(Quanlynhanuoc.vn) – Văn hóa là tổng thể toàn bộ các giá trị tinh thần và vật chất mà con người sáng tạo ra để thích ứng với hoạt động sống, sinh tồn, phát triển của con người. Đảng ta khẳng định, văn hóa vừa là mục tiêu vừa là động lực của cách mạng xã hội chủ nghĩa, là nhân tố quyết định đến thắng lợi của quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội. Văn hóa có tác động to lớn đến việc hình thành, hoàn thiện phẩm chất, nhân cách con người, xây dựng giá trị văn hóa là xây dựng con người và chính con người là chủ thể xây dựng nền văn hóa mới xã hội chủ nghĩa.
Quan điểm của Đảng về xây dựng và phát huy giá trị văn hóa
Văn hóa xuất hiện trong mọi hoạt động của con người và xã hội với vai trò là nền tảng tinh thần, mục tiêu, động lực, sức mạnh nội sinh, quyền lực mềm của quá trình phát triển. Nói đến văn hóa là “nói đến những gì là tinh hoa, tinh tuý nhất, được chưng cất, kết tinh, hun đúc thành những giá trị tốt đẹp, cao thượng, đặc sắc nhất, rất nhân văn, nhân ái, nhân nghĩa, nhân tình, tiến bộ”1. Văn hóa luôn tác động và hướng tới việc hình thành, hoàn thiện phẩm chất, nhân cách con người mới xã hội chủ nghĩa. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Nền văn hóa mới của Việt Nam phải lấy hạnh phúc của Nhân dân, của dân tộc làm cơ sở, phải học lấy những điều tốt đẹp của văn hóa nước ngoài, tạo ra nền văn hóa Việt Nam, sao cho văn hóa mới phải sửa đổi được tham nhũng, lười biếng, phù hoa xa xỉ, phải làm cho ai cũng có lý tưởng tự chủ, độc lập”2.
Trong suốt tiến trình cách mạng, Đảng ta luôn quan tâm đến sự nghiệp chấn hưng và phát triển văn hóa mới xã hội chủ nghĩa. Ngay từ khi nước ta chưa giành được độc lập, trong Đề cương Văn hóa Việt Nam (1943), Đảng đã chủ trương phát triển văn hóa với ba định hướng lớn: “Dân tộc – Khoa học – Đại chúng”. Từ đó, Đảng ta luôn “giương cao ngọn cờ” tư tưởng, văn hóa trong quá trình cách mạng dân tộc, coi đó là mục tiêu của cách mạng xã hội chủ nghĩa. Ðại hội XII của Ðảng chủ trương “Xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện phải trở thành một mục tiêu của chiến lược phát triển. Ðúc kết và xây dựng hệ giá trị văn hóa và hệ giá trị chuẩn mực của con người Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế”3.
Tựu chung lại, nền văn hóa mà chúng ta xây dựng là nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc với nội dung cốt lõi là độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh giữ vai trò chủ đạo trong đời sống tinh thần của xã hội; kế thừa những truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc, đồng thời, tiếp thu có chọn lọc những thành tựu, tinh hoa văn hóa của thế giới, phấn đấu xây dựng một xã hội văn minh, lành mạnh vì lợi ích chân chính và phẩm giá con người, với trình độ tri thức, đạo đức, thể lực, lối sống và thẩm mỹ ngày càng cao.
Đảng ta khẳng định: “Con người là chủ thể, giữ vị trí trung tâm trong chiến lược phát triển; phát triển văn hóa, xây dựng con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự nghiệp đổi mới”4. Trong Báo cáo Chính trị tại Ðại hội XIII của Đảng đã nhấn mạnh: “Tập trung nghiên cứu, xác định và triển khai xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người gắn với giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới”5. Quan điểm này là thể hiện bước phát triển mới trong nhận thức tư duy của Đảng về văn hóa, mối quan hệ giữa văn hóa và con người.
Mặc dù, văn hóa không phải là bản thân con người, nhưng muốn xây dựng, phát triển văn hóa thì tất yếu phải xây dựng, phát triển con người – chủ thể duy nhất sáng tạo ra văn hóa. Và, từ đó văn hóa trở thành nhân tố nuôi dưỡng, hoàn thiện, phát triển nhân cách con người. Đảng xác định tiêu đề: “Xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam”6. Về mặt hình thức, so với tiêu đề “xây dựng, phát triển văn hóa, con người” dường như có sự thu hẹp về nội dung; chỉ đề cập đến giá trị văn hóa và sức mạnh con người chứ không đề cập đến toàn bộ lĩnh vực văn hóa và con người. Đặc biệt, Văn kiện Đại hội XIII của Đảng bổ sung thuật ngữ “phát huy” trong tiêu đề cho thấy, nếu chỉ nhằm “xây dựng” đơn thuần thì giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam chỉ “tồn tại ở dạng tiềm tàng”. Do đó, Đảng đặt ra vấn đề phải “phát huy” – tức là quá trình khơi dậy, sử dụng và phát triển các yếu tố cấu thành giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Đây mới là đích cuối cùng của sự nghiệp xây dựng nền văn hóa, xây dựng con người xã hội chủ nghĩa ở nước ta.
