ThS. Nguyễn Duy Kiên
Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng các công trình giao thông tỉnh Quảng Ninh
(Quanlynhanuoc.vn) – Giám sát là một trong những chức năng, nhiệm vụ quan trọng của Hội đồng nhân dân đã được Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân năm 2015 quy định. Thời gian qua, công tác giám sát đã đạt được những kết quả khả quan, góp phần xem xét, đánh giá việc thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng; chính sách, pháp luật của Nhà nước và nghị quyết của Hội đồng nhân dân, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương. Tuy nhiên, hoạt động giám sát còn những hạn chế, tồn tại, khó khăn nhất định. Vì vậy, cần phải có những giải pháp hiệu quả nhằm bảo đảm và nâng cao chất lượng giám sát của Hội đồng nhân dân đối với hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước.
Đặt vấn đề
Tại khoản 3 Điều 2 Hiến pháp năm 2013 quy định: “Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp”. Nguyên tắc này cũng là quan điểm trong chỉ đạo xây dựng và hoàn thiện bộ máy nhà nước ở thời kỳ đẩy mạnh đổi mới kinh tế chính trị. Quyền lực nhà nước là quyền lực do người dân ủy quyền cho Nhà nước. Do đó, xét từ khía cạnh đạo đức, các công chức trong bộ máy nhà nước phải có nghĩa vụ phục vụ Nhân dân, là “đày tớ”, “công bộc” của Nhân dân. Trên thực tế, quyền lực nhà nước được trao cho một số ít người nắm giữ nên rất dễ bị những người này lạm dụng, lộng quyền, thao túng, sử dụng vì mục đích có lợi cho cá nhân. Do đó, họ sẽ có những đặc quyền, nếu thiếu sự kiểm soát họ sẽ dễ sử dụng quyền lực vào các mục đích riêng để mưu cầu lợi ích cho cá nhân mà không vì quyền và lợi ích của Nhân dân, không hành động vì lợi ích chung của cộng đồng.
Theo Điều 2 Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND năm 2015, “Giám sát là việc chủ thể giám sát theo dõi, xem xét, đánh giá hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát trong việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình, xử lý theo thẩm quyền hoặc yêu cầu, kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý”.
Giám sát là việc chủ thể giám sát theo dõi, xem xét, đánh giá hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát trong việc tuân theo quy định của pháp luật về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình, xử lý theo thẩm quyền hoặc yêu cầu, kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý. Đối với chính quyền địa phương, hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân (HĐND) bao gồm: giám sát của HĐND tại kỳ họp, giám sát của thường trực HĐND, các ban của HĐND, tổ đại biểu HĐND và các đại biểu HĐND. Giám sát thông qua hai hình thức chính: giám sát chuyên đề và chất vấn về những vấn đề thuộc trách nhiệm của chủ tịch Ủy ban nhân dân (UBND), thành viên khác của UBND, thủ trưởng cơ quan thuộc UBND cùng cấp và yêu cầu những người này trả lời về trách nhiệm của mình đối với vấn đề được nêu.
Theo Điều 3 Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND, hoạt động giám sát của HĐND thực hiện dựa trên theo nguyên tắc: (1) Tuân thủ Hiến pháp và pháp luật. (2) Bảo đảm khách quan, công khai, minh bạch, hiệu quả. (3) Không làm cản trở đến hoạt động bình thường của cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát. Trong khuôn khổ bài viết, tác giả tập trung nghiên cứu hoạt động giám sát của HĐND cấp tỉnh đối với UBND cấp tỉnh.
Kết quả thực hiện chức năng giám sát của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh đối với Ủy ban nhân dân cấp tỉnh
Trong thời gian qua, thực hiện Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dânnăm 2015 của Quốc hội, HĐND cấp tỉnh đã thực hiện chức năng giám sát và đã đạt được những kết quả như sau:
Trước mỗi kỳ họp thường trực HĐND, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc cấp tỉnh đều tổ chức hội nghị thống nhất các nội dung kỳ họp trên cơ sở bám sát sự chỉ đạo của cấp trên và nhiệm vụ trọng tâm của địa phương những vấn đề đang được nhiều cử tri và Nhân dân quan tâm. Phối hợp đôn đốc các cơ quan chức năng chuẩn bị báo cáo đề án, tờ trình được trình tại kỳ họp bảo đảm chất lượng và thời gian. Các kỳ họp HĐND được tổ chức đúng quy định pháp luật, ngày càng hiệu quả, từng bước đổi mới nâng cao chất lượng. Quá trình tổ chức kỳ họp thường xuyên được cải tiến bảo đảm hợp lý và khoa học hơn, rút ngắn thời gian trình bày các báo cáo, dành nhiều thời gian để thảo luận tại tổ và hội trường.
