NCS. Thái Xuân Sang
Trường Chính trị tỉnh Nghệ An
(Quanlynhanuoc.vn) – Trong hệ thống các cấp chính quyền thì cấp xã được xem là cấp nền tảng cơ sở, có một vị trí và vai trò hết sức quan trọng trong hoạt động của bộ máy nhà nước cũng như đối với người dân. Trong bối cảnh đổi mới, hội nhập và phát triển, xây dựng nhà nước “của dân, do dân và vì dân”, xây dựng nền hành chính chuyên nghiệp, đáp ứng yêu cầu xây dựng và phát triển chính quyền số, chính phủ số, đòi hỏi công tác quản lý nhà nước cần phải bảo đảm được năng suất, chất lượng, hiệu lực và hiệu quả. Nhưng để làm được điều đó và biết được hiệu quả thực chất của quản lý nhà nước của ủy ban nhân dân cấp xã như thế nào cần phải có bộ công cụ để đo lường, đánh giá cụ thể.
Định hướng của Đảng và Nhà nước về tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước
Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII đã chỉ rõ một trong những định hướng của Chiến lược phát triển kinh tế – xã hội của đất nước giai đoạn 2021 – 2030 là “Tiếp tục xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, nâng cao năng lực, hiệu quả quản lý, điều hành và năng lực kiến tạo phát triển”. Đây là nội dung rất quan trọng, vừa thể hiện tầm nhìn chiến lược của Đảng trong bối cảnh biến đổi kinh tế – xã hội ngày càng đặt ra những yêu cầu mới cao hơn, phức tạp hơn. Đồng thời, vừa thể hiện quyết tâm chính trị rất cao trong tiến trình phát triển, hoàn thiện thể chế nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa mà một trong những vấn đề đang đặt ra, cũng là một nhiệm vụ hệ trọng đối với bộ máy nhà nước các cấp, đó chính là năng lực quản lý phát triển xã hội.
Để nâng cao năng lực quản lý phát triển xã hội tất yếu phải cải cách trên nhiều lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực trọng tâm là cải cách hành chính. Nghị quyết số: 29-NQ/TW ngày 17/11/2022 Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XIII) về tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, nhận định: “Thể chế, cơ chế, chính sách còn nhiều bất cập, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển; hệ thống các tiêu chuẩn, định mức còn lạc hậu, không khuyến khích, thúc đẩy phát triển và ứng dụng khoa học – công nghệ. Chỉ đạo và tổ chức thực hiện vẫn là khâu yếu, chậm được khắc phục; năng lực thể chế hóa, cụ thể hóa, tổ chức thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng còn hạn chế. Chưa quan tâm kiểm tra, giám sát trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, địa phương và người đứng đầu trong thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa”.
Nghị quyết số 131/NQ-CP ngày 06/10/2022 của Chính phủ đã nêu rõ quan điểm chỉ đạo trong thời gian tới; nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm và cách thức tổ chức thực hiện. Đây là nghị quyết rất quan trọng cần nhanh chóng triển khai đưa nghị quyết vào thực tiễn cải cách hành chính nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước nói chung, quản lý nhà nước của cấp chính quyền cơ sở nói riêng.
Một số yêu cầu về bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý nhà nước của Ủy ban nhân dân xã
Quản lý nhà nước cấp cơ sở, cụ thể là Ủy ban nhân dân (UBND) xã nếu quản lý có hiệu quả sẽ góp phần vào sự phát triển kinh tế – xã hội của địa phương.
Để công tác đánh giá hiệu quả quản lý hành chính nhà nước được đúng đắn, chính xác, góp phần nâng cao trách nhiệm của hệ thống các cơ quan nhà nước nói chung, hệ thống cơ quan hành chính nhà nước nói riêng, cần có khung đánh giá với những tiêu chí toàn diện, cụ thể và dễ dàng áp dụng. Do đó, yêu cầu phải xây dựng một hệ thống các tiêu chí rõ ràng, minh bạch với những chỉ số được lượng hóa. Tiêu chí đánh giá chất lượng hoạt động quản lý cần thường xuyên cần được khảo sát, hoàn thiện để phù hợp với hoàn cảnh cụ thể, mục tiêu quản lý, định hướng phát triển trong tương lai.
Thể chế hóa Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 17/11/2022 Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XIII) về tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, với nhiệm vụ và giải pháp: “Xây dựng khung pháp luật cho phát triển kinh tế số, xã hội số, chính phủ số; ban hành cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, các chính sách thí điểm, đặc thù cho các hoạt động phát triển, thử nghiệm và áp dụng các sản phẩm, giải pháp, dịch vụ, mô hình kinh doanh dựa trên công nghệ số và nền tảng số”.
