(Quanlynhanuoc.vn) – Giảng dạy các môn lý luận chính trị ở trường đại học là hoạt động đưa tri thức lý luận chính trị “thâm nhập vào quần chúng” nhằm hình thành tư tưởng, niềm tin, ý chí cách mạng, chuyển hóa lý luận thành lực lượng vật chất cải tạo hiện thực. Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đặt ra yêu cầu đổi mới căn bản chương trình, nội dung, phương pháp giáo dục lý luận chính trị theo phương châm khoa học, thực tiễn, sáng tạo và hiện đại. Đây là cơ sở lý luận quan trọng để các trường đại học ở nước ta hiện nay tiếp tục đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị, đáp ứng yêu cầu và đòi hỏi của thực tiễn cuộc sống.
Đối với các trường đại học trong hệ thống giáo dục quốc dân, việc giảng dạy, học tập các môn lý luận chính trị (LLCT) có ý nghĩa quan trọng bởi đây là những môn học cơ bản trong nội dung, chương trình đào tạo, có chức năng trang bị thế giới quan, phương pháp luận khoa học, không chỉ giúp người học có được khối lượng tri thức tổng hợp, toàn diện, mà còn góp phần quan trọng trong việc hình thành, phát triển năng lực chính trị, phẩm chất chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống.
Sự cần thiết phải đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở trường đại học hiện nay
Theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo, các môn LLCT được giảng dạy ở bậc đại học là triết học Mác – Lênin, kinh tế chính trị học Mác – Lênin, chủ nghĩa xã hội khoa học, tư tưởng Hồ Chí Minh và lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam. Đây là những môn học mang tính khái quát hóa, trừu tượng hóa, tính đảng và tính khoa học rất cao. Do đó, để giảng dạy tốt các môn LLCT, đòi hỏi giảng viên phải có nhãn quan chính trị sắc bén, lập trường tư tưởng vững vàng, am tường kiến thức chuyên ngành và liên ngành; đồng thời, phải tuân thủ nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong cả nội dung và phương pháp giảng dạy.
Mục tiêu chung trong giảng dạy các môn LLCT là giúp người học hiểu biết một cách có hệ thống, cơ bản những nguyên lý của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam. Từ nền tảng tư tưởng lý luận đó, giúp người học có niềm tin vào sự lãnh đạo, mục tiêu, lý tưởng của Đảng, đồng thời, có phương pháp luận khoa học để vận dụng kiến thức được trang bị trong giải quyết những vấn đề kinh tế, chính trị, văn hóa – xã hội theo đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước.
Thực tiễn giảng dạy các môn LLCT ở trường đại học thời gian qua đã có sự đổi mới theo hướng tích cực, chất lượng giảng dạy các môn LLCT đã không ngừng được nâng lên, góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo. Các nhà trường đã xác định những yêu cầu và giải pháp phù hợp để nâng cao chất lượng giảng dạy các môn LLCT; phương pháp dạy học theo “phương châm khoa học, thực tiễn, sáng tạo và hiện đại” được đội ngũ giảng viên quán triệt và vận dụng khá linh hoạt theo từng đối tượng, mục tiêu đào tạo đối với từng môn học, bài học cụ thể, trên cơ sở kết hợp giữa các phương pháp dạy học truyền thống với các phương pháp dạy học hiện đại. Việc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong giảng dạy các môn LLCT đã được tiến hành theo một trình tự lôgic chặt chẽ từ khâu chuẩn bị bài giảng, thực hành giảng, hướng dẫn xêmina, trao đổi, thực hành, thực tập đến công tác tổ chức quản lý học tập.
Tuy nhiên, công tác giảng dạy các môn LLCT còn gặp phải những khó khăn nhất định: nội dung, chương trình các môn LLCT còn nặng về lý luận, ít tính thực tiễn; việc vận dụng phương pháp dạy học theo hướng tích cực ở một số nhà trường còn chưa đồng đều; phương pháp của một số giảng viên còn nặng về chương trình, tham nội dung lý luận, dàn trải, chưa chú ý tới sự hứng thú, thái độ của người học; bài giảng của một số giảng viên chuẩn bị chưa sâu, thiếu sức thuyết phục trong giảng dạy, tính thực tiễn không cao; một số giảng viên được đào tạo cơ bản song thiếu thực tế. Những hạn chế đó đã ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục đào tạo, chất lượng giảng dạy các môn LLCT ở trường đại học hiện nay.