Nội dung xây dựng, phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam
Thứ nhất, tập trung nghiên cứu, xác định và triển khai xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người gắn với giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới7.
Lần đầu tiên, Đảng ta nêu lên thuật ngữ “hệ giá trị quốc gia” trong văn kiện của Đảng. Nội hàm của nhiệm vụ, giải pháp này là tập trung hoàn thiện và triển khai xây dựng một hệ thống chuẩn mực giá trị văn hóa của quốc gia – dân tộc Việt Nam thời kỳ mới. Đó là yêu cầu khách quan và hết sức cần thiết, đặc biệt là trong thời kỳ đổi mới, phát triển và xu thế toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng hiện nay. Một lần nữa, Đảng ta quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề này: “…gia đình tốt thì xã hội mới tốt. Hạt nhân của xã hội là gia đình”8. Vấn đề gia đình trong chủ nghĩa xã hội là một nội dung quan trọng, chỉ có xây dựng và làm thỏa mãn các “tế bào” của xã hội thì mới có đất nước phát triển. Nội dung được cụ thể nhằm “Thực hiện các chuẩn mực văn hóa gia đình Việt Nam ấm no, hạnh phúc, tiến bộ và văn minh. Đề cao vai trò của gia đình trong nuôi dưỡng, giáo dục thế hệ trẻ”9.
Hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người có mối quan hệ gắn kết chặt chẽ với hệ giá trị gia đình. Hệ giá trị gia đình gắn chặt với các chức năng, sứ mệnh mà gia đình đảm đương, đó là nơi duy trì nòi giống, huyết thống; là môi trường giáo dục đầu tiên của mỗi người; nơi bồi đắp tình cảm, tư tưởng, trao truyền tri thức, kinh nghiệm, truyền thống văn hóa; nơi gắn kết giữa các thành viên, thế hệ. Đồng thời, gia đình cũng là khởi nguồn những ý tưởng sáng tạo về phát triển kinh tế, lao động, sản xuất, đáp ứng nhu cầu đời sống vật chất và tinh thần ngày càng phong phú, tốt đẹp cho con người. Việc giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình với những giá trị, truyền thống đẹp đã được khẳng định, lan tỏa trong suốt chiều dài lịch sử và không ngừng được bổ sung những giá trị mới để xây dựng nước Việt Nam phồn vinh, hạnh phúc.
Thứ hai, xây dựng và thực hiện các chuẩn mực văn hóa trong lãnh đạo, quản lý”10.
Từ xưa đến nay, văn hóa lãnh đạo được xem là “đạo trị nước”. Tiêu chí chung của người lãnh đạo là gương mẫu trong hành xử, trong lối sống, trong quan hệ và phải trung thực với chính mình; có tầm nhìn, biết sử dụng người tài; biết đặt lợi ích chung lên trên. Với mong muốn của người dân, người lãnh đạo phải là người ưu tú và là người nhân đức. Đã có nhiều lãnh đạo nêu gương sáng, được lòng dân nhưng cũng có không ít lãnh đạo quan liêu, thiếu trách nhiệm, bè phái, lạm dụng quyền lực… bị xã hội lên án và bị xử lý theo pháp luật. Theo đó, cần kiên quyết, kiên trì đấu tranh chống tham ô, tham nhũng, tiêu cực; chống sự suy thóai về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “quét sạch chủ nghĩa cá nhân”, nguồn gốc của mọi sự tham nhũng, tiêu cực, hư hỏng ngay trong các ngành văn hóa, các cơ quan làm công tác văn hóa11.
Văn hóa lãnh đạo, quản lý thể hiện ở công việc thiết thực thường ngày, biết nhận sai và sửa sai; biết phát huy dân chủ và trí tuệ tập thể; có đủ dũng khí để quyết định và thực thi; có tinh thần dám chịu trách nhiệm. Để nâng tầm văn hóa trong chính trị, văn hóa trong Đảng, vấn đề cốt lõi nhất là xây dựng văn hóa lãnh đạo của Đảng. Văn hóa lãnh đạo của Đảng được hình thành và phát triển trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng và được biểu hiện ở bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức, trình độ trí tuệ của Đảng; phong cách, lề lối, kỹ năng lãnh đạo; phương pháp, tác phong công tác của cấp ủy, tổ chức đảng và mỗi cán bộ, đảng viên. Cùng với xây dựng văn hóa lãnh đạo của Đảng, cần phải xây dựng văn hóa công vụ trong các cơ quan nhà nước nhằm phát huy dân chủ, mọi chính sách của Nhà nước phải hướng đến nguyện vọng và quyền lợi chính đáng của Nhân dân. Phải quyết tâm xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân; xây dựng “Chính phủ liêm chính, kiến tạo, hành động”. Xu hướng hành động của chính quyền từ “quản lý” sang “phục vụ” đã được Đảng ta thực hiện mạnh mẽ trong thời gian gần đây. Xây dựng nền hành chính xã hội chủ nghĩa trong sạch, Chính phủ “liêm chính và kiến tạo” phục vụ Nhân dân, đó là mục tiêu cao cả của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa mà chúng ta đã thực hiện và tiếp tục hướng tới.
