(Quanlynhanuoc.vn) – Nghiên cứu khoa học là một quá trình tìm hiểu, khám phá có hệ thống về bản chất và những quy luật của thế giới, kiểm tra các giả thuyết đã có, từ đó phát triển nhận thức khoa học của con người hoặc tìm ra các giải pháp, sáng tạo ra các phương pháp, kỹ thuật mới nhằm cải tạo thế giới. Đối với giảng viên đại học, nghiên cứu khoa học đóng vai trò quan trọng và đa chiều. Đây không chỉ là một phần của nhiệm vụ công tác mà còn là một phương tiện giúp họ nâng cao chất lượng giảng dạy, tạo ra tri thức mới và phát triển các kỹ năng chuyên môn. Bài viết trình bày vai trò của nghiên cứu khoa học đối với giảng viên đại học; đồng thời, chỉ ra một số khó khăn mà giảng viên đã và đang gặp phải trong quá trình này, từ đó, đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học của giảng viên hiện nay.
Tầm quan trọng của nghiên cứu khoa học đối với quá trình công tác của giảng viên đại học
Trong thực tiễn công tác của giảng viên đại học, bên cạnh nhiệm vụ giảng dạy, nghiên cứu khoa học cũng là một hoạt động đóng vai trò hết sức quan trọng, có khả năng bổ trợ và nâng cao chất lượng hoạt động giảng dạy của giảng viên và thúc đẩy sự phát triển của môi trường học thuật.
Thứ nhất, nghiên cứu khoa học giúp giảng viên nâng cao kiến thức chuyên môn và năng lực giảng dạy.
Trong quá trình tham gia vào hoạt động nghiên cứu khoa học, giảng viên đại học có cơ hội tiếp cận những kiến thức, thông tin mới nhất trong lĩnh vực chuyên môn của mình. Các nghiên cứu liên quan đến lý luận, phương pháp và ứng dụng mới giúp giảng viên cập nhật và nắm vững những tiến bộ trong ngành, nhất là trong điều kiện thực tiễn xã hội, khoa học – công nghệ đang phát triển nhanh chóng. Đặc biệt, đối tượng dạy học của các giảng viên hiện nay là những sinh viên, học viên có trình độ khá cao, năng động và rất nhạy bén thích nghi với những thành tựu mới của khoa học – công nghệ. Điều này đòi hỏi giảng viên cần không ngừng nỗ lực học tập, nghiên cứu, tìm tòi, cập nhật tri thức mới để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thực tiễn giảng dạy trong các trường đại học. Tham gia nghiên cứu khoa học là một trong những con đường, cách thức giúp giảng viên trở thành những chuyên gia có kiến thức chuyên sâu trong lĩnh vực của họ, đồng thời cũng nâng cao khả năng truyền đạt kiến thức chuyên ngành đến học viên, sinh viên một cách sâu sắc hơn. Họ sẽ không chỉ dừng lại ở việc giảng dạy những kiến thức cơ bản mà còn có thể truyền đạt các kiến thức đặc thù và ứng dụng thực tế từ những nghiên cứu mới nhất.
Bên cạnh đó, nghiên cứu khoa học cũng giúp giảng viên đại học nắm bắt được các phương pháp và công nghệ dạy học mới nhất, từ đó tối ưu hóa quá trình giảng dạy. Các nghiên cứu về khoa học học tập, tâm lý sinh viên và các phương pháp giảng dạy hiệu quả sẽ giúp giảng viên hiểu rõ hơn về cách tạo ra môi trường học tập tích cực và hấp dẫn cho sinh viên. Họ có thể áp dụng các phương pháp này vào giảng dạy và tạo ra các trải nghiệm học tập đa dạng, giúp sinh viên phát triển kỹ năng tư duy, giải quyết vấn đề và làm việc độc lập.