Hoạt động thẩm tra các văn bản trình tại kỳ họp của các ban được thực hiện đúng quy trình, quy định, kịp thời đề nghị UBND, các ngành hữu quan điều chỉnh bổ sung hoàn thiện một số nội dung nhằm bảo đảm tính khả thi của văn bản làm cơ sở cho HĐND thảo luận và ra nghị quyết đúng pháp luật, phù hợp trong điều kiện thực tế của địa phương.
Đại biểu HĐND cấp tỉnh tham đầy đủ các kỳ họp phiên họp của HĐND cấp tỉnh. Mỗi kỳ họp có nhiều lượt đại biểu phát biểu ý kiến, chất vấn hoặc tái chất vấn, thể hiện rõ trách nhiệm, quan điểm, có nghiên cứu sâu với tinh thần xây dựng vì sự phát triển của địa phương, tập trung vào các vấn đề bức xúc, cử tri và doanh nghiệp quan tâm1.
Hoạt động chất vấn tại các kỳ họp HĐND cấp tỉnh không ngừng đổi mới bảo đảm dân chủ nâng cao chất lượng hiệu quả đạt yêu cầu đề ra. Hầu hết các kỳ họp HĐND cấp tỉnh đều tổ chức chuyên chất vấn tập trung vào những nội dung mà nhân dân bức xúc, thực hiện các chế độ, chính sách theo quy định pháp luật. Tại các phiên chất vấn của HĐND cấp tỉnh đã có nhiều câu hỏi chất vấn và trả lời chất vấn theo các nhóm vấn đề, như: cải cách hành chính, giải quyết đơn thư giải quyết kiến nghị của cử tri, đất đai, xây dựng đô thị… Các phiên chất vấn được tổ chức truyền hình, truyền thanh công khai. Việc chuẩn bị tổ chức điều hành các phiên chất vấn tại các kỳ họp của HĐND cấp tỉnh ngày càng bài bản, khoa học, chất lượng hơn.
Hoạt động giám sát của HĐND cấp tỉnh đối với UBND tỉnh tiếp tục có nhiều đổi mới, đã tổ chức nhiều cuộc giám sát với nội dung được chọn lọc có trọng tâm trên nhiều lĩnh vực khác nhau, trong đó tập trung vào những vấn đề cử tri bức xúc, quan tâm, như: công tác giao đất, công tác đầu tư xây dựng cơ bản ở đô thị, công tác phòng, chống dịch bệnh, công tác chuẩn bị cơ sở vật chất, công tác tuyển sinh tại các trường học, công tác bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm, công tác chăm sóc sức khỏe của Nhân dân… Sau giám sát, thường trực HĐND, các ban, các tổ đại biểu HĐND có thông báo bằng văn bản, yêu cầu các đơn vị được giám sát khắc phục tồn tại, đồng thời, kiến nghị các cơ quan có thẩm quyền xem xét giải quyết những khó khăn, vướng mắc của đơn vị, giúp đơn vị được giám sát hoàn thành tốt nhiệm vụ. Hoạt động giám sát có nhiều đổi mới tiến bộ, đã tổ chức nhiều cuộc khảo sát giám sát đối với các xã, phường, cơ quan, đơn vị trong việc thực hiện các nghị quyết của HĐND về nhiệm vụ phát triển kinh tế – xã hội, an ninh – quốc phòng và những vấn đề mà cử tri quan tâm. Hoạt động của HĐND cấp tỉnh đã chủ động quyết liệt hơn, tổ chức giám sát bài bản và có trọng tâm trọng điểm, chuyên sâu hơn.