Kinh nghiệm các nước cho thấy, việc đánh giá hiệu quả hoạt động của các tổ chức hành chính cần được thể chế hóa trong các văn bản pháp luật của nhà nước. Ở Việt Nam hiện nay, cần ban hành quy định bắt buộc việc thực hiện đánh giá hiệu quả hoạt động đối với tất cả cơ quan hành chính nhà nước. Trong đó, không chỉ quy định các mục tiêu và các chỉ số đánh giá được lượng hóa, mà còn quy định rõ các chủ thể đánh giá với thẩm quyền, trách nhiệm đánh giá cụ thể; phương pháp đánh giá hiệu quả; các cơ quan, tổ chức tiếp nhận và xử lý kết quả đánh giá hiệu quả; chế tài xử lý các vi phạm trong đánh giá…
Để xây dựng và vận hành hệ thống đánh giá chất lượng hoạt động quản lý hành chính nhà nước cần xây dựng năng lực cho cơ quan và công chức làm công tác đánh giá. Phần lớn ở các nước, trong quá trình đánh giá luôn có một đội ngũ công chức chuyên nghiệp với cơ cấu hợp lý, trong đó có công chức phụ trách đánh giá của từng chương trình, từng cơ quan. Đó là một yếu tố quan trọng để bảo đảm phát triển bền vững và khai thác hệ thống các tiêu chí đánh giá chất lượng, hiệu quả. Vì vậy, ở nước ta cần chú trọng đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ những người thực hiện công việc đánh giá được trang bị kỹ năng đầy đủ về đánh giá. Cần cung cấp các khóa đào tạo, bồi dưỡng về các công cụ, phương pháp và các cách tiếp cận đánh giá thích hợp; đồng thời, bảo đảm đội ngũ này có phẩm chất đạo đức và những kỹ năng, kinh nghiệm cần thiết để giám sát và quản lý đánh giá.
Việc sử dụng các tiêu chí để đánh giá hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước cần phải có các mô hình, phương pháp, công cụ đánh giá đáng tin cậy, bảo đảm các mục tiêu dài hạn không bị gián đoạn; trách nhiệm giải trình và giảm thiểu tác động không phù hợp trong quản lý, đánh giá thực chất, minh bạch các phương diện cụ thể của nền hành chính.
Mô hình đánh giá là mối quan hệ được hình thành bởi các yếu tố, gồm: mục tiêu đánh giá, tiêu chí đánh giá, quy trình đánh giá và phương pháp đánh giá. Đối với chính quyền cấp xã cần xây dựng mô hình đánh giá hiệu quả đảm bảo các yêu cầu như sau:
Một là, đánh giá phải bảo đảm định hướng phát triển của chính quyền cấp xã trong tổng thể chính quyền cấp huyện.
Việc định hướng này đã được thể hiện trong lộ trình cải cách hành chính nhà nước trong đó có chính quyền cấp xã giai đoạn 2021 – 2030 tập trung vào 6 nội dung, đó là: cải cách thể chế; cải cách thủ tục hành chính; cải cách tổ chức bộ máy hành chính nhà nước; cải cách chế độ công vụ; cải cách tài chính công; xây dựng, phát triển chính quyền điện tử, chính quyền số.
Hai là,, tiêu chí đánh giá cần bảo đảm yêu cầu định lượng và định tính; bao quát yếu tố đầu vào, yếu tố đầu ra và cả quá trình quản lý hành chính nhà nước.
Các tiêu chí đánh giá yếu tố đầu vào của hoạt động quản lý hành chính nhà nước, như: nguồn nhân lực (cán bộ, công chức); tài chính và cơ sở vật chất (trụ sở, trang thiết bị kỹ thuật, phương tiện); thông tin quản lý điều hành. Khi xem xét chi phí các nguồn lực khác nhau cũng cần phải đặt trong tổng thể các mối quan hệ tác động qua lại, hỗ trợ hoặc kìm hãm lẫn nhau giữa các nguồn nhân lực, kinh phí và cơ sở vật chất.