Như vậy, đối với giảng viên đại học, nghiên cứu khoa học và giảng dạy có mối quan hệ mật thiết và hỗ trợ cho nhau. Một mặt, nghiên cứu khoa học tạo ra điều kiện, tiền đề giúp giảng viên thực hiện tốt nhiệm vụ giảng dạy ở trên lớp. Mặt khác, công tác giảng dạy lại phản ánh kết quả của hoạt động nghiên cứu khoa học. Chính vì vậy, có thể khẳng định, cùng với hoạt động giảng dạy, nghiên cứu khoa học được xem là thước đo năng lực chuyên môn của giảng viên đại học.
Thứ hai, nghiên cứu khoa học là một trong các hoạt động tạo điều kiện để giảng viên phát huy tinh thần đổi mới, sáng tạo.
Trong bối cảnh xã hội đang đứng trước thời đại công nghệ số, các thành tựu, thực tiễn khoa học và giảng dạy có rất nhiều thay đổi và đặt ra không ít vấn đề, thách thức mới – những thứ khó có thể áp dụng hoàn toàn những tri thức, kinh nghiệm, phương pháp đã có để xử lý.
Để giải quyết những vấn đề mới của thực tiễn khoa học và sư phạm, giảng viên cần đào sâu vào vấn đề, áp dụng, thử nghiệm những phương pháp, cách tiếp cận mới, nhằm tìm ra các tri thức, giải pháp phù hợp. Và nghiên cứu khoa học là một trong những hoạt động kích thích tinh thần, năng lực đổi mới, sáng tạo, tạo ra môi trường, điều kiện thuận lợi để giảng viên đáp ứng được các yêu cầu trên. Những ý tưởng mới và phát kiến đột phá từ hoạt động nghiên cứu có thể giúp thúc đẩy sự đổi mới, sáng tạo không chỉ trong lĩnh vực khoa học mà cả trong lĩnh vực giảng dạy. Giảng viên có thể áp dụng những tri thức, phương pháp mới đã được nghiên cứu vào giảng dạy, giúp học viên, sinh viên mở rộng vốn tri thức và khuyến khích họ đưa ra những quan điểm độc đáo.
Thứ ba, nghiên cứu khoa học giúp giảng viên xây dựng danh tiếng, uy tín trong cộng đồng.
Trong quá trình tham gia vào các dự án, công trình nghiên cứu khoa học, giảng viên đại học phải rèn luyện nhiều kỹ năng nghiên cứu và phân tích tài liệu. Điều này giúp họ phát triển, nâng cao trình độ chuyên môn, từ đó tăng cường khả năng giải quyết các vấn đề phức tạp trong công việc giảng dạy và nghiên cứu. Đồng thời, các kỹ năng này còn hỗ trợ giảng viên trong việc viết bài báo khoa học và công bố các nghiên cứu quan trọng, giúp họ tạo dựng danh tiếng trong cộng đồng nghiên cứu và giáo dục.
Khi công bố các bài báo và tham gia vào các dự án, công trình nghiên cứu quan trọng, giảng viên được công nhận là những chuyên gia có đóng góp tích cực vào sự phát triển trong lĩnh vực chuyên môn của họ. Danh tiếng này không chỉ là niềm tự hào của cá nhân giảng viên mà còn yếu tố giúp nâng cao sự tín nhiệm của học viên, sinh viên và đồng nghiệp đối với họ, qua đó giúp thu hút sự hợp tác nghiên cứu và đầu tư từ các tổ chức, doanh nghiệp trong và ngoài cơ sở đào tạo.
Như vậy, nghiên cứu khoa học có vai trò quan trọng và toàn diện đối với giảng viên đại học, thúc đẩy đội ngũ giảng viên phát huy tính sáng tạo, chủ động trong nghiên cứu khoa học cũng như tạo được danh tiếng, uy tín trong cộng đồng chuyên môn và đóng góp công tác nghiên cứu khoa học cho nước nhà.
