiệu quả QLHCNN góp phần tăng tính công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình và củng cố lòng tin của người dân đối với hoạt động QLHCNN; từ đó giúp tăng cường sự tín nhiệm của người dân vào chính quyền cấp xã nói riêng và chính quyền các cấp nói chung.
Thứ hai, hoàn thiện bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả QLHCNN cấp xã bảo đảm tính khoa học, chính xác, khách quan.
Tiêu chí đánh giá hiệu quả QLHCNN là hệ thống các chỉ số nhằm lượng hóa mức độ đáp ứng về mục tiêu của một hoạt động, một cơ quan hành chính nhà nước nhất định, phản ánh kết quả hoạt động, đưa ra kết luận, nhận xét, xếp hạng về chất lượng hoạt động của cơ quan đó. Hoạt động QLHCNN ở cấp xã được phản ánh qua nhiều tiêu chí khác nhau như: xây dựng và thực hiện thể chế; hiệu quả kinh tế – xã hội thuộc trách nhiệm quản lý của cơ quan thẩm quyền chung; chất lượng dịch vụ công do chính quyền cấp xã chịu trách nhiệm cung ứng; sự hài lòng của công dân, tổ chức đối với các dịch vụ do chính quyền cấp xã cung ứng… cụ thể: (1) Nhóm tiêu chí đánh giá việc xây dựng và thực hiện thể chế hành chính cấp xã; (2) Nhóm tiêu chí đánh giá chất lượng thủ tục hành chính, dịch vụ công do chính quyền cấp xã cung cấp; (3) Nhóm tiêu chí đánh giá sự hài lòng của công dân, tổ chức đối với chính quyền cấp xã; (4) Nhóm tiêu chí đánh giá hiệu quả kinh tế – xã hội thuộc trách nhiệm quản lý của chính quyền cấp xã.
Trên cơ sở các bộ chỉ số đánh giá, xếp hạng ở các cấp hiện có, căn cứ vào tình hình thực tiễn hiện nay cần thiết phải tập trung nghiên cứu xây dựng bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả QLHCNN cấp xã, theo hướng phù hợp với đặc điểm, tính chất hoạt động mang tính chấp hành và điều hành; sát với chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, phạm vi quản lý của chính quyền cấp xã; phản ánh đầy đủ, toàn diện các kết quả đầu ra, hiệu quả sử dụng các nguồn lực và quá trình vận hành của tổ chức hành chính nhà nước. Các tiêu chí đánh giá cần phải được cập nhật, hoàn thiện, sửa đổi, bổ sung định kỳ phù hợp với đặc điểm thực tiễn của từng giai đoạn phát triển.
Thứ ba, xây dựng mô hình đánh giá hiệu quả quản lý hành chính cấp xã.
Mô hình đánh giá là mối quan hệ được hình thành bởi các yếu tố gồm mục tiêu đánh giá, tiêu chí đánh giá, quy trình đánh giá và phương pháp đánh giá. Đối với chính quyền cấp xã cần xây dựng mô hình đánh giá hiệu quả bảo đảm các yếu tố: (1) Đánh giá phải bảo đảm định hướng phát triển của chính quyền cấp xã trong tổng thể chính quyền cấp huyện; (2) Tiêu chí đánh giá cần đảm bảo yêu cầu định lượng và định tính; bao quát yếu tố đầu vào, yếu tố đầu ra và cả quá trình quản lý hành chính nhà nước; (3) Áp dụng đa dạng các phương pháp đánh giá tùy thuộc vào mục đích, đối tượng, yêu cầu đánh giá.
Không có phương pháp đánh giá hiệu quả QLHCNN nào có ưu điểm mà không có nhược điểm, vì vậy cần kết hợp hài hòa các phương pháp để đạt kết quả tối ưu, phát huy ưu điểm, hạn chế nhược điểm của mỗi phương pháp.