Các tiêu chí đánh giá yếu tố đầu ra của hoạt động quản lý hành chính nhà nước: thể chế, quy định; giải quyết thủ tục hành chính của tổ chức, cá nhân; hiệu quả phát triển kinh tế – xã hội; mức độ hài lòng của người dân và tổ chức;…
Các tiêu chí đánh giá quá trình, như: mức hoàn thành về số lượng, chất lượng và thời hạn theo mục tiêu quản lý; tình hình phối hợp, hỗ trợ, tính chủ động hợp tác với các bộ phận/các cán bộ, công chức; tình hình hoàn thành các công việc cụ thể theo chức năng, nhiệm vụ đã quy định;…
Các tiêu chí đánh giá cần phản ánh: tính minh bạch và trách nhiệm; hiệu quả sử dụng các nguồn lực; khả năng thích ứng với sự thay đổi (đổi mới quản lý, kịp thời điều chỉnh kế hoạch phát triển khi có sự thay đổi); chỉ số tính hiệu suất, hiệu quả, tính kinh tế; điều hành nội bộ (năng lực phát triển đội ngũ cán bộ, công chức và hiệu quả, năng lực về thực thi công vụ).
Ba là, áp dụng đa dạng các phương pháp đánh giá tùy thuộc vào mục đích, đối tượng, yêu cầu đánh giá.
Không có phương pháp đánh giá hiệu quả quản lý hành chính nhà nước nào có ưu điểm mà không có nhược điểm, vì vậy cần kết hợp hài hòa các phương pháp để đạt kết quả tối ưu, phát huy ưu điểm, hạn chế nhược điểm của mỗi phương pháp.
Các tiêu chí có ý nghĩa là một trong những công cụ đắc lực, mang tính tiên phong trong việc tiếp thu ý kiến, phản ánh tiếng nói chung của người dân về mức độ hiệu quả của bộ máy nhà nước và chất lượng cung ứng dịch vụ của chính quyền địa phương.
Các tiêu chí là công cụ đánh giá khả năng triển khai và áp dụng pháp luật tại địa phương trong quá trình quản lý hành chính tại địa phương của UBND xã.
Các tiêu chí là cơ sở để đánh giá quá trình hoạt động thực thi nhiệm vụ của cán bộ, công chức tại UBND xã để từ đó có những thay đổi nâng cao chất lượng hoạt động của đội ngũ cán bộ, công chức và đáp ứng nhu cầu phục vụ dành cho người dân, đáp ứng với nhiệm vụ trong điều kiện xu thế mới.
Thông qua công tác đánh giá và xây dựng các tiêu chí đánh giá của UBND xã sẽ có những cải cách, đổi mới và từng bước hoàn thiện chính sách, thể chế, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước nói chung.
Xây dựng tiêu chí đánh giá hiệu quả QLNN của UBND xã cần phải giải quyết được những vấn đề sau:
(1) Việc xây dựng tiêu chí đánh giá cần thiết phải làm rõ nội hàm của chất lượng và hoạt động QLNN của UBND xã là gì? Câu hỏi đặt ra là việc xác định này có dễ hay không, có thể định lượng một cách tường minh, rành mạch các yếu tố cấu thành chất lượng hoạt động hay không?
(2) Cần thiết phải có bao nhiêu tiêu chí là đủ để đo lường được chính xác chất lượng hoạt động của UBND xã?
(3) Hiện nay chưa có một văn bản chính thức nào quy định cụ thể và trực tiếp về hiệu lực, hiệu quảquản lý nhà nước của UBND xã. Vì vậy cần có một văn bản quy định có giá trị pháp lý sẽ tạo nên một công cụ đánh giá tốt, góp phần nâng cao chất lượng hoạt động quản lý của UBND xã.
(4) Hiệu quả hoạt động của quản lý của UBND xã là tập hợp những đặc trưng, hoặc nhóm các tiêu chí trên cơ sở xác định rõ các nội dung, nguyên tắc, tiêu chuẩn hoạt động. Như vậy, việc đặt ra các tiêu chuẩn sẽ có ý nghĩa quan trọng để từ đó xác định kết quả hoạt động này có đạt chất lượng hay không? Chủ thể nào sẽ đặt ra các tiêu chuẩn này? Theo đó phương pháp đánh giá chất lượng đối với UBND xã sẽ ra sao?