Một số thách thức giảng viên gặp phải trong quá trình nghiên cứu khoa học
Khi nghiên cứu thực trạng hoạt động nghiên cứu khoa học của giảng viên ở các trường đại học hiện nay, có rất nhiều vấn đề đặt ra và cần được giải quyết kịp thời. Tuy nhiên, trong phạm vi bài viết, nhóm tác giả tập trung chỉ ra những thách thức giảng viên gặp phải, ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng thực hiện nghiên cứu một cách hiệu quả, từ đó, đề xuất một số biện pháp giúp họ vượt qua khó khăn để nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học.
Một là, sự hạn chế về thời gian và các nguồn lực bảo đảm, hỗ trợ cho hoạt động nghiên cứu khoa học.
Công tác, giảng dạy tại các cơ sở giáo dục đại học, với đòi hỏi, yêu cầu cao về chất lượng chuyên môn, giảng viên đại học thường phải đối mặt với áp lực khá lớn về thời gian. Bên cạnh hai nhiệm vụ trung tâm là giảng dạy và nghiên cứu khoa học, giảng viên còn phải hoàn thành nhiều nhiệm vụ hành chính khác, trong đó không ít giảng viên còn kiêm nhiệm các chức vụ khác nhau trong hệ thống các tổ chức, đoàn thể nơi công tác. Do đó, việc dành thời gian để thực hiện nghiên cứu, từ việc xây dựng đề tài, thu thập dữ liệu, phân tích và viết bài báo, đòi hỏi giảng viên cần lập kế hoạch, sắp xếp và quản lý thời gian một cách hợp lý. Nếu không có kế hoạch sử dụng thời gian rõ ràng và cụ thể, giảng viên dễ chịu áp lực và gặp nhiều khó khăn trong việc hoàn thành các dự án, công trình nghiên cứu khoa học của mình.
Bên cạnh đó, nghiên cứu khoa học cũng đòi hỏi nguồn tài nguyên và nguồn lực bảo đảm, bao gồm ngân sách, tài liệu, phòng thí nghiệm, thiết bị và các dịch vụ hỗ trợ… Đặc biệt, một số dự án, công trình nghiên cứu khoa học lớn, phức tạp có thể đòi hỏi sự đầu tư và tài trợ lớn từ các nguồn khác nhau. Nếu giảng viên không có đủ tài nguyên và nguồn lực, họ có thể gặp nhiều khó khăn trong việc thực hiện hoàn thành và bảo đảm chất lượng của công trình nghiên cứu khoa học.
Hai là, sự rủi ro trong nghiên cứu khoa học.
Nghiên cứu khoa học là hoạt động hướng tới khám phá, phát hiện bản chất, quy luật của sự vật, hiện tượng và tìm kiếm biện pháp, giải pháp nhằm ứng dụng những tri thức trên vào thực tiễn, nói cách khác, nghiên cứu khoa học là hoạt động hướng tới những tri thức và các phương pháp mới. Và khi tri thức, phương pháp mới được áp dụng, khó có thể hoàn toàn tránh khỏi những rủi ro nhất định, bởi thực tiễn thì vô cùng đa dạng, sinh động, luôn luôn vận động, biến đổi, còn nhận thức của con người là một quá trình đi từ thấp đến cao, từ đơn giản tới phức tạp và việc nhận thức được một cách toàn diện và thấu đáo về một vấn đề là điều không hề dễ dàng. Do đó, không phải lúc nào một dự án, một công trình khoa học cũng sẽ đạt được kết quả thành công như kỳ vọng. Đôi khi, giảng viên nghiên cứu sẽ phải đối mặt với rất nhiều rủi ro, trở ngại, thậm chí là những thất bại trong nghiên cứu. Những thất bại này có thể đến từ nhiều nguyên nhân (cả khách quan và chủ quan) như việc thiếu tài liệu, nguồn lực nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu không phù hợp hoặc thiết kế, xây dựng kế hoạch nghiên cứu chưa hợp lý… Mặt khác, một công trình khoa học phức tạp có thể cần sự tham gia của không chỉ một mà là một nhóm các nhà khoa học. Khi cùng kết hợp nghiên cứu, sự thiếu kết nối, thiếu hợp tác hoặc thất bại của một hay một số nhà khoa học trong nhóm cũng có thể ảnh hưởng tới thành công chung của cả dự án, công trình nghiên cứu.