Thứ ba, quan tâm xây dựng đội ngũ cán bộ, xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy nhân tố con người.
Đảng ta khẳng định: “Đào tạo và phát triển đội ngũ cán bộ lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý, tham mưu trong lĩnh vực văn hóa, văn nghệ, nhất là cán bộ chủ chốt thực sự am hiểu về văn hóa, có phẩm chất, bản lĩnh, năng lực chuyên môn, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ”12. Đây là sự thể hiện nhất quán quan điểm của Đảng về vai trò nền tảng tinh thần, sức mạnh nội sinh của văn hóa đối với sự phát triển đất nước. Nhấn mạnh sự cần thiết xây dựng hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người Việt Nam thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, bảo đảm cho họ phải có thế giới quan khoa học, nhân cách, lối sống cao đẹp, với những đặc tính cơ bản: yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, trung thực, đoàn kết, cần cù, sáng tạo. Đồng thời, xây dựng lối sống tuân thủ pháp luật, trọng tình nghĩa, trọng công lý và đạo lý xã hội13; khẳng định, tôn vinh nhân rộng những giá trị nhân ái, nhân văn. Đó chính là con người phát triển cả đức – trí – thể – mỹ; con người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện, trở thành mục tiêu, động lực của xã hội. Cùng với các hệ động lực khác, nhằm khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc, ý chí tự cường và phát huy sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, chủ trương: “Phát triển con người Việt Nam toàn diện, xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc… con người Việt Nam thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc”14.
Thứ tư, phát huy vai trò chủ thể, vị trí trung tâm của Nhân dân trong xây dựng và phát huy giá trị văn hóa sức mạnh con người Việt Nam.
Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội tại Đại hội VII của Đảngxác định rõ: “Con người là trung tâm của chiến lược phát triển, đồng thời là chủ thể của phát triển”15.Đảng chủ trương tăng cường giáo dục lòng yêu nước, tự hào dân tộc, ý thức trách nhiệm xã hội cho các tầng lớp nhân dân; thực hiện các đột phá chiến lược ngăn chặn có hiệu quả sự xuống cấp đạo đức xã hội, đồng thời đề ra nhiệm vụ: “Bảo vệ và phát huy các giá trị tốt đẹp, bền vững trong truyền thống văn hóa Việt Nam. Đẩy mạnh giáo dục nâng cao nhận thức, ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật, bảo vệ môi trường, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc của người Việt Nam”16. Cùng với cải thiện điều kiện hưởng thụ văn hóa của Nhân dân, cần thiết phải: “Phát huy ý thức tự giác của toàn dân xây dựng và thực hiện các chế tài, quy định, quy ước xã hội, bảo đảm công bằng về cơ hội và thụ hưởng văn hóa”17.
Bên cạnh đó, cần quan tâm, xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao tương ứng với yêu cầu, nhiệm vụ đặt ra của từng giai đoạn trong điều kiện đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Trong bộ máy hệ thống chính trị, nguồn nhân lực chất lượng cao là lực lượng tham mưu cho Đảng và Nhà nước hoạch định chiến lược, kế hoạch, giải pháp xây dựng và phát triển đất nước và là lực lượng lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức thực hiện các chiến lược, kế hoạch, giải pháp đó.
Thứ năm, xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người gắn với giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới.
Sau 37 năm tiến hành công cuộc đổi mới, đất nước đạt được nhiều thành tựu to lớn, đời sống vật chất và tinh thần của người dân ngày càng được cải thiện, nâng cao. Sự phát triển kinh tế – xã hội là điều kiện quan trọng bảo đảm sự phát triển của mỗi gia đình, mang lại nhiều cơ hội trong tiếp cận các dịch vụ xã hội của mỗi cá nhân, thu hẹp khoảng cách giàu nghèo, bảo đảm an sinh xã hội. Nội dung “hệ giá trị quốc gia” được đề cập trong Văn kiện Đại hội XIII của Đảng khẳng định quyết tâm chính trị là tập trung hoàn thiện và triển khai xây dựng một hệ thống chuẩn mực giá trị văn hóa của quốc gia – dân tộc Việt Nam thời kỳ mới. Đây là yêu cầu khách quan và hết sức cần thiết, đặc biệt là trong thời kỳ đổi mới, phát triển và xu thế toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng hiện nay. Hệ thống chuẩn mực giá trị văn hóa của quốc gia – dân tộc Việt Nam thời kỳ mới sẽ là sự hòa quyện giữa giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam kết tinh qua hàng nghìn năm lịch sử dựng nước và giữ nước, cùng với sự tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa nhân loại.