Nguyên nhân của những hạn chế nêu trên chủ yếu là do nhận thức chưa đầy đủ về ý nghĩa, vị trí, tầm quan trọng của việc đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả học tập, nghiên cứu, vận dụng và phát triển chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong tình hình mới. Công tác lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy chưa sâu sát, mạnh mẽ và thống nhất; còn có sự chồng chéo, trùng lặp và chậm đổi mới phương pháp giảng dạy, học tập1.
Để nâng cao chất lượng giảng dạy các môn LLCT, Đảng ta đã chỉ rõ: “Đổi mới căn bản chương trình, nội dung, phương pháp giáo dục LLCT theo phương châm khoa học, thực tiễn, sáng tạo và hiện đại”2. Đây là cơ sở lý luận quan trọng để các trường đại học và đội ngũ giảng viên đổi mới giảng dạy các môn LLCT đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong giai đoạn mới.
Một số biện pháp nhằm đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở trường đại học hiện nay
Đổi mới giảng dạy các môn LLCT ở trường đại học hiện nay là một đòi hỏi khách quan và cần triển khai đồng bộ ở tất cả các khâu, các bước từ nội dung, chương trình đến phương pháp giảng dạy và nhân tố chủ quan của người dạy. Theo đó, cần chú trọng vào các nội dung sau:
Một là, tiếp tục quán triệt, nâng cao nhận thức về ý nghĩa, tầm quan trọng của việc “đổi mới căn bản chương trình, nội dung, phương pháp giáo dục LLCT” theo quan điểm Đại hội XIII.
Nhận thức đóng vai trò quyết định đối với hoạt động của các chủ thể. Mọi thành phần, lực lượng tham gia vào đổi mới giảng dạy các môn LLCT muốn thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ đòi hỏi phải có nhận thức đầy đủ trên quan điểm, đường lối của Đảng. Những vấn đề liên quan đến đổi mới chương trình, nội dung, phương pháp giáo dục LLCT mà Đại hội XIII của Đảng đã chỉ ra là rất cần thiết đối với mỗi nhà trường và đội ngũ giảng viên vì đây là cơ sở lý luận quan trọng để các nhà trường và đội ngũ giảng viên, đổi mới chương trình, nội dung môn học cũng như đổi mới phương pháp giảng dạy. Do đó, các nhà trường và đội ngũ giảng viên LLCT cần quán triệt và cụ thể hóa trong mọi mặt hoạt động giáo dục đào tạo, song trước tiên là trong nhận thức để thống nhất thực hiện. Việc quán triệt và thực hiện tốt những nội dung này phải đi cùng với quán triệt và thực hiện tốt các nghị quyết, chỉ thị của Đảng liên quan tới đổi mới giảng dạy các môn LLCT như: Kết luận số 94-KL/TW ngày 28/3/2014 của Ban Bí thư về việc tiếp tục đổi mới việc học tập LLCT trong hệ thống giáo dục quốc dân; Chỉ thị số 23-CT/TW ngày 09/02/2018 của Ban Bí thư về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả học tập, nghiên cứu, vận dụng và phát triển chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong tình hình mới.
Hai là, tiếp tục thực hiện tốt việc chuẩn hóa nội dung, chương trình các môn LLCT ở trường đại học.
Chuẩn hóa nội dung, chương trình đào tạo là một yêu cầu quan trọng đã nhiều lần được Đảng xác định trong văn kiện, các chỉ thị, nghị quyết. Việc chuẩn hóa nội dung, chương trình giảng dạy các môn LLCT phải bảo đảm tính chính trị, tính khoa học, tính chuẩn xác theo hướng cơ bản, thiết thực và phát triển phù hợp với mục tiêu, yêu cầu đào tạo và được biểu hiện ở trình độ học thuật, sự hiện đại, tính thực tiễn của nội dung, chương trình từng môn học, từng chuyên đề, bài giảng mà mục tiêu, yêu cầu của từng đối tượng đào tạo cụ thể đòi hỏi; phải chuẩn hóa hệ thống các khái niệm, các phạm trù trung tâm của môn học, chuẩn hóa nguồn tài liệu, giáo khoa, giáo trình sử dụng trong giảng dạy; chuẩn hóa về giáo án của giảng viên; chuẩn hóa về tỷ lệ các thành phần của nội dung dạy học. Chuẩn hóa nội dung, chương trình các môn LLCT phải theo hướng tăng cường thời gian tự học, tự nghiên cứu của người học, tăng thời gian thực hành và các hình thức sau bài giảng. Việc chuẩn hóa nội dung, chương trình các môn LLCT ở từng cấp học, bậc học trong trường đại học vừa phải bảo đảm tính ổn định, vừa phải được thường xuyên bổ sung, hoàn thiện phù hợp với thực tiễn phát triển của thế giới đương đại, của đất nước, yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.