Ba là, sự khó khăn trong việc xuất bản và công bố khoa học.
Hiện nay, trong cộng đồng nghiên cứu khoa học, có sự cạnh tranh cao trong việc công bố bài báo và các kết quả nghiên cứu. Do đó, giảng viên các trường đại học đang gặp phải áp lực thực hiện những nghiên cứu có chất lượng cao và xuất bản trong các tạp chí uy tín trong và ngoài nước để bảo đảm động lực nghề nghiệp cũng như tạo được uy tín, chỗ đứng trong lĩnh vực chuyên môn. Các tiêu chuẩn xuất bản cao, quy trình đánh giá nghiêm ngặt, chi phí thẩm định… của các ấn phẩm khoa học, đặc biệt là các tạp chí, tập san quốc tế có uy tín, đã và đang là một trong những thách thức lớn đối với giảng viên khi muốn công bố kết quả nghiên cứu khoa học.
Giải pháp nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học của giảng viên các trường đại học
Thứ nhất, đối với giảng viên.
Để thực hiện các dự án, công trình nghiên cứu khoa học có hiệu quả, trước hết, giảng viên cần xây dựng kế hoạch và quản lý thời gian một cách hợp lý để có đủ thời gian dành cho nghiên cứu khoa học. Đồng thời, giảng viên cũng cần xem xét và yêu cầu các trường đại học cung cấp nguồn ngân sách, thiết bị và dịch vụ hỗ trợ cần thiết để thực hiện các dự án nghiên cứu thành công.
Để tận dụng tối đa nguồn chất xám, kinh nghiệm của đồng nghiệp tại các trường đại học và đạt hiệu quả cao nhất trong nghiên cứu, các giảng viên có thể lập các nhóm nghiên cứu trong trường hợp nhiều giảng viên có cùng lĩnh vực quan tâm. Điều này có thể giúp các giảng viên trao đổi ý tưởng, chia sẻ kinh nghiệm và hỗ trợ lẫn nhau trong quá trình nghiên cứu. Sự hợp tác nhóm còn giúp tăng khả năng đạt được những kết quả đáng giá. Bên cạnh xây dựng các nhóm nghiên cứu trong phạm vi cơ sở đào tạo, giảng viên cũng có thể tìm kiếm và thiết lập sự liên kết, hợp tác với các nhà nghiên cứu và các tổ chức trong và ngoài nước. Sự hợp tác này không chỉ giúp giảng viên mở rộng tầm nhìn và tiếp cận nguồn lực mới, mà còn giúp họ có cơ hội trao đổi những kiến thức và kỹ thuật mới, tiên tiến đang được áp dụng trong giới khoa học.
Sau khi hội tụ đủ các yếu tố trên, giảng viên cần lựa chọn được đề tài nghiên cứu. Để bảo đảm nghiên cứu hiệu quả, giảng viên cần lựa chọn các đề tài nghiên cứu phù hợp với lĩnh vực chuyên môn và có tính ứng dụng cao, có thể tạo ra giá trị thực tiễn và được cộng đồng khoa học, xã hội quan tâm.