Một số giải pháp xây dựng bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý nhà nước của Ủy ban nhân dân xã, tỉnh Nghệ An
Thứ nhất, nâng cao nhận thức cho cán bộ lãnh đạo, quản lý UBND xã về việc xây dựng và áp dụng tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý nhà nước
Xuất phát từ vị trí, vai trò là đơn vị hành chính cấp cơ sở, cấp cuối cùng, cấp gần dân nhất, cấp xã đóng vai trò quan trọng trong quá trình thực hiện hoạt động quản lý hành chính nhà nước, vì vậy cần phải nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của công tác đánh giá hiệu quả quản lý hành chính nhà nước ở cấp xã. Trước hết, là đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý UBND xã, trong đó nhấn mạnh:
Đánh giá hiệu quả quản lý hành chính nhà nước trước tiên là kênh cung cấp thông tin kịp thời, chính xác cho chính hệ thống hành chính nhà nước xác định đúng quá trình thực hiện hoạt động quản lý tại địa phương; tự xác định được hiệu quả của hệ thống quy định, chính sách, mức độ ưu tiên và tỷ lệ đầu tư các nguồn lực, trên cơ sở chất lượng đầu ra từ đó giúp tập thể lãnh đạo, quản lý, người đứng đầu chính quyền cấp cơ sở có các quyết sách đúng đắn cho việc tiếp tục thực hiện hoặc điều chỉnh hoặc đình chỉ chính sách.
Việc đánh giá hiệu quả quản lý hành chính nhà nước cấp xã không chỉ nhằm mục đích xếp hạng cao hay thấp mà các thông tin trong quá trình đánh giá cũng như kết quả đánh giá giúp UBND cấp huyện, cấp tỉnh xác định chính xác, khách quan chất lượng hoạt động của chính quyền cấp xã, từ đó định hướng mục tiêu, nhiệm vụ sát đúng, phù hợp với tình hình thực tiễn của cơ sở; phát huy, nhân rộng những mô hình, cách làm sáng tạo trong nâng cao hiệu quả quản lý; đồng thời có biện pháp điều chỉnh, can thiệp những hạn chế, khuyết điểm; kịp thời tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc. Bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý nhà nước của UBND xã phải đo lường được những thay đổi, chuyển biến sau:
Những chuyển biến trên lĩnh vực kinh tế, tài chính, ngân sách; an ninh, trật tự an toàn xã hội; kiểm tra, cưỡng chế và xử phạt vi phạm hành chính; đất đai, tài nguyên – môi trường; hành chính – tư pháp; tiếp công dân, giải quyết khiếu nại – tố cáo; văn hóa – xã hội; chính sách dân tộc, tôn giáo; hiệu quả thực thi các quyết định…
Đánh giá hiệu quả quản lý hành chính nhà nước góp phần tăng tính công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình và củng cố lòng tin của người dân đối với hoạt động quản lý hành chính nhà nước; từ đó giúp tăng cường sự tín nhiệm của người dân vào chính quyền cấp xã nói riêng và chính quyền các cấp nói chung.
Thực chất của việc nâng cao nhận thức cho cán bộ lãnh đạo, quản lý UBND xã về việc xây dựng và áp dụng tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý nhà nước là việc đổi mới tư duy của cán bộ, công chức nói chung trong đó có cán bộ, công chức cấp xã về hành chính công trong xu thế phát triển. Chính vì vậy trong chương trình đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn cán bộ, công chức cấp xã về kiến thức, kỹ năng quản lý hành chính nhà nước phải chuyển tải được tinh thần của cải cách hành chính trong thời gian tới là: đảm bảo tính hiệu lực, hiệu quả, hiện đại của hành chính nhà nước Quản lý và đánh giá theo kết quả với sự nhấn mạnh vào tính hiệu quả.
Thứ hai, xây dựng chính sách quy định áp dụng tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý nhà nước của UBND xã.
Hoàn thiện bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý nhà nước cấp xã bảo đảm tính khoa học, chính xác, khách quan. Tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý nhà nước là hệ thống các chỉ số nhằm lượng hóa mức độ đáp ứng về mục tiêu của một hoạt động, một cơ quan hành chính nhà nước nhất định, phản ánh kết quả hoạt động, đưa ra kết luận, nhận xét, xếp hạng về chất lượng hoạt động của cơ quan đó. Hoạt động quản lý nhà nước ở cấp xã được phản ánh qua nhiều tiêu chí khác nhau như: xây dựng và thực hiện thể chế; hiệu quả kinh tế – xã hội thuộc trách nhiệm quản lý của cơ quan thẩm quyền chung; chất lượng dịch vụ công do chính quyền cấp xã chịu trách nhiệm cung ứng; sự hài lòng của công dân, tổ chức đối với các dịch vụ do chính quyền cấp xã cung ứng, cụ thể 4 nhóm sau: (1) Nhóm tiêu chí đánh giá việc xây dựng và thực hiện thể chế hành chính cấp xã; (2) Nhóm tiêu chí đánh giá chất lượng thủ tục hành chính, dịch vụ công do chính quyền cấp xã cung cấp; (3) Nhóm tiêu chí đánh giá sự hài lòng của công dân, tổ chức đối với chính quyền cấp xã; (4) Nhóm tiêu chí đánh giá hiệu quả kinh tế – xã hội thuộc trách nhiệm quản lý của chính quyền cấp xã.