Ba là, chuẩn hóa đội ngũ giảng viên LLCT để nâng cao chất lượng giảng dạy.
Chuẩn hóa đội ngũ giảng viên LLCT phải dựa trên những tiêu chuẩn về chất lượng, trình độ học vấn, năng lực sư phạm của đội ngũ giảng viên. Chuẩn hóa về chất lượng là phải làm cho đội ngũ giảng viên LLCT được đào tạo đúng ngành nghề, có phẩm chất, năng lực sư phạm và quản lý giáo dục đáp ứng yêu cầu đào tạo của các nhà trường hiện nay. Chuẩn hóa về trình độ học vấn và năng lực sư phạm: giảng viên LLCT phải có trình độ học vấn đại học và sau đại học, được đào tạo sư phạm về chuyên ngành LLCT. Giảng viên phải có hiểu biết sâu sắc về lĩnh vực chuyên ngành và những kiến thức, kỹ năng sư phạm để truyền thụ cho người học. Chuẩn hóa về học vấn cho đội ngũ giảng viên LLCT phải gắn liền với chuẩn hóa về trình độ, tay nghề sư phạm, kinh nghiệm thực tiễn cho giảng viên LLCT, bao gồm cả kinh nghiệm thực tiễn xã hội, kinh nghiệm hoạt động sư phạm, kinh nghiệm nghiên cứu khoa học và kinh nghiệm lãnh đạo, quản lý. Để thực hiện được các nội dung này, cần thông qua nhiều hình thức, biện pháp cụ thể như: tập huấn giảng viên, sinh hoạt học thuật, thông tin khoa học, tăng cường cho giảng viên đi thực tế tại đơn vị cơ sở.
Bốn là, đổi mới phương pháp giảng dạy các môn LLCT theo hướng “khoa học, sáng tạo, hiện đại và gắn lý luận với thực tiễn”.
Đổi mới phương pháp giảng dạy các môn LLCT ở các trường đại học trước hết đòi hỏi đội ngũ giảng viên phải có ý thức tiếp cận và vận dụng các phương pháp dạy học tích cực. Trong hoạt động dạy học phải luôn coi trọng tính đảng, tính khoa học, tính thực tiễn, tích cực cập nhật thông tin mới và kết hợp các phương pháp dạy học truyền thống với các phương pháp, phương tiện dạy học hiện đại. Sự kết hợp đó không chỉ ở trong một chuyên đề, chủ đề mà thậm chí trong một luận điểm, nội dung trình bày cũng có thể sử dụng nhiều phương pháp. Theo đó, trong giảng dạy, giảng viên cần vận dụng linh hoạt các hình thức, phương pháp giảng dạy các môn LLCT theo hướng giảm tối đa việc truyền thụ một chiều, cung cấp kiến thức có sẵn; cần tăng cường việc hướng dẫn, tổ chức cho người học chủ động học tập, nghiên cứu về những nội dung của bài học, tạo điều kiện cho người học rèn luyện phương pháp tự học, phát triển năng lực, tính chủ động, tự chủ của cá nhân.
Việc sử dụng các phương pháp giảng dạy phải phù hợp với đối tượng, dung lượng bài giảng về lý luận và thực tiễn sao cho mỗi bài giảng phải có sự kết hợp được các phương pháp phù hợp tốt nhất cùng với các phương tiện dạy học khác làm cho bài giảng phong phú và thiết thực. Để đổi mới phương pháp giảng dạy các môn LLCT, còn phải có sự phối hợp của các cơ quan, sự giám sát của ban lãnh đạo, hội đồng khoa học các cấp trong việc kiểm tra, giám sát nội dung giảng dạy các môn học này; cần phát huy vai trò của lãnh đạo chỉ huy khoa, chủ nhiệm bộ môn, những đồng chí giảng viên có kinh nghiệm để bồi dưỡng cho giảng viên mới, giảng viên trẻ.