Nhìn chung, hoạt động giám sát của HĐND cấp tỉnh trong thời gian qua đã có nhiều chuyển biến tích cực, giúp cho chủ tịch UBND, các cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp tỉnh thực hiện tốt hơn chức năng, nhiệm vụ, góp phần sữa đổi, bổ sung kịp thời những sai sót trong việc ra nghị quyết của HĐND; thuận lợi trong việc điều hành của UBND cấp tỉnh, giúp UBND cấp tỉnh điều hành, quản lý nhà nước một cách hiệu quả các nhiệm vụ, chỉ tiêu đề ra trong nghị quyết, bảo đảm tiến độ, thời gian, chất lượng và hiệu quả hơn, góp phần thúc đẩy kinh tế – xã hội phát triển, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội của địa phương.
Những tồn tại, khó khăn
Thứ nhất, một số địa phương, việc xây dựng chương trình thực hiện các nội dung kỳ họp của HĐND cấp tỉnh chưa thật khoa học, thời gian trình bày báo cáo dài, thảo luận ít và chưa sâu, điều hành phiên chất vấn chưa khoa học, có nơi còn lẫn giữa chất vấn với thảo luận các báo cáo, tờ trình tại kỳ họp chưa bố trí hợp lý để bảo đảm gắn kết giữa việc nghe báo cáo, tờ trình, nghe giải trình với việc thảo luận quyết định từng nội dung.
Thứ hai, hoạt động giám sát chỉ diễn ra trong các kỳ họp của HĐND. Điều này có thể dẫn đến việc thiếu sự liên tục trong việc giám sát hoạt động của UBND. HĐND cấp tỉnh cần có cơ chế giám sát liên tục và không chỉ dựa vào các kỳ họp để bảo đảm sự quản lý và giám sát hiệu quả. Đôi khi, báo cáo và thông tin được cung cấp cho HĐND cấp tỉnh không đủ để đánh giá toàn diện và chi tiết về hoạt động của UBND, mang nặng tính hình thức. Dẫn đến hiệu quả giám sát thấp mà nguyên nhân do thiếu quyền hạn, khả năng tương tác hoặc thiếu trách nhiệm của các đại biểu HĐND cấp tỉnh. Thiếu sự tương tác, phối hợp giữa HĐND và UBND cấp tỉnh với các tổ chức khác, gây chậm trễ trong quá trình giám sát và thực hiện quyết định.
Thứ ba, thiếu cơ chế xử lý kết quả giám sát của HĐND cấp tỉnh. Theo đó, cần có quy định rõ ràng về việc xử lý và áp dụng kết quả giám sát, bao gồm cả việc đề xuất biện pháp cải thiện và xử lý vi phạm (nếu có) nhằm tạo động lực và bảo đảm tính hiệu quả của công tác giám sát.
Thứ tư, hiệu lực và hiệu quả giám sát của HĐND đối với UBND cấp tỉnh còn chưa cao, một số nơi còn mang tính hình thức, mặt khác do cơ cấu đại biểu kiêm nhiệm nhiều nên tổ chức đoàn giám sát còn khó khăn. Một số kiến nghị sau giám sát của HĐND cấp tỉnh chưa được các cơ quan có trách nhiệm tiếp thu nghiêm túc và giải quyết có kết quả. Việc đôn đốc thực hiện các kiến nghị sau giám sát chưa quyết liệt, quá trình đôn đốc do không có chế tài xử lý nên hiệu lực, hiệu quả của việc thực hiện kiến nghị sau giám sát còn hạn chế.
Nhiều vấn đề bức xúc mà cử tri phản ánh cần phải giải quyết gấp nhưng tổ chức thực hiện còn chậm, không kịp thời, dẫn đến tâm lý cử tri thiếu tin tưởng vào cơ quan công quyền. Nhiều vụ việc khiếu nại, tố cáo của Nhân dân phát sinh từ cơ sở nhưng chưa được chính quyền địa phương xem xét giải quyết kịp thời, vẫn còn tình trạng đơn thư khiếu nại, tố cáo vượt cấp, khiếu kiện đông người. Công tác tuyên truyền, giáo dục phổ biến pháp luật còn nhiều hạn chế chưa thiết thực, hiệu quả.
Giải pháp nhằm bảo đảm và nâng cao chất lượng lượng giám sát của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh
Một là, cần có cơ chế bảo đảm thực hiện và xử lý nghiêm minh việc chậm thực hiện các kiến nghị kết luận của HĐND cấp tỉnh. Chế tài xử lý về trách nhiệm của cơ quan, người có thẩm quyền chậm giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị của cử tri. Tăng cường số lượng đại biểu chuyên trách, xóa bỏ cơ cấu đại biểu HĐND cấp tỉnh là cán bộ, công chức làm việc trong các cơ quan hành chính nhà nước nhằm bảo đảm tính công bằng, độc lập trong hoạt động giám sát. Bên cạnh đó, cần tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng nhằm nâng cao kiến thức pháp luật cũng như trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng làm việc cho đại biểu HĐND cấp tỉnh. Xây dựng chế độ trọng dụng, đãi ngộ thỏa đáng để đại biểu HĐND yên tâm công tác, cống hiến.