Trên cơ sở các bộ chỉ số đánh giá, xếp hạng ở các cấp hiện có, căn cứ vào tình hình thực tiễn hiện nay cần thiết phải tập trung nghiên cứu xây dựng bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý nhà nước cấp xã, theo hướng phù hợp với đặc điểm, tính chất hoạt động mang tính chấp hành và điều hành; sát với chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, phạm vi quản lý của chính quyền cấp xã; phản ánh đầy đủ, toàn diện các kết quả đầu ra, hiệu quả sử dụng các nguồn lực và quá trình vận hành của tổ chức hành chính nhà nước. Các tiêu chí đánh giá cần phải được cập nhật, hoàn thiện, sửa đổi, bổ sung định kỳ phù hợp với đặc điểm thực tiễn của từng giai đoạn phát triển.
Xây dựng mô hình đánh giá hiệu quả quản lý hành chính cấp xã. Mô hình đánh giá là mối quan hệ được hình thành bởi các yếu tố gồm mục tiêu đánh giá, tiêu chí đánh giá, quy trình đánh giá và phương pháp đánh giá. Đối với UBND xã cần xây dựng mô hình đánh giá hiệu quả bảo đảm các yếu tố: (1) Đánh giá phải bảo đảm định hướng phát triển của chính quyền cấp xã trong tổng thể chính quyền cấp huyện; (2) Tiêu chí đánh giá cần bảo đảm yêu cầu định lượng và định tính; bao quát yếu tố đầu vào, yếu tố đầu ra và cả quá trình quản lý hành chính nhà nước; (3) Áp dụng đa dạng các phương pháp đánh giá tùy thuộc vào mục đích, đối tượng, yêu cầu đánh giá.
Xây dựng và ban hành quy chế đánh giá hiệu quả quản lý hành chính cấp xã. Từ thực tiễn đánh giá hiệu quả quản lý nhà nước nói chung và cấp xã nói riêng cho thấy, việc đánh giá hiệu quả quản lý nhà nước cần được thể chế hóa thành các quy định, văn bản quy phạm pháp luật. Xây dựng quy định về đánh giá hiệu quả quản lý hành chính nhà nước cần xác định: mục tiêu, hệ thống tiêu chí đánh giá; chủ thể có thẩm quyền đánh giá; quyền và nghĩa vụ của các chủ thể và đối tượng đánh giá; phương pháp đánh giá; các cơ quan, tổ chức tiếp nhận và xử lý kết quả đánh giá hiệu quả; chế tài khen thưởng, xử lý kỷ luật trong hoạt động đánh giá…
Các thông tin thu được từ kết quả đánh giá được sử dụng để cải thiện hiệu quả hoạt động của các UBND xã và đơn vị sự nghiệp công lập thuộc thẩm quyền quản lý của chính quyền xã; các hợp tác xã, cơ sở sản xuất kinh doanh, hộ gia đình trên địa bàn xã. Đồng thời, là cơ sở quan trọng cho các cơ quan quản lý nhân sự và tài chính điều chỉnh biên chế và kinh phí hoạt động của các cơ quan, đơn vị. Và, cuối cùng, thông tin về kết quả đánh giá được dùng để báo cáo tình hình hiệu quả quản lý nhà nước trước Hội đồng nhân dân và công khai cho người dân.
Hoạt động quản lý nhà nước UBND xã phải lấy hiệu quả thực tế làm thước đo cao nhất để đánh giá chất lượng. Theo đó, hiệu quả quản lý cũng cần được xác định trong các mối quan hệ của các đại lượng so sánh như kết quả – chi phí, kết quả – năng lực, kết quả – mục tiêu. Đánh giá chất lượng hoạt động cơ quan nhà nước bằng cách tiếp cận các tiêu chí nguồn lực đầu vào, quá trình hoạt động, kết quả và tác động đầu ra, sự hài lòng của cá nhân, tổ chức đối với các khía cạnh hoạt động trong việc thực hiện những chức năng, nhiệm vụ nhất định nhằm đáp ứng các nhiệm vụ được pháp luật quy định, cũng như đáp ứng mục tiêu nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước.
Tài liệu tham khảo:
1. Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, 2021.
2. Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 17/11/2022 lần thứ sáu về tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.
3. Nghị quyết số 131/NQ-CP ngày 06/10/2022 của Chính phủ về đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính và hiện đại hóa phương thức chỉ đạo, điều hành phục vụ người dân, doanh nghiệp.