Năm là, phát huy vai trò đội ngũ giảng viên LLCT nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy.
Để bài giảng LLCT phong phú, sinh động, nhuần nhuyễn giữa lý luận và thực tiễn, giảng viên phải luôn bám sát sự phát triển mới của thực tiễn thế giới, của đất nước và đặc thù nhà trường để bổ sung kiến thức một cách thường xuyên vào bài giảng; phải cập nhật những vấn đề mang tính thời sự, cần thiết để làm cho bài giảng trở nên sinh động, có tính thuyết phục cao, không lạc hậu, đi sau so với thực tiễn. Đồng thời, mỗi giảng viên cần tập trung quán triệt sâu sắc quan điểm, chủ trương về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo, nhất là quan điểm, chủ trương của Đảng về đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục lý luận Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và tinh thần Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng. Mặt khác, giảng viên LLCT phải không ngừng rèn luyện sự tâm huyết, say mê, tận tụy với công việc, bởi chính từ sự say mê, tâm huyết, trách nhiệm mà giảng viên tự mình trau dồi, tích lũy kiến thức thực tiễn ở mọi nơi, mọi lúc và dưới mọi hình thức; tự mình rèn luyện kỹ năng, phương pháp sư phạm để truyền thụ kiến thức đến người học.
Sáu là, tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị bảo đảm cho công tác giảng dạy các môn LLCT.
Cơ sở vật chất, trang thiết bị bảo đảm là tập hợp các phương tiện, thiết bị đảm nhiệm những nhiệm vụ sư phạm nhất định, bao gồm: lớp học, giảng đường, thiết bị kỹ thuật, đồ dùng dạy học chung và chuyên dụng cho từng môn học… Cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học được xem là một nhân tố quan trọng, là điều kiện thiết yếu của quá trình đào tạo ở mỗi nhà trường mà nếu thiếu nó thì việc giảng dạy sẽ khó có thể diễn ra, hoặc nếu có diễn ra thì cũng trong một trạng thái không hoàn thiện, không đầy đủ. Do đó, để đổi mới giảng dạy các môn LLCT, các nhà trường cần nâng cấp hiện đại hóa cơ sở giảng đường, trang thiết bị kỹ thuật dạy học; xây dựng kế hoạch dài hạn trang bị lại cơ sở vật chất kỹ thuật, nhất là hệ thống phương tiện dạy học, giáo trình, giáo khoa; tích cực bổ sung, củng cố hệ thống tài liệu, tư liệu, sách giáo khoa, sách tham khảo; tăng cường các phương tiện kỹ thuật hiện đại phục vụ công tác kiểm tra, luyện tập, bổ trợ… Các cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học cần được phát triển đồng bộ và đa dạng hóa, có các mô hình, makét mô phỏng, các dụng cụ tranh ảnh, hình vẽ, các máy chiếu, máy chiếu phim, ghi âm và các thiết bị dạy học hiện đại khác… nhằm kích thích được sự liên hệ với thực tiễn của người học. Đồng thời, phải chú trọng việc bồi dưỡng cho giảng viên, sinh viên khai thác, sử dụng thành thạo, có hiệu quả các phương tiện, thiết bị dạy học, luyện tập.
Đổi mới giảng dạy các môn LLCT ở trường đại học hiện nay theo quan điểm Đại hội XIII của Đảng là yêu cầu khách quan, giúp người học lĩnh hội, nắm vững và chuyển hóa hệ thống tri thức lý luận, phát triển tư duy sáng tạo, khắc phục bệnh giáo điều, lý thuyết suông. Đồng thời, giúp học viên có khả năng liên hệ, vận dụng và biết cách giải quyết một cách có hiệu quả các vấn đề thực tiễn đặt ra theo mục tiêu, yêu cầu đào tạo. Để đổi mới giảng dạy các môn LLCT cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp với sự quyết tâm cao của các nhà trường và đội ngũ giảng viên.