Thứ tư,xây dựng và ban hành quy chế đánh giá hiệu quả quản lý hành chính cấp xã
Từ thực tiễn đánh giá hiệu quả QLHCNN nói chung và cấp xã nói riêng cho thấy, việc đánh giá hiệu quả QLHCNN cần được thể chế hóa thành các quy định, văn bản quy phạm pháp luật của Nhà nước. Xây dựng quy định về đánh giá hiệu quả QLHCNN cần xác định: mục tiêu, hệ thống tiêu chí đánh giá; chủ thể có thẩm quyền đánh giá; quyền và nghĩa vụ của các chủ thể và đối tượng đánh giá; phương pháp đánh giá; các cơ quan, tổ chức tiếp nhận và xử lý kết quả đánh giá hiệu quả; chế tài khen thưởng, xử lý kỷ luật trong hoạt động đánh giá…
Các thông tin thu được từ kết quả đánh giá được sử dụng để cải thiện hiệu quả hoạt động của các tổ chức hành chính và đơn vị sự nghiệp công lập; đồng thời, là cơ sở quan trọng cho các cơ quan quản lý nhân sự và tài chính điều chỉnh biên chế và kinh phí hoạt động của các cơ quan, đơn vị. Và cuối cùng, thông tin về kết quả đánh giá được dùng để báo cáo tình hình hiệu quả hoạt động của các tổ chức hành chính và đơn vị sự nghiệp công lập cho Quốc hội và công khai cho người dân.
Hiện nay, ở cấp xã chỉ mới áp dụng bộ tiêu chí đánh giá chỉ số cải cách hành chính theo Chương trình tổng thể cải cách hành chính giai đoạn 2011 – 2020. Trong giai đoạn 2021 – 2030 việc thực hiện Nghị quyết số 76/NQ-CP, ngày 15/7/2021 của Chính phủ ban hành Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2021 – 2030 với 6 nội dung cải cách, trong đó có nhiều mục tiêu, nhiệm vụ cải cách hành chính có sự thay đổi ở các cấp, trong đó có cấp xã. Vì vậy, để phù hợp với quy định hiện hành và tình hình thực tiễn tại tỉnh, bộ tiêu chí đánh giá chỉ số cải cách hành chính của các cơ quan, đơn vị cũng cần có sự thay đổi, hoàn thiện.
Kết luận
Cấp xã là “nền tảng của hành chính”, nâng cao khả năng “làm được việc” của cấp xã, xét về thực chất là nâng cao hiệu quả giải quyết công việc trong mối quan hệ giữa Nhà nước với Nhân dân, trong đó chủ yếu là quan hệ giữa các cơ quan hành chính với Nhân dân và quan hệ giữa các bộ phận trong nền hành chính nhà nước ở cấp xã. Vì vậy, với mục tiêu: “Tiếp tục xây dựng nền hành chính dân chủ, chuyên nghiệp, hiện đại, tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, có năng lực kiến tạo phát triển, liêm chính, phục vụ Nhân dân, trên cơ sở những quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng về đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân trong giai đoạn 2021 – 2030” cần phải tiếp tục hoàn thiện và nâng cao công tác đánh giá hiệu quả QLHCNN ở các cấp, đặc biệt là cấp xã để phát huy vai trò của cấp cơ sở, là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước và Nhân dân trong thực hiện chiến lược phát triển kinh tế – xã hội ở địa phương.
Chú thích:
1. Nguyễn Như Ý (chủ biên). Đại từ điển Tiếng Việt. H. NXB Văn hóa – Thông tin, 2002.
2. Ngân hàng Thế giới, Keith Mackay. Xây dựng hệ thống Giám sát và Đánh giá thế nào để hoàn thiện công tác quản lý của nhà nước? (Sách tham khảo). NXB Chính trị Quốc gia, 2008.
3. https://en.wikipedia.org/wiki/Good_governance.
Tài liệu tham khảo:
1. Hồ Chí Minh. Toàn tập. Tập 5. H. NXB Chính trị quốc gia, 1995, tr. 371;
2. Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, NXB Chính trị Quốc gia Sự thật, 2021.
3. Nguyễn Minh Phương. Đánh giá hiệu quả hoạt động của tổ chức hành chính nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập ở nước ta. Tạp chí Lý luận chính trị số tháng 6/2019.
4. Nghị quyết số 76/NQ-CP, ngày 15/7/2021 của Chính phủ ban hành Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2021 – 2030.
5. Các văn bản, báo cáo cải cách hành chính nhà nước năm 2019, năm 2020, 2021 của Chính phủ.
NCS. Thái Xuân Sang
Trường Chính trị tỉnh Nghệ An