Thứ sáu, xây dựng và thực hiện các chuẩn mực văn hóa, phát huy tinh thần nêu gương, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ, đảng viên.
Để nâng tầm văn hóa trong chính trị, văn hóa trong Đảng, vấn đề cốt lõi nhất là xây dựng văn hóa lãnh đạo của Đảng, để Đảng ta “vừa là người lãnh đạo, vừa là người đầy tớ thật trung thành của Nhân dân”18 và “là đạo đức, là văn minh”19. Văn hóa lãnh đạo của Đảng được hình thành và phát triển trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng của Đảng; được biểu hiện ở bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức, trình độ trí tuệ của Đảng; ở phong cách, lề lối, kỹ năng lãnh đạo; ở phương pháp, tác phong công tác của cấp ủy, tổ chức đảng và mỗi cán bộ, đảng viên. Xây dựng và thực hiện các chuẩn mực văn hóa lãnh đạo là nhân tố quyết định năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu, nâng tầm văn hóa của Đảng với tư cách là đội tiền phong của giai cấp và dân tộc, đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả dân tộc Việt Nam.
Thấm nhuần tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa lãnh đạo, văn hóa cầm quyền của Đảng, đòi hỏi mọi tổ chức đảng, mọi cán bộ, đảng viên phải nêu gương thực hành và phát huy văn hóa, phải làm cho văn hóa thấm sâu vào suy nghĩ và việc làm, tư tưởng và hành động ở mọi lúc, mọi nơi, bảo đảm cho văn hóa thực sự trở thành nền tảng đạo đức của Đảng và góp phần hoàn thiện phương thức, phong cách lãnh đạo của các tổ chức đảng và đội ngũ cán bộ, đảng viên. Nêu gương vừa là một trong những phương thức lãnh đạo cơ bản của Đảng, vừa là giá trị cốt lõi làm nên văn hóa lãnh đạo, văn hóa cầm quyền của Đảng nói chung, của cán bộ, đảng viên nói riêng. Khi thực hành nêu gương, mỗi cán bộ, đảng viên tự thân là một tấm gương sáng lan tỏa, soi chiếu, cảm hóa lòng người và quy tụ được nhân tâm. Cán bộ càng cao càng phải gương mẫu, tấm gương càng lớn càng có tác động tích cực, sâu rộng và càng có khả năng lan tỏa, thẩm thấu, chi phối đến sự phát triển đạo đức, văn hóa xã hội.
Đảng ta đã nhiều lần nhấn mạnh, “cán bộ là cái gốc của mọi công việc”. Công tác lãnh đạo và quản lý văn hóa không chỉ đòi hỏi có phẩm chất chính trị mà còn phải có trình độ chuyên môn, am hiểu đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ, có tầm nhìn sâu rộng, có khả năng vận động và thuyết phục các tầng lớp nhân dân tham gia vào công cuộc xây dựng và phát triển văn hóa. Có thể khẳng định rằng, văn hóa cầm quyền của Đảng không chỉ thể hiện ở việc đề ra đường lối đúng đắn, sáng tạo; việc triển khai, tổ chức thực hiện đường lối hiệu quả, sự gắn bó máu thịt giữa Đảng và Nhân dân mà còn thể hiện sâu sắc ở đội ngũ cán bộ, đảng viên trung thành với Đảng, tận trung với Nước, tận hiếu với Dân, thực sự tiền phong, gương mẫu để xứng đáng là “đội ngũ tinh hoa” trong xã hội, giữ vai trò lãnh đạo, dẫn dắt, giáo dục và tổ chức Nhân dân thực hiện thắng lợi mục tiêu, lý tưởng cách mạng của Đảng đề ra.
Kết luận
Phát huy các giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam là một nội dung quan trọng của đời sống xã hội, có vị trí, vai trò ảnh hưởng sâu sắc trong quá trình hoàn thiện nhân cách của mỗi cá nhân, bảo đảm sự vững chắc của cộng đồng và rộng hơn là sự phát triển quốc gia. Đây là một trong những nhiệm vụ hết sức nặng nề, cần có quyết tâm cao với những giải pháp đồng bộ và thể hiện rõ trách nhiệm chính trị của mỗi cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền các cấp và từng cán bộ, đảng viên trong việc triển khai thực hiện nghị quyết của Đảng vào thực tiễn đời sống xã hội.