Hai là, hằng năm, các ban của HĐND, đại biểu HĐND cấp tỉnh, căn cứ vào tình hình thực tế của địa phương và chức năng, nhiệm vụ được giao, chủ động xây dựng và đề xuất với thường trực HĐND cấp tỉnh nội dung giám sát. Nội dung, chương trình giám sát phải bảo đảm thiết thực, tập trung vào những vấn đề người dân và xã hội, những ý kiến, kiến nghị của cử tri đang bức xúc, gây ảnh hưởng lớn đến đời sống của người dân.
Ba là, tiếp tục nâng cao năng lực giám sát của thường trực và các ban của HĐND cấp tỉnh. Trong đó, các ban cần phải chủ động, sáng tạo và nâng cao tinh thần trách nhiệm trong hoạt động giám sát; phát huy trách nhiệm thành viên trong việc nghiên cứu báo cáo, tham gia khảo sát, đóng góp ý kiến, thảo luận, huy động trí tuệ tập thể, từ đó nâng cao hiệu quả, chất lượng hoạt động giám sát. Sau khi giám sát, các cơ quan, đơn vị được giám sát phải nghiêm túc tiếp thu, kịp thời xử lý theo kết luận giám sát, có như vậy mới bảo đảm hiệu lực, hiệu quả của giám sát.
Bốn là, tiếp tục đổi mới hình thức giám sát, tập trung vào chất lượng, hiệu quả. Việc xây dựng đề cương giám sát và báo cáo của cơ quan giám sát phải bảo đảm đúng nội dung chuyên đề giám sát đề ra. Trong quá trình thực hiện giám sát, phải tiến hành kết hợp giám sát qua báo cáo với giám sát thực tế, tham vấn ý kiến người dân, các tổ chức xã hội, nghề nghiệp, doanh nghiệp trên địa bàn giám sát, bảo đảm thiết thực, hiệu quả. Đối với những nội dung có chuyên môn sâu hay kỹ thuật cao, cần phải linh hoạt trong tham vấn ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học nhằm phát hiện vấn đề và nâng cao chất lượng giám sát.
Năm là, giữ mối liên hệ và phối hợp chặt chẽ giữa thường trực HĐND, các ban của HĐND cấp tỉnh với Ủy ban Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị – xã hội với UBND, các cơ quan, đơn vị liên quan trong hoạt động giám sát. Hằng năm, có kiểm điểm đánh giá kết quả điều hành của UBND trước HĐND cấp tỉnh, trao đổi thống nhất với thường trực HĐND cấp tỉnh để giải quyết những vấn đề phát sinh trong quá trình thực hiện nghị quyết của HĐND, giải quyết các kiến nghị của cử tri và các đơn thư khiếu nại, tố cáo của công dân theo thẩm quyền. Các cuộc họp của UBND, thường trực HĐND cấp tỉnh tham gia đầy đủ, kết quả giám sát của HĐND cấp tỉnh đều có thông báo về để UBND và các cơ quan có liên quan điều chỉnh, đồng thời thống nhất xử lý các vụ việc mới phát sinh, đôn đốc các cơ quan chuyên môn thực hiện đúng thẩm quyền.
Sáu là, sau giám sát cần phải kết luận một cách khách quan, chính xác, đánh giá toàn diện những nội dung mà đối tượng giám sát đã làm tốt và những nội dung còn chưa làm được. Bên cạnh đó, kiến nghị của đoàn giám sát phải đúng với tình hình của đối tượng giám sát và khả năng thực hiện kiến nghị. Cần phân công thành viên theo dõi kết quả giải quyết kiến nghị của các cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát. Kịp thời nhắc nhở hoặc đưa vào phiên chất vấn tại kỳ họp gần nhất, yêu cầu làm rõ nguyên nhân, trách nhiệm của người đứng đầu và giải pháp khắc phục đối với kết luận giám sát chưa thực hiện.