Trong quá trình tiến hành nghiên cứu, giảng viên cần áp dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học chính xác và phù hợp để thu thập, xử lý và phân tích dữ liệu. Các kết quả nghiên cứu cần được bảo đảm độ tin cậy và có giá trị thống kê. Quá trình thực hiện nghiên cứu khoa học, các giảng viên cần công bố các bài báo, tham gia các hội thảo và giao lưu học thuật liên quan tới đề tài mình thực hiện nhằm chia sẻ những phát hiện mới và thu hút sự quan tâm từ cộng đồng nghiên cứu. Trong quá trình này, giảng viên có thể liên tục đánh giá quá trình nghiên cứu của mình và tìm cách cải thiện. Sự đánh giá và điều chỉnh này đòi hỏi người giảng viên khi làm khoa học phải học hỏi từ những sai sót và thất bại của bản thân và các nhà khoa học đi trước, đồng thời tìm cách nâng cao chất lượng và hiệu quả của nghiên cứu. Bằng cách áp dụng những giải pháp trên, giảng viên có thể tạo ra những công trình nghiên cứu chất lượng cao, đóng góp tích cực vào sự phát triển của lĩnh vực chuyên môn và cộng đồng.
Thứ hai, đối với các cơ sở giáo dục – đào tạo.
Các trường đại học cần tạo môi trường hỗ trợ tích cực và khuyến khích nghiên cứu khoa học. Điều này bao gồm việc tạo ra các cơ hội hợp tác nghiên cứu, tổ chức các buổi thảo luận, hội thảo khoa học, xây dựng các nhóm nghiên cứu và thực hiện các dự án chung. Môi trường hỗ trợ và động viên từ cơ sở giáo dục sẽ khuyến khích các giảng viên tích cực chia sẻ ý tưởng, học hỏi lẫn nhau và phát triển kỹ năng nghiên cứu.
Tăng cường tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về nghiên cứu khoa học cho giảng viên, trong đó tập trung vào phương pháp nghiên cứu, phân tích dữ liệu, công nghệ và quy trình công bố bài báo khoa học trên các tạp chí khoa học. Tập huấn định kỳ giúp giảng viên cập nhật kiến thức và kỹ năng mới nhất trong lĩnh vực nghiên cứu của họ. Bên cạnh đó, các trường đại học cũng nên bảo đảm cho giảng viên có đủ nguồn lực cần thiết để thực hiện nghiên cứu khoa học, như: cung cấp nguồn tài trợ nghiên cứu, phòng thí nghiệm, phần mềm, công nghệ tiên tiến và hệ thống tài liệu trên thư viện.
Ngoài ra, các trường đại học cũng cần thường xuyên đánh giá và định hướng hoạt động nghiên cứu của giảng viên. Điều này giúp bảo đảm, nghiên cứu của họ đáp ứng được các tiêu chí chất lượng và có tác động tích cực trong lĩnh vực chuyên môn và trong sự phát triển chung của mỗi trường. Đồng thời, nếu có điều kiện, các trường cũng cần khuyến khích và hỗ trợ giảng viên công bố các kết quả nghiên cứu thông qua việc xuất bản bài báo khoa học trên các tạp chí uy tín và tham gia các hội thảo, hội nghị khoa học trong và ngoài nước. Điều này giúp giảng viên có điều kiện chia sẻ những phát hiện mới của bản thân và góp phần vào sự phát triển chung của khoa học.
Kết luận
Đối với mỗi giảng viên đại học, giảng dạy và nghiên cứu khoa học là hai hoạt động gắn bó chặt chẽ, tác động đến chất lượng giáo dục đại học cũng như sự phát triển cá nhân của cả giảng viên và sinh viên. Hoạt động nghiên cứu khoa học đã và đang được đội ngũ giảng viên quan tâm và tham gia tích cực. Tuy nhiên, trong quá trình này, họ cũng gặp phải không ít các khó khăn, thách thức. Do đó, để bảo đảm chất lượng chung của quá trình đào tạo đại học, cả cơ sở đào tạo và mỗi giảng viên cần lưu ý tổ chức hoạt động nghiên cứu khoa học một cách hợp lý, bảo đảm mối quan hệ giữa giảng dạy và nghiên cứu không gây ra áp lực quá lớn đối với giảng viên, dẫn đến sự mất tập trung hoặc giảm chất lượng của cả hai hoạt động này.
